L’ecologia es la sciéncia qu'estúdia leis interaccions entre leis èssers vivents e lor environament. Apareguda dins lo corrent dau sègle XIX, es principalament centrada sus la nocion d'ecosistèma, un modèl que descriu l'ensemble dei relacions entre leis espècias d'un mitan donat e lor environament (climatic, fisic, quimic, autreis espècias, accion de l'òme...). Es donc una disciplina que despend fòrça de l'observacion e de la capacitat de tractar una quantitat importanta de donadas per modelizar lo foncionament de la natura.
Dempuei leis ans 1970, l'ecologia es tanben lo supòrt d'un movement politic centrat sus la sauvagàrdia de l'environament. Moguda per la degradacion de la natura per leis activitats umanas, l'ecologia politica es venguda influenta dins mai d'un país e es estada integrada au discors de la màger part dei movements politics modèrnes. De mai, sei pensaments principaus (lucha còntra lo rescaufament climatic...) son desenant de tematicas importantas de la politica e de l'economia internacionala.
De l'Antiquitat a la Revolucion Scientifica
.png)
Leis originas de l'ecologia datan probablament de l'Antiquitat e dei trabalhs de filosòf grècs que depintèron d'espècias animalas e vegetalas en lei plaçant dins son mitan naturau. Leis autors pus famós d'aqueu movement son Aristòtel (384-322 avC) e Teofrast (371-288 avC) que son sovent considerats coma lei fondators de la biologia[1]. Aquelei trabalhs demorèron quasi inegalats fins au periòde dei Grandei Descubèrtas e de naturalistas coma Buffon (1707-1788) contunièron de considerar Aristòtel coma una referéncia fins au sègle XVIII.
Dins aquò, l'exploracion dau mond per leis Europèus permetèt de melhorar fòrtament lei conoissenças sus la natura, especialament a partir dau sègle XVIII. La multiplicacion dei descubèrtas e lo progrès generau dei sciéncias entraïnèron l'emergéncia de la nocion « d'economia de la natura » formulada per lo Suedés Carl von Linné (1707-1778) qu'inventèt la premiera classificacion dau vivent dins Systema Naturæ (1735). Puei, au començament dau sègle XIX, l'explorator prussian Alexander von Humboldt (1769-1859) descurbiguèt una quantitat considerabla d'espècias novèlas durant una expedicion en America dau Sud. Coma sei predecessors, se preocupèt de lei descriure mai, inovacion importanta, assaièt tanben d'explicar sa distribucion geografica a partir de donadas geologics ò climatics. Aquò marquèt la fondacion de l'ecologia modèrna[2].
La descubèrta de la nocion d'ecosistèma
Article detalhat: Ecosistèma.
Après lei trabalhs d'Humboldt, una rompedura importanta aguèt luòc au començament de la segonda mitat dau sègle XIX amb lei trabalhs de Charles Darwin (1809-1882) e d’Alfred Russel Wallace (1823-1913). D'efiech, permetèron lo passatge d'una concepcion fixa deis espècias a una vision novèla implicant d'espècias en evolucion e en relacion entre elei[3]. En parallèl, de quimistas comencèron d'estudiar lo ròtle de certanei substàncias, especialament l'azòt, sus lo desvolopament de la vida. En 1877, lo zoologista Karl Möbius (1825-1908) definiguèt la biocenòsi coma l'ensemble deis espècias presentas dins un espaci biologic donat. Sèt ans pus tard, dins La fàcia de la Tèrra, Eduard Suess (1831-1914) generalizèt aquela nocion amb aquela de « biosfèra » qu'englòba la fauna, la flòra, lei mineraus ò lei cicles quimics[4]. Ansin, a la fin dau sègle XIX, se multipliquèron leis estudis sus lei relacions entre diferenteis espècias (parasitisme...).
Lo tèrme « ecosistèma » foguèt definit durant lo sègle XX a partir dei trabalhs de plusors scientifics qu'estudièron lei relacions entre un ensemble d'organismes vivents e son environament. Lo premier foguèt probable lo Rus Vladimir Vernadsky (1863-1945) que desvolopèt mai la nocion de biosfèra en 1926 e qu'estudièt leis efiechs deis activitats umanas sus lo clima. En particular, mostrèt l'importància de la preséncia d'una biosfèra activa per lo mantenement de la vida dins un espaci donat. Lo mot apareguèt per lo premier còp en 1935 dins una publicacion dau Britanic Arthur Tansley (1871-1955). I illustrava l'importància dei transferiments de matèria entre un ensemble d'organismes e son environament[5][6].
Aquelei trabalhs permetèron pauc a pauc de concebre la natura coma un sistèma basat sus de relacions entre diferenteis organismes e divèrsei paramètres environamentaus. Lo limonologista George Evelyn Hutchinson (1903-1991) aguèt un ròtle major dins aquela evolucion que combinèt lei trabalhs de Vernadsky e de Tansley. Aquò li permetèt d'estudiar, dins un lac, lei liames entre la disponibilitat de nutriments mineraus, la produccion d'alga e lo nombre d'animaus. Puei, lo modèl foguèt melhorat per d'estudiants de Hutchinson coma Raymond Lindeman (1915-1942), Eugene Odum (1913-2002) e Howard T. Odum (1924-2002) qu'introguèron pauc a pauc d'autrei paramètres fisics coma l'energia recebuda.
L'ecologia modèrna
Durant la premiera mitat dau sègle XX, l'ecologia èra una sciéncia d'observacion e lei progrès tecnics se concentravan principalament sus lo perfeccionament dei metòdes de recensament e de seguiment deis espècias e deis individús. Pasmens, après l'aparicion de l'arma nucleara e deis efiechs visibles de la pollucion umana durant lei Trenta Gloriosas, l'ecologia comencèt de s'interessar au ròtle e a la plaça de l'òme sus la Tèrra. Ansin, amb l'agravament de la pollucion a la fin dau sègle XX, se desvolopèt una dimension politica de l'ecologia que se destina a l'estudi deis impactes umans en vista de definir scientificament lei mesuras necessàrias per sauvagardar la natura[7]. A partir de la fin deis ans 1980, favorizèt l'aparicion de movements politics que capitèron d'obtenir l'adopcion de legislacions e d'acòrdis permetent d'assegurar una melhora proteccion de l'environament coma lo Protocòl de Montreal (1987) ò lo Protocòl de Kyoto (1997).
Generalitats
L'estudi de la biosfèra es un subjècte considerable que necessita de fragmentar l'objècte d'estudi en fraccions pus simples. L'unitat de basa d'aqueu trabalh es generalament l'ecosistèma que correspònd a un ensemble constituït d'èssers vivents en relacion amb lor environament qu'an desvolopat de relacions de dependéncias, de cambis d'energia, d'informacions e de matèria permetent lo mantenement e lo desvolopament de la vida[8].
L'ecologia necessita de mesurar e d'analizar de paramètres nombrós que permèton de descriure lo mòde de vida d'una espècia (limits de son airau de reparticion, taus de reproduccion, aparicion de sosespècias...). Aquelei factors pòdon èsser intèrnes (concentracion, temps, sèxe deis individús...) ò extèrnes (temperatura, preséncia d'un element quimic particular, cambiament climatic...). Son generalament classats en tres grops diferents (climatics, edafics e biotics) mai d'autrei divisions existisson.
Lei factors climatics
Article detalhat: Clima.
Lei factors climatics estudiats per l'ecologia son sovent ben diferents dei paramètres normalizats descrichs per lei donadas dei climatològs[9]. D'efiech, destinadas a depintar lo clima a l'escala d'una region, d'un país ò d'un continent, aquelei donadas son insufisentas per modelizar lei condicions climaticas sus lo pendís d'una montanha ò dins una seuva situada dins una vau. Per faciar aqueu problema, l'ecologia a donc desvolopat la nocion de microclima que permet de representar lei condicions de vida a l'escala d'una estacion de mesura.
La temperatura e l'umiditat
La temperatura e l'umiditat de l'aire e dei sòus son lei dos paramètres pus importants per descriure un microclima. D'efiech, la temperatura es sovent un paramètre important per determinar l'organizacion dau vivent dins certanei zònas. Per exemple, en Sahara, lo fennèc (Vulpes zerda) demòra escondut durant la jornada per limitar sei pèrdas d'aiga avans de sortir de nuech per caçar[10]. Ansin, la temperatura es sovent mesurada a d'autors diferentas a l'entorn d'una estacion per establir un gradient dins l'aire e dins lo sòu.
Regardant l'umiditat, se la mesura dau taus d'umiditat de l'aire es relativament aisada, aquela dau sòu es una causa complèxa car es necessari de determinar la quantitat d'aiga disponibla per leis organismes. Per aquò, se fau estudiar lei flux e la reparticion de l'aiga dins un sòu. Se destria ansin l'aiga dei precipitacions que pòu emplir lei cavitats dau sòu mai que sa preséncia es provisòria, « l'aiga capillara absorbibla » contenguda dins de pòrs de 0,1 a 1 mm qu'es la fònt d'aiga principala per lei plantas, « l'aiga capillara non absorbibla » qu'es contenguda dins de pòrs permetent pas lo passatge dei racinas vegetalas e « l'aiga igroscopica » qu'es pauc disponibla per lei plantas[11]. Lei proporcions varian generalament segon lei caracteristicas dau sòu, principalament sa capacitat de retencion de l'aiga qu'es descricha per lo « potenciau capillar ».
Lei condicions idricas dei biotòps son fòrça variablas e an una influéncia majora sus leis espècias presentas. Son ansin definits leis organismes :
- aqüatics que vivon entierament dins l'aiga (pes, algas...).
- semiaqüatics que vivon en partida dins l'aiga (amfibís...).
- idrofils que vivon sus de sòus saturats d'aiga.
- mesofils qu'an un besonh moderat d'aiga (cerealas...).
- xerofils qu'an de besonhs limitats (cactus...).
Dins lei regions frejas, se fau egalament nòtar l'existéncia dau cubèrt de nèu qu'a de foncions multiplas. En particular, permet de protegir la flòra durant la sason freja car demenís la temperatura au nivèu dau sòu. La nèu a tanben d'efiechs sus la morfologia dei plantas, especialament aquela deis aubres.
L'esclairatge
L'esclairatge, es a dire la quantitat de lutz disponibla, es un factor climatic important per la màger part deis ecosistèmas. D'efiech, representa una fònt d'energia relativament aisada d'utilizar per realizar certanei reaccions quimicas necessàrias au metabolisme. Sei paramètres principaus son sa durada, son intensitat e sa qualitat. La durada varia principalament amb la latitud e, de còps, amb lo relèu. Es pus importanta dins lei regions eqüatorialas ò tropicalas e a la cima dei montanhas que dins lei regions temperadas e dins lei plans. Aquò a d'efiechs importants sus lo desvolopament de la vegetacion car la fotosintèsi despend de la lutz dau Soleu. Ansin, lei seuvas umidas de l'eqüator son ben pus drudas que lei seuvas dei regions subpolaras.
L'intensitat de l'esclairatge representa la quantitat d'energia recebuda per unitat de temps. Es generalament pus fòrta dins lei regions pròchas de l'eqüator, onte lo raionament solar es pus dirècte, e dins lei regions d'altitud onte lo raionament solar es mens atenuat per l'atmosfèra. Aquò es a l'origina de mai d'una adaptacion coma, dins lei seuvas, la division entre lei plantas aguent besonh d'un esclairatge important (aubres dau canopèu...) e d'autrei capablas de se contentar d'una intensitat pus febla (plantas dau sosbòsc). Dins lei montanhas, aquò explica la reduccion deis aparelhs vegetaus e la pigmentacion importanta dei plantas.
Dins lei mitans aqüatics, l'absorpcion de la lutz per l'aiga definís tres zònas principalas. La premiera es la region litorala onte l'esclairatge es important, çò que permet lo desvolopament de plantas amb de racinas coma la posidonia. Puei, se tròba la zòna limnetica qu'es caracterizada per una intensitat luminosa encara sufisenta per sostenir de reaccions de fotosintèsi eficaças. Pasmens, la preséncia de plantas amb racinas i es impossibla. Enfin, vèn la zòna prefonda onte la fotosintèsi es pauc a pauc totalament remplaçada per d'autrei mecanismes de produccion d'energia. La qualitat dau raionament a un efiech sus la definicion d'aquelei zònas. D'efiech, a partir de 50 m de prefondor, lei plantas an besonh d'adaptacions particularas (pigments roges...) per utilizar lei raionaments blaus susceptibles de pervenir dins la zòna.
Existís d'ecosistèmas capablas de foncionar sensa esclairatge. La màger part se situan dins lei prefondors oceanicas, coma lei plans abissaus, ò dins lei rets de baumas. An entraïnat l'aparicion d'adaptacions encara mau conegudas coma la bioluminescéncia.
Lo vent
Lo vent es principalament un agent de transpòrt (pollen, desplaçament dei granas...) e de transformacion dau païsatge (erosion, sedimentacion, desplaçament dei dunas...). De mai, dins certaneis endrechs, entraïna l'aparicion d'adaptacions morfologicas en lei vegetaus (montanhas, litoraus...).
Leis efiechs de l'altitud e dau relèu
Lei factors topografics son sovent liats a un autre factor climatic. D'efiech, l'altitud modifica lo clima generau (demenicion de la temperatura, aumentacion dei precipitacions[12]...) ò lo microclima (modificacion de la durada d'esclairatge, preséncia de vents poderós...). Se fau nòtar que l'altitud es pas l'unic factor topografic. Lo relèu pòu tanben aver una influéncia. Per exemple, una vau estrecha pòu accelerar lo vent dins una direccion donada[13].
Lei factors edafics
Article detalhat: Edafologia.
Lei factors edafics (ò agrologics) son un ensemble de tres factors que regardan lei condicions idricas, fisicas e quimicas d'un sòu donat. Aquelei factors son generalament liats entre elei.
Lei factors idrics e ionics
Lei factors idrics regardan lei caracteristicas generalas deis aigas contenguts dins un mitan donat. Lei pus importants son la temperatura, la quantitat de gas dissòuts, la preséncia de saus, l'aciditat e lo potenciau d'oxidoreduccion. Lei gas principaus que son estudiats son generalament lo dioxigèn, lo dioxid de carbòni e, pus rarament, lo metan e l'idrogèn sulfurat. La preséncia d'oxigèn es fòrça importanta car condiciona fòrça leis espècias presentas dins un mitan donat.
Lei saus pus frequents dins l'aiga naturala son de clorurs, de sulfurs, de carbonats e, de còps, de nitrats. La salinitat es un factor important car un nombre important d'espècias pòdon subreviure unicament dins un mitan non salat ò dins un mitan salat. Per exemple, la coloracion dei salins es causada per una alga (Dunaliella salina) e un cambaròt (Artemia salina) que vivon unicament dins d'environaments salats[14]. Leis espècias adaptadas ai condicions saladas e non saladas existisson mai son mens frequentas. Lei pus famosas son probablament lei saumons.
Au nivèu quimic, l'aciditat d'un sòu despend generalament de sa concentracion de dioxid de carbòni e de saus. Pòu èsser modificada per la preséncia de polluents coma l'acid nitric ò d'acids sofrats[15]. Se situa generalament entre 4 e 8[16]. Coma la salinitat, es un paramètre qu'influís fòrça sus la natura deis espècias presentas. Lo potenciau d'oxidoreduccion indica lo nivèu de pollucion d'un sòu car demenís a proximitat d'una fònt de pollucion.
Lei factors fisics
Lei factors fisics pertòcan la granulometria e l'estructura dei sòus. La granulometria (ò textura) correspònd a la composicion de basa dau materiau après destruccion deis agregats. Existís plusors metòdes per la definir. Per exemple, lo metòde francés NF P18-560 destria lei calhaus (diamètre de 20 a 200 mm), lei gravas (2 a 20 mm), leis arenas grossieras (200 µm a 2 mm), leis arenas finas (20 a 200 µm), lei nitas (2 a 20 µm) e leis argielas (mens de 2 µm). Lei percentatges respectius permèton de descriure la natura dau sòu (argielós, sablós...). Es un aspècte important per lei plantas e leis organismes sosterranhs car la granulometria pòu, per exemple, blocar lo desvolopament d'un ret de racinas ò empedir lo desplaçament d'un vèrme de tèrra.
L'estructura depinta l'organizacion dei grans elementaris. A un ròtle dins de proprietats importantas d'un sòu coma son aeracion ò sa capacitat de retencion de l'aiga. D'un biais generau, un sòu fin retèn mai l'aiga e lei sòus amb una aeracion febla limitan la respiracion dei racinas.
Lei factors quimics
Lei factors quimics s'interèssan principalament a la preséncia de certanei compausats dins lo sòu. Un dei pus importants es lo calci, element generalament present sota forma de cauquier. Aquela ròca es fòrça importanta car la flòra adaptada a sa preséncia es sovent diferenta d'aquela que creis dins lei regions non cauquieras. Per exemple, lo cauquier es un poison per de plantas coma la dionèa (Dionaea muscipula) qu'es una especialista dei torbieras pauc drudas.
Lo magnèsi es un autre element important per lei vegetaus car intra dins la fabricacion de la clorofilla. Sa concentracion es donc susceptibla de modular la flòra e sa disparicion entraïna de caréncias grèvas. Lo potassi es tanben un paramètre d'observar car a un ròtle dins lo metabolisme de mai d'un organisme vegetau. Pasmens, d'autreis elements coma lo fèrre, lo magnèsi ò lo zinc an una influéncia sus lo desvolopament dei plantas.
Lei saus an una importància quimica importanta en causa de lor accion osmotica. D'efiech, aumentan la pression osmotica dau sòu, çò que pòu trebolar lei mecanismes d'absorpcion de l'aiga. Lei zònas saladas forman donc sovent d'ecosistèmas particulars fondats sus de vegetaus alofils. Lei sòus contenent d'ions alcalins forman un mitan encara pus extrèm car leis ions carbonats, frequents dins aqueleis environaments, empedisson l'absorpcion de divèrsei substàncias ionicas.
Lei factors biotics
Lei factors biotics regardan leis efiechs qu'existisson entre espècias viventas. Fòrça importants, son dichs omotipics quand an luòc entre individús d'una meteissa espècia e eterotipics quand an luòc entre individús d'espècias diferentas.
Lei factors omotipics
Lei factors omotipics principaus son l'efiech de grop e la concurréncia entre individús d'una meteissa espècia que vivon sus un meteis territòri. Lo premier correspònd a una caracteristica de certaneis espècias animalas qu'an besonh de formar un grop per subreviure. Lo nombre minimom varia fòrça segon leis espècias e pòu agantar de populacions de desenaus de miliers d'individús. Es limitat per l'accès ai ressorsas necessàrias a la subrevida de cada individú. Per exemple, aquela competicion explica la densitat pus febla d'aubres dins lei mitans arids. D'efiech, i trobar lei ressorsas necessàrias a la subrevida de cada especimen demanda lo desvolopament de rets de raiç fòrça importants, çò qu'entraïna un alunchament important entre dos aubres.
Lei competicions entre espècias vegetalas
.jpg)
Leis espècias vegetalas presentas dins un meteis territòri pòdon trobar de solucions de coexisténcia simplas coma, per exemple, l'aparicion de cicles de creissença e de reproduccion diferents. Per exemple, es lo cas de la laganha (Ficaria verna), una planta de sosbòsc que florís a la prima avans leis aubres de la seuva. De mai, un partiment dei ressorsas es tanben possible amb de desvolopaments diferenciats dei rets de racinas que colonizan una prefondor preferenciala.
Dins aquò, la coabitacion entre plantas es sovent mens pacifica. D'efiech, plusors plantas utilizan de procès quimics per eliminar un rivau ò s'aparar còntra un predator. Per exemple, mai d'un conifèr acidifica lo sòu gràcias ai produchs de descomposicion de seis agulhas.
Lei cadenas alimentàrias
.jpg)
Article detalhat: Cadena alimentària.
Lei cadenas alimentàrias son un ensemble de relacions permetent un transferiment d'energia entre organismes. L'esquèma principau es aqueu de la relacion entre una planta (productor d'energia) e un erbivòr (consumaire primari). Puei, aquel erbivòr es consumat per un carnivòr (consumaire segondari) que pòu tanben èsser manjat per un autre carnivòr (consumaire terciari)... etc. A la cima dau sistèma, se tròban lei superpredators.
Aquelei relacions de predacion son fòrça importantas per mantenir l'equilibri d'un ecosistèma car permèton de regular lei populacions d'erbivòrs. Per exemple, dins lo pargue de Yellowstone, la disparicion dau lop (Canis lupus) aviá permés la proliferacion deis oapitís (Cervus canadensis) amb d'efiechs marrits sus la populacion de sauses. La reintroduccion dau lop a reduch la populacion d'oapitís de 15 000 individús en 1990 a 6 100 en 2010 permetent de restaurar lo cubèrt vegetau de la region[17]. Aquò favorizèt egalament lo redreiçament dei populacions d'aucèus[18] e de vibres[19]. En parallèl, la populacion de lops aumentèt rapidament per agantar un maximom en 2003 (174 especimens) avans de demenir après l'aparicion de malautiás e de s'estabilizar[20].
Dins certanei cas, la relacion de predacion permetèt a d'espècias de trobar un mejan eficaç per assegurar sa reproduccion. Lei relacions planta-insècte ne'n son probablament lo cas pus famós. D'efiech, lei vegetaus que produson de flors utilizan de secrecions particularas per atraire d'insèctes que transpòrtan lo pollen entre lei flors. De situacions analògas pòdon existir entre plantas e aucèus ò entre plantas e mamifèrs.
Leis efiechs de l'òme
Dempuei lo milleni I apC, leis efiechs de l'òme sus la natura son una dimension mai e mai importanta de l'ecologia. D'efiech, dempuei l'aparicion de l'agricultura, la populacion umana a lentament aumentat. Aquò entraïnèt la transformacion d'una partida importanta de la superficia terrèstra per l'adaptar a sei besonhs. Per exemple, entre l'Antiquitat e la fin de l'Edat Mejana, au mens 75% dei seuvas foguèron destruchas dins lei regions temperadas, çò que reduguèt lo territòri deis autrei mamifèrs.
Pasmens, se lo fenomèn d'antropizacion deis espacis es ancian, prenguèt una dimencion novèla au sègle XIX amb la Revolucion Industriala. D'efiech, a partir d'aquela epòca, lei besonhs dei societats umanas an fòrtament aumentat, çò que necessitèt d'esplechar totei lei ressorsas disponiblas de la planeta. Ansin, uei, la màger part deis ecosistèmas son trebolats per l'accion umana. Lei consequéncias son generalament negativas (caça tròp importanta, pollucion, rescaufament climatic...) e semblan desenant a l'origina d'un periòde novèu d'extincion deis espècias.
L'observacion es una dimension importanta de l'ecologia car es necessària per descriure leis espècias e leis individús observats. Per aquò, met en òbra de mejans de deteccion fòrça variats. Lei pus simplas e ancians son lei còmptes renduts deis observators de terren, leis instruments optics (pòrtavista, microscòpi...) e lei fotografias. Uei, son completats per de metòdes permetent de seguir de populacions gràcias a de satellits de localizacion ò d'imatges aerians.
A partir d'aquelei donadas, la modelizacion e l'experimentacion forman un autre aspècte major de l'ecologia. Son destinats a representar lei desplaçaments e l'evolucion dei populacions ò a verificar d'ipotèsis sus lo foncionament d'un ecosistèma. Son l'objècte d'evolucions constantas car lo desvolopament de l'ecologia politica entraïna de reflexions sus lei metòdes utilizats. D'efiech, amb l'importància novèla de la proteccion de l'environament, lei practicas susceptiblas de bleçar ò de tuar un animau son pauc a pauc abandonadas. Per exemple, per determinar lo regim alimentari d'una espècia, l'analisi dei contenguts estomacaus (que necessitava de tuar un nombre important d'individús) es estada remplaçada per de tecnicas observacionalas (analisi deis excrements, analisi dei comportaments alimentaris...).
Article detalhat: Ecologisme.
La question de la sauvagàrdia de l'environament es relativament anciana car se tròban d'exemples de proteccion d'una espècia ò d'un endrech donat tre l'Antiquitat. De mai, leis efiechs negatius de l'antropizacion dei païsatges foguèron de còps identificats ben avans lo periòde industriau. Pasmens, aqueleis accions èran generalament decididas per de rasons de religion (proteccion d'animaus sacrats) ò de prestigi politic (mantenement de seuvas necessàrias a la fabricacion de naviris). La presa en còmpte de la necessitat de protegir leis ecosistèmas es pus tardiva e apareguèt durant la segonda mitat dau sègle XIX quand leis efiechs de l'industrializacion venguèron pauc a pauc visibles.
Aqueu premier esfòrç prenguèt la forma de convencions permetent de tractar un ponch precís ò de crear de pargues naturaus permetent de protegir una region donada. Lo pargue pus ancian foguèt ansin creat en 1872 dins la region de Yellowstone e divèrsei tèxtes limitèron la caça ais aucèus utils (1902) ò a la balena (1937). Dins aquò, aquelei mesuras demorèron insufisentas e de problemas pus grèus apareguèron a partir deis ans 1970 (destruccion dau jaç d'ozòn per lei gas CFC, rescaufament climatic globau per lei gas d'efiech de sèrra, seguretat deis installacions nuclearas...).
Ansin, l'ecologia prenguèt pauc a pauc una dimension pus politica amb l'aparicion de programas politics centrats sus la proteccion de l'environament. A partir deis ans 1980, d'associacions e de partits politics se revendiquèron oficialament de l'ecologisme e assaièron d'influïr sus la politica generala dei país. L'organizacion pus famosa es probablament Greenpeace, fondada en 1971, que revendicava 47 000 sòcis e mai de 100 milions de simpatizants en 2015. Pauc a pauc, aqueu discors se difusèt e, au començament deis ans 2020, la màger part dei partits politics an integrat la sauvagàrdia de l'environament dins sei reflexions.
Aquela evolucion a permés l'obtencion de succès certans. Entre lei pus importants, se pòu citar la signatura dau Protocòl de Montreal (1987) qu'a capitat de limitar la destruccion dau jaç d'ozòn. Pasmens, l'ecologia politica dèu desenant faciar de limits importants. Lo premier es son incapacitat de redurre d'un biais eficaç leis emissions de gas d'efiech de sèrra en despiech de la signatura dau Protocòl de Kyoto en 1997. D'autrei problemas an egalament sorgit coma l'introduccion dins lo discors de mai d'un movement ecologista de tematicas fòrça alunchadas de l'ecologia scientifica (teorias Gaïa...), de divisions regardant leis objectius d'agantar (refús ò mantenement de l'energia nucleara...) ò lei mejans d'utilizar (question de la participacion a un govèrn, de l'usatge de la violéncia...) e de questions socialas (question deis emplecs creats dins un sector polluent...).
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
