Aleksandra Apolonia Tekla Wiktoria Czechówna, ps. „Zofia spod Karpat” (ur. 28 października 1839 w Krakowie, zm. 3 października 1923 tamże) – krakowska pamiętnikarka.
Była córką Tomasza Czecha i Aleksandry z Zielińskich i bratanicą Józefa Czecha, krakowskiego księgarza i wydawcy. Była także spowinowacona z Józefem Kremerem i Lucjanem Rydlem. Uczyła się najpierw na pensji Zuzanny Szawłowskiej, a później w domu. Dużo czytała i brała udział w życiu kulturalnym miasta, sama także pisała powieści i dramaty, publikując je pod pseudonimem „Zofia spod Karpat”.
Swój dziennik zaczęła prowadzić 1 października 1856 r. w wieku 17 lat. Pisała go nieprzerwania niemal do śmierci, opisując wydarzenia z życia swojego i ówczesnego Krakowa. Na dziennik składają się 44 zeszyty, które w 1925 r. przekazała do Archiwum Aktów Dawnych w Krakowie (obecnie: Archiwum Narodowe w Krakowie) Michalina Janoszanka[1]. Zapiski Czechówny nie zostały wydane w całości drukiem; ukazały się jedynie ich fragmenty, opracowywane głównie przez Bożenę Lesiak-Przybył.
Dziennik znajduje się w Archiwum Narodowym w Krakowie pod sygnaturami 29/1582/1 – 29/1582/44 (dawne sygn. IT 428/1 – 428/44).
- Literatura dodatkowa
- Aleksandra Czechówna: Otwarcie nowego teatru (z archiwalnego rękopisu). W: 20 kroków wszerz i wzdłuż: wspomnienia w 100-lecie Teatru im. Juliusza Słowackiego. Kraków: 1993. Brak numerów stron w książce
- Bożena Lesiak-Przybył. Rok 1863 w Dzienniku Aleksandry Czechówny. Część I: 21 stycznia-28 maja. „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie”. 51, s. 191–258, 2006.
- Bożena Lesiak-Przybył. W 150-lecie położenia kamienia węgielnego pod gmach Towarzystwa Naukowego Krakowskiego. Z „Dziennika” Aleksandry Czechówny. „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie”. 27, s. 551–557, 2007.
- Bożena Lesiak-Przybył. Rok 1863 w Dzienniku Aleksandry Czechówny. Część II: 1 czerwca-31 grudnia. „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie”. 53, s. 139–179, 2008.
- Bożena Lesiak-Przybył. Aleksandra Czechówna o Stanisławie Wyspiańskim. „Krakowski Rocznik Archiwalny”. 15, s. 161–195, 2009.
- Agata Barzycka: Macierzyństwo i dzieciństwo w drugiej połowie XIX w. w świetle „Dzienników” Aleksandry Czechówny z lat 1856-1904. W: Społeczeństwo - Kultura - Inteligencja. Studia historyczne ofiarowane Profesor Irenie Homoli-Skąpskiej. Elżbieta Orman, Grzegorz Nieć (red.). Kraków–Warszawa: 2009, s. 107–124.
- Bożena Lesiak-Przybył. W stulecie odsłonięcia Pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie. Ze wspomnień Aleksandry Czechówny. „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie”. 55, s. 501–510, 2010.
- Bożena Lesiak-Przybył. Aleksandra Czechówna o wizycie cesarza Franciszka Józefa I w 1880 r. w Krakowie i Lwowie. „Krakowski Rocznik Archiwalny”. 17, s. 217–226, 2011.
- Bożena Lesiak-Przybył: Widziane z Krakowa... Wydarzenia powstańcze 1863 r. w rejonie Ojcowa w „Dzienniku” Aleksandry Czechówny. W: Grajcie echa, grzmijcie skały... Antologia literatury powstania styczniowego w Dolinie Prądnika. Józef Partyka (oprac.). Ojców: 2013, s. 219–244.
- Bożena Lesiak-Przybył: Wzgórze wawelskie w Dzienniku Aleksandry Czechówny. Wypisy z lat 1857–1918. W: Wzgórze wawelskie w słowie i w obrazie – z badań nad kulturą wieku XIX. Kraków: 2014. Brak numerów stron w książce
- Bożena Lesiak-Przybył. Wystawa starożytności i zabytków sztuki w Krakowie w 1858 roku. Z „Dziennika” Aleksandry Czechówny. „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN”. 60, s. 29–40, 2015.
- Bożena Lesiak-Przybył. Dwie podkrakowskie wyprawy Aleksandry Czechówny. Z „Dziennika” Aleksandry Czechówny. „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN”. 61, s. 133–146, 2016.
- Bożena Lesiak-Przybył. Wielka wojna w „Dzienniku” Aleksandry Czechówny (część III: 2 stycznia – 27 grudnia 1916 r.). „Krakowski Rocznik Archiwalny”. 22, s. 137–170, 2016.
- Bożena Lesiak-Przybył: Fotografie w „Dzienniku” Aleksandry Czechówny. W: Spuścizny – co po nas zostaje? Zagadnienia metodologiczne. Materiały konferencji naukowych organizowanych przez Archiwum Nauki PAN i PAU i Polską Akademię Umiejętności. Red. Adam Górski. Kraków: 2018, s. 181–196.
