Lo Puèi de Velai
una comuna francesa From Wikipedia, the free encyclopedia
Lo Puèi de Velai ([luˈpœj ðə vəˈlaj] localament, e [lu/lø'pɛj] enquesiam mai en Auvèrnhe), e sa forma classica Lo Puèi Nòstra Dòna (Le Puy-en-Velay en francés, ancianament Le Puy-Sainte-Marie), es la capitala de la region istorica de Velai (Occitània) e lo chapluòc delh departament delh Naut Léger dins la region d'Auvèrnhe-Ròse-Aups, ancianament d'Auvèrnhe.
![]() |
Vila d'Occitània | ![]() |
Lo Puèi de Velai Le-Puy-en-Velay | ||
---|---|---|
![]() | ||
| ||
| ||
Geografia fisica | ||
| ||
Coordenadas | 45° 02′ 39″ N, 3° 53′ 09″ E | |
Superfícia | 16,79 km² | |
Altituds · Maximala · Mejana · Minimala |
888 m 628 m 600 m | |
Geografia politica | ||
País | Velai Lengadòc | |
Estat | França | |
Region 84 |
Auvèrnhe Ròse Aups | |
Departament 43 |
Naut Léger (chapluòc) | |
Arrondiment 432 |
Lo Puèi de Velai (chapluòc) | |
Canton 4399 |
Lo Puèi de Velai 1, 2, 3 e 4 | |
Intercom 244300018 |
CA delh Puèi de Velai (residéncia) | |
Cònsol | Michel Chapuis (2020-2026) | |
Geografia umana | ||
Populacion Populacion totala (2018) |
19 061 ab. ![]() 19 940 ab. | |
Densitat | 1 108,93 ab./km² | |
Autras informacions | ||
Gentilici | pogés -esa; ponòt, ponòta | |
Còde postal | 43000 | |
Còde INSEE | 43157 | |
http://www.mairie-le-puy-en-velay.fr/ |
Sos abitants se dison los ponòts, las ponòtas, o rarament los pogés/las pogesas.[1]
Geografia
Lo Puèi de Velai se situa alh centre delh departament delh Naut Léger, la vila se trapa a 135 km de Lion, 130 km de Clarmont d'Auvèrnhe e a 76 km de Sant Estève. Adoncas, es ben isolada de la rèsta d'Auvèrnhe e a mai de relacions embe Sant Estève qu'embe Clarmont d'Auvèrnhe : es religada a la promèira emb una autorota e nonmàs per la rota a la segonda).
Es la capitala delh país istoric de Velai que faguèt istoricament partida de Lengadòc e qu'ocupa la màger part delh departament delh Naut Léger (aiara dins la region administrativa d'Auvèrnhe Ròse Aups).
Perimètre delh territòri
Toponimia
Las fòrmas ancianas son : Ad locum quem Anicius vocitant en 591 (Gregòri de Tors), ANICIO alh segle VII (triens merovingian), Altare Sanctæ Mariæ Anitiensis ecclesiæ vèrs 920, Ecclesia Aniciensis seu Vallavensis en 924, Sancta Maria de Anicio en 961, Civitas Vallavorum en 998, Est civitas famosissima quæ ab antiquis Annicium, a modernis vero Podium Beatæ Mariæ nuncupatur alh S. X, Urbs Anitium alh secle S. X, ANITIO CIIVIT (en un denèir delh S. X), Podium Sanctæ Mariæ en 1077, Civitas Vellavorum en 1102, Beata Maria de Podio en 1163, Au Poi Sancta Maria en 1208, Civitas Podii en 1220, Lo Pey alh S. XIII, Sancta Maria de Podio in Alvernia alh S. XIII (afirmacion erronèa, origina Sent Marçau de Limòtges), Poies del Puei alh S. XIII, L'evesquat, la siutat del Puei Nostra Domna alh S. XIII, La cort del Puoi Santa Maria alh S. XIII, Podium Nostræ Dominæ alh S. XIV, Le Puy Nostre Dame alh S. XV, Lo Peu en 1501, La cité du Puis-en-Velay en 1537, Le Puy d'Anis alh S. XVI, Nostre-Dame du Puy en 1644, etc.[2].
Lo mot puei z-es l'evolucion del latin podium, « petita eminéncia ». Lo mot passèt a pòi, fòrma mantenguda dins los tèxtes tal qual albcomençament delh segle XIII, pueis puèi o pèu [pew] a partir delh segle XV. La fòrma pòi, puòi s'es conservada dins una partida delh Sinjalés [3].
Lo nom d'origina èra Anicio-, que vendriá de ana, « sanha, nauta, narsa », ambelh sufixe prelatin -iciu, e que s'explicariá per la preséncia dins una depression. Mas Negre explica lo nom per lo mot « romanic » de persona Anicius [4].
Istòria
Antiquitat : un siti ja religiós
Lo siti extraordinari del Puèi foguèt occupat au mens dempuèi lo Paleolitic (recèrcas arqueologicas en la bauma delh "Ranc delh Barri" amont de la vila). Lo "Puèi" (delh latin Podium o latin popular Podiu , que venguèt Puèi en occitan) èra lo plan d'un latz delh ranc Cornelha, qu'es ara lo plan del Fòr. I foguèt situat un dolmen, que venguèt la "peira de las febras", qu'es tojorn dins la catedrala.. Lo luòc venguèt un sanctuari gallo-roman per la divinitat Adidon, que se nomenat tanben Anis e qu'es beleu lo contrapar d'Appolon : lo nom latin de la vila èra Anicium. Lo terrador èra qu' un locus : la ciutat capitala del Velai èra Ru-essio (Sant Paulian).
Nauta Edat Mejana : naissença de la vila
A partir del sègle IV, lo culte es marial. L'avescat quitèt Sant Paulian per lo Puèi beleu alh sègle VI. Lo nom qu' erá entre Lo Puèi e Anicium/ Anis es Lo Puèi al sègle XII. Es la capitala del Velai alh sègle X.
Dison que la verge nèira del Puèi foguèt donada per Sant Loís.
Edat Mejana : desvolapement
La vila se bastiguèt alh sègle XIII (muralhas e tors, fònt de la Bidoira ). Es un de los pus grands centres de pelerinatge. Lo punt de despartida delh chamin vers Sant Jaume de Compostèla bailèt son nom a la Via Podiensis. Dos capdòbras de l'art romanic i fogueron bastits: la catedrala et la chapèla Sant Michial d'Agulha[5].
Es tanben un grand centre intellectual d'Occitània : los trobadors s'encontran a la "cor delh Puèi' e l'universitat Sant Maiòl i èra famosa. Peire Cardenal ne's sortit.
Sègles XVI a XVIII : l'atge d'aur de la vila
La vila es d'importança: mai de 15000 abitants (coma uèi!), una de las pus grandas d'Occitània. La richessa de la vila se vei amb força ostalas d'aquelh temps.Grandas fèiras, mestièrs delh cuer e de la dentèla fon la fama de la ciutat. Èra tanben un grand país de vinha, çò qu'es dificil d'imaginar uèi (mès la toponomia i fai pensar).
Força testimònis escrits son gardats sobre aquela epòca :
- las cronicas d’ Estiène Mètge (dit “ de Médicis”), Joan Burel, A. Jacmon bailan una descripcion au jorn lo jorn de la vida de la ciutat (epidemias, visita reila ou autres, facts de justiça,...) .
- las comedias en occitan e francés d’Antòni Clet montran lo monde de la vila vès 1750 : cònsol “content” d’èstre estat eligit, eposa o maire que n’ an pro, cirurgians sobretot amaturs de cabaret, bolongièra que “cranha pas”, vinhairon malin e mesme un abat qu'a perdut lo cap...
En 1794, la verge nèira es cremada per Guyardin, un ancian abat sortit de la Marna vengut revòlucionari, davant que d'achabar sa corsa coma "chabalièr de l'Empèri".
En 1789, Lo Puei èra lo chapluòc de la província e delh comtat de Velai e la residéncia d'un aveschat, d'una seneschauciá, d'una mareschauciá e d'una cort comuna non ressortissenta. En mai de sa gleisa catedrala, dedicada a Nòstra Dòna, la vila aviá cinc gleisas parochalas : 1) la gleisa collegiala de Sant Vòsi, a la nominacion de l'avesque; 2) la gleisa de Sant Jòrge, a la nominacion delh director delh seminari; 3) la gleisa de Sant Pèire lo Monestier, a la nominacion delh prior de Sant Pèire lo Monestier; 4) la gleisa de Sant Pèire la Torre, a la nominacion de l'abat de la collegiala d'aquelh nom; 5) la gleisa de Sant Joan de Jerusalèm, a la nominacion delh grand baile de Lion [2].
Sègles XIX e XX: lo chapluòc delh Naut Léger
Lo chapluòc delh departament delh Naut Léger s'espandís. De monuments novèls son bastits: l'estatua Nòstra Dama de França (1860) de l'estetica discutida e sobretot lo musèu Crosatièr (1868), un delhs pus grands de França en 1900. La vila es dinamica mas pas pro per retrobar son prestigi d'autrecòps.
En feurèir de 1965, Taulhac e Orç e Mons saguèron recampadas amb Lo Puei [6].
La vila vièlha saguèt renovada remarcablament dins las annadas 1970-1980.
Eraldica
![]() |
D'azur semenat de floralís d'aur ambe l'agla d'argent delh vòl abaissat brochant. |
Administracion
Periòde | Identitat | Etiqueta | Qualitat | |
---|---|---|---|---|
29 de genièr de 2016 | (2026) | Michel Chapuis | UDI | educator, conselhièr regional |
març de 2008 | 2016 | Laurent Wauquiez | UMP, LR | Mèstre de las requèstas al Conselh d'Estat, deputat (2004-2007, 2012-2017), Secretari d'Estat (2007-2010), Ministre charjat dels Afaires europèus (novembre 2010-junh 2011), Ministre de l'Ensenhament superior e de la Rechèrcha (junh 2011-junh 2012), President delh Conselh regional (2015-) |
març de 2001 | 2008 | Arlette Arnaud-Landau | PS | Agenta delh Tresaur, Vice-presidenta delh Conselh regional d'Auvèrnhe (2004-2015) |
junh de 1995 | 2001 | Serge Monnier | UDF-CDS pueis UDF-FD | Professor agregat de filosofia, deputat (1995-1997) |
27 de novembre de 1990 | 1995 | Pierre Philibert | divèrs dreita pueis UDF-PR | farmacian |
1984 | novembre de 1990 (mòrt en foncions) | Bernard Jammes | ||
març de 1977 | 10 de novembre de 1984 (mòrt en foncions) | Roger Fourneyron | UDF-CDS | educator especializat, deputat, conselhèir regional |
1èir d'octobre de 1976 | 1977 | Louis Porte | UDF-CS | director de la CAF, vice-president delh Conselh Regional |
març de 1965 | 1976 | Célestin Quincieu | RI | conselhèir general |
1953 | 1965 | Eugène Pébellier | CNIP | comerçant, conselhèir general, deputat |
1953 | ||||
Totas las donadas non son pas encara conegudas. |
Demografia
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1793 | 1800 | 1806 | 1821 | 1831 | 1836 | 1841 | 1846 | 1851 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
11 060 | 10 601 | 12 318 | 14 844 | 14 930 | 14 924 | 14 674 | 14 995 | 15 723 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1856 | 1861 | 1866 | 1872 | 1876 | 1881 | 1886 | 1891 | 1896 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
16 666 | 17 015 | 19 532 | 19 233 | 19 250 | 18 825 | 19 031 | 20 308 | 20 793 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1901 | 1906 | 1911 | 1921 | 1926 | 1931 | 1936 | 1946 | 1954 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
20 570 | 21 420 | 20 944 | 18 488 | 19 821 | 20 288 | 21 660 | 22 705 | 23 453 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1962 | 1968 | 1975 | 1982 | 1990 | 1999 | 2006 | 2007 | 2008 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
25 125 |
26 389 |
26 594 |
24 064 |
21 743 |
20 490 |
19 321 |
18 885 |
18 879 20 046 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2009 | 2010 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
18 810 19 999 |
18 521 19 665 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
![]() | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Fonts | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Base Cassini de l'EHESS - Nombre retengut a partir de 1962 : Populacion sens comptes dobles - Sit de l'INSEE ![]() |
- En 2018 la populacion èra de 19061 abitants e la densitat èra de 1 135,26 ab/km².
La populacion municipala baissa, en partida encausa de la periurbanizacion. Mas la populacion de l'unitat urbana baissa (42 605 abitants en 1975, 38047 en 2021). L'aira d'atraccion compta 82 583 abitants sobre 59 comunas.
Quartièrs e charrèiras delh Puèi
Lo plan

Una de las plaças majoras delh Puèi. En francés "place du plot" és una tautologia, que vòl dire "plan delh plan" ! Èra benleu lo "cardo" de la vila galloromana e es d'aquí que los pelegrins parton ves Sant Jaume de Compostèla.
Lo plan èra alh sègle XVI lo plan de la Fruta: un mercadal. I a totjorn lo mercat los dissabtes. Es d'una arquitectura occitana. D'un latz, la comuna foguèt bastida en 1762. La fònt de la Bidoira alh mièg de la plaça es de 1246 e se ditz qu'es alquimics.
I a los quartèirs delhs Olèirs e lo delhs Barris.
Lo reglament comunal delh Puèi del segle XVI nos rensenha sus los noms dels barris de la vila:
« S'ensegont las charreyras ordonnadas a faire las gardas aux portals de la ville del Peu (...) El portal de las Farghas (...) El portal de Panessac... ».[7]
Lo Clausèl e lo Martoret
De l'autre latz de la comuna, doas plaças tocat-tocantas. Lo clausèl èra un cimentèri a l'Eatge Mejan. Lo martoret èra l'endreit ont los condemnats èran pendolats puèi guilhotinats (pendent la Revolucion Franceda). La famosa "verge nèira" de la catedrala delh Puèi i foguèt cremada per los revolucionaris lo 8 de junh delh 1794.
Lo barri delh Collègi
Entre lo Clausèl e lo Potzaròt. S'apelava charrèira de Sabatariá-Velha dempuèi lo sègle XIV. Èra lo quartèir mai poblat de la ciutat amb los òmes e femnas dels mestèirs del cuèr, de la dentèla amai los orfèbres. Antòni Clet i teniá sa librariá/estampariá. Lo collègi foguèt fondat per los jesuitas (que se dison "joistes" al Puèi) dins las annadas 1580. Aviá 1200 escolans en 1712. Venguèt lo licèu "imperial", lo licèu "de garçons" davant de devenir a l'ora d'ara lo collègi La Faieta. L'alumnus mai famos foguèt Francés Peirard, menaire politic pendent la Revolucion, e matematician.
Lo potzaròt
Un barri qu'èra fòra las muralhas de la ciutat e ont i aviá un potz de ròda... Ara es un polit vilatge alh mièg de la vila modèrna, mas qu'èra lo quartièr delh "petit monde" delh Puèi.
La còla de basquet de la vila ten son antièna d'un vielh chant occitan delh quartièr :
"Anem, anem elh baschàs Potzaròt
Carnaval apròcha
Aqu'es aquò,
la farça i sará".
Charrèira Pana-sac
Alh cap, la tor Pana-sac, la sola conservada de las muralhas de la ciutat. Alh mièg d'un barri ont èra descargat lo granatge e ont los sacs èran panats... I a de polits ostalàs que mostran la richessa de la ciutat alh sègle XVII.
Charrèira delh cossolat (consolat)
L'ostau delhs cònsols i èra a l'Eatge Mejan. Lo contrabandièr Lois Mandrin i ataquèt lo depaus de tabat en octòbre del 1754.
Especialitats
- Lentilha verda delh Puèi
- Dentèla delh Puèi
- Verbena de Velai
Personalitats ligadas amb la comuna
- Pèire Cardenal (vès 1180- vès 1278) : trobador
- Pònç de Chapduèlh (s. XII - XIII) : trobador
- Gilbèrt dau Motier de La Faieta (1757-1834) : general, òme politic
- Antòni Clet (1705-1785) : estampaire, escrivan occitan
- Simone Weil (1909-1943) : filosòfa
- Marion Bartòli (n1984), jogaira de tennis
Galariá
Ligams extèrnes
Nòtas
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.