Dysproporcjonowanie

Dysproporcjonowanie (dysmutacja) – rodzaj przemiany chemicznej, w której jedno indywiduum chemiczne (pierwiastek, jon lub związek chemiczny) ulega jednoczesnej przemianie chemicznej do dwóch różnych produktów^[1].

Przykłady reakcji dysproporcjonowania:

• Autodysocjacja:

2H
2O → H
3O+
+ OH−

2NH
3 → NH+
4 + NH−
2

• Reakcja redoks:

2H
2O
2 → 2H
2O + O
2 – w której tlen z nadtlenku wodoru zmienia stopień utlenienia z −I na −II (w wodzie) i 0 (w cząsteczce tlenu);

Cl
2 + 2OH−
→ Cl−
+ ClO−
+ H
2O – w której chlor (Cl⁰) ulega jednoczesnej redukcji do jonu chlorkowego (−I stopień utlenienia) i utlenieniu do jonu podchlorawego (I stopień utlenienia);

• wymiana ligandów:

2(R1
O)(R2
O)P(H)Se → (R1
O)
2P(H)Se + (R2
O)
2P(H)Se – gdzie niesymetryczny diester H-selenofosfonianowy zawierający dwie różne reszty alkoholowe przekształca się w dwa estry symetryczne^[2];

2(RO)
2P(H)O → (RO)
3P + RO−
P(H)(OH)O – gdzie diester H-fosfonianowy przekształca się w triester i monoester^[3].

W biochemii ta reakcja nazywana bywa dysmutacją. Enzymy ją przeprowadzające to dysmutazy (np. dysmutaza ponadtlenkowa), ale inne enzymy także przeprowadzają reakcje dysproporcjonowania (np. katalaza).

Reakcja odwrotna do dysproporcjonowania to komproporcjonowanie lub synproporcjonowanie^[1][4].

Przypisy

1. disproportionation, [w:] A.D.A.D. McNaught A.D.A.D., A.A. Wilkinson A.A., Compendium of Chemical Terminology (Gold Book), S.J. Chalk (akt.), International Union of Pure and Applied Chemistry, wyd. 2, Oxford: Blackwell Scientific Publications, 1997, DOI: 10.1351/goldbook.D01799, ISBN 0-9678550-9-8 (ang.).
2. M.M. Kullberg M.M., M.M. Bollmark M.M., J.J. Stawinski J.J., Nucleoside H-phosphonates. XXI. Synthetic and ³¹P NMR studies on the preparation of dinucleoside H-phosphonoselenoates, „Collect.Czech.Chem.Commun.”, 71 (6), 2006, s. 820-831, DOI: 10.1135/cccc20060820 (ang.).
3. AnnikaA. Kers AnnikaA. i inni, Studies on aryl H-phosphonates. 3. Mechanistic investigations related to the disproportionation of diphenyl H-phosphonate under anhydrous basic conditions, „Tetrahedron”, 52 (29), 1996, s. 9931–9944, DOI: 10.1016/0040-4020(96)00525-X [dostęp 2021-10-21] (ang.).
4. comproportionation, [w:] A.D.A.D. McNaught A.D.A.D., A.A. Wilkinson A.A., Compendium of Chemical Terminology (Gold Book), S.J. Chalk (akt.), International Union of Pure and Applied Chemistry, wyd. 2, Oxford: Blackwell Scientific Publications, 1997, DOI: 10.1351/goldbook.C01217, ISBN 0-9678550-9-8 (ang.).

Kontrola autorytatywna (reakcja redoks):

• GND: 4296850-1

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: science/disproportionation
• БРЭ: 1958990
• SNL: disproporsjonering