Gabatee pireediikii (Gabatee sardala)

Template:Merge

Gabatee mosina waahiiyyoo keemikaalaa

Gabatee Sardala, gabatee pireediikii jedhamuunis kan beekamu qindaa'ina tarree fi garee elementoota keemikaalaati . Keemistirii, fiiziksii, fi saayinsii biroo keessatti bal'inaan kan itti fayyadamu yoo ta'u, akka waliigalaatti akka mallattoo keemistiriitti ilaalama. Innis boca gapatee seera irradeddebii yoo ta'u, kunis amaloonni keemikaalaa elementoota lakkoofsa atoomikaa(lakkoofsa buxusaawaa/ buxussuddaawaa) isaanii irratti hundaa'uun tilmaamaan kan ibsamu.

Gabatee sardaala ykn pireedikii gabatee caaseffama garalamee dha. Elementiiwwan man'ee gabatee keessatti kaa'amu, tartiiba dubbisaa lakkoofsa atoomawaa ykn suddawaa ka'aama . Gabatee kana gartuu afuritti qoodameera, guutinsa elektiroonota gara gosoota cita-gulantaa anisaatin. Tarjaawwan gabatee gareewwan jedhamu, dalgee ykn sardalli immoo Tarree jedhamu . Yeroon haaraan kan jalqabu yeroo qolli elektiroonii haaraan guutamuu jalqabu: elementoonni garee tokko keessa jiran lakkoofsa elektiroonota keemistiriif fayyadamuu danda’an walfakkaatu qabu (heeliyum garee gaazii kabajamaa keessa jiru irraa kan hafe), kanaaf amaloonni fiizikaalaa fi keemikaalaa walfakkaatan yeroo idileetti deebi’anii mul’atu gidduugaleessa. Template:Periodic table

Lakkoofsa atoomii/suudoo

Henarii Mooslii

Caasaan keessoo atoomichaa erga qoratamee booda, fiizisistiin amaataroota Nezerlaand Antonius van den Broek bara 1913tti chaarjiin niwukilaraa bakka elementoonni gabatee irradeddebii keessatti argaman murteessa jedhee yaada dhiheesse^[1] Hayyuun fiiziksii Niiwu Ziilaand Ernaasti Raazarfordi jechi "namoota atoomii" jedhu chaarjii niwukileeraa kanaaf uume.^[2] Mata duree van der Broek'n maxxanfame keessatti, teessoo yeroo elektiroonikii isa jalqabaa agarsiise, wantoonni akka lakkoofsa elektiroonota isaaniitti gurmaa'an agarsiise.^[3] Raazarfordi barreeffama isaa bara 1914 irratti Boor yaada van der Broek akka fudhate mirkaneesse.^[4]

Wabiiwwan

• Sagantaan yeroo (periodic table) fuula mata duree dhaabbata seenaa saayinsii (Science History Institute Digital Collections) irratti maxxanfamee fi fakkiiwwan ijaan mul'atan filataman kan akka teessoo yeroo (periodical table of the elements) agarsiisu, akkaataa marsaa, silindriikii, piiraamidaal, spiral, fi triangular formations irratti xiyyeeffate.
• IUPAC Barreeffama Barreeffamoota Elementotaa
• Dandeettii yeroo dinagdee, mallattoo walitti dhufeenya qabuu
• Eeriik Scerri, hayyuun falaasamaa saayinsii beekamaa seenaa fi falaasamaa teessoo yeroo irratti muuxannoo qabu
• Odeeffannoo Intarneetii Taabelota Yeroo
• Kutaa yeroo wantoota balaaf saaxilaman
• Saanduqa sa'aatii samuuda
• Kutaa viidiyoo yeroo yerootti
• Weeb Elements
• Giraafikii yeroo Elemoota

1. A. van der Broek, Physikalische Zeitschrift, 14, (1913), 32-41
2. Scerri, p. 185
3. A. van der Broek, Die Radioelemente, das periodische System und die Konstitution der Atom, Physik.
4. E. Rutherford, Phil.