From Wikipedia, the free encyclopedia
Lo vivaroaupenc (var. vivaroalpenc), vivaroalpin,[1] o rodanoalpenc,[2] es lo dialècte nòrd-occitan parlat en França dins lo nòrd-èst de Velai, de franjas au sud de Léger, lo nòrd de Vivarés, lo Daufinat meridional, aital coma en Itàlia, dins las Valadas Occitanas e a la Gàrdia en Calàbria (lo bas-vivarés, nòrd-occitan el tanben, es pas de vivaroaupenc, mas la varietat nòrd-cevenòla dau lengadocian).
| Vivaroaupenc, Vivaroalpenc | |
| Parlat en | França, Itàlia  |
|---|---|
| Region | Daufinat, Léger, Valadas Occitanas, Velai, Vivarés |
| Classificacion lingüistica | |
| Lengas indoeuropèas | |
| Estatut de conservacion | |
|
EXExtinct (Atudat) CRCritically endangered (En dangièr critic)
SESeverely endangered (En dangièr sevèr)
DEDevinitely endangered (En dangièr definitiu)
VUVulnerable (Vulnerable)
NENot Endangered (Non en dangièr) | |
| Còdis lingüistics | |
| Glottolog | viva1235 |
| Linguist List | 08e |
| UNESCO | 365 |
| IETF | oc-vivaraup |
| Endangered | 945 |
| Mapa | |
 | |
La denominacion de vivaroaupenc la devèm au lingüista Pèire Bèc dempuei los ans 1970, es lo nom que mai s'utiliza encuei. D'unes especialistas an donat tanben d'autres noms au vivaroaupenc: aupenc-daufinenc (Juli Ronjat), nòrd-provençal (Joan Glaudi Bouvier), anfizonic e lo domeni dialectau essent l'Anfizòna (Pèire Nauton); o encara aupenc, provençal aupenc, gavòt dins un sens alarjat (normalament l'aupenc e lo gavòt son de subdivisions dau vivaroaupenc, vejatz çai sota).
Ancianament, lo vivaroaupenc s'estendiá fins a Mauriana[nt 1] au nòrd-èst, mai a l'èst en Piemont, mai au sud en Provença, e mai au sud-oèst dins lo País Niçard[3][4][5][6][7][8].
Perdiguèt sas frontieras ancianas au profièch de l'arpitan, dau piemontés, dau ligur, e dau provençau.
Sa caracteristica principala es la chaüta de las dentalas intervocalicas latinas simplas : chantaa (o chantaia) per c(h)antada, monea per moneda, bastia (o bastiá) per bastida, maür per madur.
Lo vivaroaupenc, tocant a las T finalas tonicas representa un estat intermediari entre la situacion dels autres dialèctes occitans e la dau francés (E dau francoprovençal) : non i a convergéncia de fòrma entre d’una part los mots de formacion populara eissits d’un etimon que presenta una T simple intervocalica en sillaba finala (ex. latin gratu, pratu, bonitate, civitate, fortunatu, laxatu, statu, maritu, partitu, battutu; en vivaroaupenc: grat, prat, bontat, ciutat, fortunat, laissat, estat, marit, partit, batut), e d’autra part los mots de formacion populara venguts d’un etimon en tt (o pt), o los mots que provenon d'un manlèu sabent au latin (cattu, plattu, *rattu, *pettittu, septe, solu+ittu ; en vivaroaupenc: status, discretus, spiritus > c(h)at, plat, rat, petit, sèt, solet; estat, discret, esperit) ; quand lo vivaroaupenc presenta, coma lo francés, doas serias distintas : 1) /gra/, /pra/, /buntˈa/, /siwt'a/, /furtyn'a/, /lejs'a/, /est'a/, /mar'i/, /part'i/, /bat' y/ ; 2) /ʧat/, /plat/, /rat/, /pet'it/, /sɛt/, /sul'et/ ; /est'at/, /diskr'et/, /esper'it/. -tz se pronóncia [s] levat per las formas verbalas, dins las qualas s'amudís completament.
Un trach frequent mas non sistematic es lo rotacisme de l (passatge a r): barma per balma o bauma, escòra per escòla, saraa (o saraia) per salada.
Los parlars aupencs (stricto sensu) an mantengut la prononciacion de la r finala dels infinitius (çò qu'es excepcional en occitan modèrne) e la m finala dels noms prononciada "-mp".
Las combinacions de a e de + article que divergisson dau lengadocian son:
La desinéncia verbala de primiera persona i es -o au present de l'indicatiu (coma en francoprovençal, italian, catalan central e nòrd-occidental, castelhan, galego e portugués): parlo per parli o parle, mas tanben a l'imperfait.
L'article masculin lo ja au sègle XX èra en via de substitucion per le, coma en auvernhat, benlèu per influéncia de l'arpitan e de dialèctes francés.
Lo vivaroaupenc ten en general lo vocabulari de l'occitan amb los eventuals cambiaments fonetics dau nòrd-occitan, mas a tanben de formas lexicalas especificas (arcaïsmes e mots diferents de la rèsta de l'occitan) que plan sovent son comunas amb los dialèctes lemosin e auvernhat. Aqueste lexic conten de tèrmes tanben emplegats endacòm mai, pasmens los avèm pas exclus per l'amor de donar una mòstra dau vocabulari vivaroaupenc.
I a dos grands sosdialèctes.
Chal ben precisar que lo bas-vivarés (o sud-vivarés) es un parlar lengadocian e non pas vivaroaupenc.
En cisaupenc (varietat de vivaroaupenc de las Valadas Occitanas), doas nòrmas se fan concurréncia, la nòrma classica e la nòrma de l'Escòla dau Pò.
| Comparason entre las doas nòrmas existentas en occitan cisaupenc (extrach de la Declaracion Universala dels Dreches Umans)
Un tablèu mai complet de totas las nòrmas de l'occitan se pòt consultar a l'article occitan. | |
|---|---|
| Nòrma classica | Nòrma de l'Escòla dau Pò |
| Totas las personas naisson liuras e egalas en dignitat e en drech. Son dotaas de rason e de consciéncia e lor chal agir entre elas amb un esperit de frairesa. | Toutes les persounes naisoun liures e egales en dignità e en drech. Soun douta de razoun e de counsiensio e lour chal agir entre eles amb (/bou) un esperit de freireso. |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
