Boekenweekgeschenk

Het boekenweekgeschenk is een jaarlijkse uitgave in het kader van de Nederlandstalige Boekenweek. Het wordt tijdens die week door boekhandelaars in Nederland gratis aangeboden aan klanten die tijdens die week voor een zeker bedrag boeken komen aanschaffen. Het heeft een vaste lengte van 29.000 woorden of 96 pagina's. Sinds 2014 zijn de Boekenweek en het daarbij behorende boekenweekgeschenk uitgebreid naar Vlaanderen. Sinds dat jaar wordt het boekenweekgeschenk ook door Vlaamse boekhandels gratis aangeboden aan klanten die tijdens deze week een bedrag van 15 euro besteden aan boeken. In 2024 werd de keuze voor de familie Chabot in Vlaanderen niet geapprecieerd en werd in plaats daarvan het boekje Als de liefde faalt van Marnix Peeters cadeau gedaan aan de Vlaamse lezers, maar niet onder de naam boekenweekgeschenk, want deze naam is gedeponeerd.^[1][2]

Maarten Biesheuvel met het door hem geschreven boekenweekgeschenk van 1988, Een overtollig mens

Het boekenweekgeschenk is een novelle, essay of roman dat ieder jaar door een andere schrijver speciaal voor de Boekenweek wordt geschreven. Daarbij hoeft de auteur niet per se rekening te houden met het thema. De auteur is hoofdgast tijdens het Boekenbal ter opening van deze, Nederlandstalige, Boekenweek. Als eigen geschenk hebben de openbare bibliotheken een aantal malen een boekje uitgegeven met een korte inleiding op de boekenweekgeschenkauteur en diens werk.^[3] Vanaf 2018 wordt het boekenweekgeschenk ook in het Fries uitgegeven.

Daarnaast wordt er ieder jaar een boekenweekessay uitgebracht dat dieper ingaat op het thema van de Boekenweek van dat jaar, en dat voor een klein bedrag verkrijgbaar is. Sinds 2019 wordt er ook een boekenweekgedicht geschreven. Dit gedicht verschijnt op een linnen tas en op kaarten die in de horeca en bioscopen verschijnen om te versturen. In 2024 zijn zowel het boekenweekessay als het boekenweekgedicht vervangen door een dichtbundel met de naam "Ooievaarsblues" die door de familie Chabot is samengesteld.

Geschiedenis

Ter ere van het 50-jarige jubileum van Nederlandsche Uitgeversbond werd op 15 november 1930 een Boekendag georganiseerd. Hierbij werd het boekje De uitgever en zijn bedrijf van Johan Tersteeg gratis uitgegeven. Dat boekje was nog geen boekenweek-'geschenk' zoals we dat nu kennen. Twee jaar later, in 1932, werd de eerste Boekenweek georganiseerd met nu voor het eerst een geschenk met de toepasselijke naam Geschenk. Deze traditie werd vrijwel elke volgende Boekenweek herhaald.^[4] Het boekenweekgeschenk wordt uitgegeven door de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB); bij toerbeurt nemen verschillende uitgeverijen de eigenlijke productie voor hun rekening.

In de jaren veertig, vijftig en zestig verscheen het boekenweekgeschenk vaak anoniem, gekoppeld aan een tweetal prijsvragen. Eerst was er een wedstrijd waarbij schrijvers een ongepubliceerd werk konden inzenden, waaruit een jury het werk koos dat als boekenweekboek werd uitgegeven. Vervolgens kon het publiek raden wie de auteur was en daarmee prijzen winnen.^[4][5]

Het boekenweekgeschenk van 1941 werd na één dag op bevel van de Sicherheitsdienst teruggehaald uit de boekhandels, vanwege een in de bundel opgenomen gedicht van de Joodse dichter Maurits Mok. Ook de samensteller Victor E. van Vriesland was van Joodse komaf.

Gerard Reve schreef het boekenweekgeschenk voor 1981, maar zijn novelle De vierde man werd afgewezen vanwege "controversiële passages".

Van 2001 tot en met 2019 kon men op de laatste zondag van de Boekenweek op vertoon van het boekenweekgeschenk de hele dag gratis met Nederlandse treinen (inclusief naar het Duitse Leer vanuit Groningen). Dit kon zowel met de papieren versie als met het e-boek. Sinds 2015 werd het boekenweekgeschenk voor dit doel van een speciale vierkante barcode voorzien, zodat een reiziger op deze dag met het boekenweekgeschenk kon in- en uitchecken bij gesloten NS-poortjes. Deze code diende aan de conducteur te worden getoond bij controle, zodat hij deze kon scannen als bewijs dat er gratis gereisd werd met het boekenweekgeschenk. In 2014 liep deze actie ook in België. In 2020 en 2021 kon er niet gratis worden gereisd vanwege de coronapandemie, en daarna gaf de NS op andere wijze invulling aan de sponsoring van de Boekenweek.^[6]

Geschenken

Jaar	Auteur	Titel	Omschrijving	Thema en bijzonderheden[7]
2025	Gerwin van der Werf	De Krater	novelle	Je moerstaal
2024	De Chabotten	Gezinsverpakking	verhalenbundel	Bij ons in de familie [8]
2023	Lize Spit	De eerlijke vinder	novelle	Ik ben alles[9]
2022	Ilja Leonard Pfeijffer	Monterosso mon amour	novelle	Eerste liefde[10]
2021	Hanna Bervoets[11]	Wat wij zagen	novelle	Tweestrijd
2020	Annejet van der Zijl[12]	Leon en Juliette	novelle	Rebellen en dwarsdenkers
2019	Jan Siebelink	Jas van belofte	novelle	De moeder de vrouw
2018	Griet Op de Beeck	Gezien de feiten	novelle	Natuur
2017	Herman Koch	Makkelijk leven	novelle	Verboden Vruchten
2016	Esther Gerritsen	Broer	novelle	Duitsland - Was Ich noch zu sagen hätte
2015	Dimitri Verhulst	De zomer hou je ook niet tegen	novelle	Waanzin - Te gek voor woorden
2014	Tommy Wieringa	Een mooie jonge vrouw	novelle	Ondertussen ergens anders - Reizen
2013	Kees van Kooten	De verrekijker	novelle	Gouden tijden, zwarte bladzijden
2012	Tom Lanoye	Heldere hemel	novelle	Vriendschap en andere ongemakken
2011	Kader Abdolah	De kraai	novelle	Curriculum Vitae – Geschreven portretten
2010	Joost Zwagerman	Duel	novelle	Jong zijn: het kind, de jeugd, de jongere
2009	Tim Krabbé	Een tafel vol vlinders	novelle	Tjielp Tjielp - De literaire zoo
2008	J. Bernlef	De pianoman	novelle	Van oude menschen... - De derde leeftijd en de letteren
2007	Geert Mak	De brug[13]	reisverslag	Lof der Zotheid - Scherts, satire en ironie Tevens gelijktijdig in het Turks verschenen
2006	Arthur Japin	De grote wereld	novelle	BOEM! Paukeslag - Schrijvers en muziek
2005	Jan Wolkers	Zomerhitte	novelle	Spiegel der Lage Landen - Onze geschiedenis
2004	Thomas Rosenboom	Spitzen	novelle	Frankrijk
2003	Ronald Giphart	Gala	novelle	Styx - Leven en dood in de letteren
2002	Anna Enquist	De ijsdragers	novelle	Hebban olla vogala nestas - Verhalen & gedichten over de liefde
2001	Salman Rushdie	Woede	novelle	Het land van herkomst - Schrijven tussen twee culturen
2000	Harry Mulisch	Het theater, de brief en de waarheid	novelle	Lectori Salutem - Verhalen uit de klassieke oudheid
1999	Connie Palmen	De erfenis	novelle	Familie-album - Ouders en kinderen in de literatuur
1998	Arnon Grunberg	De heilige Antonio	novelle	Panorama Nederland - Stad en land in proza en poëzie
1997	Renate Dorrestein	Want dit is mijn lichaam	novelle	Mijn God - Religie en religieus gevoel in de letteren
1996	Adriaan van Dis	Palmwijn	novelle	Eeuwig El Dorado - Latijns-Amerika en het Caribisch gebied
1995	Leon de Winter	Serenade	novelle	De vijftigste mei - De Tweede Wereldoorlog in de literatuur
1995	C.J. Kelk (samensteller)	12 portretten van Nederlandsche auteurs	Herdruk van de uitgave van 1934, Rotogravure NRM n.v., Leiden
1994	Hella S. Haasse	Transit	novelle	Poëzie Centraal
1993	Willem Frederik Hermans	In de mist van het schimmenrijk	novelle	Het leven geschreven - Dagboeken, brieven en biografieën
1992	A.F.Th. van der Heijden	Weerborstels	novelle	't Prachtig rijk van Insulinde - Nederlands Indië
1991	Cees Nooteboom	Het volgende verhaal	reisverhaal	Schrijvers op reis
1990	F. Springer	Sterremeer	novelle	Van boeken krijg je nooit genoeg
1989	Hugo Claus	De zwaardvis	novelle	Boek en film
1988	J.M.A. Biesheuvel	Een overtollig mens en andere verhalen	verhalenbundel	Nederland - Vlaanderen
1987	Tessa de Loo	Het rookoffer	novelle	Amsterdam, culturele hoofdstad van Europa
1986	Marga Minco	De glazen brug	novelle	Van boeken krijg je nooit genoeg
1985	Remco Campert	Somberman's actie[14]	novelle	De Gouden (50e) Boekenweek
1984	Maarten 't Hart	De ortolaan	novelle	Wie leest, beleeft meer
1983	Wim Kan (met een voorwoord van S. Carmiggelt)	Soms denk ik wel eens bij mezelf...	"Honderd gedachten van Wim Kan en anderen"	Vrije tijd? Een boek werkt!
1982	Marten Toonder	De Andere Wereld	stripverhaal	Boeken blijven
1981	Henri Knap	De ronde van '43	novelle	Ieder zijn eigen boek
1981	Gerard Reve	De vierde man	novelle	Afgewezen vanwege "controversiële passages"
1980	Janwillem van de Wetering	De verdachte Verheugt	detective	Bezig met boeken
1979	Simon Carmiggelt (tekst) en Peter van Straaten (illustraties)	Mooi kado	verhalenbundel	Boeken aan banden
1978	Marnix Gijsen	Overkomst dringend gewenst	verhalenbundel	Boek en communicatie
1977	Mies Bouhuys, Herman van Run en Nico Scheepmaker (samenstelling)	Even geduld AUB	proza en poëzie over de rol van de televisie	Boek en televisie
1976	Hermine Heijermans (samensteller)	Snikken en smartlapjes	bloemlezing uit Nederlandse smartlappen	Boek en muziek
1975	Cees Buddingh' (samensteller)	Bericht aan de reizigers. Een dienstregeling voor de lezer	bloemlezing van verhalen en gedichten met het thema 'reizen'	Reizen en lezen
1974	Louis Couperus (samensteller Karel Reijnders)	Als ik, bijvoorbeeld de geest van mijn moeder op den rand van mijn bed...	bloemlezing	Couperus
1973	Bertus Aafjes	Een lampion voor een blinde	novelle	Literatuur en jazz
1972	Peter van Lindonk	Poësie	gedichten	Poëzie
1971	D.H. Couvée	Protest per prent. Schoppen tegen heilige huisjes	bloemlezing van spotprenten door de eeuwen heen	Protest
1970	Jan Gerhard Toonder	Kasteel in Ierland	novelle
1969	Hubert Lampo	De goden moeten hun getal hebben	novelle
1968	Max Dendermonde	Kom eens om een keizer	novelle
1967	Jan de Hartog	Herinneringen van een bramzijgertje	novelle	Nog nooit werd er zoveel gelezen
1966	Theun de Vries	Het zwaard, de zee en het valse hart	novelle	Lezen is fijn
1965	redactie: Theo Vesseur	Onderweg	korte verhalen	Geen geschenk
1965	Harry Paape	De Geuzen	geschiedenis van het Geuzenverzet tijdens de Tweede Wereldoorlog
1964	Robert van Gulik	Vier vingers	detective
1963	Jacques Presser	Europa in een boek	non-fictie	Europa en het boek
1962	Anton Koolhaas	Een schot in de lucht	verhaal	Het Nederlandse en Vlaamse boek
1961	Agaath van Ree	De onbekende uren	novelle	Novelleprijsvraag CPNB
1960	Elisabeth de Jong-Keesing	De zalenman	novelle
1959	Hella S. Haasse	Dat weet ik zelf niet. Jonge mensen in boek en verhaal	essay
1958	August Defresne	Het gehucht	novelle	Novelleprijsvraag CPNB
1957	C.J. Kelk	Guirlandes om de Boekenkast	acht gesprekken voor de vuist weg over boeken van onze eigen schrijvers	Geen geschenk
1957	Jacques Presser	De nacht der Girondijnen	novelle
1956	J.C. Bloem F. Bordewijk Raymond Brulez Guillaume van der Graft Hella S. Haasse Prof.dr. P. Minderaa Gabriël Smit	Mijn boek van vroeger en van nu	Zeven auteurs vertellen U over de rol die het boek in hun leven speelde	geen geschenk
1956	P.H. Ritter jr.	Ontmoetingen met schrijvers	portretten
1955	Annie M. G. Schmidt	Van schuitje varen tot Van Schendel	2e druk, bestemd voor ouders	geen geschenk
1955	Clare Lennart	Op schrijversvoeten door Nederland	"verslag van een tocht van Clare Lennart langs een vijftiental Nederlandse schrijvers en schrijfsters"
1954	Annie M. G. Schmidt	Van schuitje varen tot Van Schendel	bestemd voor ouders	geen geschenk
1954	Jacques den Haan	Het gevaarlijke boek		geen geschenk
1954	Jacques den Haan, Adriaan Morriën en Charles Boost (samenstelling)	Goed geboekt
1953	C.J. Kelk	Wie schreef dat? : een litterair spel, dat ge met u zelf en anderen kunt beoefenen		geen geschenk
1953	Anthonie Donker	Tien verhalen	verhalen
1952	Anne H. Mulder	Een ars amandi, dat is de kunst van het beminnen : van boeken en bruiden, vlinders en rotatiepersen, metro's en paradijsvogels, benevens een reeks suggesties en adviezen om eigendunkelijk en vermetel in de wind te slaan	novelle	extra uitgave, geen geschenk[15]
1952	Manuel van Loggem	Insecten in plastic	novelle	Novelleprijsvraag CPNB
1951	Olaf J. de Landell	De porseleintafel	novelle
1950	Marianne Philips	De zaak Beukenoot	novelle
1949	Clare Lennart	Twee negerpopjes	novelle
1948	Hella S.Haasse	Oeroeg	novelle
1947	Antoon Coolen	De ontmoeting
1946	D.M.R. Rademacher Schorer: Wat het boek in bezettingstijd heeft beteekend Insider: Wat men er onder verstaat D.A.M. Binnendijk: Welke waarde het heeft voor zijn bezitter D. van Gelder: De tweeledige beteekenis van het exlibris G.H. 's-Gravesande: Een eigen bibliotheek	Het kleine geschenk		De eerste druk verscheen in een zeer kleine oplage vanwege papiergebrek. Hij had 32 pagina's en was geniet.[16]
1945	geen boekenweek
1944
1943
1942
1941	Emmy van Lokhorst en Victor E. van Vriesland (redactie)	Novellen en gedichten	Bertus Aafjes, A. Marja, Hendrik de Vries (2), Gerard den Brabander, Theun de Vries - Muziek voor Potemkin, H.W.J.M. Keuls, Ed. Hoornik, Gerrit Achterberg, D.A.M. Binnendijk, Anton van Duinkerken (2), Clara Eggink, Han G. Hoekstra, Pierre Kemp (2), Henriëtte van Eyk - Goden op aarde, Jac. van Hattum, M. Vasalis, Eddy Evenhuis (2), L.Th. Lehmann (2), Anna Blaman (2), Robert Franquinet, Pierre H. Dubois, Maurits Mok, Max Dendermonde, Max Nord, Hanno van Wagenvoorde, Eric van der Steen, Hidde Heringa - Oerwoud	Na één dag op bevel van de SD teruggehaald uit de boekhandels
1940	Egbert Eewijck, Jan Campert en M. Vasalis	De Getuige, Deez' kleine Hand, Onweer	Drie novellen	Samengesteld door Emmy van Lokhorst en Victor E. van Vriesland
1939	Antoon Coolen, Augusta de Wit en Johan van der Woude	Huwelijk, Liefde en geweld langs den Barito, Afgesloten balans	Drie novellen
1938	F. Bordewijk, Marie Koenen en Marianne Philips	Huis te Huur, Het Friesche goud - Anno 1656, De Koningsweg	Drie novellen
1937	Eduard Elias (redactie)	Rondom het Boek 1937	Bijdragen van Ernst Groenevelt, Johan van der Woude, W.M. Westerman, Gerard Zalsman, Luc Willink, Clare Lennart, K.U. Kel, H.D. Louwes, Eduard Elias, P.M.C. Toepoel, S. Carmiggelt, Jo van Doveren, X, M.A. Moussault-Veegens, Eduard Elias, Th.B.F. Hoyer, en Jenne Clinge Doorenbos. Illustraties van Sam. van Vleuten Jr.
1936	Roel Houwink (redactie)	Rondom het Boek 1936	Bijdragen van Dirk Coster, Tine Cool, Jo de Wit, Johannes Gerardus Geelkerken, Roel Houwink, Jos de Gruyter, Annie Posthumus, M.C. van Oven-van Doorn, W.L.M.E. van Leeuwen, Charles Nypels, Albert Kuyle, B.J.H. Ovink, Casper Höweler, P.H. Muller, Godard Gosses, Garmt Stuiveling en Ben van Eysselsteijn
1935	Roel Houwink (redactie)	Rondom het Boek 1935	Bijdragen van M.J. Langeveld, N.A. Donkersloot, A. Viruly, Roel Houwink, Anton van Duinkerken, P.H. Ritter jr., Ben Stroman, Antoon Coolen, W.J. Aalders, D.L. Daalder, Jan Poortenaar, Cornelis Rijnsdorp, Jef Last, H.M.S.J. de Holl, Nynke van Hichtum en P. Telder
1934	C.J. Kelk (samensteller)	12 portretten van Nederlandsche auteurs	Foto's, bibliografie en biografie van de schrijvers Antoon Coolen, Johan Fabricius, Diet Kramer, A. Viruly, Anthonie Donker, A. den Doolaard, Leo Ott, Eva Raedt-de Canter, C.J. Kelk, M.H. Székely-Lulofs, Fré Dommisse en G. van Nes-Uilkens
1933	C.J. Kelk (samensteller)	Herinneringen aan Nederlandsche Schrijvers	Jan Greshoff over W.L. Penning, G.H. 's-Gravesande over Marcellus Emants, P.H. van Moerkerken jr. over Jac. van Looy, Achilles Mussche over Cyriel Buysse, Henri Borel over Frederik van Eeden, M.J. Brusse over Johan de Meester, Lodewijk van Deyssel over Arij Prins, Fernand Toussaint van Boelaere over Prosper Van Langendonck, Henri van Booven over Louis Couperus, J.R. Callenbach over G.F. Haspels, Richard Roland Holst over Jan Veth, Frans Mijnssen over Herman Heijermans, Pet Tideman over Herman Gorter, N.A. Donkersloot over J.H. Leopold, E.J. Prins-Bok over Jacqueline van der Waals, Andries de Rosa over Israël Querido, J. Lens over G. Schrijver, Jan Greshoff over Aart van der Leeuw, Wies Moens over René de Clercq, Margot Vos over C.S. Adama van Scheltema, Raymond Herreman over Karel van de Woestijne, Constant van Wessem over Just Havelaar, Gerard van Eckeren over Carry van Bruggen, J.C. Bloem over Jacob Israël de Haan en Jan Engelman over Gerard Bruning
1932	A.M.E. van Dishoeck, C. Veth en C.J. Kelk (samenstellers)	Bijdragen van Nederlandsche schrijvers en schrijfsters	K.J.L. Alberdingk Thijm, Jo van Ammers-Küller, Kees van Bruggen, M.J. Brusse, Cor Bruijn, H.G. Cannegieter, Antoon Coolen, N.A. Donkersloot, A. den Doolaard, Gerard van Eckeren, Jan Feith, Anna van Gogh-Kaulbach, Jan Greshoff, W.G. van de Hulst, D.Th. Jaarsma, Hendrika Kuyper-van Oordt, Top Naeff, Willy Pétillon, Herman Poort, Siegfried E. van Praag, Jacqueline Reyneke van Stuwe, Herman Robbers, Cornelis Rijnsdorp, F. de Sinclair, M.M. Stiemens-Hopman, Marie Schmitz, Johan van Vorden, Victor E. van Vriesland, Constant van Wessem, Wilma, Alie van Wijhe-Smeding en J.P. Zoomers-Vermeer	Eerste officiële boekenweekgeschenk
1931	geen boekendag (-week)
1930	Johan Tersteeg	De uitgever en zijn bedrijf		Jubileumboekje verschenen bij Boekendag, gehouden ter ere van het 50-jarig bestaan van de Nederlandsche Uitgeversbond.

Vertalingen in het Fries

Jaar	Auteur / Vertaler	Titel	Genre	Bijzonderheden
2025	Gerwin van der Werf / Jetske Bilker	De krater	novelle	Winner boekewike novellewedstriid
2024	De Chabotten / Ytsje Steen-Buwalda	Gesinsferpakking	novelle
2023	Lize Spit / Elske Schotanus	De earlike finer	novelle
2022	Ilja Leonard Pfeijffer / Jetske Bilker	Monterosso mon amour	novelle
2021	Hanna Bervoets / Baukje Zijlstra	Wat wy seagen	novelle
2020	Annejet van der Zijl / Baukje Zijlstra	Leon & Juliette	novelle
2019	Jan Siebelink / Jetske Bilker	Jas fan belofte	novelle
2018	Griet Op de Beeck / Jetske Bilker	Sa't it lân derhinne leit	novelle	Aanleiding: Leeuwarden Culturele Hoofdstad van Europa 2018

Uitgaven voor de jeugd

Tussen 1948 en 1987 werden uitgaven voor jonge mensen voor een lage prijs verkocht tijdens de Boekenweek. Ze stonden los van het kinderboekenweekboek tijdens de Kinderboekenweek, die in tegenstelling tot de algemene Boekenweek in oktober plaatsvindt.

• 1948 Logarithmen en rozen
• 1949 De muze en het ambacht
• 1950 De muze op reis
• 1951 De muze op zee
• 1952 De speelse muze
• 1953 De muze en de seizoenen
• 1954 De muze en de dieren
• 1955 Twee muzen
• 1956 De muze zwerft door Nederland
• 1957 De muze en het meisje
• 1958 De muze vertelt
• 1959 De muze en het heelal
• 1960 De muze viert feest
• 1961 De muze op school
• 1962 De muze en de zeventien provinciën
• 1963 De muze en Europa
• 1964 De dichter en de muze
• 1965 Onderweg
• 1966 Waarachtige driehoek
• 1967 Theater in de tijd
• 1968 Het argument van Solimon
• 1969 Veertig plus, literaire radioportretten
• 1973 Lijstebrij
• 1974 Zo ik iets ben
• 1975 Als je leest ben je nooit alleen
• 1976 Zing je moerstaal
• 1977 De ontketende held
• 1983 Nooitgedacht
• 1984 Ooitgedacht
• 1985 Ooitgedicht
• 1986 Ooitgebeurd
• 1987 Multatuli!

3PAK

In navolging van de Boekenweek kreeg de jongerencampagne Boekenweek van Jongeren in 2016 ook een jaarlijks boekenweekgeschenk: de verhalenbundel 3PAK.

Trivia

• Hella Haasse schreef drie keer het boekenweekgeschenk, in 1948, 1959 en 1994. Jacques Presser schreef twee keer het boekenweekgeschenk, in 1957 en 1963.
• De boekenweekgeschenken Oeroeg (1948), Somberman's actie (1985) en Zomerhitte (2005) werden verfilmd, evenals de novelle De vierde man (1981) die oorspronkelijk als boekenweekgeschenk was bedoeld.
• De broers Jan Gerhard Toonder en Marten Toonder schreven beiden een boekenweekgeschenk, resp. in 1970 en 1982.
• De boekenweekgeschenken van 1969, 1978, 1989, 2012, 2015, 2018 en 2023 werden geschreven door een Belgische auteur.
• In 2001 werd het boekenweekgeschenk voor de eerste maal geschreven door een niet-Nederlandstalige auteur, te weten de Indiase auteur Salman Rushdie.

Zie ook

• Kinderboekenweekgeschenk
• Boekenweekessay