Quíchoa
From Wikipedia, the free encyclopedia
Lo quíchoa (tanben aperat quéchoa e Runasimi dens aquesta lenga - de runa, "òmi" e simi, "lenga") qu'ei ua lenga amerinda andina parlada dens ua petita partida deu sud de Colómbia, Eqüator, Peró, Bolívia, lo nòrd de Chile e lo nord-oest d'Argentina (dens las províncias de Jujuy, Salta e Santiago del Estero).
quíchoa | |
Parlat en | Argentina, Bolívia, Chile, Colómbia, Eqüator, Peró |
---|---|
Region | Andes centrals |
Locutors | 9.6 milions de |
Classificacion lingüistica | Quíchoa |
Acadèmia | Academia Mayor de la Lengua Quechua (ca) |
Còdis lingüistics | |
ISO 639-1 | qu |
ISO 639-2 | que |
ISO 639-3 | que |
Ethnologue | que |
Glottolog | quec1387 |
IETF | qu |
Mòstra | |
Article primièr de la Declaracion universala dels dreches umas en quíchoa d'Aiacucho, puèi en quíchoa de Cusco ()
Punta Kaq Lliw runakunam nacesqanchikmantapacha libre kanchik, lliw derechonchikpipas iguallataqmi kanchik. Yuyayniyoq kasqanchikraykum hawkalla aylluntin hina kawsayta debenchik llapa runakunawan. Hukñiqin utaq ñawpañiqin Llapa runan kay pachapi paqarin qispisqa, libre flisqa, allin kawsaypi, chaninchasqa kawsaypi kananpaq, yuyayniyuq, yachayniyuq runa kasqanman hina. Llapa runamasinwantaqmi wawqintin hina munanakunan. estandard (OHCHR). Tukuy kay pachaman paqarimuqkuna libres nasikunta tukuypunitaq kikin ubligasyunisniyuqllataq, hinakamalla hunurniyuqtaq atiyniyuqtaq, chantaqa rasunwantaq kunsyansiyawantaq dotasqa kasqankurayku, kawsaki masipura hina, tukuy huk munakuyllapi kawsakunanku tiyan. | |
Lo quíchoa que coneish variantas dialectalas pro diferentas, au punt de tornar l'intercompreneson hèra mauaisida enter locutors d'Eqüator e locutors deu Cusco (Peró). Au contre, lo quíchoa meridionau deu Cuzco qu'ei de bon compréner au sud d'aquesta vila, e aquò dinc a Santiago del Estero (Argentina).
Duas importantas caracteristicas deu quíchoa que son, d'un punt de vista fonologic, las triplas serias de consonantas oclusivas (q, g, ch, e t qui tanben be poden estar glotalizadas o aspiradas), e d'un punt de vista gramaticau, l'estructura aglutinanta mercés a l'utilizacion de sufixes qui's pòden amassar e apielà's ; per exemple [1]:
- Llaqta que vòu díser "vilatge"
- Llaqta-y : "lo men vilatge" (y qu'ei la marca deu possessiu singular de purmèra persona)
- Llaqta-y-manta : "que vien deu men vilatge" (manta que marca l'origina)
- Llaqta-y-manta-wan : "que vien deu men vilatge tanben" (wan, "tanben", hornit au cap d'ua paraula que marca l'ipseïtat)