Klooster Anjum

**Klooster Anjum**
Buurtschap in Nederland
	;
Situering
Provincie	Friesland
Gemeente	Waadhoeke
Coördinaten	53° 14′ NB, 5° 37′ OL
Woonplaats (BAG)	Berlikum
Foto's
	Plaatsnaambord
Portaal	Nederland ; Friesland

Klooster Anjum of kortweg Anjum (Fries: Kleaster Anjum of Kleaster Eanjum) is een buurtschap in de gemeente Waadhoeke, in de Nederlandse provincie Friesland. Het is gelegen ten noordoosten van de stad Franeker en ten zuiden van het dorp Minnertsga, tussen Ried en Berlikum in. De bewoning van de buurtschap ligt verspreid in de Kloosterpolder, aan de Kleaster Anjum en de Kleasterdyk binnen het dorpsgebied van Berlikum.

Snelle feiten Buurtschap in Nederland, Situering ...

Sluiten

In het zuiden verbindt de Kleasterdyk het met het dorp Slappeterp. Langs het water Berlikumerwijd loopt het Kleasterpaed. De Kloosterpolder is een samengevoegde poldergebied gelegen tussen het Berlikumerwijd en de Oudevaart (ook wel de Slappeterpstervaart genoemd) in het noorden en het zuiden. De buurtschap is voornamelijk bekend vanwege het klooster dat er in de middeleeuwen heeft gestaan, deze werd ook wel Mariënberg genoemd. De plaats verkreeg later de toevoeging klooster ter onderscheiding van het dorp Anjum en had een tijdlang de status van een dorp.

Remove ads

Ontstaansgeschiedenis op terp

De plaats kent zijn oorsprong op een terp, een opgeworpen heuvel in het landschap. Deze dateert vermoedelijk uit de Romeinse periode, voor of rond het begin van de christelijke jaartelling. De terp, meestal bestaande uit meerdere lagen die over de tijd werden opgeworpen was uiteindelijk 5 tot 5,5 meter hoog. Ten noordoosten van deze terp, aan de kant van Berlikum werd nog een terp opgeworpen rond dezelfde periode. Beide terpen werden in 1976 aangewezen als een rijksmonument. Op de eerste genoemde terp ontwikkelde zich een dorpje terwijl op de andere terp sprake zou zijn van een tweetal verhoogde woonplaatsen.

Klooster van Anjum, Mariënberg

Op de hoofdterp werd in de 13e eeuw het klooster gesticht. Dit zou gebeurd zijn door de familie die woonachtig was in het Epingahuys, dat gelegen was ten oosten van Menaldum op de Epingaterp, aldus Paul Noomen in 2009. Een ander verhaal wil dat ene Wibrandus van Aningum de oprichter was. Deze was pastoor van de kerk van Anjum. De eerste kerk van Anjum zou uitgebouwd zijn tot een klooster. Er wordt wel gesproken dat het eerst een proosdij was voordat het een volwaardig klooster werd. De eerste vermelding van het klooster is in 1256.

In het latijn werd het klooster vermeld als Mons Beatae Mariae Virginis, letterlijk vertaald; Berg van de Zalige Maagd Maria. Kortweg gezegd de Mariënberg, waarbij de duiding berg mogelijk een verwijzing is naar de hoogte van de terp. Het klooster was een dochterklooster van het klooster Ludingakerke, dat destijds in Midlum was gevestigd. Deze behoorde tot augustijner kloosterorde. Het was oorspronkelijk gesticht als een dubbelklooster en ontwikkelde zich later tot een nonnenklooster onder leiding van een proost. Vanaf 1429 of 1439 sloten ze zich aan bij Congregatie van Windesheim en werd zo dan weer ongevormd tot een mannenklooster.

Klooster Anjum of Mariënberg had geen grote invloed zoals diverse andere kloosters hadden in de regio. Wel had het enkele boerderijen en uithoven onder zijn hoede. Het directe grondgebied van het klooster besloeg uiteindelijk 1000 pondemaat en ongeveer nog eens 1000 pondemaat grondgebied dat in het bezit was van het klooster. Het klooster leverde in het begin een broeder op met aanzien. In 1269 werd Liudolf van Anjum prior van het klooster in Lidlum, hij was tot 1309. Hij wordt gezien als de eerste geschiedschrijver van het Klooster Lidlum. De veel bekendere latere geschiedschrijver Sybrand Lieuwes, alias Sibrandus Leo putte voor de informatie uit de 12e en 13e eeuw uit diens werk voor zijn allesomvattend kloosterkroniek.

Einde van het klooster

In 1572, tijdens de tachtigjarige oorlog was het klooster enige tijd een legerplaats voor de huurlingen van Caspar di Robles. Na de Reformatie in Friesland aan de Staten van Friesland en net zoals zoveel van de kloosters werd het uiteindelijk afgebroken. Dit gebeurde in 1580. Er zou sprake zijn geweest dat het daarbij in brand is gestoken. In ieder geval werd het kloostercomplex afgebroken. Daarbij werden delen van bouwstenen en tegels hergebruikt door omwonenden, waardoor nog her en der delen van het klooster terug te vinden zijn. Het kloosterterrein besloeg qua oppervlakte ruim 5 hectare en het was omgeven door een gracht.

Afgraving van de terp

Even na het midden van de 19e eeuw werd de terp van Klooster Anjum afgegraven voor commerciële doeleinden. Daarbij kwamen de putten, kelders en funderingen die waren opgemetseld uit kloostermoppen tevoorschijn. Verder werden er talrijke menselijke skeletten gevonden en het meest opmerkelijke zou zijn geweest dat er sprake was van een onderaardse gang, iets wat men destijds althans beweerde.

In 1868 begon men met het afgraven en uiteindelijk zou er volgens de schattingen zo'n 40.000 ton aan terpaarde zijn afgegraven. Toch werd niet alles afgegraven en vond er in 1995 een archeologische opgraving plaats, waarbij onder meer ook weer een aantal menselijke skeletten werden opgegraven. De gracht werd in dezelfde periode gedicht voor het doortrekken van de weg die Berlikum en Ried met elkaar verbindt.

Plaatsnaam en bewoningsontwikkeling

Nog voor de komst van het klooster zou er sprake zijn van een klein dorpje, maar mede dankzij het klooster ontwikkelde Anjum zich tot een zelfstandig dorp van enige grote. Het dorp had ook een eigen kerk die op het hoogste punt stond van de terp. In 1275 werd de plaats vermeld als Aninghum. In 1325 werd plaats of het klooster als Avinghnon geschreven, in 1338 als Gaemmynghum, in 1423 als Aninghen en in 1478 als Aneynum. De eigenlijke plaatsnaam zou verwijzen naar het feit dat het een woonplaats (heem/um) was van of gesticht door de familie Aninga, deze familienaam is dan weer afgeleid van de persoonnaam Ane of Anne met de kernbetekenis van 'adelaar'.

In de 19e eeuw verschijnt de eerste keer de toevoeging 'Klooster', ter onderscheid van het dorp Anjum. Er is dan al geen sprake meer van een echt dorp. De plaats was langzaam uitgedund. In 1840 is er zelfs nog maar sprake van een zevental huizen en een zestigtal inwoners bij de volkstelling. Desondanks was het tot 1920 een zelfstandig dorp, toen het tot het dorpsgebied van Berlikum werd toegevoegd en tot 1963 had het formeel ook nog de dorpsstatus. Tot in het begin van de twintigste eeuw werd de plaats ook wel gespeld als Klooster Aanjum. Het aantal woningen groeide in de 20ste eeuw.

In 2024 telde de buurtschap, volgens allecijfers.nl op basis van Kadaster- en CBS-gegevens, een achttiental adressen.^[1]

Bronnen, noten en/of referenties