America precolombiana
From Wikipedia, the free encyclopedia
L'America precolombiana constituís un periòde istoriografic que compren totas las subdivisions del periòde de l'istòria e de la preistòria dins las Americas abans las influéncias europèas sul continent american, que cobrís l'epòca de la colonizacion originala del paleolitic superior fins a la colonizacion europèa pendent l'edat modèrna.
Se lo tèrma "epòca precolombina" fa referéncia literalament sonque als temps anteriors als viatges de Cristòl Colomb en 1492, en practica s'utiliza en general per far referéncia a tota l'istòria d'America e de las culturas indigènas fins a qu'aquestas culturas foguèron conquistadas o influenciadas de baias significatiu pels europèus, quitament s'aquò se dabana de decènnis o de sègles après lo primièr viatge de Colomb (come per de tribús dins de cantons isolats de las Amazonas). Alara de tèrmes alternatius coma America precoloniala o America preïstorica son tanben en usatge. dins las zònas d'Ispanoamerica lo tèrme mai sovent utilizat es preispanic.
Fòrça civilizacions precolombianas establiguèron de marcaires d'identitat coma los establiments permanents, vilas, agricultura, l'arquitectura monumentala e civila, mudasons de tèrra importants e ierarquias socialas complèxas. Unas d'aquestas civilizacions s'èran atudadas fòrça temps abans las primièras arribadas permanentas dels europèus (fin del sègle XV / començament del XVI), e se coneisson solament per las investigacions arqueologicas. D'autras foguèron contemporanèus al periòde colonial, e foguèron descriches dins los recits istorics de l'epòca. D'autras encara, coma los maias, avián los lors registres escrichs. Que la majoritat dels europèus crestians de l'epòca percebèron aquestes tèxtes coma eretics, ne destruiguèron fòrça dins d'autodafés. Solament unes rares documents amagats demoran.
Se demoran, las societats e las culturas que descendon d'aquestas civilizacions, son ara sensiblament diferentas al respècte de las precedentas. Fòrça d'aqueles pòbles e sos descendents mantenon diferentas tradicions e de practicas que se fan referéncia als temps de las originas, e tanben las mesclant amb los apòrts dels colonizators europèus (sincretisme).
De civilizacions precolombianas semblan aver bastir de grands centres urbans, desvolopar l'agricultura e tanben de ierarquias socialas complèxas. Fòrça d'aquestas civilizacions èran ja en decadéncia o atudadas al sègle XVI, alara que se realizavan los primièrs establimentsas europèus permanents, e coneissèm lors istòrias sonque mejançant las investigacions arqueologicas e las tradicions oralas dels pòbles vesins sobrevivents. D'autras, se desvolopèron de biais contemporanèu a l'arribada dels europèus, e doncas, avèm pro de documents istorics dels autoctòn e dels colonizators e conquerents. Los pòbles qu'an subreviscut, las culturas e las societats que ne descendon dirèctament d'aquelas civilizacions, son estats sensiblament influenciats per las culturas e religions europèas, quitament se se conserva de tradicions e practicas, coma de lengas.