estat de l'Africa del Nòrd From Wikipedia, the free encyclopedia
Marròc (en arabi: ٱلْمَغْرِب?, al-Maġrib; en amazigh: ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ, L-Meġrib), oficialament lo Reialme del Marròc (en arabi: المملكة المغربية?, Almamlakat Almaghribia; en amazigh: ⵜⴰⴳⵍⴷⵉⵜ ⵏ ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ, Tageldit n-l'Meġrib), es un estat sobeiran a Magrèb, de l'Africa del Nòrd. La capitala sèti de las institucions es Rabat e la vila mai poplada e pòl economic es Casablanca. Lo gentilici es marroquin -a[3].
| Marròc | |
| Imne:
ٱلنَّشِيْد ٱلْوَطَنِي An-Našīd al-Waṭanīy | |
| Devisa: الله، الوطن، الملك Allāh, al Waţan, al Malik | |
 | |
Capitala | |
Ciutat mai granda | |
Lengas parladas (2014)[1]
| |
Forma de govèrn | |
Rei Cap del govèrn | |
de França d'Espanha | |
Data | |
• Totala 446 650 km² | |
• Aiga 0,056 % | |
• Totala (2022)[2] 37 984 655 ab. | |
• Densitat 79.0 ab./km² | |
Dirham marrocan ( MAD) | |
modificar  |
Es limitat per la mar Mediterranèa al nòrd e per l'ocean Atlantic a l'oèst e Argeria a l'èst. Al sud, l'estat de Marròc revendica, possedís de fach e estima coma una part de son territòri lo Sahara Occidental, malgrat de contestacions localas e internacionalas.
Lei vestigis pus ancians de preséncia umana sus lo territòri marroquin datan d'au mens 700 000 ans. Entre 120 000 e 40 000 av. JC, una cultura litica mosteriana dominèt la region. Foguèt remplaçada per una autra cultura litica, dicha Aterian, de 40 000 a 20 000 av. JC. Enfin, de 20 000 a 10 000 av. JC, predominèt l'Iberomaurusian. Aquelei culturas successivas veguèron un melhorament dei tecnicas de fabricacion d'otís.
Vèrs 9 000 av. JC, lei populacions iberomaurusianas foguèron expulsadas ò assimiladas per de populacions protoberbèras. Pauc a pauc, lo desvolopament de l'agricultura favorizèt la sedentarizacion. Ai sègles IX e VIII av. JC, lei Fenicians installèron de comptadors lòng dau litorau e introduguèron la cultura de la vinha e l'usatge dau fèrre dins la region[4]. A partir dau sègle VI av. JC, aquelei comptadors passèron sota l'influéncia de Cartage.
Au sègle III av. JC, lo territòri marroquin èra poblat de Moros au nòrd e de Gètuls, un pòble berbèr, au sud. Un reiaume de Mauretània se formèt dins la region e venguèt una poissança locala fins a una intervencion romana que lo vassalizèt a la fin dau sègle II av. JC. Puei, foguèt annexat a l'Empèri Roman en 40 ap. JC per Caligula (37-41). Dos ans pus tard, Claudi (41-54) l'organizèt en províncias romanas. La preséncia romana demorèt principalament concentrada dins lei regions maritimas e lei populacions dei montanhas demorèron autonòmas ò independentas. A partir dau sègle III, lo cristianisme se difusèt dins la region a cha pauc.
La preséncia romana resistiguèt pas au passatge dei Vandals en 429. Pasmens, durant lo rèine de Justinian (527-565), lo reviure de poissança de Constantinòple permetèt ai Bizantins de restablir la preséncia imperiala dins certanei vila portuàrias[5].
.png)
Après una premiera incursion victoriosa en 647, leis Arabis acomencèron la conquista sistematica de Magrèb en 665. De 695 a 702, deguèron menar de combats durs còntra lei tribüs berbèras que foguèron pasmens pauc a pauc batudas. Deguèron tanben luchar còntra lei garnisons bizantinas installadas lòng dau litorau. Pasmens, en 698, la presa de Cartage privèt l'armada imperiala de sa basa principala dins la region e entraïnèt son retirament.
Lei caps berbèrs se convertiguèron relativament rapidament a l'islam. Pasmens, leis Arabis lei tractèron coma de pòbles somés, çò que causèt un maucontentament fòrça viu. Ansin, plusors tribüs adoptèron de formas « non oficialas » de l'islam coma lo kharidjisme. Fòrça rigorista e opausada ai discriminacions etnicas, aquela version de la religion musulmana encoratjèt mai d'una revòuta berbèra dins lo corrent dau sègle VIII. Aqueleis insureccions menacèron la dominacion aràbia mai foguèron finalament reprimidas.
Pasmens, aquò afebliguèt l'unitat politica aràbia en Magrèb e d'estats locaus se formèron dins la region tre la fin dau sègle VIII. En Marròc, tres estats apareguèron :
Leis Almoravides foguèron una dinastia berbèra que realizèt la premiera unificacion de Marròc. Foguèt fondada dins lo corrent deis annadas 1030 per Abdallah ibn Yasin (vèrs 1040-1059). Indignat per l'islam superficiau dei berbèrs deis oasis de sa region, desvolopèt un ensenhament malikita estricte e reüniguèt una armada importanta per restaurar la fe musulmana.
Inicialament basats dins lo nòrd de la Mauritània actuala, leis Almoravides ocupèron Sidjilmasa e Audaghost durant leis annadas 1050. Batuts per lei Berghwata en 1059[6], sometèron lo sud de Marròc onte fondèron un important camp militar a l'origina de la ciutat de Marraquèsh. Puei, conquistèron Fès en 1069 e agantèt la Mar Mediterranèa en 1083. Tres ans pus tard, passèron en Espanha ont infligiguèron una desfacha saunosa ai Castelhans a la batalha de Sagrajas. A la mòrt de l'emir Yusuf ibn Tashfin (1061-1106), lo domeni almoravide anava d'Al Andalús a la vau de Nigèr.
Lo declin acomencèt tre lo rèine de son fiu Ali ibn Yusuf (1106-1143). Sei tropas foguèron batudas per leis Aragonés e per lei Portugués. En Magrèb, la situacion militara s'agravèt tanben dins lei montanhas e Marraquèsh foguèt menaçada per leis Almohades. Enfin, l'agricultura declinèt ambé la disparicion dei grands tenements eissits de l'Antiquitat qu'asseguravan la prosperitat de l'economia maugrabina. Après la mòrt d'Ali ibn Yusuf, la dinastia almoravida conoguèt un periòde d'instabilitat e perdiguèt lo poder en 1147 au profiech deis Almohades[7]. L'armada dei venceires pilhèt Marraquèsh e tuèt la màger part de seis abitants.
.png)
Leis Almohades foguèron una dinastia d'origina berbèra fondada per Ibn Tumart (vèrs 1121-1130) qu'aviá estudiat l'islam en Orient Mejan dins lo corrent deis annadas 1110. Fòrça poderós a la fin dau sègle XII, declinèron a partir deis annadas 1210 e dispareguèron pendent leis annadas 1270.
A l'origina de la dinastia, Ibn Tumart donava una gròssa importància a l'unicitat de Dieu e a la rigor morala. Pasmens, s'opausava au rigorisme malikita e foguèt proclamat mahdi per certanei tribüs berbèras. Establit a Tinmel en 1125 onte resistiguèt ais ofensivas almoravidas, prenguèt lo títol de califa cinc ans pus tard. Abd al-Mumin (1147-1163) capitèt de s'assegurar lo contraròtle d'Atlàs, de prendre Fès e Marraquèsh, de sometre lei Hammadides e d'arrestar leis invasions hilalianas[8]. Installèt sa capitala a Marraquèsh.
Durant lei rèines de sei successors, Abu Yaqub Yusuf (1163-1184), Abu Yusuf Yaqub al-Mansur (1184-1199) e Muhammad al-Nasir (1199-1214), leis Almohades capitèron de protegir lei regions centralas de son Califat. Dins aquò, sei possessions perifericas (Espanha e Magrèb Orientau) foguèron regularament menaçadas. En 1212, la batalha de Las Navas de Tolosa veguèt la destruccion de la màger part de l'armada almohada que perdiguèt lo contraròtle d'Al Andalús.
Aquela revirada majora entraïnèt un periòde d'instabilitat e de guèrras civilas entre leis eiretiers de Muhammad al-Nasir. A partir de 1229, lo Califat se fragmentèt : lei dinastias d'Argeria e de Tunisia retrobèron son independéncia. Darrier sobeiran poderós de la dinastia, Abu al-Hasan as-Said al-Mutadid (1242-1248) assaièt de reconquistar lo Magrèb Orientau mai foguèt tuat dins una emboscada. Après sa mòrt, lei Marinides destruguèron lei darrierei fòrças almohadas. Puei, prenguèron pauc a pauc lo contraròtle dei vilas fortificadas (Marraquèsh en 1269 e Tinmel en 1276) e remplacèron leis Almohades.
.png)
Venceires deis Almohades, lei Marinides dominèron Marròc fins au sègle XV. Eissits d'una tribü berbèra nomada de Magrèb Occidentau, venguèron una poissança importanta dins la region après la destruccion de l'armada almohada en 1248. Son cap, Abu Yahya ibn Abd al-Haqq (1244-1258), prenguèt lo contraròtle de la region de Fès. Aquò permetèt a sei successors de conquistar pauc a pauc lo rèsta de Marròc : Sidjilmasa (1255), Marraquèsh (1269), Tànger (1273) e Tinmel (1276).
Lo rèine de Abu al-Hasan Ali ibn Othman (1331-1348) marquèt l'apogèu e lo començament dau declin de la dinastia. D'efèct, son projècte de conquistar la totalitat de Magrèb mau capitèt après una desfacha dins la region de Kairuan. Son fiu Abu Inan Faris (1348-1358) assaièt a son torn e menèt sensa succès campanha entre Tlemcen e Tunis. Après sa mòrt, lei Marinides foguèron obligats de se replegar en Marròc ont aguèron de dificultats per se mantenir. En 1465, una revòuta populara entraïnèt la fin de la dinastia. Sièis ans pus tard, leis Portugués — ja mèstres de Ceuta dempuei 1415 — aprofichèron lo caòs intèrne per ocupar Tànger.
Lei Wattassidas dirigiguèron Marròc de 1472 a 1554. Eissits d'una branca segondària de la dinastia marinida, prenguèron lo poder en 1472 amb Abu Abd Allah al-Sheikh Muhammad ibn Yahya (1472-1504) que capitèt d'establir son autoritat a Fès. Pasmens, poguèt gaire estendre son poder dins lo rèsta dau país. Atacats per lei Portugués que conquistèron mai d'una vila litorala (Mazagan, Safi, Agadir... etc.) e per leis Espanhòus que prenguèron Melilla, sei successors reconoguèron la senhoriá — nominala — de l'Empèri Otoman per assaiar de trobar un sostèn poderós. Pasmens, aquò mau capitèt e lei Wattassidas foguèron pauc a pauc marginalizats avans d'èsser vencuts per lei Saditas.
Lei Saditas son una dinastia d'origina aràbia establida au sègle XII dins d'oasis au sud d'Atlàs. Èran considerats coma de descendents de Maomet[9]. En 1511, plusors tribüs berbèrs li fisèron la direccion dau jihad còntra lei Portugués d'Agadir. Prenguèron pauc a pauc lo contraròtle dei vilas principalas de Marròc (Marraquèsh en 1525, Agadir en 1541, Fès en 1549... etc.). Après una guèrra còntra lei Marinides, sostenguts per leis Otomans, sometèron lo nòrd dau país. Enfin, anientèron l'armada portuguesa a la batalha dei Tres Rèis (1578).
Gràcias au butin d'aquelei campanhas, Ahmad al-Mansur (1578-1603) modernizèt lei fòrças armadas e creèt una administracion que demorèt en plaça fins au començament dau sègle XX. En 1591, ataquèt e destruguèt l'Empèri Songai per prendre lo contraròtle dau comèrci transsaharian. Ansin, durant son rèine, Marraquèsh venguèt un centre comerciau major.
En 1610, lo territòri sadita foguèt devesit entre dos reiaumes separats qu'èran centrats sus Fès e Marraquèsh. Aquò afebliguèt rapidament la dinastia que foguèt a son torn eliminada per d'insureccions de tribüs d'Atlàs. Foguèt remplaçada per la dinastia alauita, una dinastia aràbia installada au sègle XIII dins la region de Tafilalet, qu'eliminèt lo darrier sultan sadita en 1666.
Après la conquista de Fès, la dinastia alauita acabèt la conquista dau rèsta de Marròc. Au començament dau sègle XXI, es totjorn a la tèsta dau reiaume. L'acabament de la conquista foguèt l'òbra d'Ismail Ibn Sharif (1672-1727) que sometèt lo sud dau país dins lo corrent deis annadas 1680. Puei, fondèt una capitala novèla (Meknès), negocièt un acòrd de patz ambé la Regéncia d'Argier que permetèt de fixar la frontiera orientala de Marròc (1696) e creèt una armada d'esclaus negres sota son contraròtle.
A sa mòrt, lo país conoguèt un periòde de trèbols grèus. Lei rèis foguèron regularament reversats per de faccions militaras e l'armada negra qu'aviá fondat la poissança de la dinastia dispareguèt. L'òrdre foguèt restablit per Mohammed ben Abdallah (1748 e 1757-1790). Reconquistèt lo pòrt de Mazapan, totjorn tengut per Portugau, e favorizèt lo comèrci amb Euròpa a partir d'Essaoira. Pasmens, sa politica foguèt pas perseguida per sei successors e lo reiaume s'isolèt durant lo rèine de Mulay Slimane (1792-1822).
Durant lo sègle XIX, Marròc, afeblit per sa politica d'isolament, deguèt faciar leis ambicions dei poissanças colonialas europèas e acceptar de concessions mai e mai importantas. Aquò comencèt pendent lo rèine de Molay Abd al-Rahman ibn Hisham (1822-1859) qu'assaièt de desvolopar tornarmai lo comèrci marroquin e qu'instaurèt de monopòlis comerciaus. En 1856, aquò entraïnèt una reaccion britanica. Menaçat per Londres, Marròc deguèt demenir lei taxas sus lei produchs britanics e donar un privilègi d'extraterritorialitat ai subjèctes britanics. Rapidament, leis autrei poissanças europèas obtenguèron de drechs similars.
En mai d'aquò, Marròc foguèt desfach mai d'un còp per d'armadas europèas, çò qu'illustrava lo declin militar dau reaiume. Ansin, lei Francés ataquèron victoriosament Marròc que sosteniá la resisténcia argeriana. Puei, en 1859, après d'incursions de bedoïns còntra leis enclavas de Ceuta e de Melilla, Espanha ocupèt militarament Tetuan fins au pagament d'una importanta indemnitat.
Hassan Ièr (1873-1894) capitèt de jogar ambé lei rivalitats entre poissanças europèas per obtenir un respiech. Aquò li permetèt de reorganizar l'armada e d'amaisar lei trèbols recurrents que tocavan lei tribüs berbèras d'Atlàs. Per aquò, i favorizèt la creacion de grands domenis feodaus coma aqueu de Madani al-Glawi. Ansin, a respèct dau rèsta d'Africa, la colonizacion de Marròc foguèt relativament tardiva.
Au començament dau sègle XX, la politica dau rèine de Hassan Ièr resistiguèt pas ai dificultats financieras de Marròc e ais acòrds de partiment francobritanic d'Africa. Ansin, entre 1906 e 1912, lo reiaume foguèt plaçat sota protectorat per França e Espanha.
D'efèct, a la fin dau sègle XIX e au començament dau sègle XX, lo Reiaume Unit concluguèt una tiera d'acòrds ambé França regardant la definicion dei possessions de cada país sus lo continent african. En 1904, Londres laissèt donc París agir a son agrat en Marròc (sota resèrva d'associar Madrid a sei projèctes). Maugrat lei protestacions d'Alemanha (conferéncia d'Algesiras en 1906), lei Francés prenguèron lo contraròtle deis administracions marroquinas e dei pòrts de l'Ocean Atlantic. Devesits, lei Marroquins mau capitèron de resistir e lo reversament dau Abdelaziz (1894-1908) per Abd al-Hafid (1908-1912) entraïnèt una guèrra civila que permetèt a París d'intervenir militarament dins leis afaires intèrnes dau país en despiech d'una segonda temptativa alemanda de s'entraversar dins lei plans francés (crisi d'Agadir en 1911)[10].
En 1912, França e Espanha trobèron un acòrd de partiment de Marròc. Aquò entraïnèt la creacion dau Protectorat Francés de Marròc en març e dau Protectorat Espanhòu de Marròc en novembre. La vila de Tànger e son relarg recebèt un estatut internacionau[11]. França obtenguèt la màger part dau territòri marroquin e Espanha recebèt solament doas faissas situadas au nòrd e au sud.
Dins lo corrent dau periòde coloniau, Marròc conoguèt tres tipes principaus d'administracion e de politica colonialas :
Se la pacificacion de Marròc foguèt una pretzfach lònga e malaisada per França e Espanha, la Guèrra dau Rif (1921-1926) ne'n foguèt un episòdi particular en causa de l'intensitat dau conflicte. Foguèt entraïnat per una insureccion dei tribüs berbèras dau nòrd de Marròc. Organizats e dirigits per Abd El Krim, un captau instruit opausat qu'aviá unificat plusors tribüs dins la zòna espanhòla qu'èra demorada inocupada.
En 1921, mandèt un avertiment ais Espanhòus que declarava considerar coma un acte de guèrra l'installacion de tropas espanhòlas sus son territòri. La respònsa espanhòla foguèt de mandar una expedicion per lo sometre. Pasmens, aquela armada foguèt anientada a la batalha d'Anual dins lo corrent de julhet. La màger part dau Marròc Espanhòu passèt alora sota lo contraròtle deis insurgents que fondèron una republica confederala dei tribüs en 1923. Dins aquò, en 1924, ataquèron lo Marròc Francés, çò qu'entraïnèt una repòsta viva de París. Una armada dotada d'armaments modèrnes (artilhariá, avions, arma quimica... etc.) foguèt mandada e leis Espanhòus reprenguèron seis atacas. En 1925, una ataca generala francoespanhòla s'acabèt ambé l'afondrament de la Republica dau Rif e la rediccion d'Abd El Krim (exilat a la Reünion).
Alèrta importanta per l'òrdre coloniala, la Guèrra dau Rif causèt la mòrt de 18 000 Espanhòus, de 10 000 soudats francés, de 30 000 insurgents e d'un nombre mau conegut de civius (probablament entre 100 000 e 150 000). Agravèt lo retard de desvolopament dau nòrd dau país qu'es totjorn un problema important de l'estat marroquin actuau. Pasmens, favorizèt egalament l'emergéncia dau nacionalisme marroquin.
Après la Guèrra dau Rif, lo movement nacionalista marroquin faguèt son aparicion dins lo corrent deis annadas 1930. Doas tendàncias principalas lo dominèron. La premiera èra dirigida per Allal al Fassi e foguèt a l'origina dau Partit Nacionau per l'Independéncia (Istiqlal). La segonda èra centrada sus lo Partit Democratic de l'Independéncia que sa figura pus importanta èra Mohammed Hassan el Ouazanni. En 1937, al Fassi foguèt arrestat e desportat en Gabon per leis autoritats colonialas. L'Istiqlal conoguèt alora de dificultats importantas e deguèt esperar la desfacha francesa de 1940 per venir tornarmai actiu.
D'efèct, lo desbarcament aliat de novembre de 1942 e l'ocupacion aliada permetèron una resurgéncia dei movements independentistas en despiech d'una repression novèla a partir de 1944 (arrestacion dei caps de l'Istiqlal, insureccion de Fès... etc.). En 1947, lo sultan Mohammed V mostrèt oficialament son sostèn a la causa independentista e de trèbols grèus se debanèron a Casablanca. Aquò entraïnèt l'enebiment de l'Istiqlal. Puei, en 1953, ambé lo sostèn dau Glaoui, lei Francés arrestèron lo sultan e l'exilèron. Pasmens, la situacion s'amaisèt car lo reversament de Mohammed V entraïnèt l'aparicion de movements armats (atemptats... etc.) e de revòutas tribalas.
En 1954, l'acomençament de la Guèrra d'Argeria entraïnèt un cambiament de la politica francesa car París aviá besonh de concentrar sei fòrças sus lo territòri argerian. Ansin, en 1955, França restaurèt lo sultan e acceptèt de negociar la fin dau protectorat. Aguèt luòc en març de 1956 e la zòna francesa de Marròc retrobèt sa sobeiranetat.
Lei premiereis annadas après la restauracion de l'independéncia veguèron una lucha politica entre lo sultan e l'Istiqlal a prepaus deis institucions e de la natura dau regime. Mohammed V aprofichèt sa legimitat religiosa, sei poders estataus (armada, polícia... etc.) e leis aleujanças tradicionalas dei tribüs berbèras per mantenir la monarquia e gardar son poder. En fàcia, l'Istiqlal mau capitèt de formar un frònt unit e se devesiguèt. Tre 1959, l'autoritat dau sultan èra plus contestada e l'ala senèstra de l'Istiqlal quitèt lo partit. Sota la direccion de Mehdi Ben Barka, formèt l'Union Nacionala dei Fòrças Popularas (UNFP).
Après la mòrt de Mohammed V, son fiu Hassan II (1961-1999 li succediguèt e dirigiguèt lo país d'un biais despotic. D'efèct, foguèt a l'origina de l'adopcion d'una constitucion fisant un ròtle preponderant au rèi. Puei, eliminèt lei partits d'oposicion tròp virulents coma l'UNFP. Ben Barka foguèt condamnat a mòrt per contumàcia en 1963 e assassinat dos ans pus tard. La meteissa annada, d'esmogudas a Casablanca entraïnèron la dissolucion dau Parlament per lo rèi e la proclamacion de l'estat d'excepcion. En 1971 e 1972, dos atemptats organizats per de militars assaièron sensa succès de tuar Hassan II.
En 1975, quand Espanha se retirèt dau Sahara Occidentau, Hassan II organizèt la Marcha Verda. 350 000 civius foguèron installats sus aqueu territòri qu'èra revendicat per Marròc. Aquò foguèt considerat coma una invasion per lei populacions localas e una guerilha independentista, lo Frònt Polisario, menèt la resisténcia. Pasmens, aquela guèrra permetèt d'unificar la populacion a l'entorn dau rèi. Ansin, la segonda mitat dau rèine foguèt mens agitada e Hassan II poguèt procedir a una liberalizacion limitada dau regime.
Militarament, leis operacions còntra lo Frònt Polisario contunièron fins a la signatura d'una alta-au-fuòc en 1991. Dempuei aquela data, l'armada marroquina ocupa solidament la mitat occidentala dau Sahara Occidentau e lo Frònt Polisario tèn lei regions orientalas. Un referendum sus l'estatut dau territòri es previst mai son organizacion es pas a l'òrdre dau jorn.
Dempuei 1999, Marròc es dirigit per Mohammed VI. Au començament de son rèine, lo rèi novèu manifestèt mai d'un còp son intencion de liberalizar lo regime eiretat de son paire. Pasmens, dins lei fachs, la monarquia a gaire evolucionada e lo rèi contunia de tenir la màger part dau poder. De mai, dempuei leis atemptats de setembre de 2001, lo reiaume es regularament la buta de movements islamistas (atemptats de Casablanca en 2003 e de Marraquèsh en 2011). Aquò favorizèt pas lei movements d'oposicion e la Prima Aràbia de 2011 aguèt pauc de repercussions en Marròc. Un cambiament constitucionau donant teoricament mai de poder au Parlament foguèt adoptat e d'eleccions legislativas, ganhadas per d'islamistas moderats, foguèron organizadas. Pasmens, Mohammed VI garda totjorn una votz preponderanta.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
