Paardentram Hoorn - Enkhuizen

De paardentram Hoorn-Enkhuizen was een paardentramlijn tussen de Nederlandse plaatsen Hoorn en Enkhuizen. De verbinding bestond als paardentram van 1889 tot 1918.

Tramlijn Hoorn - Enkhuizen
Totale lengte	19,9 km
Spoorwijdte	meterspoor 1000 mm
Aangelegd door N.V. Paardetram Hoorn-Enkhuizen (PHE)
Geopend Hoorn - Nadorst: 15 juli 1883 Grootebroek - Enkhuizen: 15 augustus 1883
Gesloten	1 december 1884
Heropend Hoorn - Nadorst: 1 augustus 1888 Nadorst - Binnenwijzend: 23 september 1888 Binnenwijzend - Westwoud: 15 januari 1889 Westwoud - Lutjebroek: 15 juni 1888 Lutjebroek - Enkhuizen: 1 augustus 1887
Gesloten	6 januari 1918
Huidige status	opgebroken
Geëlektrificeerd	nee
Aantal sporen	1
Traject
Kaasmarkt Hoorn Breed Hoorn lijn van Zaandam lijn van Alkmaar 0,0 Hoorn Vredehof Hoorn lijn naar Medemblik Nadorst Gouden Hoofd Westerblokker Blokker Oosterblokker Herberg de Witte Eenhoorn Oosterblokker lijn naar Enkhuizen Stationsweg Westwoud Wissel Westwoud Medemblikker Tolhuis Hoogkarspel Bantam Hoogkarspel Remise Grootebroek De Zwaan Grootebroek Stationsweg Bovenkarspel Halve MaanBovenkarspel Vianen Enkhuizen 19,9 Het Park Enkhuizen

De in 1887 opgerichte N.V. Paardetram Hoorn-Enkhuizen (PHE) exploiteerde de paardentram, en daarnaast nog een tramomnibus tussen Hoorn en Alkmaar. In wezen was de paardentram een voortzetting van de West-Friesche Tramweg Maatschappij (WFTM), die vanaf 1882 trachtte een stoomtramverbinding Hoorn - Enkhuizen tot stand te brengen.^[1] Slechts een deel van het traject werd voltooid voordat in 1884 de WFTM ermee ophield^[2], onder meer door tegenwerking van de gemeenten waar de stoomtram doorheen zou rijden.^[3] Het materieel werd afgevoerd, de baan werd in 1887 overgenomen door de PHE. Vanaf dat jaar begon men met de tramdienst, aanvankelijk alleen op het gedeelte Enkhuizen-Lutjebroek. In gedeeltes kwamen de overige delen van het traject erbij, tot in 1889 de gehele route in gebruik was.^[4] De PHE ging in 1892 failliet, waarna de tram werd overgenomen door de Rotterdamsche Tramweg Maatschappij.^[5]

De tramverbinding liep van de Roode Steen (hoek Grote Noord) door de binnenstad van Hoorn tot de Nieuwe Westerstraat in Enkhuizen, ter hoogte van hotel Het Park. Tussen deze steden werd de straatweg van Hoorn naar Enkhuizen gevolgd (Hoorn - Westerblokker - Oosterblokker - Westwoud - Hoogkarspel - Lutjebroek - Grootebroek - Bovenkarspel - Enkhuizen)^[6][7] In 1890 reed de tram in beide richtingen ruwweg eenmaal per twee uur en de rit duurde een uur en veertig minuten.^[7] Een retourtje Enkhuizen - Hoorn kostte 75 cent. In 1911 werden dagelijks 7 retourritten gemaakt, op zaterdag en zondag 8.

In de Eerste Wereldoorlog werd de exploitatie steeds moeilijker, onder meer doordat de foerage van de paarden steeds duurder werd. Op 31 december 1917 reed de laatste paardentram en in 1924 waren de laatste restanten van het tramspoor opgeruimd.^[5]

In 1885 is het deel Hoorn - Enkhuizen van de spoorlijn Zaandam - Enkhuizen gereed gekomen.

Materieel

Nummer	Jaar	Fabrikant	Afkomst	Opmerking	Afbeelding
1-5	1887	Boon		16 zitplaatsen. Buiten dienst in 1906. Gesloten rijtuig. Later vernummerd in 145-149.[8]
6	1888	Van Delft	NBSM	16 zitplaatsen. Buiten dienst in 1906. Gesloten rijtuig. Later vernummerd in 150.[8]
7-8	1889	Beijnes		24 zitplaatsen. Buiten dienst in 1892. Open rijtuig. Later vernummerd in 143-144. Later naar Rotterdam.
138	1905	Beijnes	Leiden	12 zitplaatsen. Buiten dienst in 1918. Gesloten rijtuig.[8]
1-5	1883	Beijnes	GTA	14 zitplaatsen. Buiten dienst in 1918. Gesloten rijtuig. Voormalige AOM-paardentram.[8]
6	1875		GTA	14 zitplaatsen. Buiten dienst in 1918. Gesloten rijtuig. Voormalige AOM-paardentram.[8][9]
7	1875		GTA	14 zitplaatsen. Buiten dienst in 1918. Gesloten rijtuig. Voormalige AOM-paardentram.[8][9]
8	1875	Beijnes	GTA	14 zitplaatsen. Buiten dienst in 1918. Gesloten rijtuig. Voormalige AOM-paardentram met nummer 186.[8][10][9] De foto werd genomen in de Amsterdamse periode van de tram.
9-10	1875	Beijnes	GTA	14 zitplaatsen. Buiten dienst in 1918. Gesloten rijtuig. Voormalige AOM-paardentram.[8][9]

Bronnen, noten en/of referenties

1. De stoomtram door de tijd heen, Stoomtram online.
3. . Gearchiveerd op 26 maart 2024.
4. J.W. Sluiter (samenstelling), Beknopt overzicht van de Nederlandse spoor- en tramwegbedrijven, Leiden: E.J. Brill, 1967, p. 85
5. Meindert Reus, Traject Hoorn-Enkhuizen een van de langste paardentramlijnen, Toen & Thans, Grootebroek
6. Topografische militaire kaarten 1903, topotijdreis.nl
7. PAARDETRAM HOORN-ENKHUIZEN, Dienst Hoorn, Ooster- en Westerblokker, Westwoud, Hoogcarspel, Lutjebroek, Grootebroek, Bovencarspel, Enkhuizen en omgekeerd, 15 OCTOBER 1890. Gearchiveerd op 8 oktober 2014.
8. Dijkers, A., R.G. Klomp, W.B. van Norden & J.C. de Wilde (1977), Trams en tramlijnen: Paardetrams in het westen van Nederland. Rotterdam: Wyt. ISBN 9060077725
9. Naar deze lijn werden in 1906 overgebracht de GTA 134, 135, 139, 140, 142, 183 (voorheen AOM 4), 184 (voormalige AOM 5), 186 (voormalige AOM 7), 188 (voormalige AOM 9) & 189 (voormalige AOM 10)
10. Dijkers, A. (2004), De rijtuigen van de Nederlandse paarden-, stoom- en motortramwegen. Leiden: NVBS. ISBN 9080888516

• http://www.railwaystationlists.co.uk/pdfeurope/netherlandslightrlysandtramways.pdf