Cerkiew św. Paraskewy w Radrużu

Cerkiew pod wezwaniem św. Paraskewy – zabytkowa prawosławna cerkiew (następnie greckokatolicka, obecnie muzealna) w Radrużu w powiecie lubaczowskim z XVI w.

Cerkiew św. Paraskewy w Radrużu

nr rej. A/435 oraz A/421 z dnia 15.12.1986 r. i 14.06.2010[1]
Widok ogólny
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Miejscowość	Radruż
Wyznanie	katolickie
Kościół	greckokatolicki
Wezwanie	św. Paraskewy
Historia Data zakończenia budowy XVI w. Aktualne przeznaczenie muzeum Poprzednie wyznanie prawosławne
Dane świątyni Styl późny gotyk Świątynia • materiał bud. • drewno
Położenie na mapie Polski Radruż, cerkiew
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Radruż, cerkiew
Położenie na mapie powiatu lubaczowskiego Radruż, cerkiew
Położenie na mapie gminy Horyniec-Zdrój Radruż, cerkiew
50°10′35″N 23°24′03″E

Drewniane cerkwie regionu karpackiego w Polsce i na Ukrainie^[a]

Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Wnętrze
Państwo	Polska
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	III, IV
Numer ref.	1424
Region[b]	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	2013 na 37. sesji
Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

W 2013 roku została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO wraz z innymi drewnianymi cerkwiami w Polsce i na Ukrainie. Włączona do podkarpackiego Szlaku Architektury Drewnianej.

Charakterystyka

Cerkiew ta należy do najstarszych i najlepiej zachowanych obiektów drewnianego budownictwa cerkiewnego w Polsce. Znalazła się na prestiżowej, międzynarodowej liście World Monuments Fund (WMF), która obejmuje bezcenne obiekty warte ratowania i wsparcia finansowego^[2].

Położona jest na owalnym wzgórzu nad potokiem Radrużka, i wraz z dzwonnicą otoczona jest murem (obecny z 1825^[3]), co nadaje jej charakter obronny. Zbudowana została z drewna jodłowego i dębowego przez cieśli wykorzystujących doświadczenia ciesielstwa późnogotyckiego. Fundatorem cerkwi był prawdopodobnie poseł na sejm i starosta lubaczowski Jan Płaza (zm. w 1599). W niespokojnych czasach XVII wieku cerkiew − oprócz funkcji religijnych − odgrywała rolę warowni, w której mogli się schronić mieszkańcy podczas najazdów tatarskich.

• 
  Widok od cmentarza przycerkiewnego
• 
  Ikonostas
• 
  Polichromia

Cerkiew jest trójdzielną budowlą konstrukcji zrębowej, o charakterze późnogotyckim, zbudowaną na rzucie trzech kwadratów. Najwyższą i najszerszą część stanowi dwukondygnacyjna nawa, zwieńczona czworoboczną kopułą zrębową z jednym załomem i gontową latarnią. Niższe prezbiterium i babiniec mają dachy dwuspadowe. Dachy i ściany pobite są gontem. Dokoła cerkwi ciągną się obszerne soboty wsparte na słupach. Soboty są elementem często spotykanym w cerkwiach karpackich; na Roztoczu Wschodnim występują w Radrużu i Nowym Bruśnie. Na ścianie ikonostasowej oraz w prezbiterium zachowała się polichromia malowana wprost na drewnie w 1648, prawdopodobnie przez malarzy potylickich. W 2012 r. dokonano konserwacji elementów ikonostasu, które z Łańcuta przekazane zostały do cerkwi radrużańskiej.

• 
• 
  Elewacja frontowa
• 
  Elewacja boczna

W latach 1963–1965 cerkiew została odrestaurowana przez miejscowych rzemieślników pod kierownictwem konserwatorów z Krakowa. W trakcie konserwacji pod węgłem podwaliny odnaleziono osiem szelągów króla Jana Kazimierza z 1665 (obecnie w muzeum w Lubaczowie). Na przycerkiewnym cmentarzu (pow. ok. 16 a), otoczonym murem, stoi kilka kamiennych krzyży oraz krypta właścicieli Radruża − Andruszewskich. W pobliżu dwa inne cmentarze: starszy i większy o pow. ok. 42 a i mniejszy o pow. 14 a. Na obu zachowały się zabytkowe nagrobki bruśnieńskie.

Świątynia wykazuje wiele cech wspólnych z cerkwią Świętego Ducha w Potyliczu.

Cerkiew w roku 2012 znalazła się na liście World Monuments Watch jako jeden ze stu cennych zabytków na świecie zagrożonych zniszczeniem^[4]. 21 czerwca 2013 roku została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

• 
  Otoczenie
• 
  Dzwonnica
• 
  Dom diaka

Od 2010 roku zespół zabudowań cerkiewnych stanowi oddział Muzeum Kresów w Lubaczowie^[5].

W listopadzie 2017 prezydent RP wpisał obiekt na listę pomników historii^[6].

Przypisy

1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2011-10-24].
2. Tomasz Nieśpiał: Światowe wyróżnienie greckokatolickiej świątyni. www.rp.pl, 2011-10-24. [dostęp 2011-10-24].
3. Tomasz Kaliński (red. prow.): Polska. Nawigator turystyczny. Wyd. 3. Warszawa: Carta Blanca, 2008, s. 472. ISBN 978-83-60887-35-6.
4. Strona World Monuments Fund. [dostęp 2013-07-02]. (ang.).
5. Zespół Cerkiewny w Radrużu. www.muzeumkresow.eu. [dostęp 2014-05-08]. (pol.).
6. Informacja na oficjalnej stronie Prezydenta RP [online], 22 listopada 2017 [zarchiwizowane z adresu 2018-04-12].

Bibliografia

• Janusz Mazur: Drewniana cerkiew greckokatolicka pw. św. Paraskewy w Radrużu z końca XVI w. (Praca magisterska w Katedrze Historii Sztuki Nowożytnej KUL). Lubaczów-Lublin: 1999. Brak numerów stron w książce
• Marek Wiśniewski, Paweł Wład: Roztocze Wschodnie: Bełżec, Horyniec Zdrój, Lubycza Królewska, Narol, Susiec, Jaworów, Żółkiew i okolice. Przewodnik nie tylko dla turystów. Mielec: Wydawnictwo Naukowe, Turystyczne i Edukacyjne, 2004. ISBN 83-912139-9-4. Brak numerów stron w książce
• Włodzimierz Łęcki (pod red.): Kanon krajoznawczy Polski. Wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwo PTTK "Kraj", 2005. ISBN 83-7005-475-7. Brak numerów stron w książce
• Cerkiew w Radrużu [online], Roztocze Wschodnie [dostęp 2011-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2014-01-29].
• Ikonostas z cerkwi pw. św. Paraskewy w Radrużu [online], Roztocze Wschodnie [dostęp 2011-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2011-07-29].

Linki zewnętrzne

• Cerkiew Paraskewy z drona (Youtube)
• Strona cerkwi św. Paraskewy w Radrużu