Eenzijdige rechtshandeling

Een eenzijdige rechtshandeling is een rechtshandeling van een rechtssubject. De term wordt zowel in het internationaal recht als in het nationaal privaat- en publiekrecht gebruikt.

Eenzijdige rechtshandeling in het internationaal recht

In het internationaal recht is een eenzijdige rechtshandeling een verplichting die een staat of internationale organisatie zichzelf oplegt en die onder het internationaal recht valt. Het gaat om een openbare (of algemeen bekend zijnde) mededeling of gedraging die expliciet duidelijk maakt dat de betreffende staat of internationale organisatie zich wil binden.

Staten

Wat staten betreft geldt dat eenzijdige rechtshandelingen gepleegd kunnen worden door bevoegde personen, zoals het staatshoofd of de minister van buitenlandse zaken. Ten aanzien van bilaterale betrekkingen kan een ambassadeur dat in veel gevallen ook doen. Eenzijdige rechtshandelingen moeten in grote lijnen voldoen aan dezelfde eisen als verdragen. Zo mogen zij niet in strijd zijn met het jus cogens.^[1]

Voorbeelden van eenzijdige rechtshandelingen door staten zijn de kennisgeving, het protest tegen iets dat de staat niet aanstaat, de belofte en de erkenning.

Internationale organisaties

Resoluties van internationale organisaties zijn in beginsel niet juridisch bindend. Veel resoluties zijn slechts aanbevelingen. Die aanbevelingen hebben echter wel enig juridisch gevolg: ze omvatten vaak een rechtsovertuiging, een vereiste om tot gewoonterecht te verworden. Als de staten daarnaar handelen, heeft de resolutie bijgedragen aan de totstandkoming van nieuwe gewoonterechtelijke regels. In sommige gevallen is een resolutie echter wél juridisch bindend, zoals bij besluiten van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties en resoluties ten aanzien van het interne bestuur van een internationale organisatie.

Eenzijdige rechtshandelingen in het Nederlandse privaatrecht

In het privaatrecht is een eenzijdige rechtshandeling een op rechtsgevolg gerichte handeling waarvoor in tegenstelling tot de meerzijdige rechtshandelingen geen overeenstemmende willen van twee of meer personen nodig zijn. De eenzijdige rechtshandeling wordt door één persoon tot stand gebracht. Men maakt daarbij onderscheid tussen gerichte en ongerichte eenzijdige rechtshandelingen. Een gerichte eenzijdige rechtshandeling wordt jegens een specifieke andere persoon gedaan die geen "partij" is bij de rechtshandeling, maar de "geadresseerde" ervan. Voorbeelden hiervan zijn het opzeggen van een huur- of arbeidsovereenkomst of abonnement, en het verlenen van volmacht. Een ongerichte eenzijdige rechtshandeling wordt niet jegens een specifieke andere persoon gedaan. Een voorbeeld daarvan is het maken van een testament.

Eenzijdige rechtshandelingen in het Nederlandse publiekrecht

Het uitvaardigen van algemeen verbindende voorschriften, maar ook besluiten met algemene strekking, beschikkingen (zoals het verlenen van een vergunning) en rechterlijke vonnissen zijn te beschouwen als eenzijdige publiekrechtelijke rechtshandelingen.

Rechtsfeitenschema Nederlands privaat- en publiekrecht
Feiten (gebeurtenissen, omstandigheden, handelingen, tijdsverlopen)
Rechtsfeiten (gebeurtenissen, omstandigheden, handelingen, tijdsverlopen met rechtsgevolg)														Blote feiten (gebeurte­nissen, omstandig­heden, menselijke hande­lingen, tijds­verlopen zonder rechts­gevolg)
Menselijke handelingen met rechtsgevolg													Blote rechtsfeiten (feiten met rechts­gevolg, zijnde geen menselijke hande­lingen) verjaring overlijden geboorte naburigheid
Rechtshandelingen (menselijke handelingen met beoogd rechtsgevolg)											Feitelijke handelingen (menselijke handelingen met niet-beoogd rechtsgevolg)
Eenzijdige rechtshandelingen			Meerzijdige rechtshandelingen								Onrechtmatige daad veroorzaken ongeluk, gevaarzetting en/of Strafbaar feit moord, doodslag, diefstal	Rechtmatige daad zaakwaar­neming, ongerecht­vaardigde verrijking, onverschul­digde betaling
Eenzijdige privaatrechtelijke rechtshandeling		Eenzijdige publiek­rechtelijke rechts­handeling wetgeving besluit met algemene strekking, beschikking, vonnis	Meerzijdige privaatrechtelijke rechtshandeling							Meerzijdige publiek­rechtelijke rechts­handeling afspraak tussen overheids­organen
Gerichte eenzijdige privaat­rechtelijke rechts­handeling aanbod, aanvaarding, opzegging arbeids­overeen­komst	Ongerichte eenzijdige privaat­rechtelijke rechts­handeling wilsbe­schikking, verwerping/ aanvaarding erfenis		Privaatrechtelijke overeenkomsten						Overige privaat­rechtelijke meer­zijdige rechts­hande­lingen
			Verbintenisscheppende (obligatoire) overeenkomst		Goederen­rechtelijke overeen­komst levering, cessie	Bevrijdende (liberatoire) overeen­komst kwijt­schelding, afstand	Familie­rechte­lijke overeen­komst huwelijks­voor­waarden	Overige overeen­komsten
			Wederkerige overeen­komst koop, huur	Eenzijdige overeen­komst schenking, bewaarneming

Noot

1. Marc Bossuyt en Jan Wouters (2005): Grondlijnen van internationaal recht, Intersentia, Antwerpen enz., blz. 128-130.