De vrolijke drinker (Judith Leyster)

De vrolijke drinker of Peeckelhaering is een schilderij van Judith Leyster uit 1629.

De vrolijke drinker
Peeckelhaering
Kunstenaar	Judith Leyster
Signatuur	JL* 1629
Jaar	1629
Ontstaan in	Haarlem
Techniek	olieverf op doek
Afmetingen	89 × 85 cm
Museum	Rijksmuseum Amsterdam
Inventarisnummer	SK-A-1685
Werken van Judith Leyster
Vorige	De serenade
Volgende	Peeckelhaering met een tinnen kan en een pijp
RKD-gegevens
Portaal    Kunst & Cultuur

Hendrick Pot, Vrolijk gezelschap, Museum Boijmans Van Beuningen. Peeckelhaering zit rechts met kan en pijp.

Een 16e-eeuwse voorloper van Peeckelhaering: Adriaen Huybrechts (I) naar Cornelis Massijs, Drinkend gezelschap met een nar, gravure, Rijksmuseum Amsterdam.^[1]

Beschrijving

Waarschijnlijk heeft Judith Leyster hier de nar Peeckelhaering uitgebeeld, of preciezer gezegd: een toneelspeler in de rol van Peeckelhaering. Want het gezicht van de figuur is zo expressief en gedetailleerd uitgewerkt dat het een portret lijkt. Hendrick Pot heeft een soortgelijk personage weergegeven op zijn schilderij Vrolijk gezelschap dat hij in het kielzog van Frans Hals en Leyster heeft gemaakt.^[2]

Peeckelhaering was de nar van het Haarlemse volkstoneel. Hij speelde de nathals of kannenkijker die vanwege het eten van zoute haring voortdurend zijn "brakke" keel moest spoelen. Zijn naam is bekend dankzij een gravure naar een schilderij van Frans Hals met het opschrift:

Siet Monsieur Peeckelhaering an.. En hout het met de vogte back.
Hy pryst een frisse volle kan.. Dat doet syn keel is altyt brack.

Als Leyster inderdaad een komediant in de rol van Peeckelhaering heeft geschilderd, kan Frans Hals twee andere Haarlemse toneelspelers hebben geportretteerd, die ieder hun eigen draai aan het karakter Peeckelhaering gaven, met hun eigen kleding en attributen. Enerzijds de figuur in het rood-gele pak die vroeger bekend stond als "De mulat" en ook door Dirck Hals is geschilderd, en anderzijds een wat oudere man met baard, die ook door de Rotterdamse kunstenaar Willem Buytewech is afgebeeld (Buytewech was een Rotterdammer, maar woonde in de jaren 1612-1617 in Haarlem).^[3] Het uiterlijk en de kleding van Peeckelhaering (en andere personages in het Hollandse volkstoneel) lagen namelijk niet vast en de acteur kon er zijn eigen invulling aan geven. Wel was hij steeds herkenbaar aan zijn attributen: een wijnkan, een pijp en een wijdvallend narrenpak. Soms waren de verwijzingen explicieter; dan was hij omhangen met een krans worstjes, eieren en zoute haringen, zoals op Frans Hals' Vastenavondgangers, waar ook Hans Worst van de partij is. Voorlopers van de voorstellingen van de Haarlemse schilders, zijn onder anderen de 16e-eeuwse bordeelscènes met narren van Lucas van Leyden en Cornelis Massijs.^[4]

Peeckelhaering bij andere schilders

• 
  Jonas Suyderhoef naar Frans Hals, Monsieur Peeckelhaering, Rijksmuseum Amsterdam.^[5]
• 
  Frans Hals, Peeckelhaering, ca. 1628, Schloss Wilhelmshöhe, Kassel.
• 
  Frans Hals, "De mulat", ca. 1628, Museum der bildenden Künste, Leipzig.
• 
  Frans Hals, Vastenavondgangers, ca. 1616-1617, Metropolitan Museum of Art, New York.
• 
  Dirck Hals, Vrolijk gezelschap, ca. 1620, Städel Museum, Frankfurt.
• 
  Willem Buytewech, Vrolijk gezelschap, ca. 1620, Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam. Peeckelhaering is de oude man achter de tafel, die omhangen is met worstjes.

Herkomst

Het schilderij werd in 1890 geveild in Parijs (Hôtel Drouot), waarna het in 1897 via kunsthandel F. Kleinberger in Parijs werd aangekocht door Rijksmuseum Amsterdam.

Bronnen

• Welu, J.A. & Biesboer, P. (red.) (1993): Judith Leyster. Schilderes in een mannenwereld, Zwolle, Waanders, p. 130-135 (cat. 2: Vrolijke drinker)
• Biesboer, P. & Sitt, M. (red.) (2003): Satire en vermaak. Het genrestuk in de tijd van Frans Hals, Zwolle, Waanders / Frans Hals Museum Haarlem, p. 130-131 (cat. 25: Peeckelhaering)

Externe link

• Een zot met een drinkkan, bekend als 'De vrolijke drinker' (Rijksmuseum Amsterdam)

Noten en referenties

1. Zie Drinkend gezelschap met een nar (online catalogus Rijksmuseum)
2. Kortenhorst-Von Bogendorf Rupprath herkent er dezelfde acteur in (Welu & Biesboer 1993, p. 134-135, cat. 2 & 37); Biesboer vermeldt alleen dat de figuren waarschijnlijk allebei Peeckelhaering voorstellen (Biesboer & Sitt 2003, cat. 25 & 42)
3. Welu & Biesboer 1993, p. 336-340; Biesboer & Sitt 2003, cat. 6, 9, 21 & 22
4. Welu & Biesboer 1993, p. 78, 130; Biesboer & Sitt 2003, p. 184
5. Zie Meneer 'Peeckelhaering' (online catalogus Rijksmuseum)

Werken van Judith Leyster

Twee muzikanten · De serenade · De vrolijke drinker (Pekelharing) · Peeckelhaering met een tinnen kan en een pijp · Vrolijk gezelschap · De laatste druppel · Zelfportret · Jongen in profiel · Meisje met strohoed · Twee kinderen met een kat · Vrolijk paar · Een spelletje triktrak · Man die een vrouw geld aanbiedt · Jonge vrouw met een luit · Het concert · Jonge fluitspeler · Kinderen met een kat en een aal · Portret van een onbekende vrouw · Stilleven · Bloemen in een vaas
Aquarel: De vroege Brabantsson
Toegeschreven: Portret van een vrouw, mogelijk zelfportret

Oeuvrelijst