Vruchtwisseling

Vruchtwisseling of wisselbouw is het op een perceel na elkaar telen van verschillende gewassen om bodemziekten te voorkomen. Pas na enkele jaren komt hetzelfde gewas weer op het perceel terug. Veel gewassen hebben last van bodemziekten, die veroorzaakt worden door aaltjes, schimmels en insecten. Zo hebben aardappels last van bodemmoeheid veroorzaakt door aaltjes, erwten na tuinboon last van fusarium-voetziekte en bieten na gras last van emelten.

Gevolgen van vruchtwisseling en monocultuur op de Swojec Experimental Farm van de Wroclaw University of Environmental and Life Sciences. Op de voorgrond wordt de "Norfolk"-vruchtwisseling toegepast in de gewasvolgorde aardappelen, haver, erwten, rogge. Op het veld in de achtergrond wordt al 58 jaar een monocultuur van rogge toegepast.

Ook is vruchtwisseling belangrijk voor de bodemvruchtbaarheid, de bodemstructuur en het onderdrukken van onkruid. Het ene gewas is een betere voorvrucht dan het andere, omdat bepaalde stoffen in de grond achterblijven of minder worden gebruikt. Zo laten vlinderbloemigen stikstof in de bodem achter. Diepwortelende gewassen verbeteren de bodemstructuur en gewassen die snel de grond bedekken werken onkruidonderdrukkend. Ook prei laat een goede bodemstructuur achter.

Voor een goede vruchtwisseling wordt een vruchtwisselingsschema gebruikt, waarbij de gewassen in groepen worden ingedeeld, aangegeven wordt welke gewassen na elkaar komen en een bepaalde cyclus of rotatie wordt aangehouden. In een groep zitten de gewassen die vatbaar zijn voor dezelfde ziekten, zoals granen. De cyclus kan bijvoorbeeld bestaan uit 4 jaar.

Geschiedenis

Karel de Grote voerde het drieslagstelsel in, waarbij wintergranen (tarwe of rogge), zomergranen (gerst of haver) en braak elkaar opvolgden. In later eeuwen werd de vruchtwisseling steeds ingewikkelder doordat er meer gewassen kwamen en men het land ging bemesten.

Zo werd vanaf de 18e eeuw, tijdens de Agrarische revolutie, het drieslagstelsel vervangen door het vierslagstelsel, waardoor het knelpunt van het drieslagstelsel, namelijk de braakliggende gronden, werd uitgeschakeld. Rapen, klaver, wortelgewassen en grassen gingen de graanteelt afwisselen en de braak vervangen.

Landbouw

In de landbouw worden verschillende cycli gebruikt. Een veel gebruikte is een 1 op 4 vruchtwisseling, waarin aardappelen, granen, suikerbieten en granen elkaar vaak opvolgen.

Op zeer zware grond, zoals in Oost-Groningen is het niet mogelijk om aardappelen en suikerbieten te telen^[bron?] en worden alleen granen verbouwd.

Vruchtwisselingsschema

■ Slecht

■ Matig

■ Vrij goed

■ Goed

Insecten zijn emelten, ritnaalden en rupsen
Ziekten zijn schimmelziekten
Structuur is structuurbederf.

Voorvrucht → Gewas ↓	Aard- appel	Biet	Blauw- maan- zaad	Erwt	Grasland (oud)	Graszaad en kunstweide	Karwij	Klaver Luzerne	Kool zaad	Stam- boon	Ui	Vlas	Winter- gerst	Winter- rogge	Winter- tarwe	Haver	Zomer- gerst	Zomer- tarwe
Aardappel	aaltjes ziekten	structuur	ziekten		insecten kwaliteit
Biet				trips	insecten			insecten	aaltjes			trips					trips	trips
Blauw- maanzaad		structuur		trips	insecten			insecten	onkruid		onkruid	trips					trips	trips
Erwt		structuur			kwaliteit			kwaliteit	onkruid			trips					trips	trips
Grasland Kunstweide	te laat	te laat	te laat							te laat	te laat				te laat	te laat		te laat
Karwij	te laat	te laat	te laat				ziekten			te laat	te laat
Klaver Luzerne	te laat	te laat	te laat				insecten		insecten	te laat	te laat				te laat	te laat		te laat
Koolzaad	te laat	ziekten te laat	te laat				insecten			te laat	te laat		te laat	te laat	te laat	te laat	te laat	te laat
Stamboon					kwaliteit	kwaliteit		kwaliteit
Ui		structuur			kwaliteit	kwaliteit		kwaliteit	onkruid	onkruid		trips		aaltjes		aaltjes
Vlas	kwaliteit	kwaliteit structuur		trips	kwaliteit	kwaliteit		kwaliteit		onkruid	aaltjes	trips		ongebruik- elijk			trips	trips
Wintergerst	te laat	te laat			insecten kwaliteit			insecten kwaliteit		te laat	te laat					aaltjes te laat	ziekten	ziekten trips
Winterrogge	te laat	te laat			insecten kwaliteit			insecten kwaliteit		te laat	aaltjes	ongebruik- elijk			te laat	aaltjes te laat		te laat
Wintertarwe	te laat	te laat			insecten kwaliteit	insecten		insecten kwaliteit		te laat	te laat		trips					trips te laat
Haver					insecten kwaliteit			insecten kwaliteit			aaltjes			aaltjes
Zomergerst					insecten kwaliteit	kwaliteit		insecten kwaliteit				trips			trips	aaltjes		trips
Brouwgerst															trips	aaltjes		trips
Zomertarwe					insecten kwaliteit			insecten kwaliteit				trips	trips		trips		trips

Groenteteelt

In de groenteteelt worden veel meer verschillende gewassen geteeld dan in de landbouw. Voor de vruchtwisseling worden daarom de gewassen per familie ingedeeld en kunnen de volgende groepen onderscheiden worden:

• kruisbloemigen: bloemkool, boerenkool, broccoli, radijs, raapstelen, koolraap enz.
• vlinderbloemigen: erwt, boon, tuinboon
• schermbloemigen: wortel, selderij
• Amarantenfamilie: rode biet, spinazie, snijbiet
• samengesteldbloemigen: sla, andijvie, witlof
• Look: ui, prei, knoflook, sjalot, bieslook
• Nachtschadefamilie: aardappel, tomaat, paprika, aubergine
• Komkommerfamilie: komkommer, courgette, augurk, pompoen, meloen

De vruchtwisselingscyclus is afhankelijk van het gewas.

• 1 op 6 jaar: erwt, tuinboon, ui, prei, wortel, selderij en kool op zandgrond
• 1 op 4 jaar: aardappel, augurk en rode biet
• 1 op 3 jaar: overige groenten

Vruchtwisselingsschema

■ Slecht

■ Matig

■ Vrij goed

■ Goed

Insecten zijn emelten, ritnaalden en rupsen
Ziekten zijn schimmelziekten
Structuur is structuurbederf.

Voorvrucht → Gewas ↓	Aard- appel	Aard- bei	Andij- vie	Augurk	Bloem- kool	Boeren- kool	Boon	Erwt	Graan	Gras	Knol- selderij	Kool- raap	Rode biet	Maïs	Wortel	Prei	Radijs	Schors- eneer	Sla	Sluit- kool	Spina- zie	Spruit- kool	Tuin- boon	Tulp	Ui	Witlof- wortels
Aardappel	aaltjes ziekten	aaltjes	aaltjes	aaltjes		structuur		aaltjes		insecten ziekten	aaltjes		aaltjes		aaltjes	aaltjes		aaltjes	aaltjes		aaltjes	structuur	aaltjes	aaltjes	aaltjes	aaltjes
Aardbei	aaltjes	aaltjes ziekten	aaltjes	aaltjes				aaltjes			aaltjes		aaltjes		aaltjes	aaltjes			aaltjes				aaltjes	aaltjes	aaltjes
Andijvie	aaltjes	aaltjes onkruid	aaltjes ziekten	ziekten			ziekten	aaltjes ziekten onkruid			ziekten		aaltjes		onkruid	aaltjes onkruid		aaltjes	aaltjes		te veel stikstof				aaltjes	aaltjes ziekten
Augurk	aaltjes ziekten	aaltjes	ziekten	aaltjes ziekten			ziekten	aaltjes			aaltjes ziekten		aaltjes	onkruid	aaltjes				ziekten		aaltjes		aaltjes	aaltjes	aaltjes	ziekten
Bloemkool					aaltjes ziekten	aaltjes ziekten	aaltjes			ziekten		aaltjes ziekten	aaltjes				ziekten			aaltjes ziekten	aaltjes	aaltjes ziekten
Boerenkool					aaltjes ziekten	aaltjes ziekten	aaltjes			ziekten		aaltjes ziekten	aaltjes				ziekten			aaltjes ziekten	aaltjes	aaltjes ziekten
Boon			ziekten	ziekten	aaltjes	aaltjes	aaltjes ziekten	aaltjes ziekten			ziekten	aaltjes		onkruid	aaltjes				ziekten	aaltjes		aaltjes	aaltjes ziekten		aaltjes	ziekten
Erwt	aaltjes	aaltjes	aaltjes ziekten	aaltjes ziekten		structuur	aaltjes ziekten	aaltjes ziekten		te veel stikstof	aaltjes ziekten		aaltjes structuur			aaltjes		aaltjes	aaltjes ziekten		aaltjes	structuur	aaltjes	aaltjes	aaltjes	aaltjes
Graan								aaltjes	ziekten	insecten																onkruid
Gras
Knolselderij	aaltjes	aaltjes	ziekten	aaltjes ziekten			aaltjes ziekten	aaltjes ziekten		insecten	aaltjes ziekten				aaltjes ziekten				ziekten		aaltjes		aaltjes	aaltjes	aaltjes
Koolraap					aaltjes ziekten	aaltjes ziekten	aaltjes			ziekten		aaltjes ziekten	aaltjes				ziekten			aaltjes ziekten	aaltjes	aaltjes ziekten
Rode biet	aaltjes ziekten	aaltjes	aaltjes	aaltjes	aaltjes	aaltjes		aaltjes	insecten	insecten ziekten		aaltjes	aaltjes ziekten		aaltjes		ziekten	aaltjes	aaltjes	aaltjes	aaltjes	aaltjes structuur		aaltjes	aaltjes	aaltjes
Maïs									aaltjes insecten	insecten					aaltjes										aaltjes
Wortel	aaltjes ziekten	aaltjes	aaltjes	aaltjes	aaltjes	aaltjes	aaltjes	aaltjes		insecten	aaltjes	aaltjes	aaltjes		ziekten			aaltjes	aaltjes	aaltjes	aaltjes	aaltjes	aaltjes	aaltjes	aaltjes	aaltjes
Prei	aaltjes	aaltjes								insecten				onkruid		ziekten							aaltjes		ziekten
Radijs	ziekten				ziekten		aaltjes			ziekten insecten		ziekten	aaltjes				ziekten			ziekten	aaltjes
Schorseneer	aaltjes		aaltjes					aaltjes		insecten			aaltjes	onkruid	aaltjes			aaltjes ziekten	aaltjes						aaltjes	aaltjes
Sla	aaltjes	aaltjes onkruid	aaltjes ziekten	ziekten			ziekten	aaltjes ziekten onkruid			ziekten		aaltjes	onkruid	aaltjes onkruid	onkruid		aaltjes	aaltjes ziekten		te veel stikstof				aaltjes	aaltjes ziekten
Sluitkool					aaltjes ziekten	aaltjes ziekten	aaltjes			ziekten		aaltjes ziekten	aaltjes				ziekten			aaltjes ziekten	aaltjes	aaltjes ziekten
Spinazie	aaltjes onkruid	onkruid		aaltjes				aaltjes			aaltjes		aaltjes	onkruid	aaltjes onkruid	onkruid					aaltjes ziekten		aaltjes	aaltjes	aaltjes
Spruitkool					aaltjes ziekten	aaltjes ziekten	aaltjes			ziekten		aaltjes ziekten	aaltjes				ziekten			aaltjes ziekten	aaltjes	aaltjes ziekten
Tuinboon	aaltjes	aaltjes	ziekten	aaltjes			aaltjes ziekten	aaltjes ziekten			aaltjes				aaltjes						aaltjes		aaltjes ziekten	aaltjes	aaltjes
Tulp	aaltjes	aaltjes		aaltjes				aaltjes			aaltjes		aaltjes		aaltjes						aaltjes		aaltjes	aaltjes ziekten	aaltjes	onkruid
Ui	aaltjes	aaltjes	aaltjes	aaltjes			aaltjes	aaltjes insecten		insecten	aaltjes		aaltjes structuur			ziekten		aaltjes	aaltjes		aaltjes		aaltjes	aaltjes	aaltjes ziekten	aaltjes
Witlofwortels	aaltjes te veel stikstof		aaltjes ziekten	ziekten	te veel stikstof	te veel stikstof	ziekten te veel stikstof	aaltjes ziekten te veel stikstof		te veel stikstof	ziekten te veel stikstof		aaltjes	te veel stikstof	aaltjes te veel stikstof		te veel stikstof	aaltjes te veel stikstof	aaltjes ziekten te veel stikstof	te veel stikstof	te veel stikstof	te veel stikstof	ziekten te veel stikstof		aaltjes	aaltjes ziekten

Zie ook

• Biologische zaaitabel