Drech d'autor

Lo drech d’autor (var. dreit/dret d'autor) es l’ensemble de las prerogativas exclusivas que dispausa un autor sus sas òbras de l’esperit originalas.

Legissètz un «article de qualitat»

Se dividís en doas brancas :

• lo drech moral, que reconeis a l’autor la paternitat de l’òbra e assegura lo respècte de l’integritat de l’òbra ;
• los dreches patrimonials, que conferisson un monopòli d'expleitacion economic sus l'òbra, per una durada variabla segon los païses; a la fin d'aquela, l'òbra dintra dins lo domeni public.

Istòria

Amb l'aparicion de l’imprimeriá al sègle XV, los primièrs monopòlis d'expleitacion sus las òbras foguèron acordats per letras patentas

Dins l’Antiquitat e a l'Edat Mejana, l'essencial de la creacion artistica repausèt sus l’artesanat, amb pauc de possibilitats de produccion en seria. Las òbras literàrias foguèron pus sovent transmesas oralament, alara que lor reproduccion foguèt reservada a d'escaces personas que mestrejavan l’escrit. Es perque la majora partida del còrpus artistic demòra anonima fins a la Renaissença^[1].

A la Renaissença, lo concèpte d'individualisme prenguèt mai d'importància, e los autors cerquèron d'èsser reconeguts per lor trabalh creatiu, çò que manifèsta l’usatge de la signatura^[2]. L'invencion de l’imprimeriá per Gutenberg, vèrs 1440, permet una difusion pus larga de las òbras e la generalizacion de l’accès a l’escrit. En cambi dels investiments realizats dins l'edicion, lo poder reial balhava als imprimeires un monopòli d'expleitacion sus una òbra, nomenat «privilègi», e valable per un territòri e una durada determinats.

En Anglatèrra, los interèsses dels editors e dels autors foguèron, dempuèi lo sègle XVII, presentats coma solidaris, e los intermediaris son considerats coma inevitables. Aquò explica l'escart existissent dempuèi l'origina entre los fondaments filosofics del copyright e aqueles del drech d'autor continental. La primièra vertadièra legislacion protectritz dels interèsses dels autors es la lei de la Reina Anna del 10 d'abril de 1710^[3],[4]. L'autor beneficiava alara d'un monopòli de 14 ans renovelable un còp per la reproduccion de sas creacions. Inspiradas pel copyright anglés, la constitucion dels Estats Units d'America de 1787 e la lei federala de 1790 acòrdan de prerogativas als autors^[5].

En 1777, Beaumarchais fondèt la primièra societat d’autors per promòure la reconeissença de dreches al profit dels autors^[6]. Dins la nuèit del 4 d'agost de 1789, los revolucionaris franceses aboliguèron l’ensemble dels privilègis^[7], puèi las leis del 13 e 19 de genièr de 1791 e del 19 e 24 julhet de 1793 acordèron als autors le drech exclusiu d'autorizar la reproduccion de lors òbras per una durada de cinc ans post mortem^[8]. A la fin d'aquel delai, l’òbra dintra dins lo domeni public.

Al sègle XIX, los tribunals e los juristas, subretot franceses e alemands, establiguèron los grands principis de la proprietat literària e artistica. La formula «drech d’autor» es un primièr còp utilizada pel Augustin-Charles Renouard dins son tractat dels dreches d’autor dins la literatura, publicat en 1838. Donèt una posicion centrala a l’autor, per oposicion al copyright anglosaxon qu'a per objècte la proteccion de l’òbra ela meteissa. En 1886, una armonizacion parciala del drech d’autor se faguèt per la Convencion de Bèrna, signada per 164 Estats.

Al sègle XX, la durada de proteccion aumentèt, subretot als Estats Units d'America. Lo camp del drech d'autor anèt per las novèlas formas d'òbras, tala que lo cinèma o los Videojòcs, tanben coma per fòrça creacions utilitàrias, coma los logicials, los dessenhs e modèls, o las basas de donadas. A la fin de las annadas 1990, lo desvolopament d'Internet e de la tecnologia numerica marquèt una avançada majora dins la difusion dels sabers.

Fondaments

Fondaments filosofics

Lo drech d'autor tròba sos fondaments dins la pensada naturalista. Aquela se parteja en dos corrents : d'una part la concepcion basada sul trabalh, derivada de las òbras de John Locke, e la teoria de la personalitat d'autre part, derivada dels escrits de Kant e de Hegel.

Segon John Locke, l’Òme, coma èsser conscient e pensant, es proprietari de el meteis. Òr, l’Òme incorpora dins son trabalh una partida de sa persona, e ven d'aquí enlà proprietari de l’òbra originala que resulta de son esfòrç creatiu (Los dos Tractats del govèrn civil) (1690), l'Assag sus l’entendement uman (II, 27, 9)). L'òbra originala, incorporant la consciéncia de son autor a de donadas de la natura, es doncas somesa a la forma pus pura de la proprietat.

La teoria de la personalitat met en relèu lo ròtle de l’autor. Per Kant, lo ligam qu'unís l’autor e son òbra deu èsser comprés coma una partida pròpria de la personalitat de son autor. Per Hegel, es la manifestacion de volontat d'aquel, que lo fruch constituís l’òbra, que fonda lo drech. La teoria de la personalitat se presenta doncas coma un fondament particularament adaptat a las concepcions francesa e alemanda del drech d'autor, qu'an los primièrs consacrat lo concèpte de drech moral. A l’invèrs, la teoria del drech natural es pas reconeguda dins los païses qu'aplican lo copyright^[9].

Fondaments economics

Article principal : Economia de la cultura.

Sul plan economic, l’òbra de l’esperit es un ben non exclusiu, es a dire qu'es pas possible d'empachar un agent d'utilizar aquel ben, e un ben pas rival, es a dire que son utilitat descreis pas se lo nombre d'utilizaires aumenta. Possedís doncas las qualitats d'un ben public^[10].

A l'invèrs, lo supòrt fisic amb que l’òbra se comunica es un ben rival e exclusiu. Per exemple, al moment d'una representacion teatrala, l’òbra dramatica ela meteissa es un ben public, alara que los sètis logats pels espectators son de bens rivals e exclusius ^[11]. Se pòt alara deduire doas problematicas economicas principalas ligadas a las òbras :

• lo còst de concepcion de l’original qu'indusís necessariament de còstes fixes;
• lo còst de duplicacion de l'exemplar original, qu'indusís de còstes marginals.

Per qualques òbras, coma gaireben totas las òbras cinematograficas, los fraisses de concepcion son elevats, alara que los còstes d'edicion d'una còpia suplementària de l’òbra (còstes marginals) son de negligir, subretot dins lo cas de transmission numerica. D'autras òbras al contrari, coma gaireben totes los espectacles vius, an un còst de concepcion bas (escritura del scenari, concepcion de la coregrafia, etc.). Mas l’acte de representacion pòt aver un còst important, perque demanda la mesa en òbra de mejans que se pòdon pas negligir (Lei de Baumol).

Exemples de còstes per diferents tipes d'òbras^[12]

	Còst bas	Còst elevat
Concepcion	Cançon, Espectacle viu	Catedrala[13], Filme
Duplicacion	Cançon, Filme	Catedrala, Espectacle viu

La tòca del drech d'autor es de balhar una solucion sequenciala a la contradiccion entre finançament dels autors e liure accès a las òbras ^[14]. L'instauracion del drech d'autor visa a rendre l’òbra de l’esperit exclusiva, en autrejant a l’autor un monopòli d'expleitacion sus sa descobèrta.

Lo drech d'autor encoratja l’autor a cobrir sos fraisses de creacion, e li permet de percebre una remuneracion per l'expleitacion pecuniària del monopòli que li es conferit. Dins un primièr temps, l’autor percep atal una remuneracion equitabla per son trabalh. La possibilitat de cedar o de concedir los dreches d'autor favoriza una larga difusion de las òbras de l’esperit. Los productors e editors que venon cessionaris dels dreches d'autor benefician d'una securitat juridica lor permetent de rentabilizar lors investiments dins la creacion, e de finançar apuèi de novèlas òbras. Lo monopòli de l’autor a una durada limitada, fixada generalament a 50 o 70 ans post mortem. Pasmens, se aquel monopòli s'acòrda per una durada que despassa lo temps necessari per cobrir los investiments, lo ben èsser social de diminuís per aquela renda de situacion. Es perque una partida dels economistas s'opausa a l’extension continua de la durada del drech d'autor. Dins un segond temps, la proteccion juridica dispareis e l’òbra dintra dins lo domeni public, çò que permet a cadun d'utilizar aquela liurament e gratis. L'òbra es alara de nòu un ben pas exclusiu, e son utilitat sociala es maximala.

Dins la mesura ont lo drech d'autor exclutz los utilizaires que vòlon pas o pòdon pas pagar per l’usatge de l’òbra, alara que l’utilitat retirada per las personas que donan una remuneracion seriá pas amendrida se totes avián accès a l’òbra, es solament una solucion imperfièita. Es perque d'autres mòdes de finançament, coma lo mecenat o la subvencion li son a vegadas preferidas. Lo drech d'autor pòt tanben se revelar pas satisfasent pel finançament de las òbras jutjadas pas sufisentament rendables per los investidors. Lo drech d'autor encoratja los investiments dins las òbras qu'auràn mai de canças d'obtenir un grand succès comercial, al detriment a vegadas d'una originalitat – pus riscada – de las òbras. La preservacion de la diversitat culturala implica doncas de trobar de substituts al drech d'autor. Lo cinèma d'autor es atal sovent sostengut per d'ajudas financièras.

Legislacions sus la proprietat literària e artistica

Drech internacional

Dempuèi lo sègle XIX, la proprietat literària e artistica faguèt l'objècte d'una reglamentacion mondiala :

Organizacions internacionalas

Dos organismes internacionals son particularament implicats dins las questions relativas al drech d'autor :

• l’Organizacion Mondiala de la Proprietat Intellectuala (OMPI) a per mission d'estimular la creativitat e lo desvolopament economic en promovent un sistèma internacional de proprietat intellectuala, subretot en favorizant la cooperacion entre los Estats^[15] ;
• l’Organizacion de las Nacions Unidas per l'Educacion, la Sciéncia e la Cultura (UNESCO) assistís los païses en desvolopament dins la proteccion del drech d’autor, subretot a travèrs de l'accion de l'Aliança Globala per la Diversitat Culturala^[16].

Convencions internacionalas

Signataris de la Convencion de Bèrna (en blau)

La Declaracion Universala dels Dreches Umans enóncia que tota persona a drech a la proteccion dels interèsses morals e materials resultant de tota produccion scientifica, literària o artistica que n'es l’autor (article 27)^[17].

Las convencions internacionalas sul drech d’autor garantisson que, dins cadun dels païses que ne son signataris, los autors estrangièrs benefician dels meteisses dreches que los autors nacionals. Preveson de règlas comunas e qualques estandards minimums, concernent subretot l’estenduda e la durada de proteccion.

Gaireben totes los Estats son signataris per lo mens d'una de las principalas convencions internacionalas relativas al drech d’autor.

La Convencion de Bèrna per la Proteccion de las Òbras Literàrias e Artisticas del 9 de setembre de 1886, signada per 164 païses, instaura una proteccion de las òbras publicadas coma pas publicadas, sens formalitat d'enregistrament, mas los Estats pòdon exigir que fagan l’objècte d'una fixacion materiala^[18],[19]. La Convencion prevei la reconeissença del drech moral pels Estats signataris, e impausa una durada de proteccion minimala de cinquanta ans post mortem. A lor adesion, los Estats Units d'America an pasmens obtengut una resèrva lor permetent d'aplicar pas lo drech moral.

Simbòl del copyright e del drech d'autor

La Convencion Universala sul Drech d’Autor, adoptada en 1952, introdusís lo senhal ©^[20]. Aquel simbòl, acompanhat del nom del titular del drech d’autor o del copyright e de l’anada de la primièra publicacion de l’òbra, garantís una proteccion dins totes los païses avent aderit a la Convencion, i comprés aqueles prevesent de formalitats de registrament. Aquela convencion foguèt adoptada per permetre una proteccion de las òbras dins los païses que ne volián pas aderir a la Convencion de Bèrna, subretot los Estats Units d'America e l’URSS. En efèit, a la diferéncia de la Convencion de Bèrna, la Convencion universala sul drech d'autor impausa pas als païses signataris de garantir lo drech moral. Dempuèi l'adesion de la majoritat dels Estats a la Convencion de Bèrna, la Convencion Universala a perdut de son importància, e lo principi del registrament obligatòri es en general estat abandonat. Pasmens, lo senhal © demòra largament utilizat per informar, per indicar qu’una òbra fa l’objècte d’una proteccion juridica.

L'Acòrdi suls aspèctes dels dreches de proprietat intellectuala que tòcan al comèrci, o ADPIC, es un tèxte annèxe a l’Acòrdi instituissent l’Organizacion Mondiala del Comèrci, signat en 1994^[21]. Los ADPIC preveson de mesuras de contraròtles a las frontièras per lutar contra la contrafaiçon.

Lo Tractat de l’Organizacion Mondiala de la Proprietat Intellectuala sul drech d’autor, signat en 1996, reconeis la proteccion dels logicials e de basas de donadas pel drech d'autor^[22]. Aquel tractat torna prendre en granda partida las disposicions de la Convencion de Bèrna, e las adapta a l’univèrs numeric.

A causa de l’armonizacion operada per las convencions internacionalas, gaireben totes los Estats garantisson de dreches patrimonials e un drech moral a l’autor sus sas òbras de l’esperit originalas. Mas de diferéncias subsistisson entre los païses de drech civil e los païses de common law (Austràlia, Canadà, Estats Units d'America, Nòva Zelanda e Reialme Unit subretot).

Drech d'autor

Contrariament al copyright, lo drech d'autor apara las improvisacions musicalas e las jam sessions dempuèi lor creacion, sens qu'una finicion materiala de l’òbra siá necessari.

Lo drech d'autor s'aplica dins los païses de drech civil. Apara las òbras de l’esperit originalas, dempuèi lor creacion, encara quand son pas editadas o pas acabada^[23]. Cap de formalitat de registrament o fixacion materiala de l’òbra es pas necessària per beneficiar d'un drech d'autor^[24]. Dins gaireben totes los païses, es doncas pas necessari d'inscriure «totes dreches reservats», pasmens lo senhal ©, qu'unicament servisson a indicar que l’òbra es aparada pel drech d’autor, e pas de balhar la proteccion juridica. Un enregistrament volontari pòt a vegadas se revelar util per provar sa qualitat d'autor, o per aisir la gestion collectiva dels dreches.

La qualificacion d'«òbra de l’esperit» supausa qu'existís una creacion de forma perceptibla pels senses. Las idèas exprimidas dins l’òbra, que son liure de percorrir, aquelas son pas aparadas. En consequéncia, per qu'existís un prejudici al drech d’autor, la forma originala amb que las idèas son exprimidas devon èsser copiadas^[25]. Per exemple, lo drech d'autor enebís la reproduccion del personatge de Mickey Mouse, mas enebís pas la creacion de mirgas antropomorficas en general. Un autor pòt atal tornar prendre aquela idèa per crear una òbra originala^[26]. L'estil e las òbras d'art conceptual^[27], e mai las teorias scientificas e las proceduras, son exclusas del camp d'aplicacion del drech d'autor fauta de respondre a l’exigéncia d'una creacion de forma.

La condicion d'originalitat demanda que l’òbra pòrte l’emprenta de la personalitat de son autor. L'originalitat es un concèpte diferent d'aquel de novetat, utilizat dins lo drech dels brevets. Alara que la concepcion de l'originalitat donada per la Convencion de Bèrna s'inspirèt del drech d'autor, los ADPIC adòptan una concepcion de l'originalitat pus larga, basada sus l'investiment. Las òbras utilitàrias son alara aparadas del meteis biais que las òbras literàrias e artisticas.

Un dels principis essencials del drech d’autor es que la proprietat de l’òbra es independenta de la proprietat de son supòrt^[28]. Levat dins lo cas de cession dels dreches d’autor a son profit, lo proprietari del supòrt es pas jamai proprietari de l’òbra. Per exemple, lo proprietari d’un DVD es pas proprietari del filme qu'aqueste conten, e lo proprietari d’un libre a pas la proprietat de l’òbra literària qu'i es incorporada.

Lo camp del drech d'autor depend de la legislacion de cada país. Son generalament consideradas coma d'òbras de l’esperit, quand son originals :

• las òbras e los elements d’arquitectura, los plans e las maquetas ;
• las esculturas ;
• las pinturas, los dessenhs, los grafiti, los tatoatges, e mai las òbras de grafisme (letratges, lògos, mesa en pagina, presentacions publicitàrias...) ;
• las coregrafias, lo pantomima, los numèros de circ, los Defilats de mòda;
• las òbras literàrias, que contenon la literatura, e los escrits scientifics e utilitaris. Son enclusits dins aquela categoria, los romans, los poèmas, los scenaris, las cançons, los corrieus ;
• las òbras dramaticas, que lo teatre e l’operà ;
• las òbras musicalas ;
• las òbras video, qu'enclusisson lo cinèma e las òbras audiovisualas, que aquelas destinadas a la television ;
• la fotografia ;
• las òbras de las arts aplicadas : las òbras d'engenhariá e de desain (totes los objèctes manufacturats amb concepcion originala), los joièls ;
• las òbras multimèdia.

Aquel darrièr tipe d'òbras regropa per exemple un site web, un blòg, o un videojòc que pòdon passar per d'òbras literàrias, video e musicalas. La proteccion del drech d'autor es balhada a l’òbra multimedia ela meteissa, e d'un biais separat a l’ensemble de las òbras que contenon.

Dins gaireben totes los païses, los programas informatics, e mai l’ensemble dels trabalhs preparatòris de concepcion abotissent a lor desvolopament, son aparats pel drech d'autor. Al contrari, los aparelhs qu'utilizan aqueles programas o las invencions ligadas als programas pòdon èsser aparats per un brevet d'invencion.

Dins qualques legislacions, lo drech d'autor s'aplica a las basas de donadas o als dessenhs e modèls^[29]. Las listas contengudas dins la lei son pas limitadas, e la reconeissença de la qualitat d'òbra de l’esperit relèva doncas del poder dels jutges. Lo genre, lo tèma de l’òbra o son merite artistic son pas de critèris de proteccion. Qualques tribunals an atal reconegut la proteccion del drech d'autor a un annuari.

Tipologia de las òbras

Plusors tèrmes consacrats, permeton de descriure la relacion de l'òbra amb sos autors:

• l'òbra individuala, creada per una persona fisica unica, qu'aparten a aquela persona;
• l'òbra anonim es l’òbra que l’autor causiguèt de divulgar pas son identitat, coma La vida de Lazarillo de Tormes ;
• l'òbra orfanèla es l’òbra que l’autor demòra pas conegut, mas qu'es pas lo resultat de la causida d'aquel;
• l'òbra pseudonim es l’òbra divulgada per l’autor jos un nom d'emprunt, tala coma una òbra del Caravaggio o del Corbusier ;
• l’òbra derivada es l’òbra venent d'una òbra anteriora çò que compren las adaptacions, las traduccions, las adaptacions musicalas, los arrengaments, las orquestracions^[30] ;
• l’òbra de collaboracion es una òbra creada per plusors personas fisicas, alo coautors;
• l’òbra collectiva es l’òbra creada per plusors personas jos la responsabilitat d'una persona fisica o d'una persona morala;
• l'òbra inedita es l’òbra que foguèt jamai comunicada al public.

La creacion d'una òbra derivada demanda l'autorizacion de l’autor de l’òbra originala. Per exemple, lo filme Lo Senhor dels Anèls es una adaptacion cinematografica del libre de meteis nom. L'òbra derivada es la proprietat de la persona que creèt aquela, jos resèrva dels dreches de l’autor de l’òbra originala.

L'òbra de collaboracion es la proprietat comuna dels coautors, e son espleita demanda l'autorizacion de cadun d'entre eles. Se l’apòrt creatiu personal d'un autor se pòt distinguir, se pòt far l’objècte d'una expleitacion separada. Son per exemple de coautors lo compositor e lo paraulièr d'una pèça de musica.

L'òbra collectiva aparten exclusivament a la persona responsabla de sa creacion. L'expleitacion separada de l’apòrt de cada contribuidor es doncas pas possibla. Lo regim de las òbras collectivas se rapròcha d'aquel del copyright. Pòt balhar la qualitat de titular original dels dreches d'autor a una persona qu'es pas l’autor de l’òbra, que siá una persona morala. Dintran generalament dins aquela categoria los diccionaris o los logicials comercials.

L'òbra, e mai s'es pas divulgada, es pasmens aparada pel drech d'autor dempuèi sa creacion. Se l’autor defunta abans la publicacion de son òbra, lo drech de divulgacion poiriá èsser exercit segon los vòls de sos eretièrs o legataris.

Titular dels dreches

L'autor de l’òbra, que se presumís èsser la persona jos lo nom amb que l’òbra es divulgada^[31], es totjorn lo titular original dels dreches d’autor, e mai pòt pus tard cedir sos dreches patrimonials. Una persona morala (societat, associacion, fondacion) jamai pòt èsser autor, levat dins lo cas especific de las òbras collectivas. Pòt pasmens aquerir la qualitat d’avent drech de l’autor. En matèria de proprietat literària e artistica, l’avent drech de l’autor pòt èsser son eretièr o son legatari, o tota persona qu'aquereguèt los dreches d'autor, coma lo productor, l’editor o una societat de gestion collectiva.

D'èsser titular dels dreches d'autor obeís a de règlas particularas, en foncion de las circonstàncias de la concepcion de las òbras.

Se l’autor es un salariat, la lei pòt preveire que sas creacions apartenon a son emplegaire, coma en Suècia, o qu'apartenon a l’emplegat levat estipulacion contrària del contracte de trabalh, coma en França.

Las òbras de comanda apartenon a l’autor e pas al comandaire. Atal coma qualqu'un que recorrís a un negre literari, que demòra titular dels dreches d'autor salvat qu'aquel exprès los cessèt.

Dins gaireben totes los païses, las òbras dels foncionaris somés a de contractes de drech public apartenon a l’Estat quand foguèron creadas dins lo quadre d'una mission de servici public. Los foncionaris somés a de contractes de drech privat an lo regim dels autors salariats.

Se l’autor es un jornalista, son pagament compren lo drech per l’emplegaire de publicar sas òbras pendent una certana durada. Lo jornalista demòra pasmens sol titular dels dreches d'autor. Atal, se las òbras fan l'objècte d'una publicacion aprèp aquel periòde de referéncia, un pagament suplementari es degut al jornalista ^[32].

Los professor e formator demòran titulars dels dreches d'autor dels cors que dispensan. Lor pagament se fa solament per la comunicacion d'un ensenhament a un public determinat. Tota reproduccion dels cors deu doncas far l'objècte d'una autorizacion prealabla de lor autor.

Drech moral

Agatha Christie es lo pseudonim de l’autora Agatha Mary Clarissa Miller

Article principal : drech moral.

L’autor aprofèita d’un drech moral, que reconeis dins l’òbra l’expression de la personalitat de l’autor, e l'apara a aquel títol. Lo drech moral regropa plusors dreches. Lo drech moral de l’autor se rapròcha dels dreches de la personalitat, coma lo drech al respècte de la vida privada. Coma aqueles dreches, es essencial a la persona e inalienable.

Lo drech moral compòrta las prerogativas seguentas: ^[33]:

• lo drech de divulgacion: l’autor a lo poder a discrecion de decidir del moment e de las modalitats de la primièra comunicacion de son òbra al public;
• lo drech de paternitat: tot utilizaire deu far mencion d'un biais non equivòc del nom e la qualitat de l’autor de l’òbra;
• lo drech al respècte de l’integritat de l’òbra: l’autor pòt s'opausar a tota modificacion, deformacion o mutilacion de son òbra e a tota atenguda prejudiciabla a son onor o sa reputacion;
• lo drech de retrait e de repentir permet a l’autor de retirar del circuit comercial una òbra ja divulgada en contrapartida de l'indemnizacion de son avent drech, e del proprietari del supòrt segon lo cas (coma dins l'ipotèsi d'una pintura o d'una escultura).

Lo drech de paternitat compren tanben lo drech d'utilizar un pseudonim, o de publicar d'òbras d'un biais anonim. La mencion «dreches reservats» fòrça utilizada en practica, respècta pas aquela exigéncia, e constituís una atenguda al drech moral.

Lo drech de retrait es especific al drech d'autor, qu'existís pas dins los païses de common law. Lo drech de retrait es en particular acordat en França, en Grècia e en Itàlia.

Lo drech moral es estacat a la persona de l’autor :

• es inalienable : l'autor lo pòt pas vendre, i renonciar, levat dins qualques Estats coma lo Japon jos certanas condicions;
• es pus sovent perpetual, levat dins qualques Estats coma Alemanha;
• es imprescriptible : se pòt pas possedir.

Dins lo cas d'un drech moral perpetual, a la mòrt de l’autor, es transmés als eretièrs o als executors testamentaris qu'asseguran sa proteccion, e consèrvan lo poder d'empachar tota utilizacion que poiriá portar atenguda a l’òbra.

Lo drech moral es pas absolut, e son exercici pòt èsser jutjat abusiu pels tribunals. Un arquitècte pòt pas per exemple s’opausar a la modificacion de son òbra per de rasons de securitat.

Dreches patrimonials

Los dreches patrimonials balhan a l’autor lo drech exclusiu d'autorizar o d'enebir tota utilizacion de sas òbras. Los dreches patrimonials son de prerogativas exclusivas, e se distinguisson d'un simple drech de pagament. Levat los cases de licéncias legalas e d'infraccion al drech de la concurréncia, lo titular dels dreches pòt interdire l’utilizacion de son òbra a un tèrç, e mai s'aquel darrièr vòl pagar per aquel usatge. A la diferéncia del drech de proprietat sus los bens corporals, qu'es perpetual, los dreches patrimonials de l’autor li son balhats solament per una durada limitada.

L'autor pòt acordar a un tèrç lo drech d'expleitar son òbra, en signant amb aquel un contracte de venda o de licéncia de dreches d'autor, segon que las prerogativas son transferidas a títol exclusiu o non exclusiu. Per exemple, los dreches patrimonials permeton a un escrivan de negociar las condicions de la publicacion de las òbras literàrias per un editor, aprèp pagament. Los dreches patrimonials balhan atal a l’autor la possibilitat de viure de son trabalh creatiu. Las partidas al contracte determinan los dreches patrimonials cedits, los modes d'expleitacion autorisats, la durada e l’estenduda territoriala de la cession, coma lo montant del pagament de l’autor. Lo cocontractant obten la qualitat d'avent drech de l’autor e pòt exercir dirèctament los dreches patrimonials que li foguèron cedits, a la diferéncia del drech moral que demòra estacat a la persona de l’autor. Los contractes relatius al drech d'autor seguisson pus sovent de condicions precisas de forma, coma la mencion exprès dels dreches cedits, e de fons, coma l’autreg à l’autor d'un percentatge de las presas venent de l'expleitacion de son òbra. Aquela condicions, destinadas a garantir los interèsses de l’autor, son sancionadas per la nullitat de la convencion.

Dins la categoria dels dreches patrimonials, se distinguisson:

• lo drech de reproduccion^[34], qu'es lo drech de copiar tot o partida de l’òbra per la fixacion materiala d'aquela sus un supòrt ;
• lo drech de representacion, qu'es lo drech de far una representacion o una execucion publica de l’òbra ;
• lo drech de seguida que permet als autors de las arts visualas de percebre una participacion economica quand de torna vendre lor òbra sul mercat de l’art^[35].

Dintran dins lo camp del drech de reproduccion, la realizacion d'una còpia d'un filme o d'una musica, la realizacion d'una fotografia d'una òbra grafica, d'arquitectura o de dessenh ^[36].

Lo drech de representacion enclusís lo drech de presentacion publica dels artistas plasticians e dels fotografs. La representacion dramatica de l’òbra, o sa difusion per radió, television o streaming dintran dins lo camp del drech de representacion. Aquò lo meteis per la difusion d'òbras dins de luòcs privats dubèrts al public, coma las discotècas, los bars o los supermercats.

Un critèri simple permet de destinguir lo drech de representacion e lo drech de reproduccion: la fixacion de l’òbra sus un supòrt. Quand l’òbra es fixada sus un supòrt fisic, se parla de reproduccion. Dins lo cas contrari, se parla de representacion. Atal sus Internet, metre en linha una pagina es una representacion, enregistrar aquela sus son disc dur es una reproduccion.

La representacion, jos forma de filme o de fotografia, d’òbras aparadas pel drech d’autor, que siá d’objèctes manufacturats^[37] o d’òbras d’arquitectura^[38], es somesa a l'autorizacion de l’autor. En drech francés, segon la teoria del plan d'arrièr, se l’òbra aparada pel drech d’autor es solament un element accessòri de la representacion, l'autorizacion de l’autor es pas necessària^[39],[40]. Las representacions e reproduccions de pressa escapan tanben al principi de l'autorizacion segon l’article L. 122-5, 9° CPI.

Lo drech de seguida a per fondament l'impossibilitat pels autors de las arts visualas de percebre un pagament aprèp la venda de lors òbras, que son d'exemplars unics o produits en nombre limitat. L'Union Europèa introduguèt lo drech de seguida en 2001.

Tota representacion o reproduccion de l’òbra que faguèt pas l'objècte d'una autorizacion de l’autor o de sos avents drech, e que dintra pas dins lo camp d'una de las excepcions al drech d'autor, es un acte de contrafaiçon. Lo titular del drech d'autor pòt alara temptar d'agir sul plan civil per obtenir una indemnizacion de son prejudici, o sul plan penal per far condemnar lo contrefactor a una pena d'empreisonament o a una multa. Distinguir entre contrafaiçon e simpla inspiracion es del poder d'apreciacion dels tribunals.

Los dreches patrimonials son acordats a l’autor per tota la vida, e perduran aprèp sa mòrt al benefici de sos avents drech, per una durada de 50 a 100 ans segon los païses. Prr exemple, en França, expiran 70 ans aprèp la mòrt de l’autor. Aquel delai acabat, l’òbra dintra dins lo domeni public e pòt èsser utilizada liurament per totes.

Societats de gestion dels dreches d'autor

Quand las òbras fan l'objècte d'una difusion importanta, es en practica dificil per los autors de conclure un contracte d'autorizacion amb cada utilizaire. Los autors balhan doncas plus sovent los dreches sus lors òbras creadas o de crear a de societats que ne asseguran la gestion per lor compte^[41]. La cession dels dreches balha a las societats de gestion l’ensemble de las prerogativas estacadas als dreches d'autor. Pòdon atal conclure de contractes individuals o generals amb los utilizaires, e repartisson apuèi las redevenças percebudas entre los autors. Las societats de gestion an lo poder de perseguir en justícia tot contrafactor d'una òbra figurant dins son catalòg. A la mòrt de l’autor, asseguran la gestion dels dreches al profit de sos eretièrs. Las societats de gestion dels dreches asseguran la collecta de pagaments especifics coma la redevença per còpia privada o lo pagament balhat al títol de la reprografia de las òbras.

D'acòrds de representacion recipròc permet a las societats de gestion collectiva de cada país de donar las autorizacions necessàrias a l'utilizacion de las òbras figurant dins lors catalògs de las societats de gestion estrangièra. Atal, un utilizaire pòt demandar a la societat de gestion collectiva de son país per obtenir l'autorizacion d'utilizar una òbra, que siá estrangièra.

Las societats de gestion collectiva complisson una mission de lobbying prèp dels poders publics per garantir una proteccion fòrta del drech d'autor. Donan als autors una pus granda fòrça de negociacion fàcia als productors.

Excepcions al drech d’autor

Pendent la durada dels dreches patrimonials, tota reproduccion o representacion de l’òbra sens lo consentiment d'un titular dels dreches es en principi enebida. Pasmens, per assegurar un equilibri entre los dreches de l’autor e l’accès del public a l’informacion e a la cultura, existís d'excepcions que permeton de reproduire e de representar l’òbra sens autorizacion prealable. Las excepcions concernisson solament los dreches patrimonials, e pas lo drech moral. Es perque es obligatòri de citar lo nom de l’autor a cada utilizacion de l’òbra. Qualques excepcions concernisson solament lo drech de reproduccion (còpia privada), d'autras solament lo drech de representacion (cercle de familha). Gaireben totes las excepcions còbran pr'amor aquelas doas prerogativas.

Las utilizacions de l’òbra per que es pas necessari d'obtenir una autorizacion son generalament las seguentas :

• l'excepcion de còpia privada, que permet la reproduccion per un usatge privat d’una òbra ;
• la representacion d’una òbra dins lo cercle de la familha e dels amics pròches, jos resèrva que i a pas aucuna forma de pagament ;
• la reproduccion e la representacion d'analisis e de cortas citacions amb lo but d’illustrar o de criticar òbras publicadas^[42] ;
• la reproduccion o la representacion d'una òbrae per ne far la parodia, lo pastís o la caricatura.^[43] ;
• la reproduccion e la representacion d'estraches d'una òbra per fins d'informacion^[44], subretot dins lo quadre de las revistas de pressa realizadas per de jornalistas;
• la reproduccion d'òbra en vista de la constitucion d'archius per las bibliotècas accessiblas al public, los establiments d'ensenhament o los musèus, que recèrcan pas d'avantatge comercial o economic dirècte o pas;
• la representacion d'òbras per de personas escrancadas e lor adaptacion per aqueles (per exemple en braille) ;
• l'excepcion pedagogica permet a un ensenhaire de reproduire e representar d'extraches d'òbras pels escolans^[45][46].

L'excepcion de presa cobrís la reproduccion o la representacion, integrala o parciala, d'una òbra d'art grafic, plastic o arquitecturala, per via de presa escrita, audiovisuala o en linha, dins un but exclusiu d'informacion immediata e en relacion dirècte amb aquela, jos resèrva que siá indicat clar lo nom de l’autor^[47].

L’article 9 de la Convencion de Bèrna enóncia que las excepcions al drech d’autor son aplicablas jos la tripla condicion que correspondan a de cas especials, que pòrten pas atencha a l'expleitacion normala de l’òbra, e que provòquen pas un prejudici injustificat als interèsses legitims d'un titular d'un drech. Aquela règla del «triple tèst» o «test dels tres estapas» es retenguda per la directiva comunautària 2001/29 sus la societat de l'informacion, e s’impausa atal a l’ensemble dels Estats Membres de l'Union Europèa. En practica, lo jutge deu verificar segon lo cas s'una excepcion es confòrma al triple tèst^[48].

Segon lo sens estricte dins lo quadre de la lei, las licéncias liuras e las licéncias dubèrtas se pòdon considerar coma d'excepcions al drech d'autor, perque l'autor en destornant lo principi monopolistic e torna definir coma aquò la nocion de drech d'autor.

Durada del drech d'autor e domeni public

Simbòl d'un domeni public (sens valor juridica)

Lo domeni public regropa, d'un costat, las òbras que pòdon pas per natura far l'objècte d’una proteccion per la proprietat literària e artistica e, d'un autre costat, las òbras que fan pas mai l'objècte d'una proteccion a causa de l’agotament dels dreches d’autor.

Per natura, certans coneissements o òbras de l'esperit pòdon pas èsser somés al drech d'autor :

• un saber que pas un monopòli es acordat, coma una formula matematica;
• una òbra de l'esperit qu'es pas aparada pel drech d'autor, los actes oficials (tèxtes legislatius reglamentaris parlamentaris o decision de jurisprudéncia, çò meteis per las traduccions oficialas, discors d'un parlamentari^[49]) ;
• l'autor plaça volontàriament son òbra dins lo domeni public (levat dreches inalienables e incessibles) ;
• Una informacion qu'es pas una òbra de l'esperit (ligada a la nocion de creativitat e d'originalitat), las informacions brutas (pas formalizadas)^[50][51], las listas brutas ;
• etc.

L'agotament dels dreches patrimonials a la fin de la durada de proteccion legala fa dintrar l’òbra dins lo domeni public. Levat lo respècte del drech moral, qu'es perpetual, tota persona pòt alara utilizar l’òbra sens qu’una autorizacion siá necessària. Las reproduccions purament mecanicas d'òbras tombadas dins lo domeni public, coma las fotografias de quadres o d'esculturas efectuadas sens apòrt creatiu pels musèus, pòdon pas far l'objècte d'una proteccion pel drech d'autor. La durada minimala de proteccion impausada per las convencions internacionalas es de 50 ans aprèp la mòrt de l’autor^[52]. L'expression latina post mortem auctoris, es correntament utilizada. Lo delai post mortem comença lo 1^èr de genièr seguent la mòrt de l’autor. Dins los païses membres de l’Union Europèa la durada de proteccion foguèt armonizada a 70 ans post mortem per gaireben totas las òbras.

Dins lo cas de l’ òbra de collaboracion, la proteccion post mortem comença al decès del darrièr coautor subrevivent^[53].

Per l’òbra postum, una durada especifica comença a la data de la primièra publicacion de l’òbra.

La durada de proteccion de las òbras vària fòrça segon los païses, perque una partida dels Estats aplica una durada de proteccion superiora al minimum impausat per las convencions internacionalas. Dins los Estats qu'adoptèron una durada de proteccion longa, l'aplicacion del principi del tractament nacional abotiriá a balhar l'apara del drech d'autor per d'òbras que dintrèron ja dins lo domeni public dins lor país d'origina. Per aquò las convencions internacionalas enóncian que la durada de proteccion d'una òbra pòt excedir aquela de son país d'origina^[54].

L'extension de la durada dels dreches d'autor es criticada perque aumenta lo còst de las creacions contemporanèas. Aquelas constituisson sovent d'òbras derivadas, çò que supausa un pagament als autors de las òbras que ne son eissidas. Coma las òbras cinematograficas (adaptacions d'òbras literàrias o audiovisualas), musicalas (reinterpretacion e sampling), o moda e dessenh industrial).

Dreches vesins del drech d'autor

Lo drech d’autor se distinguís de la nocion dels dreches vesins o dreches connèxes. Los dreches vesins del drech d’autor son acordats als artistas interprètes sus lor interpretacion de l’òbra, als productors dels fonogramas e dels videogramas sus las òbras que financèron, e a las entrepresas de comunicacion sus las òbras que difusan. Los dreches vesins balhan una proteccion comparabla a aquela assegurada pel drech d’autor, mas lor durada es mendre. Existís doncas doas possibilitats de dintrada dins lo domeni public: l’agotament dels drech d’autor, e aquel dels dreches vesins. Los dreches veisins fan l'objècte d'una armonizacion internacionala dempuèi la signatura de la Convencion de Roma de 1961.

Dins l’Union Europèa, los dreches vesins duran 50 ans. Lo punt del despart del delai es l'interpretacion pels dreches dels artistas interprètes, lo registrament de l’òbra sus un supòrt pels dreches dels productors, e 50 ans a comptar de la difusion pels dreches de las entrepresas de comunicacion. Un nombre significatiu e creissent de fonogramas de musica classica son doncas liures de dreches d'autors mas tanben dels dreches vesins. Fòrça operàs cantats per Maria Callas, per exemple, son ja tombat dins lo domeni public.

Copyright

Los païses de common law aplican lo drech del copyright, concèpte equivalent al drech d'autor. Lo copyright s’estaca mai a la proteccion dels dreches patrimonials qu’aquela del drech moral. Çaquelà , dempuèi l’adopcion de la Convencion de Bèrna, lo drech d’autor e lo copyright son en partida armonizada, e lo registrament de l’òbra près d’un organisme agradas es en general pas pus necessari per beneficiar d'una proteccion juridica.

Coma lo drech d'autor, le copyright apara pas las simplas idèas ^[55]. Son camp es generalament pus larg qu'aquel del drech d'autor, perque lo copyright apara melhor l'investiment que lo caractèr creatiu ^[56]. Una segonda diferéncia residís dins l’exigéncia de fixacion materiala de las òbras, sus un dessenh, una particion musicala, una vidèo, un fichièr informatic, o tot autre supòrt. Per exemple, los discors e los coregrafias son pas aparadas pel copyright quand son pas transcrichs o registrats sus un supòrt ^[57]. Jos resèrva d'aquela fixacion, la proteccion del copyright s'aplica automaticament per las òbras publicadas coma non publicadas. Un registrament volontari de las òbras près d’una administracion pòt èsser necessari per aportar la pròva de sos dreches davant los tribunals.

Lo titular del copyright pòt èsser l’autor, lo productor, o l’editor de l’òbra. Se l’òbra foguèt creada per un emplegat dins lo quadre de sas foncions, l’emplegaire es sol titular del copyright. L’autor doncas a pas drech a un pagament especific, en mai de son salari. Es pas çò meteis per las òbras de comanda (works made for hire), qu'apartenon al comandaire e pas a l’autor.

Dreches acordats pel copyright

Lo drech moral de l’autor es reconegut per totes los païses de common law qu'aderiguèron a la Convencion de Bèrna, coma Canadà o lo Reialme Unit. Malgrat lor adesion a aquela convencion, los Estats Units aplican lo drech moral solament al nivèl nacional, e per certans tipes d'òbras solament. Lo drech moral compòrta :

en blau: païses de common law, en blau clar: Païses aplicant en partida la common law}}

• lo drech de paternitat;
• lo drech al respècte de l’òbra.

Lo drech moral es:

• limitat dins lo temps ;
• transmissible als eretièrs a la mòrt de l’autor ;
• susceptible d’alienacion : l’autor i pòt renonciar.

Los dreches patrimonials conferisson lo drech exclusiu d'autorizar o d'enebir los actes seguents :

• la reproduccion de l’òbra;
• la creacion d’òbras derivadas de l’òbra originala;
• la distribucion de còpias de l’òbra al public (venda, locacion, prèst), jos qualque forma que siá;
• la representacion publica de l’òbra, amb qualque procedit que siá.

Excepcions al copyright

Lo concèpte de fair use als Estats Units e aquel de l'fair dealing dins los autres païses de common law constituisson d'excepcions pus largas qu'aquelas que s'aplican dins los païses de drech civil. Alara que las excepcions al drech d'autor son limitativament descrichas dins la lei, e son d'interpretacion estricta, lo fair use dona als tribunals lo poder d'apreciar segon lo cas se l’usatge d'una òbra es leial. Aquela apreciacion se fa en foncion del caractèr comercial o desinteressat de l’usatge, de la natura de l’òbra, de l’amplor de la reproduccion efectuada, e de sas consequéncias sus la valor de l’òbra^[58][59].

Aspèctes comuns

Internet e environament numeric

Sus Internet, las règlas del drech d'autor s'aplican coma sus los autres supòrts. Çaquelà, de novèls modèls de creacion e de difusion de las òbras apareguèron. La frontièra entre autor e utilizaire demeniguèt, subretot a causa de l’aparicion de fòrças paginas personalas, e de l’extension del copyleft. Las tecnicas del pay per view o de la video a la demanda (VOD) permeton als utilizaires d'accedir a las òbras pertot e tot temps. La difusion de las òbras sus Internet tanben balhèt a la publicitat una plaça pus importanta dins lo finançament de la creacion. Los sites que difusan d'òbras musicalas o audiovisualas en streaming, coma Deezer o Youtube, concluguèron d'acòrdis amb las societats de gestion collectiva dels dreches per permetre als autors de percebre un percentatge de lors presas publicitàrias.

La tecnologia numerica permet una reproduccion pauc cara e tecnicament aisida de las òbras, que circulan sens real contraròtle dels autors e de lors avents drech, en particular suls rets de peer to peer. Los logicials de peer to peer son pas illicites aqueles meteisses dins la mesura que se pòdon utilizar per escambiar d'òbras liuras de drech. Pr'aquò en França, se son manifestament destinats a violar lo drech d'autor, lor editor pòt èsser sancionat^[60]. Per fin de gerir lors dreches e d'empachar las reproduccions illicitas, los titulars de dreches pòdon assortir las òbras de mesuras tecnicas que lo contràriament es sancionat per la lei^[61]. Pasmens, aquelas mesuras tecnicas limitan l’interoperabilitat e lo benefici de l'excepcion de còpia privada als despens dels utilizaires. Atal, es en principi pas possible de transferir un filme d'un DVD cap a un autre supòrt^[62].

Copyleft

Lògo del projècte GNU

En drech del copyright, un autor pòt renonciar a l’ensemble dels dreches e far entrar sas òbras dins lo domeni public que poirián èsser utilizadas liurament per totes^[63]. En drech d'autor, l’autor pòt renonciar a sos dreches patrimonials, mas pas a son drech moral^[64]. Pòt acceptar per avança que son òbra siá modificat per los besonhs del liure usatge. Pòt çaquelá renonciar d'un biais prealable e general a son drech al respècte, e poirà atal interdire tota utilizacion que li causariá un damatge. Juridicament, aquela renonciacion s'analisa coma un don a un public indeterminat^[65].

L'autor pòt tanben permetre a totes de reproduire, modificar e difusar liurament sa creacion, jos resèrva de condicions estipuladas dins un contracte de licéncia^[66]. Dins la mesura que l’autor renoncièt pas a sos dreches, las modificacions de sa creacion, que constituisson una òbra derivada, necessitan son autorizacion. L’autor determina coma aquò las utilizacions permesas o enebidas, coma la possibilitat d'utilizar l’òbra per de fins comercialas. Se los tèrmes de la licéncia son pas respectats, aquela es resolguda e l’usatge de l’òbra se pòt qualificar de contrafaiçon. Certanas licéncias liuras, coma la licéncia BSD, permeton un apropriament privatiu de las òbras eissidas de las modificacions de l’utilizaire. D'autras licéncias, coma la Licéncia publica generala GNU o certanas licéncias Creative Commons exigisson que las òbras derivadas ereten de las condicions d'utilizacion de l’òbra originala^[67]. Alara que la mesa en òbra classica del drech d’autor garantís un monopòli d'expleitacion al titular e a sos avents drech, las licéncias de tipe GPL visan a empachar tot apropriament individual de l’òbra. Cada persona que ne fa usatge accèpta dins lo meteis temps que l’òbra que resultarà de sas modificacions se pòsca liurament utilizar, modificar e difusar.

Articulacion amb las autras brancas del drech

Plusors tèxtes conferisson al drech d'autor la qualificacion de drech de l’Òme, dirèctament coma la Declaracion Universala dels Dreches de l’Òme (article 27), o mejan lo drech de proprietat coma lo Protocòl Addicional a la Convencion Europèa dels Dreches de l’Òme^[68]. Lo drech d'autor deu çaquelà èsser conciliat amb los autres dreches de l’Òme^[69]. La libertat d'expression, lo drech a l’informacion^[70], e lo drech a la cultura fondan atal gaireben totas las excepcions a la proprietat literària e artistica. L'autor deu tanben respectar lo drech a la vida privada de las personas identifiables dins son òbra^[71].

En drech internacional privat, existís un conflicte de jurisdiccions e un conflicte de leis quand en preséncia d’un element d’extraneitat, una situacion juridica pòt èsser regida pels tribunals e las leis de plusors Estats.

En matèria de drech dels contractes, lo tribunal competent e la lei aplicabla pòdon èsser causits per las partidas^[72]. Sens causida, lo tribunal aplicarà la lei que a lo ligam pus estrech amb lo contracte : aquela del luòc de sa concluson o aquela del luòc de son execucion segon los cases^[73].

Dins l’ipotèsi qu'existís un delicte civil, coma la contrafaiçon, es allegat, lo tribunal competent es generalament aquel del luòc que proven lo damatge, o aquel del luòc ont lo damatge es subit^[74],[75]. En matèria de delicte sus Internet, totes los tribunals son potencialament competents, perque l’acte delictuós produsís sos efèctes dins lo monde entièr^[76]. Los jutges modèran çaquelà aquel principi en considerant que l’acte delictuós produsís sos efèctes solament per las personas especificament visadas pel site. Se prenon en compte plusors elements, coma la lenga e la moneda utilizada pel site Internet^[77], o l’extension de son nom de domeni^[78]. Lo tribunal reconegut competent segon aqueles critèris aplicarà la lei del país ont la proteccion es revendicada^[79], aquò remanda en principi a la lei del país ont aviá agut luòc lo fach generator del damatge^[80],[81].

La mesa en òbra del drech d'autor pòt constituir un abús de posicion dominanta contrari al drech de la concurréncia^[82]. En drech de l’Union Europèa, la libertat de circulacion dels bens e servicis implica que l’exercici de las prerogativas reconegudas a l’autor e a sos avents drech respècta la « finalitat essenciala » del drech d’autor, que consistís en l’autreg d’un monopòli temporari d'expleitacion ^[83],[84]. La teoria de las installacions essencialas enóncia qu'una persona que possedís una ressorsa necessària per un operator volent exercir una activitat sus un mercat en amont o en aval deu permetre l'accès de l’operator a aquela ressorsa^[85]. Microsoft, atal, foguèt condemnat sus aquel fondament aprèp que refusèt de comunicar a sos concurrents de las informacions relativas a l’interoperabilitat dels logicials, e aparats pel drech d'autor ^[86].

Lo drech d’autor se distinguís del brevet, que conferís un drech exclusiu sus una invencion, e de la marca, qu'apara los signes distintius utilizats dins lo comèrci e l’industria. Un meteis objècte pòt çaquelà èsser aparat per plusors tipes de dreches de proprietat intellectuala.

Criticas del drech d'autor

La proteccion dels sabers tradicionals es una reinvendicacion constanta dels pòbles autoctòns

Al sègle XIX, Proudhon denoncièt l'assimilacion artificiala de la proprietat intellectuala a la proprietat suls bens corporals, coma las consequéncias nefastas de l'apropriament de las òbras sus la liura circulacion de las coneissenças^[87]. Al sègle XX, Richard Stallman e los defensors de la cultura liura seguèron aquelas tèsis^[88]. Aquel corrent propausa de recórrer a las licéncias liuras coma principi alternatiu al drech d'autor ^[89].

Qualques teoricians, coma David K. Levine, presentan lo drech d'autor coma un concèpte obsolèt^[90], subretot dins lo quadre de la societat de l'informacion. D'autres, sens voler la fin del principi del drech d'autor, denóncian sos excèsses^[91], subretot l’extension continua de la durada de proteccion de las òbras e l'utilizacion de DRM (gestion dels dreches numerics).

Dins los païses en desvolopament, los pòbles autoctòns percebon lo drech d'autor coma un concèpte essencialament occidental qu'es pas en mesura d'assegurar una proteccion eficaça de lors sabers tradicionals. E mai, lo drech d'autor es utilizat per qualques personas per s'apropriar illegitimament de sabers ancestrals, coma los asanas d'Índia^[92].

Drech d’autor per continent

Africa

L'acòrdi de Bangui del 2 de març de 1977 instituís l’OAPI (Organizacion Africana de la Proprietat Intellectuala)^[93]. Son Annèxe VII armoniza lo drech d'autor dins los païses que ne son signataris^[94]. Lo drech d'autor dins los païses d'Africa francofòna es en partida inspirat del drech francés. Lo drech moral i es doncas perpetual, non cessible e inalienable.

America

Los païses d'America Latina aplican en majoritat lo drech d'autor, alara que Canadà e los Estats Units d'America aplican lo copyright. Fòrça païses aderiguèron a la Convencion interamericana sul drech d'autor del 22 de junh de1946.

A Chile, las disposicions sul drech d'autor son contengudas dins la lei Nº 17.336 del 2 d'octobre de 1970 sus la proprietat intellectuala^[95], e dins son decrèt d'aplicacion del 17 de mai de 1971^[96].

En Colómbia, l’autor e sos avents drech benefician dels dreches patrimonials per una durada de 80 ans post mortem^[97]. Se lo titular dels dreches d'autor es une persona morala, la durada de proteccion es de 30 ans a comptar de la divulgacion de l’òbra.

Lo drech mexican reconeis lo drech moral e los dreches patrimonials de l’autor, coma los dreches vesins. En vertut de la lei federala sul drech d'autor, los dreches patrimonials son acordats per tota la vida de l’autor e 100 ans aprèp sa mòrt, o aquela del darrièr autor subrevivent dins lo cas de las òbras de collaboracion^[98].

En Canadà^[99], la proteccion acordada pel drech d'autor dura 50 ans aprèp lo decès de l’autor per gaireben totas las òbras. Lo concèpte d'utilizacion equitabla limita le camp del copyright dins qualques ipotèsis per garantir l'equilibri entre proteccion de las òbras e drech del public a l'informacion.

Als Estats Units d'America una òbra, que siá pas acabada, es creada quand es fixada materialament sus un supòrt^[100]. Dempuèi l'adesion dels Estats Units d'America a la Convencion de Bèrna en 1989, lo registrament de las òbras estrangièras prèp del Burèl del Copyright es pas mai necessari per beneficiar d'una proteccion juridica, mas demòra possible per rendre pus facila la pròva dels dreches. Lo titular del copyright a lo drech exclusiu de reproduire o de comunicar las òbras, e d'autorizar la creacion d'òbras derivadas. Un drech moral, comprenent lo drech de paternitat e lo drech al respècte de l’integritat de las creacions es acordat als sols artistas de las arts visualas. La durada del copyright depend de la natura de l’òbra e de sa data de publicacion. Uèi ara, tota òbra creada a una proteccion de 70 ans post mortem se lo titular es una persona fisica. En vertut de la lei americana d'extension de la durada del copyright, las entrepresas an una proteccion de 95 ans a comptar de la publicacion, o de 120 ans a comptar de la creacion s'aquela durada es pus longa^[101].

Asia

Dempuèi 1979, la China aderiguèt a las principalas convencions relativas a la proprietat intellectuala. En 2001, la China venguèt membre de l’OMC e ratifiquèt l'acòrdi suls ADPIC. Tanben signèt qualques nombres de tractats bilaterals dins aquel domeni, subretot amb los Estats Units d'America. Lo primièr acòrdi bilateral de cooperacion especificament dedicat a la luta anticontrafaiçon foguèt signat amb França en julhet de 2009. Al nivèl nacional, los dreches dels autors son regits per la lei sul drech d'autor (中华人民共和国著作权法) e per sas nòrmas de mesa en òbra (著作权法实施条例). Los articles 94 a 97 de lei suls principis generals del drech civil, adoptada en 1986, aparan los interèsses dels titulars del drech d'autor. La lei sus la concurréncia desleiala de 1993, e aquela sus la proteccion doanièra dels dreches de proprietat intellectuala de 1995 (中华人民共和国知识产权海关保护条例) completan aquel dispositiu. Malgrat l'existéncia d'aqueles tèxtes, la contrafaiçon representa 8% del PIB e tòca tan las creacions artisticas coma las creacions industrialas^[102]. Per i remediar, de tribunals especializats en proprietat intellectuala foguèron creats dins qualques províncias o vilas. Accions de sensibilizacion del public son tanben menadas, perque la mesconeissença dels principis del drech d'autor es presentada coma una de las principalas causas de la contrafaiçon^[103].

La legislacion sus la proprietat literària e artistica al Japon foguèt introdusida per la lei de 1899, e remanada per la lei de 1970, plusors còps modificada^[104]. Japon aderiguèt a la Convencion de Bèrna, e es tanben partida als acòrdis suls ADPIC e als tractats de l’OMPI. Los dreches patrimonials e lo drech moral son acordats per la vida de l’autor e per 50 ans aprèp sa mòrt. En 2004, la durada de proteccion de las òbras cinematograficas foguèt fixada a 70 ans a comptar de lor publicacion. Lo drech moral es pas cessible, mas l’autor pòt renonciar a l’exercir per contracte.

Euròpa

Union Europèa

Los Estats Membres de l’Union Europèa an armonizat lors legislacions per facilitar la creacion e la difusion de las òbras

Las legislacions dels Estats Membres de l’Union Europèa foguèron armonizadas per suprimir los obstacles als escambis intracomunautaris. Aquela armonizacion concernís l'estenduda e la durada de la proteccion conferida pel drech d’autor, coma las sancions aplicadoiras en cas de contrafaiçon^[105].

Los tèxtes europèus que cobrisson lo subjècte son :

• las directivas 91/250/CEE e 96/9/CE acordant respectivament la proteccion del drech d’autor als logicials e a las basas de donadas^[106][107] ;
• la directiva 93/98/CE fixa la durada de proteccion dels dreches d’autor a 70 ans aprèp la mòrt de l’autor de l’òbra, o de la mòrt del darrièr dels autors se s’agís d’una òbra realizada a plusors. La proteccion comença a la data que l’òbra foguèt licitament rendada accessibla al public sel s'agís d'una òbra anonim o pseudonim. Aquela directiva dintrèt en vigor le 1^èr de julhet de 1995, e foguèt apuèi remplaçada per la directiva del 12 de decembre de 2006^[108] ;
• la Directiva europèa sus l’armonizacion de qualques aspèctes del drech d'autor e dels dreches vesins dins la societat de l'informacion (2001) a per but d'adaptar lo drech d’autor per l’univèrs numeric^[109]. Enòncia de prerogativas en favor dels autors, e d'excepcions al profit dels utilizaires. Autoriza los titulars dels dreches d’autor a aparar las òbras amb de mesuras tecnicas, que lo contràriament es sancionat. Per fin, prevei la reconeissença del drech d'autor dels agents publics;
• la directiva 2001/84/CE del 27 de setembre de 2001 instaure un drech de seguida al profit dels autors qual que siá l’Estat de l’Union ont las òbras son vendudas^[110] ;
• la directiva 2004/48/CE sus l'aplicacion dels dreches de proprietat intellectuala prevei que los Estats Membres adòptan de sancions en cas de contrafaiçon de las òbras d’un autor ciutadins de l’Union.

Las autras directivas abòrdan las questions del cable e del satellit^[111], del drech de locacion^[112], e dels semiconductors^[113].

La Cort de Justícia de las Comunautats Europèas establiguèt una jurisprudéncia relativa al drech d'autor, subretot amb son articulacion amb lo drech de la concurréncia.

En vertut de la règla d'agotament dels dreches, es pas possible d'empachar la liure circulacion dels exemplars d'una òbra quand aqueles foguèron mes sul mercat amb lo consentiment de l’autor o de sos avents drech^[114].

Estats Membres de l’Union Europèa

Dins l’Union Europèa, la majoritat dels 27 Estats Membres aplican lo drech d'autor. Sols Chipre, Irlanda, Malta e lo Reialme Unit aplican lo copyright. Totes los Estats Membres aderiguèron a la Convencion de Bèrna.

Rapidament, se pòt presentar las diferéncias seguentas :

• en Alemanha, segon la concepcion monista del drech d’autor, los dreches patrimonials e lo drech moral de l’autor seguisson lo meteis regim, e s’acaban 70 ans aprèp la mòrt de l’autor (§ 64 de la lei sul drech d’autor)^[115] ;
• en Belgica, lo drech d’autor se regís per la lei del 30 de junh de 1994 relativa al drech d’autor e als dreches vesins^[116] ;
• en Espanha, las disposicions relativas al drech d’autor son regropadas dins lo libre primièr de la lei sus la proprietat intellectuala del 11 de novembre de 1987, modificada en 1996^[117]. La lei del 7 de julhet de 2006 transpausa en drech intèrne la directiva comunautària 2001/29/CE ^[118] ;
• en França, las disposicions sus lo drech d'autor son regropadas dins lo Libre 1^èr del Code de la proprietat intellectuala^[119]. L’autor dispausa del drech exclusiu d'expleitar son òbra jos qualque forma que siá e de ne tirar un profit^[120]. Una de las especificitats del drech francés es qu'acòrda un drech de repentir a l’autor, que li permet de reprendre una òbra ja divulgada. Aquel drech se pòt exercir liurament jos resèrva d'indemnizar lo proprietari de l’òbra.
• al Reialme Unit, la proprietat intellectuala se reglamenta per la lei sul copyright, los dessenhs industrials e los brevets de 1988 (copyright, Designs and Patents Act)^[121].

Bibliografia

Òbras generalas

• (fr)Françoise Benhamou e Joëlle Farchy, Droit d'auteur et copyright, La découverte, 2009, ISBN: 978-2-7071-5062-2
• (fr)Christophe Caron, Droit d’auteur et droits voisins, Litec, 2006 ISBN: 2-7110-1053-8
• (fr)Bernard Edelman, La propriété littéraire et artistique, Que sais-je  ?, PUF, 2008 ISBN: 978-2-13-056090-6
• (fr)Pierre-Yves Gautier, Propriété littéraire et artistique, PUF, 2007 ISBN: 978-2-13-056321-1
• (fr)Xavier Linant de Bellefonds, Droits d’auteur et droits voisins, Dalloz, 2004 ISBN: 978-2-247-05539-5
• (fr)Delia Lipszyc, Droit d'auteur et droits voisins, UNESCO, 1999 ISBN: 92-3-202837-9
• (fr)André Lucas et Henri-Jacques Lucas, Traité de la propriété littéraire et artistique, Litec, 2006 ISBN: 978-2-7110-0518-5
• (fr)Frédéric Pollaud-Dulian, Le droit d'auteur, Economica, 2004 ISBN: 978-2-7178-4926-4
• (fr)Pierre Sirinelli, Mémento de propriété littéraire et artistique, Dalloz, 2004 ISBN: 2-247-02730-X
• (fr)Anne-Laure Stérin, Guide pratique du droit d'auteur, Maxima, 2007 (ISBN 978-2-84001-405-8)
• (fr)Michel Vivant et Jean-Michel Bruguière, Droit d'auteur, Dalloz, 2009 ISBN: 2-247-07098-1

Òbras especializadas

• (fr)Séverine Dusollier, Droit d'auteur et protection des œuvres dans l’univers numérique, Larcier, 2005 ISBN: 2-8044-1716-6
• (fr)Florent Latrive, Du bon usage de la piraterie : culture libre, sciences ouvertes, Exils Éditeur, 2007 ISBN: 978-2-912969-59-0(texte)
• (en)Lawrence Lessig, The future of Ideas. The Fate of the Commons in a Connected Work, 2001 (texte)
• (fr)François Lévêque, Yann Menière, Économie de la propriété intellectuelle, La découverte, 2003 ISBN: 2-7071-3905-X

Rapòrts oficials

• (en)Andrew Gowers, Gowers review on intellectual property (texte), décembre 2006 (Reialme Unit)
• Comission de las Comunautats Europèas, (fr)Livre vert sur le droit d'auteur dans l’économie de la connaissance (texte), 2008
• Michel Muller, Conselh Economic e Social (França), (fr)Les droits d'auteur (texte), 2004 (França)
• Michel Thiollière, Comission dels afars culturals, Senat (França), Rapòrt N°53 (2008-2009) sul projècte de lei favorisent la difusion e la proteccion de la creacion sus Internet (texte), 22 d'octobre de 2008 (França)
• Franck Riester, Comission de las leis constitutionnalas, de la legislacion e de l'administracion de la Republica, Assemblada Nacionala (França), Rapòrt N°1486 sul projècte de lei favorisent la difusion e la proteccion de la creacion sus Internet (fr)(texte), 18 de febrièr de 2009 (França)
• Christian Vanneste, Comission de las leis constitucionalas, de la legislacion e de l'administracion de la Republica, Assemblada Nacionala, Rapòrt N°1206 sul projècte de lei relatiu al drech d’autor e als dreches vesins dins la societat de l'informacion (fr) (texte), 1èr de junh de 2005 (França)

Ligams intèrnes

• Proprietat intellectuala, Proprietat literària e artistica, Dreches vesins del drech d'autor, Copyright
• Istòria del drech d'autor, Augustin-Charles Renouard
• Convencion de Bèrna per la proteccion de las òbras literàrias e artisticas
• Òbras orfanèlas, Trabalh derivat, Òbra de collaboracion, Òbra collectiva
• Drech moral, Drech de paternitat, Drech de retrait ;
• Drech de seguida, Contrafaiçon, infraccion al drech d'autor
• Domeni public (proprietat intellectuala), Còpia privada
• Gestion dels dreches numerics, Societat de gestion dels dreches d'autor
• Copyleft, Licéncia liura, Licéncia Creative Commons

Ligams extèrnes

• (fr)Lo drech d'autor sul site de l’UNESCO
• (fr)Qu'est-ce que le droit d'auteur ? interprété par le mime Marcel Marceau en 1990 (UNESCO)
• (fr)Synthèses des systèmes de protection du droit d'auteur dans les États membres de l’UNESCO
• (fr)Lois nationales sur le droit d’auteur des États membres de l’UNESCO
• (fr)Lo drech d'autor sul site de l’OMPI
• Law of EUA: Copyright Law of the United States

Nòtas e referéncias

1. (fr)Jean Delumeau, La Civilisation de la Renaissance, Arthaud, 1967
2. (es)Yolanda Reyes, Ivar Da Coll, Los oficios de la imaginación, UNESCO, 2005, (ISBN 958-95795-1-5)
3. (en) Lei de la Reina Anna del 10 d'abril de 1710 (texte)
4. Segon la tradicion, la primièra decision de justícia acordant un drech de còpia a l’autor es lo jutjament reial relatiu al Cathach de sant Colomba, rendut al sègle VII. Aquela datacion es pasmens contestada.
5. (en) Article 1, Seccion 8 de la Constitucion dels Estats Units d'America]] (texte)
6. (fr) Site de la SACD (lien)
7. (fr)Petite histoire des batailles du droit d’auteur, Entrevista de Anne Latournerie, junh de 2001 ?id_article=33 (texte)
8. (fr)Michel Thiollière, Comission dels afars culturals, Senat francés, Rapòrt n° 53 (2008-2009) sul projècte de lei favorizant la difusion e la proteccion de la creacion sus Internet (texte)
9. (en) Decision Wheaton vs. Peters, 33 U. S. 591 (1834), Cort Suprèma dels Estats Units d'America (texte)
10. (fr)Florent Latrive, Du bon usage de la piraterie, p. 32, Ed. Exils octobre de 2004 (ISBN 2-912969-59-X)
11. (fr)Marcel Boyer, L'économie du droit d'auteur et de l’utilisation équitable, CIRANO, 2007, §29 p.6 (texte)
12. S'agís d'exemples generals, un filme pòt tanben aver un bas còst de concepcion
13. Se considèra la construccion de l'edifici, e pas solament sos plans
14. (fr)François Lévêque, Yann Menière, Économie de la propriété intellectuelle, La découverte, 2003 (ISBN 2-7071-3905-X)
15. Site de l’OMPI sul drech d'autor (lien)
16. Site de l’Aliança Globala per la Diversitat Culturala (UNESCO) (lien)
17. Declaracion Universala dels Dreches Umans article 27
18. Convencion de Bèrna del 9 de setembre de 1886 (conversion consolidada) (texte)
19. Lista dels païses parts a la Convencion de Bèrna (site OMPI) ?lang=fr&treaty_id=15 (texte)
20. Convencion universala sul drech d'autor del 6 de setembre de 1952 (version consolidada)(texte)
21. aspèctes dels dreches de proprietat intellectuala que tòcan al comèrci signat lo 15 d'abril de 1994 (texte)
22. Tractat de l’Organizacion Mondiala de la Proprietat Intellectuala sul drech d’autor del 20 de decembre de 1996 (texte)
23. (fr)Convencion de Bèrna, article 2 (texte)
24. Convencion de Bèrna, article 5.2 (texte)
25. (fr)Petya Totcharova, Notions de base en matière de droit d’auteur et de droits voisins, UNESCO (texte)
26. Exemple de l’article en:copyright
27. (fr)Claire Le Henaff, Les Critères juridiques de l’œuvre à l’épreuve de l’art conceptuel, master Recèrca en proprietat intellectuala, Peitieus, 2006 PDF (texte)
28. (fr)CPI, article L 111-3 ;jsessionid=10261609A74C244EF6BFDDDB33B9C2E5.tpdjo11v_3 ?idSectionTA=LEGISCTA000006161633&cidTexte=LEGITEXT000006069414&dateTexte=20091206 (texte)
29. Convencion de Bèrna, article 2.7 (texte)
30. Convencion de Bèrna, article 2.3 (texte)
31. Convencion de Bèrna article 15.1 (texte)
32. (fr)Anne-Laure Stérin, Guide pratique du droit d'auteur, Maxima, 2007 ISBN: 978-2-84001-405-8
33. Convencion de Bèrna article 6 bis (texte)
34. Convencion de Bèrna article 9 (texte)
35. Convencion de Bèrna article 14 ter (texte)
36. Conven de notar que la fotografia d'una òbra, coma un objècte industrial o un bastiment, es una òbra fotografica, ela meteis aparada pel drech d'autor se satisfà a las condicions d'originalitat.
37. Cort de Cassacion, 1a civ., 12 de decembre de 2000 (França)(fr)?oldAction=rechJuriJudi&idTexte=JURITEXT000007041719&fastReqId=486295520&fastPos=1 (arrêt)
38. Tribunal de Granda Instància de París, 12 de julhet de 1990, per una representacion non autorizada de l’Arche de la Défense a París
39. (fr)Pierre-Yves Gautier, Propriété littéraire et artistique, PUF, 2007, § 108 Théorie de l’arrière plan
40. Cort d'apèl de Lion, 20 de mars de 2003 ?oldAction=rechJuriJudi&idTexte=JURITEXT000006943068&fastReqId=922310502&fastPos=1 (arrêt)
41. (fr)Paula Schepens,Guide sur la gestion collective des droits d'auteur, UNESCO, 2000 (texte)
42. Convecion de Bèrna article 10 (fr)(texte)
43. (fr)Legalitat de la parodia
44. Convecion de Bèrna (fr)article 10 bis (texte)
45. (fr)Exception pédagogique au droit d'auteur , educnet, Ministèri de l'Educacion Nacionala, Ministèri de l'Ensenhament Superior e de la Recèrca
46. article L 122-5-3° del code de proprietat intellectuala (CPI)
47. (fr) CPI L. 122-5, 9°.
48. Michel Thiollière, Comission dels afars culturals, Senat francés, (fr)Rapport sur le projet de loi relatif au droit d'auteur et aux droits voisins dans la société de l’information, abril de 2006, p52.(França)(texte)
49. (fr)La propriété littéraire et artistique, culture.gouv
50. , coma las datas istoricas, las coneissenças scientificas, las listas d'adreças
51. França Ministèri de l'Educacion Nacionala, educnet
52. Convencion de Bèrna 7 (texte)
53. Convencion de Bèrna, article 7 bis (texte)
54. Convecion de Bèrna, article 7-8° (texte)
55. (en) Arrèst Balken vs Selden 101 US 99 (1879) , Cort Suprèma dels Estats Units d'America (arrêt)
56. (en) Arrèst Feist Publ'ns Inc. vs Rural Tel. Serv. Co. 499 US 340, 345 (1991, Cort Suprèma dels Estats Units d'America) (arrêt)
57. (en) 17 USC §102 (a)(Estats Unis d'America)
58. (en) Disposicions sul fair use dins la lei sul copyright als Estats Units d'America, 17 USC §107 (texte)
59. (en) Eric Faden, A fair(y) use tale?v=CJn_jC4FNDo (vidéo)
60. (fr)CPI, article L 335-2-1 ;jsessionid=5225B652353A83D104C91DAE283413A2.tpdjo03v_2 ?idArticle=LEGIARTI000006279235&cidTexte=LEGITEXT000006069414&dateTexte=20091220 (texte)
61. Séverine Dusollier, (fr)Droit d'auteur et protection des œuvres dans l’univers numérique, Larcier, 2005, ISBN 2-8044-1716-6
62. Arrèst Mulholland Drive, Cort de Cassacion, 1a cambra civila, 28 de febrièr de 2006 (França) (texte)
63. (en) § 106A e) de la lei dels Estats Units d'America sul copyright(texte)
64. (fr)CPI, article L 121-1 ;jsessionid=CFE00A399519FB61603CAB73966E8407.tpdjo14v_2 ?idSectionTA=LEGISCTA000006161636&cidTexte=LEGITEXT000006069414&dateTexte=20091207 (texte)
65. Pierre-Yves Gautier, (fr) Propriété littéraire et artistique, PUF, 2007, n°322 Don sur l’Internet
66. Valérie-Laure Benabou e Joëlle Farchy (Dir.), (fr) La mise à disposition ouverte des œuvres de l’esprit, CSPLA, 2007.(França)(texte)
67. (fr)Qu'est-ce que le copyleft  ?, site GNU (lien)
68. Protocòl Addicional a la Convencion de Salvagarda dels Dreches de l’Òme e de las Libertats fondamentalas coma emendat pel Protocòl n° 11 (texte)
69. Grope dels especialistas suls dreches de l’Òme dins la societat de l'informacion, Conselh de l'Euròpa, (fr)Droits d’auteur et droits de l’Homme, 2009 (texte)
70. En Euròpa, la libertat d'expression e lo drech a l'informacion son reconegut per l’article 10 de la Convencion de Salvagarda dels Dreches de l’Òme e de las Libertats Fondamentalas (texte)
71. Aquel drech es reconegut per l’article 8 de la Convencion de Salvagarda dels Dreches de l’Òme e de las Libertats Fondamentalas
72. Article 3 de la Convencion de Roma del 19 de junh de 1980 sus la lei aplicabla a las obligacions contractualas ?uri=CELEX:41980A0934:FR:HTML (texte)
73. Article 4 de la Convencion de Roma del 19 de junh de 1980 sus la lei aplicabla a las obligacions contractualas ?uri=CELEX:41980A0934:FR:HTML (texte)
74. Article 5.3 de la Convencion de Brussèlas concernent la competéncia judiciària e l'execucion de las decisions en matèria civila e comerciala (texte)
75. Arrèst Mines de potasse d’Alsace, Cort de Justícia de l’Union Europèa, 30 de novembre de 1976 ?uri=CELEX:61976J0021:FR:HTML (texte)
76. André Lucas, (fr) La loi applicable à la violation du droit d’auteur dans l’environnement numérique, UNESCO, 2005 (texte)
77. Cort d’apèl de París 26 d'abril de 2006 ?id_article=1653 (texte)
78. Arrèst Yves Cass c/ E-bay Cort d’apèl de París 9 de novembre de 2007 (texte)
79. Convencion de Bèrna, article 5.2 texte
80. (en) Decision Yahoo  ! Cort del districte de Califòrnia, 7 de novembre de 2001 (texte)
81. (fr)Jutjament SAIF c/ Google Tribunal de Granda Instància de París, 20 de mai de 2008 (texte)
82. Fabrice Siiriainen, (fr)«Droit d’auteur» contra «droit de la concurrence» : versus «droit de la régulation», RIDE XV, 4 2001/4, 2001 ?ID_REVUE=RIDE&ID_NUMPUBLIE=RIDE_154&ID_ARTICLE=RIDE_154_0413 (texte)
83. Arrèst Magill, Tribunal de Primièra instància de l’Union Europèa, 10 de julhet de 1991 ?smartapi !celexplus !prod !CELEXnumdoc&lg=fr&numdoc=61989A0069 (texte)
84. Arrêt Magill, Cort de Justícia de l’Union Europèa, 6 d'abril de 1995 ?smartapi !celexplus !prod !CELEXnumdoc&lg=fr&numdoc=61991J0241 (arrêt)
85. Arrèst IMS Health, Cort de Justícia de l’Union Europèa, 29 d'abril de 2004 ?uri=OJ:C:2004:118:0014:0014:FR:PDF (texte)
86. Arrèst Microsoft, Tribunal de Primièra Instància de l’Union Europèa, 17 de novembre de 2007 ?lang=FR&Submit=rechercher&numaff=T-201/04 (arrêt)
87. Pierre-Joseph Proudhon, (fr)Les Majorats littéraires, 1862
88. (en) Richard Stallman, Did You Say “Intellectual Property” ? It's a Seductive Mirage, site GNU (lien)
89. Guillaume de Lacoste Lareymondie, (fr)Le droit d'auteur est-il une notion périmée  ?, NonFiction.fr, 23 d'abril de 2010
90. (en) David K. Levine, Against intellectual monopoly, 2008 (texte)
91. Florent Latrive, (fr)Du bon usage de la piraterie : culture libre, sciences ouvertes, Exils Éditeur, 2007(ISBN 978-2-912969-59-0)(texte)
92. Temptativa d'aparar l'istòria del ioga, (fr) Le Télégramme, 21 d'agost de 2009 (texte)
93. Site de l'Organizacion Africana de la Proprietat Intellectuala (lien)
94. Acòrdi de Bangui del 2 de mars de 1977 ?lang=FR&id=3375 (texte)
95. (es) Lei Nº 17.336 del 2 d'octobre de 1970 sus la proprietat intellectuala (Chile)?idNorma=28933 (texte)
96. (es) Décret 1222 del 17 de mai de 1971 (Chile)?idNorma=16914 (texte)
97. (es) Lei del 28 de genièr de 1982 suls dreches d'autor (Colómbia)(texte)
98. (es) Lei federala sul drech d'autor (Mexic)(texte)
99. (fr)Site de l'ofici de la proprietat intellectuala de Canadà ?OpenDocument (texte)
100. (en) Títol 17 del Còde dels Estats Units d'America (texte)
101. (en) Durada del copyright als Estats Units d'America (site de l'universitat de Cornell)(lien)
102. Catherine Druez-Marie,(fr) La propriété intellectuelle en Chine : pour un renforcement effectif de la protection en faveur des entreprises, IRPI, 2004 (texte)
103. Catherine Druez-Marie et Magali Bonnecarrere,(fr)Comment protéger et défendre vos droits en Chine,IRPI, 2007 (texte)
104. (en) Lei sul drech d'autor a Japon (texte)
105. Site de la Comission Europèa sul drech d'autor (lien)
106. Directiva 91/250/CEE del Conselh, del 14 de mai de 1991, concernent la proteccion juridica dels programas d'ordinator ?uri=CELEX:31991L0250:FR:HTML (texte)
107. Directiva 96/9/CE del Parlament Europèu e del Conselh, del 11 de mars de 1996, concernent la proteccion juridica de las basas de donadas ?uri=CELEX:31996L0009:FR:HTML (texte)
108. Directiva 2006/116/CE del Parlament Europèu e del Conselh del 12 de decembre de 2006 relativa a la durada de proteccion del drech d'autor e de qualques dreches vesins ?uri=OJ:L:2006:372:0012:0018:FR:PDF (texte)
109. Directiva 2001/84/CE del Parlament Europèu e del Conselh del 22 de mai de 2001 sus l’armonizacion de qualques aspèctes del drech d'autor e dels dreches vesins dins la sociatat de l'informacion ?uri=OJ:L:2001:167:0010:0019:FR:PDF (texte)
110. Directiva 2001/84/CE del Parlament Europèu e del Conselh del 27 de setembre de 2001 relativa al drech de seguida al profit de l’autor d'una òbra d'art originala ?uri=OJ:L:2001:272:0032:0036:FR:PDF (texte)
111. Directiva 93/83/CEE del Conselh, del 27 de setembre de 1993, relativa a la coordinacion de qualques règlas de drech d'autor e dels dreches vesins del drech d'autor aplicables a la radiodifusion per satellit e a la retransmission per cable ?uri=CELEX:31993L0083:FR:HTML (texte)
112. Directiva 2006/115/CE del Parlament Europèu e del Conselh del 12 de decembre de 2006 relativa al drech de locacion e de prèst e a qualques dreches vesins del drech d'autor dins lo domeni de la proprietat intellectuala ?uri=OJ:L:2006:376:0028:0035:FR:PDF (texte)
113. Directiva 87/54/CEE del Conselh del 16 de decembre de1986 concernent la proteccion juridica dels topografias de produits semiconductors ?uri=CELEX:31987L0054:FR:HTML (texte)
114. La règla de l’agotament dels dreches sul site del Ministèri de la Cultura (França) (fr)(lien)
115. Véronique Sterin, (fr) Introduction au système juridique allemand, IRPI, 2004 (texte)
116. Lei del 30 de junh de 1994 relativa au drech d'autor e als dreches vesins (Belgica) (fr) ?language=fr&caller=list&cn=1994063035&la=f&fromtab=loi&sql=dt='loi'&tri=dd+as+rank&rech=1%A6%CDmero=1 (texte)
117. (es) Lei de 1987 sus la proprietat intellectuala (Espanha) (texte)
118. (es) Lei del 7 de julhet de 2006 (Espanha (texte)
119. Còde de la proprietat intellectuala (França) ?cidTexte=LEGITEXT000006069414&dateTexte=20090806 (texte)
120. CPI, article L. 123-1 ?cidTexte=LEGITEXT000006069414&idArticle=LEGIARTI000006278936&dateTexte=&categorieLien=cid (texte)
121. (en) Copyright, Designs and Patents Act 1988, chap. 48 (Reialme Unit) (texte)