ଏକ ପ୍ରକାର ରୋଗ ଯେଉଁଥିରେ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ କ୍ଷତି ଯୋଗୁ ଯକୃତ ଭଲ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିପାରେ ନାହିଁ From Wikipedia, the free encyclopedia
ସିରୋସିସ୍ /sɪˈroʊsɪs/ ଏକ ପ୍ରକାର ରୋଗ ଯେଉଁଥିରେ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ କ୍ଷତି ଯୋଗୁ ଯକୃତ ଭଲ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିପାରେ ନାହିଁ । ସ୍ୱାଭାବିକ ଭାବରେ ରୋଗ ବର୍ଷ ବର୍ଷ ଧରି ଧୀରେ ବଢ଼ିଚାଲେ । ରୋଗ ଆରମ୍ଭରେ କୋଣସି ଲକ୍ଷଣ ପ୍ରକାଶ ପାଏନାହିଁ । ରୋଗ ଖରାପ ଦିଗକୁ ଗତି କଲେ ଦୁର୍ବଳ ଲାଗେ, ଗଲୁ କରେ, ଗୋଡ଼ ନିମ୍ନଭାଗ ଫୁଲିଯାଏ, ଚମ ହଳଦିଆ ହୁଏ, ସହଜରେ କ୍ଷତ ହୁଏ, ପେଟରେ ତରଳ ପଦାର୍ଥ ଜମିଯାଏ ଓ ପେଟ ବୁଢ଼ିଆଣି ବସା ପରି ଶିରାଳ ଦେଖାଯାଏ । ପେଟରେ ଜମିଥିବା ତରଳ ପଦାର୍ଥ ସ୍ୱତଃ ସଂକ୍ରମିତ ହୋଇଯାଇପାରେ । ଅନ୍ୟ ଜଟିଳତା ମଧ୍ୟରେ ହେପାଟିକ ଏନକେଫାଲୋପାଥି, ଏସୋଫେଗସରେ ଥିବା ସ୍ଫିତ ରକ୍ତନଳୀରୁ ରକ୍ତସ୍ରାବ ଓ କର୍କଟ ରୋଗ ହୋଇପାରେ । ହେପାଟିକ ଏନକେଫାଲୋପାଥି ହେଲେ ମାନସିକ ଦ୍ୱନ୍ଦ ହୁଏ ଓ ମୂର୍ଚ୍ଛା ହେବା ସମ୍ଭାବନା ରହେ । [1]
ସିରୋସିସ୍ ରୋଗର କାରଣ:- ଅତ୍ୟଧିକ ମଦ୍ୟପାନ, ହେପାଟାଇଟିସ ବି, ହେପାଟାଇଟିସ ସି ଓ ନନ୍ ଆଲକୋହୋଲିକ ଫାଟି ଲିଭର ଡିଜିଜ ।[1][2] ଦୈନନ୍ଦିନ ୨ ବା ୩ ଥରରୁ ଅଧିକ ଅନେକ ବର୍ଷ ଧରି ମଦ୍ୟପାନ କଲେ ସମୟକ୍ରମେ ସିରୋସିସ୍ ରୋଗ ହୁଏ । ଅଧିକ ଓଜନ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି, ଡାଏବିଟିସ, ରକ୍ତରେ ଅଧିକ ଚର୍ବି ଅଂଶଥିଲେ ନନ୍ ଆଲକୋହୋଲିକ ଫାଟି ଲିଭର ଡିଜିଜ ରୋଗ ହେବା ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ । ଅଟୋଇମ୍ମୁଇ ହେପାଟାଇଟିସ, ପ୍ରାଇମେରୀ ବିଲିଆରି ସିରୋସିସ୍, କେତେକ ଔଷଧ ଓ ଗଲସ୍ଟୋନ(ପିତ୍ତକୋଷରେ ପଥର) ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହି ରୋଗ ହୋଇପାରେ କିନ୍ତୁ ସାଧାରଣତଃ ଅଧିକ ହୁଏ ନାହିଁ । ସିରୋସିସ୍ ରୋଗରେ ଯକୃତ ତନ୍ତୁଗୁଡ଼ିକ ଫାଇବ୍ରୋସିସରେ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଯାଏ । ଏହି କାରଣ ଯୋଗୁ ଯକୃତର କାର୍ଯ୍ୟ ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଯାଏ । ରକ୍ତ ପରୀକ୍ଷା, ମେଡିକାଲ ଇମେଜିଙ୍ଗ ଓ ଯକୃତ ବାୟୋପ୍ସି ନେଇ ରୋଗ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଏ । [1]
ହେପାଟାଇଟିସ ବି ରୋଗ ପ୍ରତିଷେଧକ ଟିକା ଦେଲେ ସିରୋସିସ ପ୍ରତିରୋଧ ହୁଏ । ଅନ୍ତର୍ନିହିତ କାରଣ ଉପରେ ଏହାର ଚିକିତ୍ସା ଆଂଶିକ ଭାବରେ ନିର୍ଭର କରେ । ଚିକିତ୍ସା: ଅଧିକ ଖରାପ ଦିଗକୁ ଗତି ନ କରି ଦେବାକୁ ଓ ଏହାର ଜଟିଳତାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିବାକୁ ଲକ୍ଷ ରଖାଯାଏ । ମଦ ବା ଆଲକୋହୋଲ ଏଡ଼େଇବାକୁ ଉପଦେଶ ଦିଆଯାଏ ।ଆଣ୍ଟିଭାଇରସ ଔଷଧ ଦେଇ ହେପାଟାଇଟିସ ବି ଓ ସି ରୋଗମାନଙ୍କ ଚିକିତ୍ସା କରାଯାଏ । ସ୍ଟିରଏଡ ଦେଇ ଅଟୋଇମ୍ମ୍ୟୁନ ହେପାଟାଇଟିସ ଚିକିତ୍ସା କରାଯାଏ । ପିତ୍ତନଳୀ ପଥ ବନ୍ଦ ହୋଇଥିଲେ ଉର୍ସୋଡିଓଲ ଔଷଧ ସାହାଯ୍ୟକାରୀ ହୁଏ । ହେପାଟିକ ଏନକେଫାଲୋପାଥି, ସ୍ଫିତ ଏସୋଫେଗସ ଶିରା ଓ ଫୁଲା ନିମନ୍ତେ ଦରକାରୀ ଚିକିତ୍ସା କରାଯାଏ । ଗମ୍ଭୀର ଧରଣର ସିରୋସିସ୍ ଥିଲେ ଯକୃତ ଟ୍ରାନ୍ସପ୍ଲାଣ୍ଟ ଚିକିତ୍ସା କରିହେବ । [1]
ସନ ୧୯୯୦ରେ ସିରୋସିସ୍ ରୋଗ ଯୋଗୁ 0.୮ ନିୟୁତ ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଥିଲା ବେଳେ ସନ ୨୦୧୩ରେ ଏହା ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ୧.୨ ନିଯୁତରେ ପହଞ୍ଚିଥଲା, [2] ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଆଲକୋହୋଲ ଯୋଗୁ ୩୮୪,000, ହେପାଟାଇଟିସ ସି ଯୋଗୁ ୩୫୮,000, ଓ ହେପାଟାଇଟିସ ବି ଯୋଗୁ ୩୧୭,000 ସଂଖ୍ୟକ ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଥିଲା ।[2] ଆମେରିକାରେ ଏହି ରୋଗ ଯୋଗୁ ପୁରୁଷ ମୃତ୍ୟୁ ସଂଖ୍ୟା ମହିଳାଙ୍କ ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକ ।[1] ଖ୍ରୀ:ପୂ: ୫ମ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଏହି ରୋଗ ବିଷୟରେ ହିପୋକ୍ରାଟିସ ପ୍ରଥମେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥିଲେ । [3]ସିରୋସିସ ଶବ୍ଦଟି ଗ୍ରୀକ: κίρρωσις ଶବ୍ଦରୁ ନିଆଯାଇଛି:ସିରୋସ κιρρός ଅର୍ଥ ହଳଦିଆ ଓ ଓସିସ (-ωσις) ଅର୍ଥ ଅବସ୍ଥା ।
ନିମ୍ନରେ କେତେଗୁଡିଏ ଲକ୍ଷଣ ଓ ଚିହ୍ନ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଗଲା । ସେଗୁଡିକ ଅନ୍ୟ ରୋଗରେ ମଧ୍ୟ ଦେଖାଯାଏ । ଏଣୁ ଏହି ଲକ୍ଷଣ ସମୂହ ଥିଲେ ସିରୋସିସ୍ ଅଛି ବୋଲି ଭାବିବା ସର୍ବଦା ଠିକ୍ ନୁହେଁ, ବା ନ ଥିଲେ ସିରୋସିସ୍ ନାହିଁ ଭାବିବା ମଧ୍ୟ ଠିକ ନୁହେଁ ।
ସ୍ପାଇଡର୍ ଆଞ୍ଜିଓମା | |
---|---|
ଶ୍ରେଣୀବିଭାଗ ଓ ବାହାର ସ୍ରୋତ | |
ସ୍ପେଶାଲିଟି | gastroenterology[*], hepatology[*] |
Patient UK | ସିରୋସିସ୍ |
ରୋଗ ବୃଦ୍ଧି ପରେ ଜଟୀଳତା ଯୋଗୁ କେତେକ ଲକ୍ଷଣ ପ୍ରଥମ ଥର ନିମନ୍ତେ ପ୍ରକାଶ ପାଏ । ସେଗୁଡିକ ନାମ ନିମ୍ନରେ ଦିଆଗଲା ।
ଅନ୍ୟ ଅଙ୍ଗରେ ଜଟୀଳତା
ଅନେକ କାରଣ ଯୋଗୁ ସିରୋସିସ୍ ହୋଇପାରେ । ସାଧାରଣତଃ ପୁରୁଣା ମଦ୍ୟପାନ ଓ ହେପାଟାଇଟିସ୍ ସି ଯୋଗୁ ପଶ୍ଚିମ ପୃଥିବୀରେ ଏହି ରୋଗ ହୁଏ ।
ଯକୃତର କାମ: ଆଲ୍ବୁମିନ୍, ରକ୍ତ ଜମାଟ ଫ୍ୟାକ୍ଟର ଓ କମ୍ପ୍ଲିମେଣ୍ଟ ଭଳି ପୁଷ୍ଟିସାର ଗୁଡିକର ସଂଶ୍ଳେଷଣ କରେ । ବିଷାକ୍ତ ପଦାର୍ଥ ନଷ୍ଟ କରେ(Detoxify)। ଚର୍ବି ଓ ଶ୍ୱେତସାରର ବିପାକରେ(Metabolism) ଭାଗ ନିଏ ।
ଯାହା ବି କାରଣ ହେଉ ନା କାହିଁକି, ସିରୋସିସ୍ ପୂର୍ବରୁ ଅଧିକାଂଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ହେପାଟାଇଟିସ୍ ଓ ଚର୍ବିଳ ଯକୃତ ଦେଖାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରାଥମିକ ଅବସ୍ଥାରେ ଯଦି ସିରୋସିସ୍ର କାରଣକୁ ଦୂର କରାଯାଇପାରିବ ତାହାହେଲେ ରୋଗରେ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ଯକୃତ ଅଂଶ ପୁନଃନିର୍ମାଣ ହୋଇପାରିବ ।
ଏହି ରୋଗରେ ଯକୃତର ନିଜସ୍ୱ କୋଷଗୁଡ଼ିକ ନଷ୍ଟ ହୋଇ ସୂତ୍ର ତନ୍ତୁରେ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଯାଏ ଓ ସ୍କାର ତନ୍ତୁରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଏହାଦ୍ୱାରା ପୋର୍ଟାଲ୍ ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ କୁଶଳତା ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଏ । ନିକଟରେ ହୋଇଥିବା ଗବେଷଣାରୁ ଜଣା ପଡ଼ିଛି, ଯକୃତ କୋଷ ନଷ୍ଟ ହୋଇଗଲେ ସ୍ଟିଲେଟ କୋଷ ଗତିଶୀଳ ହୋଇଯାଏ ଓ ମାୟୋଫାଇବ୍ରୋବ୍ଲାଷ୍ଟରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଏହା ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନରେ ବାଧା ସୃଷ୍ଟି କରେ । ଆହୁରି ମଧ୍ୟ ଏହା ଟି.ଜି.ଏଫ୍.-ବିଟା ୧(TGF-β1) କ୍ଷରଣ କରେ ଯାହା କନେକ୍ଟିଭ୍ ତନ୍ତୁ ଅଧିକ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।
ଏହି ସମସ୍ତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଯୋଗୁ ଯକୃତରେ ରକ୍ତ ସରବରାହ ହୋଇ ନ ପାରି ସ୍ୱଳ୍ପ ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନ ହୁଏ । ପ୍ଲିହାରେ ରକ୍ତ ଜମିଯାଏ ଓ ହାଇପର୍ସ୍ପ୍ଲେନିଜ୍ମ୍(hypersplenism) ହୁଏ । ପ୍ଲାଟେଲେଟ ରକ୍ତ କଣିକା ଭାଙ୍ଗିଯାଏ । ଏହି ରୋଗର ଅଧିକାଂଶ ଜଟିଳତା ପୋର୍ଟାଲ ଉଚ୍ଚ ରକ୍ତ ଚାପ(Portal hypertension) ଯୋଗୁ ହୁଏ ।
ସିରୋସିସ୍ ରୋଗ ନିମନ୍ତେ ଯକୃତ ବାୟୋପ୍ସିକୁ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣାଭ ମାନକ ପରିକ୍ଷା କୁହାଯାଏ । ଏହି ପରିକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ ଯକୃତର ତନ୍ତୁ ନେବାକୁ ପଡେ । ଏହା ଟ୍ରାନ୍ସଜୁଗୁଲାର୍,ଲାପାରୋସ୍କୋପି, ପର୍କ୍ୟୁଟାନିଅସ୍ ବା ସରୁ ଛୁଞ୍ଚି ଦ୍ୱାର କଢାଯାଏ । ମନେ ରଖିବା କଥା: ବାୟୋପ୍ସି ନିମନ୍ତେ ତନ୍ତୁ ସଂଗ୍ରହରେ କିଛି ବିପଦ ଅଛି ।[5]
ଆସାଇଟିସ୍, ସ୍ୱଳ୍ପ ପ୍ଲାଟେଲେଟ ସଂଖ୍ୟା ଓ ସ୍ପାଇଡର ନେଭି ଏହି ରୋଗ ନିର୍ଣ୍ଣୟରେ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।[6]
ସିରୋସିସ୍ ରୋଗରେ ନିମ୍ନଲିଖିତ ପରୀକ୍ଷାଗାର ଫଳ ମିଳେ ।
ଉପରୋକ୍ତ ପରୀକ୍ଷା ମଧ୍ୟରୁ ୬ଟି ସେରମ୍ ପରୀକ୍ଷାର ଫଳକୁ ନେଇ ଗୋଟିଏ ଫାଇବ୍ରୋ ଟେଷ୍ଟ କରାଯାଉଛି ।[7] ଏହି ପରୀକ୍ଷାର ଫଳ ଯକୃତ ବାୟୋପ୍ସି ପରୀକ୍ଷାର ଫଳ ସହ ପ୍ରାୟ ମିଶି ଯାଉଛି ।
ନୂତନ ସିରୋସିସ୍ ରୋଗୀ ନିମନ୍ତେ ନିମ୍ନ ଲିଖିତ ପରୀକ୍ଷା କରାଯାଏ ।
ସିରୋସିସ୍ ରୋଗରେ ନିୟମିତ ଭାବେ ଅଲ୍ଟ୍ରାସାଉଣ୍ଡ କରାଯାଏ । ଏହି ରୋଗରେ ଯକୃତ ଗ୍ରନ୍ଥିଳ(Nodular) ଓ ଆକାରରେ ଛୋଟ ଦେଖାଯାଇ ପାରେ । ରୋଗ ଅଧିକ ହୋଇଥିଲେ ଚିତ୍ରରେ ଅନିୟମିତ ଛାୟା ଦେଖାଦିଏ । ଏହାର କଡେଟ ଲୋବ୍(Caudate lobe) ବଡ଼ ଦେଖାଯାଏ । ବିଭିନ୍ନ ଲୋବ୍ରେ ଥିବା ଫାଙ୍କ ଚଊଡା ଦେଖାଯାଏ । ପ୍ଲିହା ବଡ଼ ଦେଖାଯାଏ ।
ଫାଇବ୍ରୋ ସ୍କାନ ନାମକ ଏକ ନୂଆ ଯନ୍ତ୍ରଦ୍ୱାରା ଇଲାସ୍ଟିସିଟି ମପାଯାଉଛି । ମେଟାଭିର ସ୍କେଲ(METAVIR) ସ୍କେଲ୍ ଅନୁସାରେ ଯକୃତ କେତେ ନରମ ବା ଟାଣ ତାହା ଜଣାଯାଏ । ଫାଇବ୍ରୋ ସ୍କାନ ଯନ୍ତ୍ର ଯକୃତର ଏକ ଅଲ୍ଟ୍ରାସାଉଣ୍ଡ ଛବି ତୋଳେ । ଏହି ପରିକ୍ଷା ବାୟୋପ୍ସିଠାରୁ ଶୀଘ୍ର ହୁଏ । ରୋଗ କେତେ ସଂଘାତିକ ତାହା ଏହି ପରୀକ୍ଷାଦ୍ୱାରା ପ୍ରାୟ ଜଣାପଡେ ।[8]
ଏହା ବ୍ୟତିତ ପେଟର ସି.ଟି.ସ୍କାନ୍ ଓ ଯକୃତ ତଥା ପିତ୍ତ ନଳୀର ଏମ୍.ଆର୍.ଆଇ. କରାଯାଏ ।
ପ୍ରାଥମିକ ସ୍କ୍ଲେରୋଜିଙ୍ଗ କୋଲାଞ୍ଜାଇଟିସ୍ ଗୋଟିଏ ପିତ୍ତ ନଳୀ ରୋଗ ଯାହା କ୍ୱଚିତ ସୋରୋସିସ୍ ରୋଗର କାରଣ ହୋଇପାରେ । ଏହି ରୋଗ ଜାଣିବା ନିମନ୍ତେ ଇ.ଆର୍.ସି.ପି. କିମ୍ବା ଏମ୍.ଆର୍.ସି.ପି. ପରୀକ୍ଷା କରାଯାଏ
ଏସୋଫେଗସ୍, ପାକସ୍ଥଳୀ ଓ ଡୁଓଡେନମ୍ ଭିତରର ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖିବା ପାଇଁ ଗ୍ୟାସ୍ଟ୍ରୋସ୍କୋପି(Gastroscopy) କରାଯାଏ ।ଏସୋଫେଜିଆଲ୍ ଭାରିସେସ୍(esophageal varices) ରୋଗ ଥିଲେ ଏଥିରେ ଜଣାପଡେ ଓ ତାହାର ଚିକିତ୍ସା ସ୍କ୍ଲେରୋଥେରାପି ଓ ବିଟାବ୍ଲକର ଔଷଧଦ୍ୱାରା କରାଯାଏ ।
ସିରୋସିସ୍ ରୋଗ ହେଲେ ପ୍ରଥମେ ଯକୃତ ଆକାରରେ ବଡ଼ ହୋଇ ରୋଗ ବଢିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଛୋଟ ହୋଇଯାଏ । ଏହାର ପୃଷ୍ଠତଳ ଅନିୟମିତ, ଚିପିଲେ ଟାଣ ଲାଗେ ଓ ସ୍ଟିଏଟୋସିସ୍ ସହାବନ୍ଥାନ ଥିଲେ ହଳଦିଆ ଦେଖାଯାଏ । ଏହା ମୁଣ୍ଡା ମୁଣ୍ଡା (Nodular) ଦେଖାଯାଏ ଓ ଏହାକୁ ମୁଣ୍ଡାର ଆକାର ଅନୁସାରେ ତିନି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ: ମାଇକ୍ରୋନୋଡ୍ୟୁଲାର୍(୩ ମି.ମି.ରୁ କମ୍), ମାକ୍ରୋନୋଡ୍ୟୁଲାର୍(୩ ମି.ମି.ରୁ ବେଶୀ) ଓ ମିଶ୍ରିତ ।
ଅଣୁବୀକ୍ଷଣ ଯନ୍ତ୍ର୍ରର ଦୃଶ୍ୟ ଅନୁସାରେ ଯକୃତ କୋଷର ପୁନର୍ଜନ୍ମ ନୋଡ୍ୟୁଲ ଥିଲେ ୧ ନମ୍ବର ଓ ସୂତ୍ର ତନ୍ତୁ/ସଂଯୋଜକ ତନ୍ତୁ ଥିଲେ ୨ ନମ୍ବର ଦିଆଯାଏ । ରୋଗର କ୍ରିୟାଶୀଳତା ଅନୁସାରେ ସଂଯୋଜକ ତନ୍ତୁ ତିଆରି ହୁଏ । ଏହା ବୃଦ୍ଧି ପ୍ରାପ୍ତ ମଧ୍ୟ ହୋଇପାରେ । ଯକୃତ ଜୀବକୋଷ ନଷ୍ଟ ପ୍ରକ୍ରିୟା ବନ୍ଦ ହେବା ପରେ ମଧ୍ୟ ସୂତ୍ର ତନ୍ତୁ ତିଆରି ଚାଲୁ ରହେ । ଏହି ସୂତ୍ର ତନ୍ତୁ ବୃଦ୍ଧି ଯୋଗୁ ଯକୃତର ଅନ୍ୟ ଅଂଶ ଯଥା ସାଇନୁସଏଡ୍, ଡିସ୍ସେ ସ୍ଥାନ ଓ ବିଭିନ୍ନ ଶିରା, ଧମନୀମାନଙ୍କରେ ରକ୍ତର ଗତିପଥ ରୁଦ୍ଧ ହୋଇଯାଏ । ଏହା ଫଳରେ ପୋର୍ଟାଲ୍ ଉଚ୍ଚ ରକ୍ତ ଚାପ( portal hypertension) ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।[9]
ଯକୃତ ବିଭିନ୍ନ ଉପାୟରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ କାରଣ ଯୋଗ ନଷ୍ଟ ହେଲେ ସିରୋସିସ୍ ରୋଗରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୁପ: କ୍ରନିକ୍ ହେପାଟାଇଟିସ୍ ବି ରୋଗରେ ଜୀବକୋଷରେ ଲିମ୍ଫୋସାଇଟ ଅନୁପ୍ରବେଶ ହୁଏ[9] in cardiac cirrhosis there are erythrocytes and a greater amount of fibrosis in the tissue surrounding the hepatic veins;[10], କାର୍ଡିଆକ୍ ସିରୋସିସରେ ହେପାଟିକ ଶିରା ଚାରିଆଡେ ଲୋହିତ ରକ୍ତ କଣିକା ଓ ସୂତ୍ର ତନ୍ତୁ ବେଢି ଯାଆନ୍ତି[10] । ପ୍ରାଥମିକ ବିଲିଆରି ସିରୋସିସରେ ପିତ୍ତ ନଳୀ ଚାରିପଟେ ସୂତ୍ରତନ୍ତୁ ଓ ଗ୍ରାନୁଲୋମା ହୋଇ ପିତ୍ତ ବାହାରି ନ ପାରି ଜମା ହୋଇରହେ ।[11] ଆଲକୋହୋଲିକ ସିରୋସିସରେ ନ୍ୟୁଟ୍ରୋଫିଲ୍ ଅନୁପ୍ରବେଶ ଦେଖାଯାଏ ।[9]
ଚାଇଲ୍ଡ୍-ପୁଗ୍ ସ୍କୋର ଅନୁସାରେ ସିରୋସିସର ବର୍ଗୀକରଣ କରାଯାଏ । ବିଲିରୁବିନ୍, ଆଲ୍ବୁମିନ୍, ଆଇ.ଏନ୍.ଆର୍. ଉପସ୍ଥିତି ନେଇ ଏହାକୁ ଏ, ବି ଓ ସି ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ । ଏ ଶ୍ରେଣୀ ରୋଗର ପୂର୍ବାନୁମାନ ଉତ୍ତମ ରହେ, ସି ଶ୍ରେଣୀ ଅଧିକ ମୃତ୍ୟୁ ବରଣ କରନ୍ତି । ଏହି ସ୍କୋର ୧୯୬୪ ମସିହାରେ ଚାଇଲ୍ଡ୍ ଓ ଟୁର୍କୋଟଦ୍ୱାରା ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇ ୧୯୭୩ ମସିହାରେ ପୁଗଦ୍ୱାରା ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଥିଲା ।[12]
ଅଧୁନା ମଡେଲ୍ ଫର୍ ମଡେଲ୍ ଫର୍ ଏଣ୍ଡ୍-ସ୍ଟେଜ୍ ଲିଭର ଡିଜିଜ୍(MELD) ସ୍କୋର ଶଶୁମାନଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପେଡିଆଟ୍ରିକ୍ ଏଣ୍ଡ ସ୍ଟେଜ୍ ଲିଭର ଡିଜିଜ୍(PELD) ସ୍କୋର ବ୍ୟବହାର ହେଉଛି ।
ହେପାଟିକ୍ ଶିରାର ଆରମ୍ଭ ଓ ଶେଷ ମୁଣ୍ଡରେ ହେଉଥିବା ଚାପର ପାର୍ଥକ୍ୟ ରୋଗର ସ୍ଥିତି ଦେଖାଇ ପାରେ, ଏହା ଅବସ୍ଥା ଗମ୍ଭୀର ବା ନୁହେଁ ଜଣାଇ ଦେଇପାରେ ।
ସଧାରଣତଃ ଯକୃତର ନଷ୍ଟ ହୋଇଥିବା ଅଂଶ ଓଲଟାଇ ହେବନାହି।, କିନ୍ତୁ ଚିକିତ୍ସା ଦ୍ୱାର ଏହାର ଅଗ୍ରଗତିକୁ ରୋକି ହେବ ଓ ଜଟୀଳତାକୁ କମ କରିହେବ । ଯେହେତୁ ସିରୋସିସ୍ ରୋଗ ବହୁତ ଶକ୍ତି ନଷ୍ଟ କର ଏଣୁ ରୋଗୀକୁ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକର ଖାଦ୍ୟ ଖାଇବାକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ । ସଂକ୍ରମଣ ହେଉଥିବାରୁ ଆଣ୍ଟିବାୟୋଟିକ ଉପଦେଶ ଦିଆଯାଏ । କୁଣ୍ଡେଇ ହେବା ନିମିତ୍ତ ଅନେକ ପ୍ରକାରର ଔଷଧ ଦିଆଯାଏ । କୋଷ୍ଠକାଠିନ୍ୟ ଯୋଗୁ ଲାକ୍ଟୁଲୋଜ(Lactulose) ଦିଆଯାଏ ।
ମଦ୍ୟପାନ ଜନିତ ସିରୋସିସ୍ ହେବା ଜଣା ପଡ଼ିଲେ ମଦ ବନ୍ଦ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ହୁଏ । ଭାଇରାଲ୍ ହେପାଟାଇଟିସ୍ ନିମନ୍ତେ ଇଣ୍ଟରଫେରନ୍ ଓ ଅଟୋଇମ୍ମୁନ ହେପାଟାଇଟିସ ନିମନ୍ତେ କର୍ଟିକୋସ୍ଟିରଏଡ ଦିଆଯାଏ । ତମ୍ବା ବା କପର୍(Copper) ଆଧିକ୍ୟ ଯୋଗୁ ଉଇଲ୍ସନ ରୋଗ ହୁଏ, ଏଣୁ କପର୍ କାଢିବା ନିମନ୍ତେ ଚିଲେସନ ଥେରାପି ଯଥା ପେନିସିଲାମିନ୍ ଦିଆଯାଏ ।
ଯାହା ବି ସିରୋସିସ୍ର କାରଣ ହେଉ ନା କାହିଁକି, ମଦ, ପାରାସେଟାମଲ୍ ଓ ଅନ୍ୟ ଜଣାଶୁଣା ନଷ୍ଟକାରୀ ପଦାର୍ଥ ଦେବା ଅନୁଚିତ । ହେପାଟାଇଟିସ୍ ଏ ଅଥବା ବି ନିମନ୍ତେ ଟୀକା ନେବା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଜରୁରୀ ।
ଯେତେବେଳେ ଯକୃତ ଅକର୍ମନ୍ୟ ହୁଏ ବା ଜଟୀଳତାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରି ହୁଏନି ସେତେବେଳେ ଯକୃତ ପ୍ରତିରୋପଣ ଆବଶ୍ୟକ ହୁଏ । ୧୯୯୦ ମସିହା ପରଠାରୁ ଏହାର ଫଳାଫଳ ଉତ୍ସାହଜନକ ହେଉଛି ଓ ୮୦% ରୋଗୀମାନେ ନିଜ ଜଟୀଳତା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରୋଗ ପରିସ୍ଥିତି ଅନୁସାରେ ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷ ବଞ୍ଚିପାରୁଛନ୍ତି ।[13] ଆମେରିକାରେ ଏମ୍.ଇ.ଏଲ୍.ଡି. ସ୍କୋର ଅନୁସାରେ ପ୍ରତିରୋପଣର ପ୍ରାଥମିକତା ଦିଆଯାଉଛି ।[14] ପ୍ରତିରୋପଣ ପଦ୍ଧତିରେ ଶରୀରର ପ୍ରତିରୋଧ ଶକ୍ତି ବଢେଇବା ନିମନ୍ତେ ସାଇକ୍ଲୋସ୍ପୋରିନ୍ ଓ ଟାର୍କୋଲିମସ ଔଷଧ ଦିଆଯାଉଛି।
ଶରୀରର ଯେ କୌଣସି ଅଙ୍ଗ ରୋଗଗ୍ରସ୍ତ ହେଲେ ନଷ୍ଟ ହୋଇଥିବା ଅଂଶର କାର୍ଯ୍ୟ ଭରଣା କରିବା କ୍ଷମତା କିଛି ପରିମାଣରେ ଶରୀର ରଖିଥାଏ । ଏହାଠାରୁ ଅଧିକ ନଷ୍ଟ ହେଲେ ନିର୍ଭରଣ(Decompensated) କୁହାଯାଏ । ଅତ୍ୟଧିକ ମଦ୍ୟପାନ କଲେ, ସଂକ୍ରମଣ ହେଲେ, କୋଷ୍ଠକାଠିନ୍ୟ ହେଲେ, ଜଳାଭାବ ହେଲେ, ବିଭିନ୍ନ ଔଷଧ ସେବନ କଲେ ଓ ଏସୋଫେଜିଆଲ୍ ଭାରିସେସ୍ରୁ ରକ୍ତସ୍ରାବ ହେଲେ ଏହି ନିର୍ଭରଣ ଅବସ୍ଥା ଉପୁଜେ । ଏହି କାରଣ ଯୋଗୁ ଜଟୀଳତା ବୃଦ୍ଧି ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ।
ନିର୍ଭରଣିକୃତ(Decompensated) ସିରୋସିସ୍ ରୋଗ ହେଲେ ତୁରନ୍ତ ଡାକ୍ତରଖାନାରେ ଭର୍ତ୍ତି କରିବା ଆବଶ୍ୟାକ ହୁଏ । ପୋଷକ ଓ ଔଷଧ ଦେବା ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଦିଆଯାଏ । ତରଳ ପଦାର୍ଥ ସମୀକରଣ, ମାନସିକ ଦଶାକୁ ଅତି ନିକଟରୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଏ । ଆଣ୍ଟିବାୟୋଟିକ୍, ଡାଇୟୁରେଟିକ୍, ଝାଡା କରେଇବା ଔଷଧ, ଏନିମା, ଥାୟାମିନ୍ ଭିଟାମିନ୍ ଦରକାର ମୁତାବକ ଦିଆଯାଏ । ବେଳେ ବେଳେ ସ୍ଟିରଏଡ୍, ଆସେଟିଲ୍ସିସ୍ଟିନ୍ ଓ ପେଣ୍ଟୋକ୍ସିଫାଇଲିନ୍ ଦିଆଯାଏ । ରୋଗୀ ଶରୀରରେ ଅଧିକ ସୋଡିୟମ ଥିବାରୁ ସାଲାଇନ୍ ଦିଆଯାଏ ନାହିଁ ।
ସିରୋସିସ୍ ସାଥିରେ ଜଳ ଉଦରୀ ଥିଲେ ଲବଣ ଖାଇବା କମ୍ ଖାଇବାକୁ ଉପଦେଶ ଦିଆଯାଏ । ବେଶୀ ପରିସ୍ରା କରେଇବା ନିମନ୍ତେ ଆଲ୍ଡୋସ୍ଟିରନ୍( aldosterone antagonists) ଆଣ୍ଟାଗୋନିଷ୍ଟ ଓ ଲୁପ୍(loop diuretics) ଡାଇୟୁରେଟିକ୍ ଦିଆଯାଏ । ଯେଉଁମାନେ ପାଟିରେ ଖାଇ ପାରୁଛନ୍ତି ଓ ତୁରନ୍ତ ଶରୀରର ତରଳ ପଦାର୍ଥର ପରିମାଣ କମେଇବା ଦରକାର ନାହିଁ, ସେହିମାନଙ୍କୁ ଏହି ଔଷଧ ଦିଆଯାଏ ।
ତୁରନ୍ତ ତରଳ ପଦାର୍ଥ କାଢିବା ଆବଶ୍ୟକ ହେଲେ ପରାବେଧନ(Paracentesis)ପଦ୍ଧତିଦ୍ୱାରା ପେରିଟୋନିଆଲ୍ କ୍ୟାଭିଟି ମଧ୍ୟକୁ ଗୋଟିଏ ପ୍ଲାସ୍ଟିକ ନଳି ପୁରେଇ ୪ରୁ ୫ ଲିଟର୍ କଢାଯାଇ ପାରେ କିନ୍ତୁ ଏହା ସହ ହ୍ୟୁମ୍ୟାନ ଆଲ୍ବୁମିନ୍ ଦ୍ରବଣ ଦିଆଯାଏ ।[15]
ପୋର୍ଟାଲ୍ ସିସ୍ଟମରେ ଉଚ୍ଚ ରକ୍ତ ଚାପ ହେଲେ ପ୍ରୋପ୍ରାନୋଲୋଲ୍ ଦିଆଯାଏ । ଅତି ସାଂଘାତିକ ଅବସ୍ଥା ହୋଇଥିଲେ ଟ୍ରନ୍ସଜୁଗୁଲାର୍ ଇନ୍ଟ୍ରାହେପାଟିକ୍ ପୋର୍ଟୋସିସ୍ଟେମିକ୍ ସଣ୍ଟିଙ୍ଗ କରାଯାଏ । ସ୍ୱଳ୍ପ ସଂକଟରେ ଥିବା ଏନ୍କେଫାଲୋପାଥି ଥିଲେ ଏହା କରାଯାଏ ।
ପୂର୍ବେ ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ ଅତି ପୁଷ୍ଟିସାର ଖାଦ୍ୟ ମନା ଥିଲା କାରଣ ଏହା ଏନ୍କେଫାଲୋପାଥି ବଢେଇବ ବୋଲି ଧାରଣା ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଆଜିକାଲି ଅନୁଶୀଳନରୁ ଜଣାଯାଇଛି ଏହା ଭୁଲ ତଥ୍ୟ ଉପରେ ଆଧାରିତ ଥିଲା । ସୁତରାଂ ସଠିକ ପୋଷକ ନିମନ୍ତେ ଅତି ପୁଷ୍ଟିସାର ଖାଦ୍ୟ ଖାଇବାକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରାଯାଉଛି ।[16]
କୌଣସି ଡାଇୟୁରେଟିକ୍ ନ ଦେଇ ଯଦି
ତାହା ହେଲେ ହେପାଟୋରେନାଲ୍ ସିଣ୍ଡ୍ରୋମ ହୋଇଛି ବୋଲି ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଏ ।[17]
ସିରୋସିସ୍ ରୋଗ ସହିତ ଆସାଇଟିସ୍ ଥିଲେ ସ୍ପୋଣ୍ଟାନିଅସ୍ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆଲ୍ ପେରିଟୋନାଇଟିସ୍ ଅବସ୍ଥା ହେବା ସମ୍ଭାବନା ଅଧିକ ରହେ ।
ଆମେରିକାରେ ୨୦୦୧ ମସିହାରେ ସମୁଦାୟ ମୃତ୍ୟୁ ସଂଖ୍ୟାର କ୍ରମ ଅନୁସାରେ କେବଳ ସିରୋସିସ୍ଦ୍ୱାରା ପୁରୁଷ ଓ ମହିଳା କ୍ରମାନୁସାରେ ୧୦ ଓ ୧୨ ସ୍ଥାନରେ ଥିଲେ । ପ୍ରତିବର୍ଷ ଏଥିଯୋଗୁ ୨୭୦୦ ଲୋକ ମରୁଥିଲେ । ଏହି ରୋଗ ଯୋଗୁ ଡାକ୍ତରଖାନା ଖର୍ଚ୍ଚ ବଢୁଥିଲା, ଦେଶର ଉତ୍ପାଦନ ସାମର୍ଥ୍ୟ କମୁଥିଲା ଓ ମାନବ ଯନ୍ତ୍ରଣା ବଢୁଥିଲା ।
ଦଶ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ସିରୋସିସ୍ ମୃତ୍ୟୁ ହାର ୩୪ରୁ ୬୬% ଅଛି । ଆଲ୍କୋହୋଲିକ୍ ସିରୋସିସ୍ଦ୍ୱାରା ଅଧିକ ମୃତ୍ୟୁ ହୁଏ ।
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.