Autodelen

Autodelen is een systeem waarbij personen gezamenlijk van een auto of wagenpark gebruikmaken. Het verschilt van traditioneel autohuren doordat het huren van auto's voor een korte termijn (bijvoorbeeld per uur of per minuut) mogelijk maakt. Autodelen wordt vooral gebruikt door mensen die relatief weinig met een auto rijden. Het is namelijk financieel voordelig ten opzichte van een eigen auto vanaf minder dan ongeveer 10.000 km per jaar.^[1]

Greenwheels-deelauto op een autodeel-parkeerplaats

In september 2024 telde Nederland 7.464 deelauto’s^[2]. Landelijk heeft 33% van de inwoners een deelauto op loopafstand (400 m) en 43% van de respondenten in het landelijke gebruikersonderzoek geeft aan vaker dan één keer per maand een deelauto te gebruiken.

Begin 2022 waren er 194.000 gebruikers in België.^[3] De belangrijkste factoren die de groei van autodelen bevorderen, zijn de stijgende hoeveelheid files, veranderende denkwijzen over autobezit en een convergentie van businessmodellen.^[4]

Vormen

Een autodeelparking in Gent (2005)

Een autodeelstandplaats op de Koningin Astridlaan in Gent (2023)

Een gedeelde elektrische auto van (het niet meer bestaande) ZenCar in Brussel

Er zijn verschillende vormen van autodelen. Het delen waarbij een organisatie een vloot deelauto's beheert, en het peer-to-peer-autodelen waarbij een organisatie tussen particulieren vraag en aanbod bemiddelt. Ook bestaat er een derde vorm: informeel autodelen, waarbij bekenden onderling een auto delen.

Autodeelaanbieders met eigen wagens

Bij een klassiek deelautosysteem is meestal een organisatie eigenaar van de auto's en zorgt voor de administratie, verzekering, onderhoud en dergelijke van de wagens. Het wagenpark bestaat veelal uit nieuwe, zuinige of elektrische auto's die allrisk (omnium) verzekerd zijn. Er kan keuze zijn tussen verschillende automodellen. Bij dit deelautosysteem kan met een mobiele app, chipkaart of code een deelauto geopend worden. Auto's kunnen op voorhand of vlak voordat de auto gebruikt wordt gereserveerd worden.

Deelauto's met een vaste standplaats

Deelauto's moeten worden afgehaald en teruggebracht op dezelfde standplaats.

Free-floating deelauto's

Free floating of one-way-deelauto's kunnen door de gebruiker op een willekeurige parkeerplaats binnen een bepaalde zone worden achtergelaten. Bij aankomst kan de auto weer worden vrijgegeven voor de volgende gebruiker. Via een app kan de deelauto gelokaliseerd worden. Voor deze zogenoemde free-floating is het noodzakelijk dat een gemeente hiervoor parkeervergunningen aanbiedt die geldig zijn binnen de gehele gemeente of binnen een specifiek rayon.

Particulier autodelen

Bij particuliere autoverhuur (ook wel peer-2-peer-autodelen genoemd) stelt een auto-eigenaar zijn eigen auto ter beschikking aan anderen, die betalen voor de huur. Belangrijk voordeel voor de eigenaar is dat hij de dure vaste kosten kan delen met meerdere mensen. Een voordeel van particulier autodelen is dat er geen investering hoeft te worden gedaan door de autodeelorganisatie om nieuwe deelauto's aan te kopen. Om de auto te kunnen gebruiken dient er worden afgesproken met de eigenaar van de auto om de sleutel op te halen.

Informeel autodelen

De vorm informeel autodelen komt voor bij personen die elkaar goed kennen. Het kan hierbij gaan om particulieren die hun auto delen met hun kinderen of andere bekenden. Voor deze vorm van autodelen wordt doorgaans geen geld in rekening gebracht.

Informeel autodelen verschilt van peer-to-peer-autodelen op verschillende manieren: de gebruikers kennen elkaar, er wordt geen autodeelplatform ingezet en er wordt doorgaans geen geld aangerekend voor de gebruiksduur.

Autofabrikanten

Veel autofabrikanten zien het leveren van mobiliteit, en niet langer het verkopen van auto's, als hun toekomstig bedrijfsmodel. Er vinden veel investeringen en overnames plaats van autodeelconcepten. Volkswagen investeerde in Gett en MOIA, General Motors in Lyft, Toyota in Uber.^[5] Daimler investeerde in car2go, Avis in Zipcar, BMW in Drive Amber en ReachNow.^[6] Volvo investeerde in Sunfleet.^[7] Renault-Nissan kondigde in 2017 aan een autodeeldienst met zelfrijdende deelauto's te starten.^[8] Tesla werkt aan een softwareplatform waardoor Teslabezitters de mogelijkheid krijgen hun auto beschikbaar te stellen aan anderen.^[9]

Effect op de mobiliteit

Gedurende de levensduur van een auto staat deze het grootste deel van de tijd geparkeerd. Door het delen wordt efficiënter gebruikgemaakt van een auto en vermindert de parkeerdruk door afname van autobezit. Ook leidt het bij deelnemers tot een meer economische inzet van vervoersmiddelen en daardoor tot afname van het gebruik van de auto in de mobiliteitsmix en toename van het gebruik van openbaar vervoer en fiets.

Effect op het milieu

Uit onderzoek van het Planbureau voor de Leefomgeving uit 2015 bleek dat autodelers ruim 30 procent minder auto's bezitten dan voordat ze met autodelen begonnen. Autodelers maakten bovendien door een veranderde mobiliteitsmix 15 tot 20 procent minder autokilometers dan voordat ze met autodelen begonnen.^[10] Een oorzaak hiervan is dat bij het ontbreken van de eigen auto een persoon geen rekening meer houdt met de verzonken kosten hiervan.

Als actuele aanvulling laat het Landelijk gebruikersonderzoek Deelmobiliteit 2024 zien dat 20% van de respondenten de aankoop van een auto heeft uitgesteld, circa 27% niet meer van plan is een auto te kopen en circa 20% aangeeft de eigen auto te hebben weggedaan; daarnaast gebruikt men de eigen auto 29% minder sinds men deelmobiliteit inzet.^[11] Let op: dit onderzoek is niet representatief voor de gehele bevolking (respons via aanbieders).

Recente syntheses van onderzoek rapporteren bandbreedtes voor effecten op milieu en ruimte: autodelers rijden gemiddeld circa 20% minder autokilometers per jaar; ongeveer 36% van de deelautoritten vervangt een privé-autoritten; de autovervangingsratio ligt rond 2 tot 7,4 privéauto’s per deelauto (ongeveer 30–111 m² ruimtewinst per deelauto); en de CO₂-besparing bedraagt ongeveer 150–219 kg per persoon per jaar.^[12] Daarbij is de vlootsamenstelling veranderd: per 15 september 2024 is meer dan de helft van de Nederlandse deelautovloot elektrisch (tegen 10,1% in 2021).^[13]

Overheidsstimulering

In verschillende landen stimuleert de overheid autodelen. Maatregelen die gemeentelijke overheden nemen zijn het verstrekken van parkeervergunningen, het hanteren van gereduceerde parkeertarieven, het toestaan van parkeren in parkeervergunningsgebieden, het beschikbaar stellen van gereserveerde deelautoplekken en aanpassing van parkeergelegenheid in recreatievoorzieningen van een deelnemende straat of wijk. Sommige overheden stellen een vergoeding beschikbaar voor auto-eigenaren die hun eigen auto of parkeervergunning inruilen voor een deelauto.^[14]

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd autodelen gestimuleerd door de Amerikaanse overheid. Zij deden dit met propagandacampagnes met slogans als "When you ride ALONE, you ride with Hitler! Join a Car-Sharing Club TODAY!".