W Polsce pojawia się na przelotach i zimuje; dość licznie na północy, nielicznie na południu[8].
Wygląd zewnętrzny
Bielaczek jest najmniejszym z europejskich traczy. Mniejszy od czernicy. Samiec w upierzeniu godowym niemal cały biały. Kantarek i obszar wokół oka czarny, na skroni czarna kresa o kształcie litery V przechodząca na czub utworzony z piór. Na karku czarna półobroża, a na granicy boków i piersi czarna kresa łącząca się z półobrożą i przechodząca w czarne pasmo na grzbiecie (dobrze widoczna w locie). Czarne są również kresy w tylnej części białych plam na grzbiecie. W upierzeniu spoczynkowym podobny do samicy, z szarym tułowiem i brązową głową. Ogon i boki popielate z poprzecznym prążkowaniem. Samica i młode popielatoszare, z brązową głową, nad okiem widnieją czarne plamki. Szyja, podgardle i boki głowy białe. Dziób i nogi szaroniebieskie.
Kaczor wydaje chrząkliwe „krre-ek” lub „e-rreg”, a kaczka pojedyncze „reg” lub „greg”.
Zachowanie
Wznosi się do lotu, uderzając szybko skrzydłami. Zimuje samotnie lub w małych stadkach, czasem mieszanych z innymi kaczkami. Na zimowiskach spada liczba samców, nawet do 15% na Jeziorze Bodeńskim. Coraz łagodniejsze zimy powodują, że trasy wędrówek (zwłaszcza samców) się skracają.
Jeziora i rzeki na lesistych terenach w strefie tajgi, rzadziej tundry. Zimuje na wybrzeżach mórz i w niewielkiej liczbie na jeziorach w głębi lądu.
Ryby (głównie zimą) i inne drobne zwierzęta wodne, rzadziej skorupiaki i mięczaki, uzupełnione przez rośliny. W porównaniu z innymi kaczkami ma krótki i mocny dziób o zagiętym końcu i ostrych brzegach, co jest adaptacją do łapania pod wodą żywej zdobyczy. Nurkując przyciska skrzydłami tułów.
Okres godowy
Bielaczek przyspieszający do lotu
Toki
Grupowe toki rozpoczynają się w czasie wiosennych przelotów w lutym i marcu, choć czasem zaczynają się w styczniu jeszcze na zimowiskach.
Gniazdo
Najchętniej w starych dziuplach drzew lub budce lęgowej. Wyjątkowo może się gnieździć między korzeniami lub wśród kamieni. Gniazda nie są niczym wyścielone, oprócz piór i szarobiałego puchu. W poszukiwaniu odpowiednich gniazd konkurują z gągołami, które zwykle wcześniej zaczynają składać jaja. Gęstość zasiedlenia obszaru przez bielaczka zależy od ilości miejsc gniazdowania.
Okres lęgowy
Jaja z kolekcji muzealnej
Jaja
W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu–maju 5 do 14 kremowych lub bladocielistych jaj[11]. Spotyka się również zniesienia mieszane z jajami gągoła.
Wysiadywanie
Jaja wysiadywane są „twardo” przez okres 26 do 28 dni przez samicę.
Pisklęta
Kaczęta na drugi dzień po wykluciu wyskakują z gniazda. Matka wodzi je, aż nauczą się latać po 6–7 tygodniach. Kaczęta są w czarno-białym puchu. Pisklęta pierzą się w wieku 70 dni. Stają się dojrzałe płciowo w drugim roku życia, podobnie jak nurogęś i szlachar.
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[12]. W latach 2013–2018 liczebność populacji zimującej na terenie kraju szacowano na co najmniej 1600–5000 osobników[13].
Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko:Plemię: Mergini Rafinesque, 1815 (wersja: 2021-04-05).[w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line].Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego.[dostęp 2021-05-13].
Carboneras, C. & Kirwan, G.M.:Smew (Mergellus albellus).[w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line].2019.[dostęp 2019-11-13].
LudwikTomiałojć,TadeuszStawarczyk:Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany.Wrocław:PTPP "pro Natura",2003,s.186. ISBN83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu zimowego nieliczny oznacza zagęszczenie 2–20 osobników na 100 km², a dość liczny – 20–200 osobników na 100 km².
KarelStastny:Ptaki wodne.Warszawa:Delta,1993. ISBN83-85817-10-7. Brak numerów stron w książce
KlausRicharz:Ptaki - Przewodnik.Warszawa:Muza,2009. ISBN978-83-7495-018-3. Brak numerów stron w książce
Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech:Ptaki.T.I.Warszawa:Wiedza Powszechna,1991,seria:Mały słownik zoologiczny. ISBN83-214-0563-0.
Mergus albellus (Bielaczek). W:M.Gromadzki (red.):Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny.T.7:Ptaki (część I).Warszawa:Ministerstwo Środowiska,2004,s.191–193. ISBN83-86564-43-1.
