Icosahedrale symmetrie

Van Wikipedia, de vrije encyclopedie

Icosahedrale symmetrie

Icosahedrale symmetrie is de symmetrie van verschillende regelmatige veelvlakken, dus een vorm van polyhedrale symmetrie. Icosahedraal wordt ook geschreven als icosaedraal of als icosaedrisch, al of niet met trema.

Thumb
Vooraanzicht van de bol die weergeeft, met rotatie-assen en fundamenteel domein. De verbindende grote cirkels geven aan waar bij de spiegelvlakken de bol snijden. Alle rotatieassen die niet op de rand staan aangegeven, en de aangegeven grote cirkels, zijn ook van toepassing op dezelfde plaats aan de achterkant.
fundamenteel domein
tweevoudige rotatie-as
drievoudige rotatie-as
vijfvoudige rotatie-as
De zwarte lijnen geven de spiegelvlakken aan.
Thumb
Cyclus 525323

Er zijn twee vormen van icosahedrale symmetrie, maar het gaat in beide gevallen om polyhedrale symmetrie.

Volledige icosahedrale symmetrie is met spiegeling en heeft symmetriegroep van orde 120. Chirale icosahedrale symmetrie is zonder spiegeling en heeft symmetriegroep van orde 60.

Beide symmetriegroepen hebben de volgende assen van rotatiesymmetrie met het volgende aantal punten waar ze het oppervlak van een convex object met icosahedrale symmetrie snijden (het aantal assen is steeds de helft):

  • 12 van orde 5. Ze gaan in de voorbeelden door de middens van vijfhoeken en tienhoeken, en door hoekpunten waar 5 gelijke hoeken samenkomen.
  • 20 van orde 3. Ze gaan in de voorbeelden door de middens van driehoeken en zeshoeken, en door hoekpunten waar 3 gelijke hoeken samenkomen.
  • 30 van orde 2. Ze gaan in de voorbeelden door de middens van ribben waar twee gelijke zijvlakken aan elkaar grenzen, de middens van zijvlakken die regelmatige veelhoeken met een even aantal hoeken zijn, de middens van ruiten, en hoekpunten waar vier gelijke hoeken samenkomen.

Het aantal maal de orde is steeds 60, de orde van .

De volledige versie heeft verder 15 spiegelvlakken. In termen van de orde van de gepasseerde rotatiepunten volgen de corresponderende grote cirkels de cyclus (525323), twee cycli voor een grote cirkel. Ze gaan gezamenlijk door alle rotatiepunten, en wel zovaak als de orde is. De spiegelvlakken gaan in de voorbeelden loodrecht door de middens van ribben, langs ribben en door hoekpunten. Het fundamenteel domein is de driehoek 235, 1/120 deel van het veelvlak. Het bekijken van het fundamenteel domein kan het overzichtelijker maken om figuren met een bepaalde symmetrie te onderscheiden en vergelijken.

is algebraïsch de alternerende groep , de even permutaties van 5 elementen. De 20 hoekpunten van een twaalfvlak kunnen namelijk, op twee manieren, over 5 groepen van 4 worden verdeeld, die elk de hoekpunten vormen van een viervlak. De elementen van corresponderen 1-op-1 met de even permutaties van de 5 tetraëders. = Ci, dus algebraïsch A5 × C2.

Tetrahedrale en octahedrale symmetrie zijn twee andere vormen van polyhedrale symmetrie. Alle zijvlakken van de hier behandelde veelvlakken zijn regelmatige veelhoeken.

Veelvlakken met volledige icosahedrale symmetrie

Samenvatten
Perspectief

Twee regelmatige veelvlakken

Er zijn twee regelmatige veelvlakken met volledige icosahedrale symmetrie:[1]

Meer informatie , ...
Nederlandse naam Griekse naam Afbeelding Hoekpunten per vlak Vlakken per hoekpunt Vlakken Ribben Hoekpunten Schläfli-symbool Symmetriegroep
regelmatig twaalfvlakdodecaëderDodecahedron53123020{5, 3}
regelmatig twintigvlakicosaëderIcosahedron35203012{3, 5}
Sluiten

Vijf archimedische lichamen

Er zijn vijf archimedische lichamen met volledige icosahedrale symmetrie. De bolvormige variant van de afgeknotte icosaëder is zeer bekend als voetbal.

Meer informatie , ...
Naam
(hoekpuntconfiguratie)
Afbeelding Openvouwing Vlakken Soort vlakken Ribben Hoekpunten Symmetriegroep
icosidodecaëder
(3.5.3.5)
Icosidodecahedron
(Animatie)
32 20 driehoeken
12 vijfhoeken
60 tussen een driehoek en een vijfhoek;
het veelvlak is quasiregelmatig, dat wil zeggen dat het ook ribbetransitief is
30
afgeknotte dodecaëder
(3.10.10)
Truncated dodecahedron
(Animatie)
32 20 driehoeken
12 tienhoeken
90 (60 tussen een driehoek en een tienhoek en 30 tussen een twee tienhoeken) 60
afgeknotte icosaëder
(5.6.6)
Truncated icosahedron
(Animatie)
32 12 vijfhoeken
20 zeshoeken
90 (60 tussen een vijfhoek en een zeshoek en 30 tussen een twee zeshoeken) 60
rombische icosidodecaëder
of kleine rombische icosidodecaëder
(3.4.5.4)
Rhombicosidodecahedron
(Animatie)
62 20 driehoeken
30 vierkanten
12 vijfhoeken
120 (60 tussen een vierhoek en een vijfhoek en 60 tussen een driehoek en een vierkant) 60
afgeknotte icosidodecaëder
of grote rombische icosidodecaëder
(4.6.10)
Truncated icosidodecahedron
(Animatie)
62 30 vierkanten
20 zeshoeken
12 tienhoeken
180 (60 tussen een tienhoek en een zeshoek, 60 tussen een tienhoek en een vierkant, en 60 tussen een vierkant en een driehoek) 120
Sluiten

Een aanduiding als 3.5.3.5 (hoekpuntconfiguratie) geeft in volgorde aan welke regelmatige veelhoeken bij elk hoekpunt samenkomen.

De laatste, met de meeste hoekpunten, heeft de bijzonderheid dat dit aantal gelijk is aan de orde van de symmetriegroep. Er is dus geen niet-triviale isometrie die een hoekpunt op zichzelf afbeeldt. De assen en spiegelvlakken gaan dus niet door hoekpunten. Het is dan ook de enige van de vijf veelvlakken met een hoekpuntconfiguratie waarvan de cyclus in omgekeerde richting anders is.

Vijf catalanlichamen

Er zijn vijf catalanlichamen met volledige icosahedrale symmetrie.

Meer informatie , ...
naam afbeelding archimedisch lichaam openvouwing vlakken ribben hoekpunten symmetriegroep
rombische triacontaëder
Animatie
icosidodecaëder 30 ruiten V3.5.3.5 60
het veelvlak is ribbetransitief
32
driehoekige icosaëder
Animatie
afgeknotte dodecaëder 60 gelijkbenige driehoeken V3.10.10 90 (30 lange en 60 korte) 32
pentakische dodecaëder
Animatie
afgeknotte icosaëder 60 gelijkbenige driehoeken V5.6.6 90 waarvan 30 iets langer dan de andere 32
deltaëdrische hexacontaëder
Animatie
rombische icosidodecaëder 60 vliegers V3.4.5.4 120 (60 lange en 60 korte) 62
disdyakische triacontaëder
Animatie
afgeknotte icosidodecaëder 120 bijna rechthoekige driehoeken V4.6.10 180 (60 lange, 60 middellange en 60 korte) 62
Sluiten

Een aanduiding als V3.5.3.5 geeft voor elke hoek van de veelhoek aan hoeveel daarvan samenkomen. De hoeken in het corresponderende bolvormige veelvlak zijn 360° gedeeld door het getal, de hoeken van de vlakke veelhoek zijn iets kleiner.

Conwayveelvlakken

Geodetische en goldbergveelvlakken

Constructie van {3,5+}6,0 uit {3,5+}1,0
Constructie van {3,5+}3,3 uit {5+,3}1,0 via {3,5+}1,1

Geodetische veelvlakken met volledige icosahedrale symmetrie worden aangeduid als {3,5+}m,n met gehele getallen en , en , en (klasse I) of (klasse II). is het triangulatiegetal, gegeven door , dus met en . Ze kunnen worden geconstrueerd als in de figuur.

{3,5+}m,0 heeft hoekpunten, ribben en zijvlakken.

{3,5+}m,m heeft hoekpunten, ribben en zijvlakken.

Bij de geodetische veelvlakken in klasse I bestaat de verbindingslijn tussen twee nabije 5-valente hoekpunten uit ribben. In klasse II bevinden zich er driehoeken tussen. geeft aan met welke factor het aantal driehoeken wordt vermenigvuldigd ten opzichte van dat van het regelmatig twaalfvlak.

Er bestaan eenduidige duale versies hiervan, de goldbergveelvlakken, met vlakke zijvlakken en behoud van symmetrie.[2] Ze worden aangeduid als {5+,3}m,n.

Er geldt dus:

{5+,3}m,0 heeft zijvlakken, ribben en hoekpunten.

{5+,3}m,m heeft zijvlakken, ribben en hoekpunten.

Twee nabije vijfhoeken hebben bij de goldbergveelvlakken in klasse I hun zijden naar elkaar gekeerd, en ertussen bevinden zich zeshoeken. Nabije vijfhoeken in klasse II hebben hun hoeken naar elkaar gekeerd, en er zijn langs de verbindingslijn ribben en zeshoeken, om en om.

{5+,3}1,0 is een regelmatig veelvlak en {5+,3}1,1 een archimedisch lichaam, de zeshoeken zijn dus regelmatig. Bij de overige goldbergveelvlakken zijn alle zeshoeken of een deel ervan onregelmatig: de zijden zijn wel even lang, maar de hoeken zijn niet gelijk. Zo heeft bijvoorbeeld {5+,3}2,0 zeshoeken met twee hoeken van 116,6°, die waar drie zeshoeken samenkomen, en vier van 121,7°.[3]

Uit {3,5+}m,0 wordt {3,5+}km,0 geconstrueerd volgens de eerste rij afbeeldingen. Uit {3,5+}m,m wordt dit {3,5+}km,km. Uit {5+,3}m,0 wordt {3,5+}m,m geconstrueerd door 12 vijfhoeken te verdelen in elk vijf driehoeken en zeshoeken in elk zes driehoeken, zodat er driehoeken ontstaan. Uit {5+,3}m,m ontstaat zo {3,5+}2m,0.

Hieronder volgt een tabel met geselecteerde geodetische veelvlakken en bijbehorende goldbergveelvlakken met volledige icosahedrale symmetrie. De kolom Zijvlakkendriehoek geeft voor de geodetische veelvlakken de zijvlakken aan tussen drie nabije 5-valente hoekpunten. Voor de goldbergveelvlakken geven de hoekpunten van de gelijkzijdige driehoeken in de figuur de zijvlakken aan tussen en inclusief drie nabije vijfhoeken.

Meer informatie , ...
m n Klasse Hoekpunten
(geodetisch)
Zijvlakken
(goldberg)
Ribben
Zijvlakken
(geodetisch)
Hoekpunten
(goldberg)
Zijvlakken-
driehoek
Geodetisch Goldberg
Symbolen Conway Afbeelding Symbolen Conway Afbeelding
101I123020{3,5}
{3,5+}1,0
I{5,3}
{5+,3}1,0
GP5(1,0)
D
204I4212080{3,5+}2,0uI
dcdI
{5+,3}2,0
GP5(2,0)
cD
309I92270180{3,5+}3,0xI
ktI
{5+,3}3,0
GP5(3,0)
yD
tkD
4016I162480320{3,5+}4,0uuI
dccD
{5+,3}4,0
GP5(4,0)
c2D
5025I252750500{3,5+}5,0u5I

u5I

{5+,3}5,0
GP5(5,0)
c5D
6036I3621080720{3,5+}6,0uxI
dctkdI
{5+,3}6,0
GP5(6,0)
cyD
ctkD
7049I4921470980{3,5+}7,0vvI
dwrwdI
{5+,3}7,0
GP5(7,0)
wwD
wrwD
8064I64219201280{3,5+}8,0u3I
dcccdI
{5+,3}8,0
GP5(8,0)
cccD
9081I81224301620{3,5+}9,0xxI
ktktI
{5+,3}9,0
GP5(9,0)
yyD
tktkD
100100I100230002000{3,5+}10,0uu5I

uu5I

{5+,3}10,0
GP5(10,0)
cc5D
110121I121236302420{3,5+}11,0u11I

u11I

{5+,3}11,0
GP5(11,0)
c11D
120144I144243202880{3,5+}12,0uuxD
dcctkD
{5+,3}12,0
GP5(12,0)
ccyD
cctkD
130169I169250703380{3,5+}13,0u13I

u13I

{5+,3}13,0
GP5(13,0)
c13D
140196I196258803920{3,5+}14,0uvvI
dcwwdI
{5+,3}14,0
GP5(14,0)
cwrwD
150225I225267504500{3,5+}15,0u5xI
u5ktI
{5+,3}15,0
GP5(15,0)
c5yD
c5tkD
160256I256276805120{3,5+}16,0dc4dI{5+,3}16,0
GP5(16,0)
ccccD
113II329060{3,5+}1,1kD{5+,3}1,1
GP5(1,1)
yD
ktD
2212II122360240{3,5+}2,2unI
=dctI
{5+,3}2,2
GP5(2,2)
czD
cdkD
3327II272810540{3,5+}3,3xnI
ktkD
{5+,3}3,3
GP5(3,3)
yzD
tkdkD
4448II4821440960{3,5+}4,4u2nI
dcctI
{5+,3}4,4
GP5(4,4)
c2zD
cctI
5575II75222501500{3,5+}5,5u5nI{5+,3}5,5
GP5(5,5)
c5zD
66108II108232402160{3,5+}6,6uxnI
dctktI
{5+,3}6,6
GP5(6,6)
cyzD
ctkdkD
77147II147244102940{3,5+}7,7vvnI
dwrwtI
{5+,3}7,7
GP5(7,7)
wwzD
wrwdkD
88192II192257603840{3,5+}8,8u3nI
dccckD
{5+,3}8,8
GP5(8,8)
c3zD
ccctI
99243II243272904860{3,5+}9,9xxnI
ktktkD
{5+,3}9,9
GP5(9,9)
yyzD
tktktI
1212432II4322129608640{3,5+}12,12uuxnI
dccdktkD
{5+,3}12,12
GP5(12,12)
ccyzD
cckttI
1414588II58821764011760{3,5+}14,14uvvnI
dcwwkD
{5+,3}14,14
GP5(14,14)
cwwzD
cwrwtI
1616768II76822304015360{3,5+}16,16uuuunI
dcccctI
{5+,3}16,16
GP5(16,16)
cccczD
cccctI
Sluiten

Fundamenteel domein

Het fundamenteel domein is de driehoek tussen nabije assen met orde 2, 3 en 5, dit is 1/120 deel van het veelvlak. Als illustratie van het bepalen van het aantal zijvlakken enz. door die in het fundamenteel domein te tellen (ook bij andere veelvlakken met volledige icosahedrale symmetrie) wordt dit hier gedaan bij de afgebeelde selectie goldbergveelvlakken.

Het fundamenteel domein bevat altijd 1/10 vijfhoek, en verder:

bij een regelmatig twaalfvlak niets, bij een afgeknotte icosaëder een vliegervormige 1/6 zeshoek, bij een ribbe-afgeknotte dodecaëder 1/4 zeshoek, bij een afgeknotte pentakisdodecaëder een vijfhoekige 1/2 zeshoek en een driehoekige 1/6 zeshoek, bij een ribbe-afgeknotte afgeknotte icosaëder een vijfhoekige 1/2 zeshoek, 1/4 zeshoek en een driehoekige 1/6 zeshoek, bij tktI vier vijfhoekige halve zeshoeken en een vliegervormige 1/6 zeshoek, bij ctkD een hele zeshoek, drie vijfhoekige halve zeshoeken, 1/4 zeshoek en een vliegervormige 1/6 zeshoek. Het hele veelvlak heeft dus steeds 12 vijfhoeken en resp. 0, 20, 30, 80, 110, 260 en 350 zeshoeken.

Op dezelfde manier kan het aantal hoekpunten bepaald worden, maar dan telt een hoekpunt wel slechts mee voor een gedeelte dat correspondeert met het aantal exemplaren van het fundamenteel domein waar het aan grenst (1, 2, 4, 6 of 10). Zo gerekend is het aantal hoekpunten in het fundamenteel domein resp. 1/6, 1/2, 2/3, 1 1/2, 2, 4 1/2 en 6, en in totaal dus resp. 20, 60, 80, 180, 240, 540 en 720. Evenzo telt bij het bepalen van het aantal ribben in het fundamenteel domein een gedeeltelijk ribbe slechts voor dat deel, en bovendien gehalveerd als deze langs de rand van het fundamenteel domein loopt. De formule van Euler voor veelvlakken kan worden gebruikt om de berekeningen te beperken of te controleren. Een en ander gaat analoog bij een andere symmetrie.

Recapitulerend ter vergelijking:

Bij {5+,3}m,0 hebben twee nabije vijfhoeken hun zijden naar elkaar gekeerd, en bevinden zich er zeshoeken tussen. Het heeft 12 vijfhoeken en zeshoeken, ribben en hoekpunten.

Bij {5+,3}m,m hebben nabije vijfhoeken hun hoeken naar elkaar gekeerd, en zijn er langs de verbindingslijn ribben en zeshoeken. Het heeft 12 vijfhoeken en zeshoeken, ribben en hoekpunten.

Als bij de afgebeelde figuur met volledige icosahedrale symmetrie lijnen slechts worden opgevat als verdeling in de 120 fundamentele domeinen dan zijn er per stuk 1/10 tienhoek en 1/6 zeshoek, als het ribben zijn dan zijn er per fundamenteel domein een rode en een gele driehoek. Het hele oppervlak heeft dus respectievelijk 12 tienhoeken en 20 zeshoeken (gekromd) of 120 rode en 120 gele driehoeken. Per fundamenteel domein zijn er respectievelijk 1 en 3 ribben, dus in totaal respectievelijk 120 en 360. Per fundamenteel domein zijn er respectievelijk 3/4 en 61/60 hoekpunten, dus in totaal respectievelijk 90 en 122.

Veelvlakken met chirale icosahedrale symmetrie

Samenvatten
Perspectief

Twee chirale archimedische lichamen

Er zijn twee archimedische lichamen met chirale icosahedrale symmetrie. Ze zijn elkaars spiegelbeeld.

Meer informatie ...
Naam
(hoekpuntconfiguratie)
Afbeelding Openvouwing Vlakken Soort vlakken Ribben Hoekpunten Symmetriegroep
stompe dodecaëder
of afgeknotte icosidodecaëder
(2 chirale vormen)
(3.3.3.3.5)
Snub dodecahedron (Ccw)
(Animatie)
Snub dodecahedron (Cw)
(Animatie)
Thumb 92 80 driehoeken
12 vijfhoeken
150 60
Sluiten

Twee chirale catalanlichamen

Er zijn twee catalanlichamen met chirale icosahedrale symmetrie. Ze zijn elkaars spiegelbeeld. Hieronder wordt er één getoond.

Meer informatie ...
naam afbeelding archimedisch lichaam openvouwing vlakken ribben hoekpunten symmetriegroep
vijfhoekige hexacontaëder
Animatie
stompe dodecaëder 60 vliegerachtige spiegelsymmetrische vijfhoeken met 4 gelijke hoeken V3.3.3.3.5 150 (60 lange en 90 korte) 92
Sluiten

Chirale conwayveelvlakken

Chirale geodetische en goldbergveelvlakken

Geodetische veelvlakken met chirale icosahedrale symmetrie worden aangeduid als {3,5+}m,n en {5+,3}m,n met gehele getallen , en (klasse III). Verwisselen van en geeft de gespiegelde versie. is het triangulatiegetal, gegeven door .

Er bestaan eenduidige duale versies hiervan, de goldbergveelvlakken, met vlakke zijvlakken en behoud van symmetrie.[2] Ze worden aangeduid als {5+,3}m,n.

Bij de goldbergveelvlakken zijn alle zeshoeken of een deel ervan onregelmatig: de zijden zijn wel even lang, maar de hoeken zijn niet gelijk.

Hieronder volgt een tabel met geselecteerde geodetische veelvlakken en bijbehorende goldbergveelvlakken met chirale icosahedrale symmetrie, met van enantiomorfe paren steeds maar een van de twee, met . De kolom Zijvlakkendriehoek geeft voor de geodetische veelvlakken de zijvlakken aan tussen drie nabije 5-valente hoekpunten. Voor de goldbergveelvlakken geven de hoekpunten van de gelijkzijdige driehoeken in de figuur de zijvlakken aan tussen (en inclusief) drie nabije vijfhoeken.

Meer informatie , ...
m n Klasse Hoekpunten
(geodetisch)
Zijvlakken
(goldberg)
Ribben
Zijvlakken
(geodetisch)
Hoekpunten
(goldberg)
Zijvlakken-
driehoek
Geodetisch Goldberg
Symbolen Conway Afbeelding Symbolen Conway Afbeelding
217III72210140{3,5+}2,1vI
dwD
{5+,3}2,1
GP5(2,1)
wD
3113III132390260{3,5+}3,1v3,1I{5+,3}3,1
GP5(3,1)
w3,1D
3219III192570380{3,5+}3,2v3I{5+,3}3,2
GP5(3,2)
w3D
4121III212630420{3,5+}4,1dwtI{5+,3}4,1
GP5(4,1)
wkI
4228III282840560{3,5+}4,2vnI
dwtI
{5+,3}4,2
GP5(4,2)
wdkD
4337III3721110740{3,5+}4,3v4I{5+,3}4,3
GP5(4,3)
w4D
5131III312930620{3,5+}5,1u5,1I{5+,3}5,1
GP5(5,1)
w5,1D
5239III3921170780{3,5+}5,1u5,1I{5+,3}5,1
GP5(5,1)
w5,1D
5349III4921470980{3,5+}5,3vvI
dwwD
{5+,3}5,3
GP5(5,3)
wwD
6252III52215601040{3,5+}6,2v3,1uI{5+,3}6,2
GP5(6,3)
w3,1cD
6363III63218901260{3,5+}6,3vxI
dwdktI
{5+,3}6,3
GP5(6,3)
wyD
wtkD
8284III84225201680{3,5+}8,2vunI
dwctI
{5+,3}8,2
GP5(8,2)
wczD
wcdkD
84112III112233602240{3,5+}8,4vuuI
dwccD
{5+,3}8,4
GP5(8,4)
wccD
112147III147244102940{3,5+}11,2vvnI
dwwtI
{5+,3}11,2
GP5(11,2)
wwzD
123189III189256703780{3,5+}12,3vxnI
dwtktktI
{5+,3}12,3
GP5(12,3)
wyzD
wtktI
106196III196258803920{3,5+}10,6vvuI
dwwcD
{5+,3}10,6
GP5(10,6)
wwcD
126252III252275605040{3,5+}12,6vxuI
dwdktcI
{5+,3}12,6
GP5(12,6)
cywD
wctkD
164336III3362100806720{3,5+}16,4vuunI
dwdckD
{5+,3}16,4
GP5(16,4)
wcczD
wcctI
147343III3432102906860{3,5+}14,7vvvI
dwrwwD
{5+,3}14,7
GP5(14,7)
wwwD
wrwwD
159441III4412132308820{3,5+}15,9vvxI
dwwtkD
{5+,3}15,9
GP5(15,9)
wwxD
wwtkD
168448III4482134408960{3,5+}16,8vuuuI
dwcccD
{5+,3}16,8
GP5(16,8)
wcccD
181343III3432102906860{3,5+}18,1vvvI
dwwwD
{5+,3}18,1
GP5(18,1)
wwwD
189567III56721701011340{3,5+}18,9vxxI
dwtktkD
{5+,3}18,9
GP5(18,9)
wyyD
wtktkD
2012784III78422352015680{3,5+}20,12vvuuI
dwwccD
{5+,3}20,12
GP5(20,12)
wwccD
20171029III102923087020580{3,5+}20,17vvvnI
dwwwtI
{5+,3}20,17
GP5(20,17)
wwwzD
wwwdkD
2871029III102923087020580{3,5+}28,7vvvnI
dwrwwdkD
{5+,3}28,7
GP5(28,7)
wwwzD
wrwwdkD
Sluiten

Constructie

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.