Hij was de zoon van Quinten Massijs (I) en Alyt van Tuylt en de jongere broer van Jan Massijs.
Het is pas na de dood van hun vader in 1530 dat Cornelis en zijn oudere broer Jan zich inschrijven als vrijmeester bij het Antwerpse Sint-Lucasgilde. Voor 1531 is er geen enkel werk dat door een van beiden gesigneerd werd, wat erop wijst dat ze in het atelier van hun vader werkten.[3] Na zijn inschrijving bij de gilde is er geen spoor van hem meer terug te vinden in de documenten van Sint-Lucas.[4] Hij werkte in Antwerpen tot in 1544 toen hij de stad verliet in verband met de vervolging van protestanten.[5] Ze zouden aanhangers geweest zijn van Eligius Pruystinck ook bekend als Loy de Schaliedecker, die in 1544 werd aangehouden en tot de brandstapel veroordeeld. Cornelis Massijs zou dan in Engeland en Duitsland verbleven hebben, mogelijk in Italië, hij keerde niet meer terug naar Antwerpen.[6] In Engeland maakte hij ca. 1547 een gravure met een portret van Hendrik VIII, in Duitsland van Peter Ernst I van Mansfeld-Vorderort en zijn vrouw.
Zijn werken behoren tot de renaissancestijl. Cornelis was vooral bekend van zijn landschappen. Omstreeks 1537 begon hij met het maken van gravures. Hij werd hierbij sterk beïnvloed door motieven en de vormtaal van de Italiaanse renaissance.[4] Hij was een van de belangrijke schakels tussen de fantastische landschappen van Joachim Patinir en de realistische landschappen waarvan hij mee aan de basis lag. De landschappen hierbij illustreren dit zeer duidelijk. De Terugkeer van de verloren zoon wijst nog volop naar Patinir, terwijl de Aankomst van de Heilige Familie in Bethlehem, vijf jaar later geschilderd, een totaal vernieuwde stijl toont.[4]
Terugkeer van de verloren zoon, 1538, Rijksmuseum, Amsterdam
Aankomst van de Heilige Familie in Bethlehem, 1543, Staatliche Museen zu Berlin
Hij maakte ook een aantal gravures waarin geen historisch narratief werd afgebeeld en was daarmee een van de eersten die de weg naar het zuivere landschapsschilderij insloeg.[4]
Er zijn drie monogrammen bekend die de kunstenaar gebruikte doorheen zijn carrière. Tussen 1537 en 1539 was dat 'COR. MET' dat teruggevonden werd op zijn schilderij De terugkeer van de verloren zoon. Zijn tweede monogram was 'CME' tussen 1539 en 1543 zoals onder meer op de Aankomst van de Heilige Familie in Bethlehem. Later, vanaf 1544, ging hij CMA gebruiken.[7]
Schilderijen
Hierbij een çonvolledige) lijst van werken gesigneerd door Cornelis of toegeschreven aan hem.
Terugkeer van de verloren zoon, 1538, Rijksmuseum, Amsterdam (gesigneerd)
Landschap met herberg en boeren, Rijksmuseum Twenthe
Landschap met de Heilige Hiëronymus, 1547, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen
Landschap met Juno en Argus, 1545-1555, privéverzameling
Enkele gravures
De gravures komt men in talrijke musea tegen, hierbij een kleine selectie uit de meer dan 150 bewaarde gavures toegeschreven aan de meester. Er zijn 109 gravures met een monogram bewaard gebleven.
Elizabeth Morrison, Cornelis Massys, in: Illuminating the Renaissance: The Triumph of Flemish Manuscript Painting in Europe, Scot McKendrick en Thomas Kren ed. Los Angeles, Getty Publications, 2003, pp. 490-491.
