Dziewanna (VerbascumL.) – rodzaj roślin należący do rodziny trędownikowatych. Obejmuje 464 gatunki[4] (jest to najbardziej zróżnicowany gatunkowo rodzaj w obrębie rodziny[2]). Występują one w Europie, Azji i w Afryce, a jako rośliny introdukowane rosną też na kontynentach amerykańskich i w Australii[4]. Do polskiej flory należy 8 gatunków, ale szereg innych jest też uprawianych, niektóre dziczeją przejściowo[5]. Rośliny z tego rodzaju zasiedlają głównie otwarte i suche miejsca, także tereny skaliste i piaszczyste[6]. Nasiona tych roślin cechują się zachowywaniem zdolności do kiełkowania nawet przez ponad 100 lat. Liczne gatunki uprawiane są dla okazałych kwiatostanów[6].
Dziewanny występują głównie na obszarach strefy umiarkowanej Europy i Azji[7][8] z centrum zróżnicowania w Turcji, gdzie rośnie 230 gatunków[6]. Niektóre gatunki występują także w północnej Afryce i na wyżynach Afryki wschodniej[9]. W Europie rośnie 87 gatunków[6].
dziewanna zatokowataVerbascum sinuatum L. – efemerofit
Pokrój
Rośliny dwuletnie lub byliny osiągające do 3 m wysokości, rzadziej jednoroczne i niewielkie krzewy[6]. Rośliny pokryte różnymi włoskami: wielokomórkowymi pojedynczymi i rozgałęzionymi, w tym drzewkowato i gwiazdkowato, oraz gruczołowymi (z trzonkiem i wielokomórkową główką)[10].
Zebrane na szczycie pędu w wydłużone grona lub nibykłosy ze skróconymi, kilkukwiatowymi wierzchotkami w kątach podsadek[10]. Słabo grzbieciste, pięciokrotne, często duże i efektowne. Najczęściej żółte, rzadziej białe, brązowe, fioletowe. Kielich ma 5 działek zrośniętych u nasady. Także 5 płatków korony połączonych jest u nasady w krótką rurkę, końce płatków są wolne, podobnej lub nieco różnej wielkości[6], jajowate lub koliste, rozpościerające się niemal kołowo lub lejkowato[10]. Pręciki są w liczbie 4 lub 5, w tym drugim przypadku zwykle jeden z nich wykształca się jako prątniczek[6]. Nitki pręcików często owłosione, a pylniki zróżnicowane na dwa typy (zrośnięte szczytami i nerkowate lub równowąskie, z podstawą zbiegające po nitce)[10]. Nitki wyrastają z nasady korony. Zalążnia jest górna, dwukomorowa i zawiera liczne zalążki. Szyjka słupka pojedyncza[6].
Wiele gatunków dziewanny to rośliny lecznicze. Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne. Ze względu na preferencję gleb słabych, ukuto porzekadło: Gdzie rośnie dziewanna, tam bez posagu panna.
Dziewanna była używana jako knot do lamp od czasów starożytnych[12].
Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI:10.1371/journal.pone.0119248, PMID:25923521, PMCID:PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
ZbigniewZ.MirekZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 199, ISBN978-83-62975-45-7.
GeoffreyG.BurnieGeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN3-8331-1916-0, OCLC271991134.
TadeuszTacik:Verbascum L., Dziewanna. W:Bogumił Pawłowski (red.):Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. X.Warszawa, Kraków:PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe,1963,s.232-233.
Ludmiła Karpowiczowa (red.):Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński.Warszawa:Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego,1973. Brak numerów stron w książce