Arbuz zwyczajny

Arbuz zwyczajny, kawon^[4] (Citrullus lanatus (Thunb.) Mansf.) – gatunek rośliny z rodziny dyniowatych. Pochodzi z Afryki Południowej, gdzie nadal rośnie dziko^[3], ale jako gatunek uprawny został rozprzestrzeniony w wielu innych regionach o ciepłym klimacie i jest uprawiany w wielu krajach świata, miejscami dziczeje^[5].

Arbuz zwyczajny

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	dyniowce
Rodzina	dyniowate
Rodzaj	arbuz
Gatunek	arbuz zwyczajny
Nazwa systematyczna
Citrullus lanatus (Thunb.) Matsum. & Nakai Cat. sem. spor. hort. bot. Univ. Imp. Tokyo 30, no. 854. 1916 (l.c. 38. 1920)[3]

Morfologia

Kwiaty

Owoce

Łodyga

Płożąca się, na przekroju jest okrągła, osiąga 2-5 metrów długości, jest szorstko owłosiona i posiada wąsy czepne^[5].

Liście

Duże, ciemnozielone, u podstawy sercowate, a wyżej położone silnie powcinane trój- lub pięciodzielne, osadzone na ogonkach liściowych. W węzłach liściowych wyrastają wąsy czepne.

Kwiaty

Niewielkie, wyrastają pojedynczo w kątach liści. Korona kwiatu zwykle jest żółta lub zielonkawożółta, połączona w rurkę, z pięcioma płatkami. Na jednej roślinie występuje 10-30 kwiatów żeńskich i 100-400 męskich.

Owoce

Jadalna jagoda ze słodkim, ciemnoczerwonym, pomarańczowym, żółtym lub białym miąższem (mezokarpem). Egzokarp składa się z dwóch warstw, jest mocny i twardy, w kolorze ciemnozielonym, zwykle nakrapiany promieniście w różnych odcieniach zieleni. Pod koniec wegetacji roślina zawiązuje nasiona. Barwy nasion są również bardzo zmienne – od białej lub żółtej poprzez żółtobrązową, brązową i czarną do czerwonej, a nawet zielonej.

Korzenie

System korzeniowy jest bardzo rozległy i płytki. Sięga w głąb na około 60 cm^{[potrzebny przypis]}.

Biologia

Roślina jednoroczna. Kwiaty są obcopylne. Rośliny są na ogół jednopienne. Najpierw pojawiają się kwiaty męskie, a później po tygodniu żeńskie. Kwiaty otwierają się na bardzo krótki okres, zwykle po wschodzie słońca i pozostają otwarte jeden dzień, potem opadają^{[potrzebny przypis]}.

Zastosowanie

Wartość odżywcza Arbuz (100 g)

Wartość energetyczna 151 kJ (36 kcal) Białka 0,6 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% M 1,1% 1,1% 1,1% 1,1% Węglowodany 8,4 g szczegółowe informacje Przyswajalne 8,1 g RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,2% 6,2% 6,2% 6,2% M 6,2% 6,2% 6,2% 6,2% Cukry (jedno- i dwucukry) 7,6 g Jednocukry Glukoza 1,8 g Fruktoza 3,4 g Dwucukry Sacharoza 2,4 g Błonnik 0,3 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,2% 1,2% 1,4% 1,4% M 0,8% 0,8% 1,0% 1,0% Tłuszcze 0,1 g Woda 90,6 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,4% 3,4% 3,4% 3,4% M 2,5% 2,5% 2,5% 2,5%

Witaminy Witamina C 10 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 13% 13% 13% 13% M 11% 11% 11% 11% Tiamina (B1) 0,08 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 7,3% 7,3% 7,3% 7,3% M 6,7% 6,7% 6,7% 6,7% Ryboflawina (B2) 0,02 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,8% 1,8% 1,8% 1,8% M 1,5% 1,5% 1,5% 1,5% Niacyna (B3) 0,2 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,4% 1,4% 1,4% 1,4% M 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% Witamina B6 0,14 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 11% 11% 9,3% 9,3% M 11% 11% 8,2% 8,2% Foliany 0,003 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,8% 0,8% 0,8% 0,8% M 0,8% 0,8% 0,8% 0,8% Kobalamina (B12) 0 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina A 0,0038 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,5% 0,5% 0,5% 0,5% M 0,4% 0,4% 0,4% 0,4% Witamina D 0 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina E 0,1 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,7% 0,7% 0,7% 0,7% M 0,7% 0,7% 0,7% 0,7% Makroelementy Fosfor 9 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% M 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% Wapń 6 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,6% 0,6% 0,5% 0,5% M 0,6% 0,6% 0,6% 0,5% Magnez 2 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,6% 0,6% 0,6% 0,6% M 0,5% 0,5% 0,5% 0,5% Potas 130 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,8% 2,8% 2,8% 2,8% M 2,8% 2,8% 2,8% 2,8% Sód 1 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% M 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% Mikroelementy Jod 0,001 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,7% 0,7% 0,7% 0,7% M 0,7% 0,7% 0,7% 0,7% Żelazo 0,2 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,1% 1,1% 2,5% 2,5% M 2,5% 2,5% 2,5% 2,5% Miedź 0,06 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,7% 6,7% 6,7% 6,7% M 6,7% 6,7% 6,7% 6,7% Cynk 0,07 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,9% 0,9% 0,9% 0,9% M 0,6% 0,6% 0,6% 0,6% Mangan 0,02 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,1% 1,1% 1,1% 1,1% M 0,9% 0,9% 0,9% 0,9%

Dane liczbowe na podstawie: prof. dr hab. Hanna Kunachowicz; dr inż. Beata Przygoda; dr n. farm. Irena Nadolna; inż. Krystyna Iwanow; Tabele składu i wartości odżywczej żywności; Wydawnictwo Lekarskie PZWL; Warszawa; 2017; s. 603, ISBN 978-83-200-5311-1 Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[6]

Roślina jadalna

Gatunek pochodzący z Afryki południowej udomowiony był w Afryce północnej już ponad 5 tysięcy lat temu (tak stare nasiona arbuza znaleziono w Libii). W Egipcie znaleziono pozostałości arbuzów w grobowcach i świątyniach z 1330 r.p.n.e., a w Sudanie z 1500 r.p.n.e.^[7] Wymieniany jest w Biblii^[8]. Także w Chinach i Indiach uprawiany jest od niepamiętnych czasów. Do Europy dotarł ok. XI-XII w., a w XIV w. wyróżniano tu już kilka odmian arbuzów^[9].

Owoce arbuza mają polepszać przemianę materii i wpływać korzystnie na układ pokarmowy^[9].

Roślina lecznicza

Owoce arbuza dzięki dużej zawartości wody działają moczopędnie, są zalecane dla chorych na nerki. Z badań wynika również, że, podobnie jak pomidor i czerwony grejpfrut, są źródłem likopenu, który ma właściwości wspomagania leczenia chorób nowotworowych^[9].

Roślina kosmetyczna

Arbuzy używane są do maseczek na skórę, działają bowiem przeciwzmarszczkowo, tonizująco i ściągająco, pomagają przy leczeniu stanów zapalnych skóry i zajadów^[9].

Uprawa

Uprawa arbuzów w Izraelu

Obecnie arbuz zwyczajny uprawiany jest w wielu krajach, na różnych zamieszkanych kontynentach. Największym producentem są Chiny, a następnie Turcja. W Europie krajami, w których uprawia się arbuzy są Hiszpania, Portugalia, Włochy, Chorwacja, Francja, Grecja, Bułgaria, Rumunia, Węgry i Ukraina^{[potrzebny przypis]}.

Jest to roślina światłolubna, ciepłolubna i potrzebująca bardzo dużo wody. Optymalna temperatura powietrza waha się od 21 do 29 °C minimalna to 18, a maksymalna 35 stopni. Dobrze rośnie na glebach o pH 5,5–6,0, próchniczych, bogatych w składniki pokarmowe i na glebach wcześniej niezajętych pod uprawę. Rośliny wysiewa się pod koniec lutego albo na początku marca. W Polsce uprawiany głównie w szklarniach i tunelach foliowych (do uprawy w Polsce najlepiej nadają się miejscowe odmiany). Sadzenie arbuzów powinno odbywać się w rozstawie 80×100 cm (arbuz uprawiany jest z rozsady doniczkowej). Podlewanie umiarkowane, niezbyt częste, ale systematyczne (z racji głębokiego zasięgu systemu korzeniowego arbuz jest odporny na okresowe susze). Zbieranie owoców odbywa się zazwyczaj od połowy sierpnia do połowy września^[10].

Zobacz kolekcję cytatów o arbuzie w Wikicytatach

Przypisy

1. Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
2. Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-02] (ang.).
3. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2014-11-20].
4. ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 61, ISBN 978-83-62975-45-7.
5. Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4. Brak numerów stron w książce
6. Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.). Brak numerów stron w książce
7. Citrullus Schrader in C. F. Ecklon and K. L. P. Zeyher. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-06-09].
8. Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3. Brak numerów stron w książce
9. Marek Wyciślok – Arbuz, czyli kawon. [dostęp 2007-11-19].
10. Magdalena Michalak: Arbuz zwyczajny= kawon. 2013. [dostęp 2013-11-20]. (pol.).

Kontrola autorytatywna (takson):

• NDL: 00571557
• NKC: ph239950

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: plant/watermelon
• NE.se: vattenmelon
• SNL: vannmelon
• DSDE: vandmelon

Identyfikatory zewnętrzne:

• BioLib: 38896
• EoL: 584423
• EUNIS: 168461
• Flora of China: 200022609
• Flora of North America: 200022609
• GBIF: 2874621
• identyfikator iNaturalist: 70054
• IPNI: 291938-1
• ITIS: 22356
• NCBI: 3654
• Plant Finder: 279562
• identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2723908
• Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:291938-1
• Tela Botanica: 18122
• identyfikator Tropicos: 9201087
• USDA PLANTS: CILA3
• CoL: VMHP, VMHN