From Wikipedia, the free encyclopedia
Jakthorn er eit messingblåsinstrument som ein tradisjonelt bles signal i i samband med jakt. Det er vanlegvis laga av messing.
| Jakthorn | |||
 | |||
| Klassifisering | end-blown labrosones, signalinstrument, horn | ||
|---|---|---|---|
| Hornbostel-Sachs klassifisering | 423.121 | ||
Jakthorn må ikkje forvekslast med jegerhorn eller clarino, som er eit klaffelaust militært messingblåsinstrument.
Jakthorn har vanlegvis ikkje klaffar og ventilar, og kan dermed berre laga naturtonar. Ei mindre form av jakthorn blir kallar Fürst-Pless-horn. Parforcehornet er eit større jakthorn. Jakthorna er dei næraste føregangarane til valthornet.
I fortida nytta jegerar lurar av horn eller bein for kommunikasjon, av og til kunne dei nytta horn frå uroksar. Det finst eit jakthorn på Kungliga Livrustkammaren i Sverige som ifølgje inskripsjonen er laga av eit horn frå den aller siste uroksen i Europa. I mellomalderen nytta ein olifant, eit instrument som fekk namnet sitt frå det gammalfranske ordet for elfenbein, ved adelege jakter.
Bruken av jaktsignal blei skildra av Hardouin, seigneur de Fontaines-Guérin, frå Anjou i verket Trésoire de Vénerie i 1394. Her skildra han 14 ulike hornsignal, illustrert med eit tresnitt der desse blir skildra med eit system av fylte og ufylte rektangel. Gjennom dette kan ein få ei temmeleg god oppfatting av korleis jegerar i Sør-Frankrike signaliserte til kvarandre under mellomalderen. Hardouin ville spreia signala han hadde lært seg av meisteren Guilleme du Pont.
Frankrike har vore den store nasjonen med omsyn til jakthornmusikk, sjølv om dei tyske tradisjonane har vore mest innverknadsrike i Sverige. Ved slutten av mellomalderen byrja ein å laga horn av metall. Dermed kunne ein utvida røyret til hornet, slik at ein fekk betydeleg betre lyd, samtidig som lydstyrken blei påtakeleg høgare. Gjennom at røyret til hornet blir bøygt til ei sirkelform, av og til i fleire rundar, kunne hornet bli verande praktisk handterbart.
Det er blitt utvikla ulike former av jakthorn, mindre typar som Fürst-Pless-hornet, som ein enkelt jeger har kunna bruka ved jakt, og større typar, som parforcehornet og Trompe de Chasse, som særleg har blitt nytta av spesielle hornblåsarar ved større, velorganiserte former for jakt av den typen ein først og fremst heldt ved fyrstehoff, særleg på det europeiske kontinentet. Bruken av jakthorna har òg blitt utvida til hyllingssignal, marsjar og andre musikkformer.
I nyare tid har den praktiske bruken av jakthorn i hovudsak blitt erstatta av jaktradio og liknande. Andre signalmetodar, som signalskot, blir no sett på som nødsignal. Likevel reknar ein visse stader, som i Tyskland, det som så viktig å ha kunnskap om ulike jaktsignal at opplæring i dette framleis blir formidla ved jegerutdanningar.
I Tyskland byrja ein på 1800-talet ein innsats for å leggja jakthornmusikken til toneartene B og Ess. Th. Rode, som var ansvarleg for den prøyssiske jaktmusikken, stilte dette som krav i 1840. Systemet med jaktleingssignal blei utvikla på 1800-talet frå militære leiingssignal. Ein banebrytar for dette var Oberstjägermeister Henrich von Pleß (1833–1909), som sidan gav namn til det som i dag er det vanlegaste jakthornet, Fürst-Pless-hornet. Det var eit veldig detaljert system med signal for å starta og styra eit drev, kalla på jakthundar eller vilttralle, samla jeger og hjelparar, med meir. Fürst-Pless-hornet er eit mindre jakthorn. Enklare Fürst-Pless-horn har ingen klaffar eller ventilar, desse kan derfor bare attgje naturtonar.
Det finst også Fürst-Pless-horn med ventilar og klaffar. Desse har vanlegvis ein diameter på knapt 20 cm. Fürst-pless-horn er stemde i B-dur.
I motsetnad til dei store horna blei dei mindre horna mest brukt på 1800-talet. Den tidlegaste kjende førekomsten av Fürst-pless-horn er frå 1876. Instrumentet er såleis utvikla på 1800-talet, og har opphavet sitt i det halvmåneforma hornet som blei utvikla i samband med militærsignalhorn og posthorn. Dei mindre horna var praktiske, ettersom storleiken var slik at ein jeger kunne ha med seg eit slikt horn ved jakt på eiga hand, utan å trenga å ha med seg ein eigen hornblåsar.
Instrumentet har namn etter Fürst Hans Heinrich XI. von Pleß (1833–1909), som blei keisarleg Oberstjägermeister i 1878. Han tente under keisar Vilhelm I av Tyskland, keisar Fredrik III av Tyskland og keisar Vilhelm II av Tyskland.
Fürst Pleß var ikkje opphavsmannen til dette instrument, men bidrog til at det blei utbreidd, og blei òg rekna for å kunna spela det på ein framifrå måte.
Parforcehornet har fått nam etter den franske nemninga på hetsjakt etter hovudsakleg høgvilt, parforcejakt.
Parforcehornet er ei større form av jakthorn. Parforcehornet er vanlegvis stemt i B, Ess eller D. Det finst parforcehorn der ein kan endra tonearten, i likskap med dei valthorna som er kjende som dobbelhorn. Vanlegvis manglar parforcehorn ventilar, og dei kan såleis berre attgje naturtonar, men det finst òg parforcehorn med ventilar.
Trompe de Chasse er, som parforcehorn, ei større form av jakthorn som manglar ventilar, og såleis berre kan spela naturtonar.
Jaktsignal blir nytta for å leia rørslene til jaktselskapet, varsla deltakarane om gangen til jakta og kva dyr ein driv og dessutan for å kalla inn hundane.
I mellomalderen feira ein heilage Hubertus med ei hubertusmesse den 3 november. Hubertus er vernehelgenen til jakta, som skal ha mista kona si og det første barnet sitt, og deretter ha trekt seg bort frå verda til skogane i Ardennane, der han levde som jeger. Ein dag skal han ha sett eit lysnande krusifiks mellom horna på ein hjort og då bestemt seg for å via livet sitt til Gud.
På 1830-talet byrja ein i Belgia å bruka parforcehorn ved desse messen. Denne bruken blei etterkvart ført vidare til Tyskland, også i lutherske kyrkjer Det kan nemnast at Jules Cantin (1874-1956) si La Grande Messe de Saint Hubert er eit verk for jaktinstrument.
Parforcehorn har kome til å bli brukt for reint musikalske føremål, det blir nytta i «Jaktkoret» i Carl Maria von Weber sin opera Jegerbruden. Det blir òg brukt i Joseph Haydn sitt oratorium Die Jahreszeiten.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
