Građanski Zagrzeb

1. HŠK Građanski Zagreb (chorw. Prvi hrvatski građanski športski klub - Pierwszy chorwacki obywatelski klub sportowy), znany także jako Građanski Zagrzeb – chorwacki klub piłkarski z Zagrzebia, założony w 1911. Jeden z najbardziej utytułowanych zespołów w historii przedwojennej Jugosławii, rozwiązany wiosną 1945. Spadkobiercą tradycji Građanskiego jest grające w Prvej HNL Dinamo Zagrzeb.

Građanski Zagrzeb

Pełna nazwa	Prvi hrvatski građanski športski klub Zagreb
Przydomek	Purgeri (chorw. Miastowi, od niem. Burger)
Barwy	błękitno-białe
Data założenia	26 kwietnia 1911
Debiut w najwyższej lidze	Ilirija Ljubljana – Građanski (1–2) 2 września 1923
Data rozwiązania	6 czerwca 1945
Liga	Prva liga Jugoslavije (1923–1940) Prvenstvo Hrvatske u nogometu (1940–1945)
Państwo	Chorwacja
Stadion	przy ulicy Koturaszka (10,000 miejsc) (1924–1945)
Stroje domowe Stroje wyjazdowe

Historia

Złota epoka (1911–1939)

Zespół mistrza Jugosławii 1926. W dolnym rzędzie pierwszy od lewej Slavin Cindrić.

Građanski został założony w 1911 w Zagrzebiu, który był wówczas częścią imperium austro-węgierskiego. Inicjatorem powstania klubu był Andrija Mutafeija - późniejszy wieloletni prezes Građanskiego stworzył alternatywę dla węgierskich klubów sportowych, działających w mieście i okolicy. Od momentu powstania Građanski był klubem wielosekcyjnym, w której działały sekcje piłki nożnej, ręcznej i kolarstwa. Przed powstaniem stadionu przy Koturaszkiej klub korzystał z obiektów w dzielnicach Tuszkanac, Martinovka i Kanal. W 1924 doszło do otwarcia nowego, dziesięciotysięcznego stadionu w dzisiejszej dzielnicy Trnje, na którym piłkarze grali do rozwiązania klubu w 1945.

Pierwszym meczem w historii drużyny piłkarskiej było spotkanie derbowe z HAŠK, przegrane 1–5. W pierwszych latach istnienia Građanski zyskał sporą popularność wśród klasy robotniczej w przeciwieństwie do akademickiego HAŠK, ściśle związanego z uniwersyteckim środowiskiem Zagrzebia. W 1923 doszło do inauguracji jugosłowiańskiej ekstraklasy, w której wystąpiły także zespoły ze Splitu, Lublany, Belgradu, Suboticy i Sarajewa. W swoim debiutanckim sezonie Građanski wywalczył tytuł mistrzowski, pokonując w finale SAŠK Sarajewo 4–2. Do wybuchu II wojny światowej klub zdobył jeszcze cztery mistrzostwa (1926, 1928, 1937, 1940) oraz dwa wicemistrzostwa (1925, 1939).

Wojna i upadek (1939-1945)

HŠK Zrinjski Mostar - 1. HŠK Građanski Zagreb (2–3) – Mostar, 1940

Bezpośrednim wynikiem ataku państw Osi na Królestwo Jugosławii w 1941 był rozpad państwa i zawieszenie rozgrywek sportowych na terenie kraju. Po powstaniu marionetkowego Niepodległego Państwa Chorwackiego ustanowiono mistrzostwa kraju w piłce nożnej z udziałem najlepszych chorwackich klubów. W czterech sezonach rozgrywek Građanski wywalczył dwa mistrzostwa (1941 - nie dokończono sezonu, ale uznano mistrzostwo - oraz 1943–44). Po zakończeniu wojny w 1945 komunistyczny rząd zdelegalizował przedwojenne kluby sportowe, a wśród nich stowarzyszenia z Zagrzebia - HAŠK, HŠK Concordia i Građanski. 10 kwietnia 1945 historia zatoczyła koło - swoje ostatnie spotkanie w dziejach klub rozegrał przeciwko akademickiemu HAŠK (2–2).

W tym samym roku powstało Dinamo Zagrzeb, które miało zastąpić Građanski na piłkarskiej mapie Jugosławii. Nowy klub przejął barwy rozwiązanego, a w 1969 przyjął logo przypominające herb przedwojennej drużyny. Wielu byłych piłkarzy Građanskiego kontynuowało swoje kariery w barwach Dinamo - wśród nich Ivan Jazbinšek, August Lešnik, Zvonimir Cimermančić i Milan Antolković, do spółki z trenerem Mártonem Bukovim. Wielu chorwackich piłkarzy dołączyło do wojskowego Partizana Belgrad, a wśród nich późniejsza legenda klubu z Humskiej – Stjepan Bobek.

Građanski w europejskich pucharach

Građanski trzykrotnie wystąpił w kontynentalnych rozgrywkach klubowych, pucharze Mitropa - w 1928, 1937 i 1940. W debiutanckim sezonie zawodnicy z Zagrzebia odpadli w ćwierćfinale z Viktorią Żiżkow, przegrywając 4:8 w dwumeczu. Po dziewięcioletniej przerwie pogromcą Chorwatów okazał się genueński FBC, wygrywając dwumecz 6:1. W 1940 Građanski wyeliminował w ćwierćfinale Újpest FC (5:0 w dwumeczu), a o awansie Rapidu Bukareszt z pary półfinałowej zadecydował rzut monetą po meczu barażowym rozegranym w Suboticy. Finał, w którym Rumuni mieli zmierzyć się z węgierskim Ferencvároszem, został odwołany z powodu działań wojennych.

Legenda do wszystkich tabel: PM – Puchar Mitropa 1/8, 1/4, 1/2 – odpowiednia faza rozgrywek, f – finał D – mecz u siebie, W – mecz na wyjeździe, N – mecz na boisku neutralnym k. – rzuty karne, los. – losowanie

Lp.	Sezon	Puchar	Runda	Kraj	Przeciwnik	Gdzie	Wynik	Uwagi
1.	1928[1]	PM	1/4		Viktoria Žižkov	D	wygrana 3:2	-
2.	1928	PM	1/4		Viktoria Žižkov	W	przegrana 1:6	-
3.	1937[2]	PM	1/8		Genova 1893 FBC	W	przegrana 1:3	-
4.	1937	PM	1/8		Genova 1893 FBC	D	przegrana 0:3	-
5.	1940[3]	PM	1/4		Újpest FC	D	wygrana 4:0	-
6.	1940	PM	1/4		Újpest FC	W	wygrana 1:0	-
7.	1940	PM	1/2		Rapid Bukareszt	D	remis 0:0	-
8.	1940	PM	1/2		Rapid Bukareszt	W	remis 0:0	-
9.	1940	PM	1/2		Rapid Bukareszt	N	remis 0:0	rozegrano w Suboticy awans Rapidu drogą losowania

Tournée międzynarodowe

W dwudziestoleciu międzywojennym klub odbył kilka tournée po Europie - najczęściej do sąsiadujących Austrii i Węgier, gdzie piłkarze mierzyli się z tamtejszymi potentatami. Podczas objazdowych meczów w 1923, Građanski wygrał z Barceloną 1–0. Wyjazd do Anglii w 1936 pozwolił zaadaptować popularną wówczas w europejskim futbolu taktykę WM, która pomogła piłkarzom wygrać mistrzostwo Jugosławii 1937. Ówczesny trener Građanskiego, Márton Bukovi, w późnych latach 40. zmodyfikował ustawienie, które zastosowała węgierska "złota jedenastka" podczas mundialu w 1954.

Građanski był także gospodarzem spotkań towarzyskich z najlepszymi drużynami Europy i świata - w czerwcu 1934 piłkarze z Zagrzebia zremisowali 0–0 z reprezentacją Brazylii, a w maju 1936 na oczach dziesięciu tysięcy widzów zwyciężyli Liverpool FC 5–1. Dla Anglików była to pierwsza porażka w historii z drużyną z kontynentu, a hat trickiem popisał się August Lešnik.

Sukcesy

• Mistrzostwo Królestwa SHS/Jugosławii: 5

1923, 1926, 1928, 1936–37, 1939–40

• Mistrzostwo Niepodległego Państwa Chorwackiego: 1

1943

• Mistrzostwo Zagrzebia: 6

1919, 1920, 1923, 1923–24, 1924–25, 1927–28

Piłkarze i trenerzy w historii klubu

Reprezentanci

Przez trzy dekady istnienia liczni piłkarze Građanskiego stanowili trzon reprezentacji Jugosławii, reprezentując jej barwy na wielu międzynarodowych turniejach, takich jak igrzyska olimpijskie, Balkan Cup albo eliminacje do mundialu.

W 1929 doszło do rozpadu jugosłowiańskiej federacji piłkarskiej, co spowodowało przeniesienie siedziby krajowego związku z Zagrzebia do Belgradu. Z powodu bojkotu piłkarze z Chorwacji nie wystąpili na MŚ 1930 w Urugwaju, gdzie skład Jugosławii składał się z samych Serbów. Jugosławia nie zdołała zakwalifikować się na kolejne dwa turnieje, a Chorwaci powrócili do kadry dopiero w MŚ 1950, już po rozwiązaniu klubu.

Lista reprezentantów Jugosławii i Chorwacji

Gracz	Pozycja	Lata w kadrze	Meczea	Golea	Rozgrywki międzynarodowe
Milan Antolković †	napastnik	1937–1939	8	1
Dragutin Babić	obrońca	1921–1931	10	2	IO 1924, IO 1928
Ivan Belošević †	obrońca	1933–1939	11	0
August Bivec	obrońca	1933	1	0
Dragutin Bratulić	bramkarz	1934–1935	3	0
Miroslav Brozović †	obrońca	1940–1948b	17	0	IO 1948
Zvonimir Cimermančić †	obrońca	1940–1948b	9	3	IO 1948
Slavin Cindrić	napastnik	1920–1928	5	3	IO 1920, IO 1924, IO 1928
Eugen Dasović	obrońca	1923–1927	10	0	IO 1924
Ernest Dubac †	obrońca	1938–1941	14	0
Svetozar Đanić †	pomocnik	1940–1941	3	0
Fritz Federber	obrońca	1922	1	0
Franjo Giller	pomocnik	1926–1932	13	3	IO 1928
Franjo Glaser †	bramkarz	1933–1940	35	0
Ivan Granec	pomocnik	1920	1	0	IO 1920
Bernard Hügl	obrońca	1934–1939	24	0
Rudolf Hitrec	pomocnik	1926	1	0
Ivan Jazbinšek †	obrońca	1938–1941	7	0	IO 1948
Hugo Kinert	pomocnik	1921–1922	2	0
Mirko Kokotović †	pomocnik	1931–1939	23	4
Gustav Lechner †	pomocnik	1931–1940	44	0
August Lešnik †	napastnik	1937–1940	10	4
Florijan Matekalo †	pomocnik	1940	1	0
Maksimilijan Mihalčić	bramkarz	1925–1931	18	0	IO 1928
Emil Perška	napastnik	1920–1927	14	2	IO 1920, IO 1924, IO 1928
Branko Pleše †	pomocnik	1937–1946b	6	3
Antun Pogačnik †	obrońca	1937	2	0
Danijel Premerl	obrońca	1925–1932	29	1	IO 1928
Marko Rajković	obrońca	1931–1933	2	0
Rudolf Rupec	obrońca	1920–1924	9	0	IO 1920, IO 1924
Jaroslav Schiffer	obrońca	1920–1922	6	1	IO 1920
Vilmos Sipos	napastnik	1934–1939	13	1
Josip Urbanke	pomocnik	1926	1	0
Dragutin Vragović	pomocnik	1920–1923	7	0	IO 1920, IO 1924
Dragutin Vrđuka	bramkarz	1920–1924	7	0	IO 1920, IO 1924
Franjo Wölfl †	napastnik	1938–1951b	12	6	IO 1948
Aleksandar Živković	napastnik	1931–1935	15	15

† Występował także w reprezentacji Niepodległego Państwa Chorwackiego (1941–1944)

a. Statystyki występów w reprezentacji Królestwa SHS i Królestwa Jugosławii (1920–1941)

b. Występował także w powojennej reprezentacji Jugosławii (1945–)

Trenerzy klubu

• Karl Heinlein (1919–1921)
• Arthur Gaskell (1921–1924)
• Richard Kohn (1924–1925)
• Josef Brandstätter (1925–1926)
• Imre Pozsonyi (1926–1928)
• James Donnelly (1929–1931)
• György Molnár (1932)
• Robert Haftl (1933–1935)
• Márton Bukovi (1935–1945)

Przypisy

1. Mitropa Cup 1928. rsssf.com. [dostęp 2016-05-10]. (ang.).
2. Mitropa Cup 1937. rsssf.com. [dostęp 2011-12-27]. (ang.).
3. Mitropa Cup 1940. rsssf.com. [dostęp 2016-05-10]. (ang.).