Fort Sokolnickiego Cytadeli Warszawskiej

Fort Sokolnickiego^[2], pierwotnie fort Siergieja^[2] – jeden z fortów Cytadeli Warszawskiej. Znajduje się w parku im. Stefana Żeromskiego w dzielnicy Żoliborz.

Fort Sokolnickiego

Fort Siergieja

nr rej. 59/8 z 1.07.1965[1]
Fort od strony parku im. Stefana Żeromskiego
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miejscowość	Warszawa
Rozpoczęcie budowy	1849
Ukończenie budowy	1851
Ważniejsze przebudowy	1864–1874
Położenie na mapie Warszawy Fort Sokolnickiego
Położenie na mapie Polski Fort Sokolnickiego
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Fort Sokolnickiego
52°16′05,948″N 20°59′23,611″E

Historia

Wzniesiona w ogólnym zrębie w latach trzydziestych i czterdziestych XIX wieku Cytadela spełniała głównie funkcje więzienne i policyjne, mając niewielkie możliwości rzeczywistej obrony miasta z powodu swojego umiejscowienia i konstrukcji. Z tego powodu bardzo szybko przystąpiono do budowy kolejnych umocnień, wysuniętych przed narys Cytadeli.

Fort Siergieja był jednym z sześciu obiektów, jakimi w połowie XIX wieku uzupełniono lewobrzeżną część Cytadeli. Został zbudowany w latach 1849–1851 oraz rozbudowany w latach 1864–1874. Pierwotnie wzniesiono dużą, ceglaną działobitnię z suchą fosą. W okresie późniejszym fort uzupełniono umocnieniem ziemnym o narysie lunety (dzieło z dwoma czołami i otwartą szyją). Umocnienie było wysunięte przed obrys Cytadeli o 500 metrów.

W 1921 roku nazwę fortu zmieniono na fort Sokolnickiego^[2].

W okresie międzywojennym obszar i niektóre elementy fortu zostały włączone w skład parku Żeromskiego. Nie zachował się w całości oryginalny układ ziemny; jego pozostałości wkomponowano w układ parku.

Na podstawie umowy z władzami niemieckimi, od kwietnia 1944 do fortu zaczęto przewozić ok. 20% zbiorów Archiwum Głównego Akt Dawnych^[3]. W listopadzie 1944, w ramach tzw. akcji pruszkowskiej, zespół polskich archiwistów załadował na ciężarówki, a następnie wywiózł z Warszawy do Częstochowy pięć wagonów dokumentów^[4].

W czasie powstania warszawskiego w forcie mieścił się szpital powstańczy, co upamiętnia tablica^[5].

W 1965 fort wraz z całym zespołem Cytadeli został wpisany do rejestru zabytków^[1].

Fort jest użytkowany przez Żoliborski Dom Kultury^[6].

Przypisy

1. Zestawienie zabytków nieruchomych. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków – stan na 30 czerwca 2020 r. Woj. mazowieckie (Warszawa). [w:] Narodowy Instytut Dziedzictwa [on-line]. nid.pl. s. 69. [dostęp 2020-07-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-27)].
2. Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 186. ISBN 83-01-08836-2.
3. Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Na Żoliborzu 1939–1945. Warszawa: Książka i Wiedza, 1984, s. 275. ISBN 83-05-11180-6.
4. Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Na Żoliborzu 1939–1945. Warszawa: Książka i Wiedza, 1984, s. 275–276. ISBN 83-05-11180-6.
5. Jacek Olecki: Wojenne tajemnice Warszawy i Mazowsza. Cz. I. Warszawa: Agencja Wydawnicza CB, 2006, s. 15. ISBN 83-7339-036-7.
6. Odwiedź nas. [w:] Żoliborski Dom Kultury [on-line]. [dostęp 2023-10-06].

Bibliografia

• Lech Królikowski, Twierdza Warszawa, Warszawa 2002.

Linki zewnętrzne

• Zdjęcie satelitarne na Google Maps. W środkowej części widoczna baszta (działobitnia) artyleryjska.