Remove ads
Aram Iljitsj Khatsjaturjan (6. juni 1903–1. mai 1978) var ein sovjetisk komponist av armensk ætt.
Oppvekst
Aram Khatsjaturjan vart fødd i Tiflis (dagens Tbilisi i det noverande Georgia) i Sovjetunionen. Den armenske familien hans var fattig, og hadde flytt dit på jakt etter arbeid. Aram Khatsjaturjan fekk inga musikalsk utdanning i barndommen, men var tidleg oppteken av musikk og trente på å spela piano heime. Han lærte seg å lesa notar på internatskule, og spelte horn i studentkorpset på handelsskulen. Då Armenia vart erklært som sovjetrepublikk i 1920, blei han også med i eit propagandatog som bestod av armenske og georgiske musikarar som reiste rundt i Armenia.
Studie
Som foreldra ynskte, søkte han seg inn på Universitetet i Moskva som biologistudent i 1921. Storebroren var ein profilert mann innan teatermiljøet i byen, og tok Aram med på teaterprøvar og -førestillingar. Dette gjorde så sterkt inntrykk på han at han forlét biologistudia og søkte om opptak ved Gnesin musikkskule i 1922. Han kom ikkje inn på fyrstevalet, klavér, men i celloklassen, noko som var oppsiktsvekkjande i og med at Khatsjaturjan ikkje hadde noka formell musikalsk utdanning. Han vart med tida ein dyktig cellist.
Etter kvart fekk Khatsjaturjan stadig aukande interesse for komposisjon, og han fekk i 1925 lov til å flytta over til komposisjonsklassen. Komposisjonslæraren ved skulen, Mikhail Gnesin, forstod kva slags talent som låg i den unge Khatsjaturjan, og kalla han ein «uslipen diamant». Gnesin oppmuntra han til å halda fram med å nytta den kulturelle bakgrunnen sin i komposisjonen, og tøyla han samtidig til å meistra satsteknikkar. Framgangen var strålande. På tilråing frå Gnesin søkte Khatsjaturjan og kom inn på komposisjonsstudiet ved Konservatoriet i Moskva i 1929. Han studerte orkestrering under Sergej Vasilenko, og etter eitt år kom han inn i komposisjonsklassa til Nikolaj Mjaskovskij. Desse studia resulterte i hans fyrste symfoni, det fyrste verket som nokonsinne har kombinert symfoniske prinsipp med transkaukasisk folkemusikk. Symfonien vart ein suksess ved uroppføringa, og Khatsjaturjan mottok sitt diplom med heidersframsyning.
Komponist
Aram Khatsjaturjan vart uteksaminert frå konservatoriet i 1934. Han gifte seg med komponisten Nina Makarova, ei marisk dame som også hadde studert komposisjon under Mjaskovskij. I dei komande åra produserte Khatsjaturjan fleire større verk som oppnådde internasjonal merksemd, fyrst og fremst klaverkonserten hans (1936), fiolinkonserten (1940), balletten Gajané (1942/43), symfoni nr. 2 (1943/44) og cellokonserten (1946). Alle verka vidarefører den folkloristiske linja frå fyrste symfonien.
Khatsjaturjan vart nestformann i Moskvaavdelinga i det sovjetiske komponistsambandet i 1937, og i 1939 vart han nestformann i Organisasjonskomitéen av sovjetiske komponistar. Organisasjonsarbeidet førte også til mindre tid til å arbeida med musikk. Seinare kom han til å vere stadig meir tid på reisefot rundt i verda for å dirigera sine eigne verk. Men i denne tida oppnådde han også ein av sine største suksessar ved oppføringa av balletten Spartakus (1954).
I 1948 gjorde dei sovjetiske styresmaktene eit nytt vedtak i den såkalla Zjdanov-doktrinen som la ei hard hand på sovjetisk kulturliv. Ein av konsekvensane av doktrinen var at dei fire komponistane Dmitri Sjostakovitsj, Sergej Prokofjev, Nikolaj Mjaskovskij og Aram Khatsjaturjan vart stempla som «formalistiske» i musikken sin og «anti-populære», og vart tvungne til å be om offentleg orsaking. Khatsjaturjan sjølv meinte seg urettmessig handsama av styresmaktene. Seinare mildna likevel tonen frå styresmaktene mot Khatsjaturjan, som mottok ei rekkje prisar og utmerkingar, mellom anna tittelen Sosialistisk arbeidshelt i 1973.
Død og ettermæle
Khatsjaturjan døydde i Moskva den 1. mai 1978, nær 75 år gamal. Han vart gravlagd i Jerevan i Armenia, der han i dag er ein heidra komponist. Det står eit monument over han i byen, og konserthallen til det armenske filharmoniske orkesteret er oppkalla etter han.[1] I 1998 vart han også avbilda på armenske pengar.
Remove ads
Aram Khatsjaturjan komponerte tre symfoniar (1934–35, 1942, 1947), 2 klaverkonsertar (1936, 1968), éin fiolinkonsert (1940), éin cellokonsert (1946), ballettane Gajané (1942) og Spartakus (1954), korverk, filmmusikk, klavermusikk, kammermusikk og songar. Khatsjaturjan hadde ei oppriktig tru på sosialrealismen, og veik aldri langt frå prinsippet om at musikk skal vera forankra i det nasjonale og folkelege. I dei seinaste verka hans ligg det likevel tendensar til eit dristigare tonespråk. Han komponerte med originale harmoniar, eksotiske rytmar og fargerik orkestrering.
Kjende verk
Dei to mest kjende musikkstykka hans i dag er den viltre sverddansen frå balletten Gajané og «Adagio for Frygia og Spartakus» frå balletten Spartakus. Adagio-stykket vart kjend for å vera kjenningsmelodien til BBC-serien Onedinlinjen, som vart send på britisk fjernsyn i 1970-åra. Serien gjekk også på NRK i 1974-1975, noko som vidare spreidde Khatsjaturjan sin musikk. Musikken til Khatsjaturjan har også vore brukt i filmane 2001: En romodyssé, Caligula og Istid 2 med fleire.
Det var også Khatsjaturjan som komponerte nasjonalsongen til den armenske sosialistiske sovjetrepublikken.
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads