Ioánnina

Ioánnina (gresk skrift Ιωάννινα, arumensk Ianina, albansk Janinë), og kalla Jánnena (Γιάννενα) eller Jánnina (Γιάννινα), er ein by og ein kommune i periferieininga med same namn i Ípiros nordvest i Hellas med eit storbyområde på om lag 100 000 innbyggjarar. Han er hovudstad i både periferieininga Ioánnina og periferien Ípiros, og ligg på vestsida av Pamvótidasjøen. Ioánnina ligg 450 km nordvest for Aten, 290 km vest for Thessaloníki og 80 km aust for hamnebyen Igoumenítsa ved Det joniske havet

Ioánnina Lokalt namn Ιωάννινα
Geografi
Stad	Ípiros
Koordinatar	39°40′N 20°51′E
Areal	402,0 km²
Administrasjon
Land	Hellas
Periferi Periferieining	Ípiros Ioánnina
Hovudsete	Ioánnina (64 896 innb.)
Demografi
Folketal	113 978 (2021[1])
Folketettleik	283,5 /km²

Byen er sete for Ioánnina universitet med om lag 20 000 studentar.

Historie

Ein har funne spor av menneske her frå steinalderen for 38 000 år sidan ved nokre steinreiskap som vart funne i grotta Kastritsa.

Byen vart grunnlagd på 500-talet av den austromerske keisaren Justinian I. Han vart kalla Ioánnina, som tyder «Byen til Johannes» på gresk. Dette kom av at han var verna av apostelen Johannes. Han vart først nemnd i 527 av historikaren Prokopios som skreiv om grunnlegginga.

Byen vart erobra av normannarar i 1082 under Bohemond I av Antioka si leiing. Han reparerte dei eksisterande bymurane for å slå tilbake åtaket frå keisar Alexios I Komnenos. På 1200-talet, då despotatet Ipiros vart danna, vart Ioánnina den nest viktigaste byen, etter hovudstaden Árta. Grunnleggaren av despotatet, Mikael I Komenos Doukas tok imot flyktande austromerske familiar frå Konstantinopel etter at denne byen fall under det fjerde krosstoget. Desse flyktande familiane, i lag med nokre lokale adelsfamiliar, tok over styret i Ioánnina i 1318 og braut med Árta. Same året kom Ioánnina inn under den austromerske keisaren Andronikos II Palaiologos og litt seinare under serbarane, som på den tida hadde utvida staten sin til mykje av dei greske områda. Den austromerske keisaren gav byen mange privilegium, som vart haldne oppe av serbarane. Som følgje av dette blømde Ioánnina økonomisk og kulturelt dei neste hundreåra. I 1367 vart serbaren Thomas II Preljubović den nye overherren av Ioánnina og etter han overgav byen seg til Isau Buandelmonti (1385-1411) og Carlo I Tokko (1411-1430).

Etter Tokko sin død i 1430 vart Ioánnina ein del av Det osmanske riket, som gav byen mange privilegium mot at dei overgav seg frivillig. Desse vart kjend som Reglane til Sinan Pasha etter pashaen som gav dei rettane.

I 1611 vart byen råka av eit kraftig tilbakeslag som følgje av eit bondeopprør leia av Filosofen Dionysios (òg kalla Skylosofos), biskop av Lárisa. Opprøret enda med at alle privilegia vart fjerna til kristne innbyggjarar, som vart driven bort frå borgområdet. Frå den tid busette tyrkarar og jødar i borgområdet.

Trass i tilbakeslaget kom byen seg på fote att. Innbyggjarane heldt fram med handelen sin og handverket sitt, som tok dei til stader som Venezia og Livorno, der kjøpmenn frå Ioánnina oppretta marked og bankar.

Den store velstanden byen etter kvart fekk førte med seg stor kulturell aktivitet. På 1600- og 1700-talet vart det grunnlagd mange viktige skular, som tok over den lange tradisjonen frå tida under Austromarriket.

I 1789 vart byen senter for området styrt av Ali Pasha, eit område som inkluderte heile det nordvestlege Hellas, Thessalía og ein del av Évvia og Peloponnes. Ali Pasha, ein av dei viktigaste grekarane på 1700-talet, men hadde albansk opphav. Han heldt oppe diplomatiske forhold til dei viktigaste europeiske leiarane og hoffet hans trekte til seg mange urolege sjeler som seinare vart viktige personar under den greske sjølvstendkrigen (Georgios Karaiskakis, Odysseas Androutsos, Markos Botsaris og andre). Perioden under hans styre vert rekna som høgdepunktet i byen si historie. Ali Pasha ønska å bryte ut av Den høge porten, og i 1821 (året sjølvstendekrigen braut ut) vart han dømd skuldig for landssvik og Ioánnina vart omleira av tyrkiske troppar. To år seinare vart Ali Pasha avretta i kapellet på øya i innsjøen, der han heldt tilflukt medan han venta på å få nåde frå sultanen.

I 1869 vart ein stor del av Ioánnina øydelagd av brann. Marknadsplassen vart raskt bygd opp att av den tyske arkitekten Holz og med hjelp av Ahmet Rashim Pasha, den lokale guvernøren. Samfunna med folk frå Ioánnina som levde utanlands hjelpte til med finansieringa av gjenoppbygginga av kyrkjene i byen, skular og andre flotte bygningar.

21. februar 1913 vart Ioánnina ein del av Hellas etter balkankrigane. Etter den gresk-tyrkiske krigen 1919-1922 og den påfølgjande folkeutvekslinga forsvann tyrkarane og byen fekk greske flyktningar frå Vesleasia. I 1943 deporterte nazistane jødane i byen og dei fleste vart drepne.

Administrativ inndeling

Den tidlegare kommunen Ioánnina, no kommunaleininga Ioánnina

Kommunen vart danna i 2011 ved at ein slo saman dei tidlegare kommunane

• Ioánnina
• Anatolí
• Bizáni
• Ioánnina øy
• Pamvótida
• Pérama

Dei seks tidlegare kommunane er no kommunaleiningar.^[2]

Ved folketeljinga i 2021 hadde kommunen 113 978 innbyggjarar, medan kommunaleininga Ioánnina hadde 81 627 og tettstaden med same namn 64 896 innbyggjarar.^[1]

Byar og tettstader

Dei største byane og tettstadene i kommunen er:

Tettstad	Kommunaleining	Folketal 2011[3]	Folketal 2021[1]
Ioánnina	Ioánnina	65 574	64 896
Anatolí	Anatolí	9 798	10 379
Katsikás	Pamvótida	3 885	5 180
Kardamítsia	Ioánnina	3 172	3 662
Exokhí	Ioánnina	2 975	3 302
Pediní	Bizáni	2 871	2 337
Stavráki	Ioánnina	1 563	2 120
Pérama	Pérama	1 841	1 943
Neokhorópoulo	Ioánnina	1 326	1 611
Tsiflikópoulo	Ioánnina	1 571	1 412
Káto Neokhorópoulo	Ioánnina	776	1 174
Koutselió	Pamvótida	1 118	1 051
Neokesária	Anatolí	919	926
Báfra	Anatolí	838	814
Velissário	Ioánnina	717	799
Longádes	Pamvótida	859	768
Drosokhóri	Pamvótida	782	712
Káto Mármara	Ioánnina	705	650
Pendéli	Ioánnina	593	648
Amfithéa	Pérama	594	613
Kastrítsa	Pamvótida	557	568
Ámmos	Ioánnina	479	540
Mármara	Ioánnina	598	495
Kosmirá	Bizáni	577	473

Kjende personar frå Ioánnina

• Károlos Papoúlias, den 7. presidenten av Hellas

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Ioannina» frå Wikipedia på engelsk, den 18. september 2007.

Referansar

1. Folketeljing 2021
2. Νόμος 3852/2010 - ΦΕΚ 87Α/7-6-2010
   Lov 3852/2010: Kallikratis-reforma, arkivert frå originalen 30. juli 2023, henta 7. september 2023
3. Folketeljing 2011, revidert

Bakgrunnsstoff

• Offisiell nettstad
• Turistguide for Ioánnina
• impel.gr
• about-ioanninia.gr
• Byguide for Ioánnina
• Ioánninaportal Arkivert 2011-08-17 ved Wayback Machine.