Istòria
1840 : en Espanha, fin de la Premiera Guèrra Carlista que s'acabèt per la victòria d'Isabèu II. Carles de Borbon deguèt s'exilar en França.
1840 : en Prússia, mòrt de Frederic Guilhèm III que foguèt remplaçat per Frederic Guilhèm IV.
1840 : desfacha dei tropas dau Califat de Sokoto còntra aquelei dau Reiaume d'Oyo. Aquò marquèt la fin de l'expansion vèrs lo sud dau Califat que veguèt pauc a pauc sei frontieras s'estabilizar.
.jpg)
1840-1842 : en Asia, premiera guèrra de l'òpi entre Britanics e Chinés. Entraïnada per la volontat de Londres de durbir China au comèrci internacionau per fòrça, s'acabèt per una victòria britanica complèta a la signatura dau Tractat de Nanquin. Per lei Qing, au contrari, comecèt un periòde malaisat marcat per lei problemas financiers, lei revòutas socialas e leis exigéncias comercialas deis Europèus.
1841 : en Japon, mòrt de l'ancian shogun Tokugawa Ienari (22 de març) qu'aviá gardat lo poder, segon la tradicion Tokugawa, maugrat son abdicacion en 1837. Lo poder foguèt d'ara endavant principalament entre lei mans de Mizuno Tadakuni, daimio dau clan Mizuno, que foguèt cargat de menar divèrsei reformas (reformas Tenpo).
1842 : presa de decision de la Cort suprèma de Massachusetts importanta per la legalizacion dei sindicats de trabalhaires sus lo territòri estatsunidenc. D'efiech, lo tribunau refusèt per lo premier còp de considerar una organizacion professionala coma una « conspiracion » [1]. Regardant la lucha còntra l'esclavatge, una decision de la Cort suprèma federala foguèt pereu una autre victòria importanta per lo camp progressista amb la fin de l'obligacion per leis estats federaus d'ajudar a la captura deis esclaus escapats presents sus son territòri[2]. Aquò aguèt per consequéncia de melhorar un pauc lei possibilitats de fugida deis esclaus evasits vèrs lo nòrd e subretot Canadà (onte l'esclavatge èra enebit dempuei 1833). En revènge, foguèt un motiu de maucontentament suplementari per la populacion sudista.
1842 : començmanet dei reformas Tenpo destinadas a melhorar la situacion economica (introduccion d'una moneda novèla, interdiccion d'immigrar a Edo, modificacion dau pretz de certanei productes... etc.). D'autra part, foguèt decidida l'abrogacion de l'edicte per rebutar lei naviris estrangiers. Pasmens, a tèrme cort, aquò cambièt ren a la politica isolacionista de Japon (au contrari, l'estudi dau neerlandés foguèt brèvament enebida).
1843 : en Japon, per renfòrçar son contraròtle de la region d'Edo e d'Osaka, qu'assostava lei centres politics dau Shogunat, lo govèrn decidèt de sasir lei tèrras dei daimios locaus en cambi de la cession de fèus de poissança egala dins d'autreis endrechs de l'archipèu. Aquò suscitèt un maucontentant viu entre lei senhors regardats per aquela mesura.
1844 : dos ans après la fin de la premiera guèrra de l'òpi, França e leis Estats Units obtenguèron lei meteisseis avantatges que lei Britanics en China.
1844 : en fàcia de la multiplicacion dei revòutas entraïnadas per sa politica autoritària e per l'aumentacion deis impòsts, Santa Anna acceptèt de renonciar au poder en cambi d'una pension. S'exilèt en Cuba. Aquò permetèt de defugir una guèrra civila mai lo caòs e l'instabilitat politica recurrenta dempuei l'independéncia dau país contunièt. Dins la capitala, una insureccion permetèt ai conservadors moderats de Manuel Gómez Pedraza e dau generau José Joaquín de Herrera de prendre lo poder.
1844 : en Japon, incendi dau castèu d'Edo qu'entraïnèt la destruccion quasi totala dau palais. Lo govèrn foguèt trasferit dins lo palais de Nishinomaru. Aquò afebliguèt mai lo prestigi dau shogun Tokugawa Ieyoshi que deviá ja faciar lo maucontentament dei daimios dau relarg de sa capitala (→ 1843).
1845 : adopcion d'una constitucion en Espanha.
1845 : irritadas per la politica anticrestiana de la rèina Ranavalona Ièra, França e lo Reiaume Unit organizèron d'incursions navalas comunas còntra lo litorau de l'illa. Un impòst excepcionau foguèt levat sus lei marchands europèus per reparar lei degalhs dau bombardament de Manerinerina e lo comèrci amb Euròpa foguèt reduch durant uech annadas. Pasmens, lei campanhas anticrestianas foguèron d'ara endavant orientadas vèrs lei convertits e non vèrs leis Europèus.
1845 : integracion de dos estats suplementaris au sen de l'Union amb l'intrada de Florida (3 de març) e de Tèxas (29 de decembre). Aquela segonda integracion entraïnèt la Guèrra Americanomexicana car Mexic revendicava lo territòri de Tèxas.
1845 : començament de l'imigracion massiva d'Irlandés que quitèron son illa tocada per la famina de la tartifla e dei persecucions religiosas còntra lei catolics. Fins a 1854, au mens 750 000 anavan venir s'installar sus lo territòri estatsunidenc[3]. Totjorn pertocant l'evolucion de la societat estatsunidenca, la jornalista e femenista Margaret Fuller (1810-1850) publiquèt son obratge principau (Woman in the Nineteenth Century) que revendicava l'independéncia dei fremas. Premier libre feminista que conoguèt un succès certan, favorizèt l'emergéncia dau femenisme estatsunidenc a la fin deis annadas 1840. Aquela lucha foguèt rapidament sostenguda per de figuras importantas dau movement abolicionista[4].
1846 : partiment de l’Oregon Country entre leis Estats Units e lo Reiaume Unit.
1846 : trèbols dins lo nòrd de Portugau en causa d'una famina.
1846-1848 : après l'integracion de Tèxas au sen deis Estats Units d'America, guèrra entre leis Estats Units e Mexic. Lo conflicte s'acabèt per una victòria aisada deis Estatsunidencs que poguèron annexar lei territòris dau nòrd de Mexic (Tèxas, Califòrnia Auta, Nòu Mexic...).
1848 : en França, après l'enebiment d'un banquet republican, de manifestacions entraïnèron d'esmogudas que reversèron lo rèi Loís-Felip Ièr (22-24 de febrier). Un govèrn provisòri republican prenguèt lo poder e proclamèt la restauracion de la Republica. asmens, en despiech de l'adopcion de quauquei mesuras progressistas (demencion d'una ora de la durada de la jornada de trabalh, adopcion dau sufragi universau masculin...), lo govèrn novèu mau capitèt de reglar la situacion sociala. Leis eleccions generalas donèron una majoritat febla ai republicans amb aperaquí 500 deputats republicans e 300 monarquistas (environ 200 orleanistas e 100 legitimistas). Lo 21 de junh, lo poder conservador novèu demandèt la sarradura deis Obradors nacionaus qu'èran un simbòl de la Revolucion de Febrier e una fònt de trabalh importanta per leis obriers parisencs. Entre lo 22 e lo 26 de junh, leis obriers parisencs se revoutèron donc tornarmai mai lo movement foguèt durament reprimit per lei tropas dau generau Cavaignac. Aquelei combats entraïnèron una rompedura entre republicans moderats e radicaus e favorizèt l'emergéncia de Louis-Napoléon Bonaparte que ganhèt lo sostèn deis obriers, venguts fòrça ostils au govèrn, dei païsans, generalament inquiets après leis eveniments de junh, e dei conservadors. Foguèt ansin aisament elegit a la presidéncia de la Republica amb 74,2% dei votz lo 11 de decembre.
1848 : publicacion dau Manifèst dau Partit Comunista dei filosòfs alemands Karl Marx (1818-1883) e Friedrich Engels (1820-1895). Obratge major de la pensada occidentala, presentèt lei concèptes de materialisme aplicada a la vida sociala – es a dire la teoria de la lucha dei classas e dau ròtle dau proletariat dins l'evolucion de l'istòria umana – e prepausèt una societat novèla basada sus la proprietat collectiva dei mejans de produccion.
1849 : en Africa, fondacion de Libreville a l'entorn d'un fòrt francés per d'esclaus negres escapats d'un naviri negrier brasilian.
1849 : a l'iniciativa de Frederic VII, transformacion dau país en monarquia constitucionala amb la creacion lo 5 de junh d'un parlament compausat d'una Assemblada dau Pòble e d'una Assemblada dei Grands Proprietaris.
Cultura
Sciéncias e tecnicas
1840 : invencion dau calotipe per lo Britanic William Fox Talbot (1800-1877). Basat sus un supòrt fotosensible utilizat coma negatiu, èra un procès fotografic de qualitat febla. Pasmens, lo film negatiu permetiá de realizar de còpias d'un clichat e lo concèpte negatiu-positiu venguèt una basa de la fotografia. Ansin, en 1844, Talbot foguèt l'autor dau premier libre illustrat ambé de fotografias.
1840 : publicacion de son estudi de la desidratacion dei zeolitas per lo quimista francés Alexis Damour (1808-1902). En particular, observèt la possibilitat de desidratar un zeolita sensa modificar son estructura. Au sègle XIX, aquelei trabalhs demorèron una curiositat scientifica. Pasmens, anavan permetre lo desvolopament de la quimia dei zeolitas durant la premiera mitat dau sègle seguent (→ 1925).
1841 : concepcion de la premiera arma amb un cargament per la culassa per Johann Nikolaus von Dreyse (1787-1867). Aquò marcava l'acabament d'un trabalh acomençat en 1835. Marquèt una revolucion importanta en matèria d'armas d'infantariá car èra plus necessari per lei soudats de cargar son arma per la boca. Adoptada per l'armada prussiana, inspirèt d'autreis armas fins au desvolopament dei fusius semi-automatics au començament dau sègle XX.
1841 : presentacion de la premiera bobina d'induccion per lo fisician francés Antoine Masson (1806-1880).
1841 : descubèrta dau Mont Erebus per la mission menada per l'explorator britanic James Clark Ross (1800-1862). Es lo volcan pus austrau en activitat.
1841 : publicacion per James Prescott Joule (1818-1889) dei resultats de seis estudis dei fenomèns termics liats au passatge d'un corrent electric dins un conductor.
1842 : invencion dau fren de boca per l'oficièr francés Antoine Treuille de Beaulieu (1809-1885). Permetèt d'aumentar la poissança d'una pèça d'artilhariá e de demenir sa gausidura. Pasmens, en causa dei limits dei canons dau sègle XIX, foguèt gaire utilizat fins a la Premiera Guèrra Mondiala.
1842 : Julius Robert von Mayer (1814-1878) publiquèt dins Annalen der Chemie und Pharmacie lo resultat de divèrsei recèrcas regardant la termodinamica naissenta, especialament una formulacion dau principi de l'equivaléncia trabalh-calor. Pasmens, son òbra demorèt ignorada fins a sa mòrt.
1842 : dins l'encastre de sei recèrcas sus la fotografia, lo quimista britanic John Herschel (1792-1871) inventèt lo cianotipe. Utilizava una substància fotosensibla qu'èra una mescla de ferricianur de potassi e de citrat d'amonium ferric e un fuelh de papier coma supòrt. Lo procès donava d'imatges blaus e necessitava de temps d'exposicion relativament febles (3-6 minutas).
1842 : premiera anestesia generala realizada gràcias ai proprietats anestesicas de l'etèr gasós per lo mètge estatsunidenc Crawford Long (1815-1878). Aquela tecnica se generalizèt a cha pauc a partir de 1846.
1844 : premier exemple trobat de nombre transcendent descubèrt per lo matematician francés Joseph Liouville (1809-1882) permetent de demostrar l'existéncia — supausada dempuei la fin dau sègle XVIII — d'aquela classa de nombres.
1844 : premiera definicion de la nocion d'espaci vectoriau formulada per lo matematician alemand Hermann Grassmann (1809-1877) dins Die lineale Ausdehnungslehre, ein neuer Zweig der Mathematik (en occitan L'Ensenhament de l'extension lineara, una branca novèla dei matematicas)[5]. Pasmens, fins ais annadas 1860, l'importància d'aquel estudi demorèt ignorada.
1845 : acabament d'una tiera d'experiéncias e d'estudis menats dempuei 1840 per James Prescott Joule (1818-1889). Marquèt una etapa importanta dins la formacion de la termodinamica car permetèt de confirmar lo principi d'equivaléncia entre trabalh e calor descubèrt en 1824 per Sadi Carnot.
1846 : premiera observacion de la planeta Neptun per l'astronòm prussian Johann Gottfried Galle (1812-1910) a partir dei calculs dau matematician francés Urbain Le Verrier (1811-1877) lo 23 de setembre. Aquò entraïnèt una polemica entre França e lo Reialme Unit car lo matematician britanic John Couch Adams (1819-1892) aviá tanben previst l'existéncia d'aquel objècte. Pasmens, lei campanhas de recèrca menadas per leis astronòms anglés avián donat ges de resultat. Lo debat se calmèt pauc a pauc. Lo 10 d'octòbre, descubèrta d'un satellit naturau dich Triton per William Lassell (1799-1880).
1847 : descubèrta de la nitroglicerina per lo quimista italian Ascanio Sobrero (1812-1888). En fàcia de la manca d'estabilitat de son produch, qu'èra a l'origina d'explosions grèvas, assaièt sensa succès de s'opausar a son utilizacion.
1847 : premiera observacion atestada dau Mont Everest per un Europèu, lo Britanic Andrew Scott Waugh (1810-1878), durant una mission destinada a mesurar l'altitud dau Kangchenjunga[6]. D'estimacions realizadas a distància donèron una altitud de 9 200 m (→ 1852).
1848 : formulacion dau principi zèro de la termodinamica per William Thomson (lord Kelvin) que permetèt de definir una temperatura termodinamica capabla de depintar lei fenomèns termodinamics estudiats per son autor.
1848 : publicacion de la premiera carta dei corrents marins per l'Estatsunidenc Matthew Fontaine Maury (1807-1873).
1849 : intrada en servici dau Leviathan, premier carrejaire. Foguèt concebut per l'engenhaire britanic Thomas Bouch (1822-1880). Especialista dau camin de fèrre, imaginèt un sistèma de rampas dotadas de ralhs, bastidas sus lo cai, que permetiá de cargar ò de descargar de vagons dins un naviri. Per la seguida, lo sistèma de rampas foguèt adaptat ai veïculs automobils.
1849 : en Iraq, descubèrta de la Bibliotèca d'Assurbanipal per l'arqueològ britanic Austen Henry Layard (1817-1894). Constituïda de 25 000 tauletas, sovent fragmentadas, es una fònt majora per l'estudi de la Mesopotamia Antica.
Decès
- Henry Addington, Premier Ministre dau Reiaume Unit.
- Johan August Arfwedson, quimista suedés.
- Eusebio Bardají Azara, Premier Ministre d'Espanha.
- Felix Mendelssohn Bartholdy, compositor alemand.
- Jöns Jacob Berzelius, quimista suedés.
- Samuel Brown, engenhaire anglés.
- Fanny Burney, escrivana anglesa.
- Anthony Carlisle, cirurgian anglés.
- John Dalton, quimista e fisician anglés.
- Jules Dumont d'Urville, explorator francés.
- John Frederic Daniell, quimista e fisician anglés.
- José de Espronceda, escrivan espanhòu.
- Frederic Guilhèm III, rèi de Prússia.
- Samuel Hahnemann, mètge alemand.
- Melchor Múzquiz, president de Mexic.
- Domingo Nieto y Márquez, president de Peró.
- Bernardo O'Higgins, president de Chile.
- Heinrich Olbers, astronòm alemand.
- Ippolito Rosellini, egiptològ italian.
- Étienne Geoffroy Saint-Hilaire, naturalista francés.
- Henry Shrapnel, generau anglés.
- Stendhal, escrivan francés.
- Tokugawa Ienari, shogun de Japon.
- Guadalupe Victoria, president de Mexic.
- Elisabeth Vigée Le Brun, pintra francesa.
- Alexandre Vinet, teologian protestant soís.
Liames intèrnes
Bibliografia
Nòtas e referéncias
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
