Aris Weluchiotis
grecki dowódca partyzancki / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Aris Weluchiotis (gr. Άρης Βελουχιώτης)[1], wł. Atanasios Klaras (ur. 1905, zm. 1945) – grecki uczestnik antyhitlerowskiego ruchu oporu, jeden z twórców ELAS, działacz komunistyczny.
kapetanios | |
Data i miejsce urodzenia |
1905 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
1945 |
Przebieg służby | |
Lata służby |
1942–1945 |
Formacja | |
Stanowiska |
kapetanios ELAS |
Główne wojny i bitwy |
Pochodził z Lamii, z wykształcenia był agronomem. Do Komunistycznej Partii Grecji (KKE) wstąpił w wieku dziewiętnastu lat[2]. W czasie dyktatury Metaksasa został aresztowany i zwolniony po podpisaniu deklaracji, iż publicznie wyrazi skruchę i potępienie wobec komunizmu i działań wywrotowych. Uczestniczył jeszcze w działalności partii, lecz odtąd traktowany był z rezerwą, jak wszystkie osoby, podpisujące analogiczne oświadczenia[2]. Według niektórych historyków, deklarację tę podpisał z polecenia Komunistycznej Partii Grecji (KKE)[3]. W okresie pomiędzy zamachem stanu 1936 a okupacją Grecji w II wojnie światowej, stopniowo, praktyczne ustała działalność KKE, wobec wieloletniego uwięzienia ponad 2.000 jej członków i krwawych represji wobec strajkujących robotników[4].
Walczył w wojnie grecko-włoskiej lat 1940–1941. Powracając w stopniu kapitana artylerii, niezwłocznie podjął organizację ruchu oporu. Zebranie założycielskie nowej organizacji bojowej odbyło się 15 maja 1941, w Atenach, w azylu klasztoru Kesariani. Wraz z szybko postępującą odbudową KKE konspiratorzy zgłosili swój akces[5].
Na początku 1942 utworzył pierwszy oddział ELAS, stając na jego czele pod pseudonimem Aris Weluchiotis, ukutym od góry Weluchi i mitycznego boga wojny Aresa[2]. W nocy z 25 na 26 listopada 1942 na czele swojego zgrupowania, razem z oddziałem zbrojnym organizacji EDES[uwaga 1] Napoleona Zerwasa i grupą komandosów brytyjskich przeprowadził jedną z najbardziej spektakularnych akcji ruchu oporu w okupowanej Europie – wysadzenie wiaduktu w Gorgopotamos[2]. Stał się najsłynniejszym dowódcą ELAS, wprowadzając w całym ruchu wielką dyscyplinę. Zarzucano mu sadyzm wobec podwładnych (przy osobistej odwadze)[7], a według innych źródeł okrucieństwo, jednak nigdy w stopniu wyższym, niż ten niezbędny do realizacji celów[8] Uznawany był za protokapetaniosa ELAS. „Kapetanios” to w greckiej tradycji emocjonalny przywódca oddziału, „ojciec” partyzantów, niekoniecznie polityk, niekoniecznie dowódca ds taktyki wojskowej. Jako protokapetanios, uczestniczył w kierowaniu całym ruchem partyzanckim, obok dowódcy ds taktyki wojennej gen. Stefanosa Sarafisa, dowódcy partyzantów w Macedonii Markosa Wafiadisa i komisarza politycznego Jeorjosa Siandosa[2]. Od wiosny 1944 walczył na Peloponezie z greckimi etnicznie, lecz hitlerowskimi ideowo Batalionami Bezpieczeństwa, uzbrajanymi przez Niemców, podlegających kolaboracyjnemu rządowi Grecji. Od jesieni 1944 uczestniczył w walkach i grupowych represjach ELAS przeciwko greckim hitlerowcom, m.in. dowodząc oddziałem zdobywającym ich garnizony w miastach Kalamata i Meligalas, na Peloponezie[2].
Jako kapetanios ELAS, Weluchiotis podkreślał wielopokoleniowy patriotyzm Hellenów, tradycję walk o wolność, potrzebę suwerenności Ojczyzny, sprawiedliwości społecznej i także, że lud winien stać się gospodarzem w swoim domu. Wyjaśniał: komuniści zmierzają w stronę komunizmu, który kiedyś nadejdzie. Jednak nie jest to system właściwy dla Grecji już na teraz. Obecnie należy wprowadzać rozwiązania demokratyczne[9]. Propaganda ta okazywała się hipnotycznie atrakcyjna[10]. Welouchiotis, podobnie jak drugi z komunistycznych dowódców ELAS Markos Wafiadis, znacznie wykraczali poza horyznoty myślowe większości działaczy KKE[11]. Trzeci z trójki głównych dowódców ELAS, Stefanos Sarafis, był niekomunistą, wysoko ocenianym przez wszystkie strony[uwaga 2], a przewodniczącym Komitetu Centralnego ELAS był gen. Neokosmos Grigoriadis – także niekomunista[12].
Przeciwnik porozumienia z Warkizy, do którego szczerości intencji, podobnie jak dla intencji Wielkiej Brytanii nie miał żadnego zaufania; był zdania, że tylko nieskładanie broni i gotowość do dalszej walki zbrojnej pozwolą na realizację statutowych celów ELAS. Nie zgodził się ze stanowiskiem przywódców KPG, którzy postanowili dążyć do zdobycia władzy drogą parlamentarną. Wraz z niewielkim oddziałem towarzyszy z ruchu oporu, odmówił ujawnienia się, pozostając w górach, gdy większa część dowództwa ELAS i działaczy EAM, początkowo korzystając z brytyjskiej ochrony[13], przeniosła się z miast zajmowanych na prowincji, do Aten. 17 czerwca 1945 został z tego powodu oskarżony o zdradę KKE[2]. 18 czerwca partyjny organ prasowy „Rizospastis” informował o wydaleniu Weluchiotisa z szeregów KPG. 18 czerwca 1945 w pobliżu wsi Mesunda, wskutek czyjejś zdrady, jego siły zostały zaatakowane przez oddział Gwardii Narodowej[2]. Najprawdopodobniej popełnił wówczas samobójstwo[2][7], chociaż istnieje również wersja, by został zdradzony i zabity z powodu przeciwstawienia się oficjalnemu stanowisku partii[14]. Głowy jego i jego adiutanta zostały na okres wielu dni wystawione na rynku w wojewódzkim mieście Trikala[7], do niedawna jeszcze goszczącym siedzibę naczelnego dowództwa ELAS[13].