Littenseradeel

Littenseradiel (uitspraak^ⓘ) (Fries: Littenseradiel (uitspraak^ⓘ)) was een gemeente in de Nederlandse provincie Friesland tussen 1984 en 2018. De gemeente had in 2017 10.878 inwoners en een oppervlakte van 132,60 km², waarvan 1,76 km² water.

Littenseradiel
Littenseradiel

Voormalige gemeente in Nederland
(Details) (Details)
Situering
Land	Nederland
Provincie	Fryslan
Coördinaten	53° 7′ NB, 5° 38′ OL
Algemeen
Hoofdplaats	Wommels
Belangrijke verkeersaders	N359
Station(s)	Mantgum
Overig
Postcode(s)	8631 - 9029
Netnummer(s)	0515, 0517, 058
CBS-code	0140
CBS-wijkindeling	zie wijken en buurten
Amsterdamse code	10422
Website	Officiële website
Detailkaart
Portaal    Nederland

Topografische gemeentekaart van Littenseradiel

Littenseradiel en omgeving

Gemeentegrenzen      Wijkgrenzen      Buurtgrenzen      Autosnelweg      Secundaire weg      Spoorweg

██ Geselecteerde gemeente ██ Bebouwd gebied ██ Bos of park ██ Binnenwater, rivier of kanaal

Gemeentehuis van Littenseradeel (2008)

De gemeente werd na de gemeentelijke herindeling op 1 januari 1984 gevormd door de fusie van de voormalige gemeenten Baarderadeel en Hennaarderadeel.

Op 26 januari 1985 werd de officiële naam gewijzigd in het Friestalige Littenseradiel.

Herindeling 1984

De vorming van de nieuwe gemeente Littenseradiel was onderdeel van de grote gemeentelijke herindeling in Friesland die in 1984 haar beslag kreeg en moest leiden tot gemeenten met ten minste 10.000 inwoners. Aanvankelijk had men voor deze nieuwe gemeente de naam De Greidslachte bedacht, maar daar was weinig enthousiasme voor.^[1] De colleges van B&W van de twee te fuseren gemeenten schreven daarop een prijsvraag uit voor een nieuwe naam. Hieruit kwam een lijst met circa 90 namen, waaruit de colleges de voorkeur gaven aan Greidegea, Slachtelân of Littingeradeel [sic].^[2] Uiteindelijk werd in de herindelingswet de nieuwe gemeente dus Littenseradeel genoemd.

Nog in januari van 1984 besloot de nieuwe gemeenteraad de naam van de gemeente te 'verfriezen' tot Littenseradiel, een wijziging die een jaar later inging.

Herindeling 2018

In juni 2013 besloot de gemeenteraad van Littenseradiel tot opdeling van de gemeente richting de buurgemeenten Súdwest-Fryslân (15 dorpen), Leeuwarden (10 dorpen) en de nieuw te vormen gemeente in Noordwest-Friesland die uiteindelijk Waadhoeke is gaan heten (4 dorpen). Welsrijp, Baijum, Winsum en Spannum gingen naar Waadhoeke. Leeuwarden kreeg Baard, Bears, Easterlittens, Hylaard, Huins, Jellum, Jorwert, Lions, Mantgum en Weidum. De overige dorpen gingen naar Súdwest-Fryslân. De herindeling ging in per 1 januari 2018.

Plaatsen

De gemeente Littenseradiel telde 29 dorpen en diverse buurtschappen. De hoofdplaats was Wommels. Sinds 1993 waren de Friese plaatsnaamaanduidingen de officiële (*). De plaatsnaamborden in de gemeente waren eentalig Fries.

Dorpen

Aantal inwoners per dorpsgebied op 1 januari 2015:

Nederlandse naam	Friese naam*	Inwoners	Huidige gemeente
Wommels	Wommels	2.220	Súdwest-Fryslân
Mantgum	Mantgum	1.172	Leeuwarden
Winsum	Winsum	1.053	Waadhoeke
Oosterend	Easterein	964	Súdwest-Fryslân
Weidum	Weidum	580	Leeuwarden
Welsrijp	Wjelsryp	467	Waadhoeke
Oosterlittens	Easterlittens	462	Leeuwarden
Bozum	Boazum	408	Súdwest-Fryslân
Oosterwierum	Easterwierrum	334	Súdwest-Fryslân
Jorwerd	Jorwert	337	Leeuwarden
Hijlaard	Hilaard	310	Leeuwarden
Spannum	Spannum	288	Waadhoeke
Wieuwerd	Wiuwert	276	Súdwest-Fryslân
Itens	Itens	245	Súdwest-Fryslân
Kubaard	Kûbaard	252	Súdwest-Fryslân
Baard	Baard	186	Leeuwarden
Roodhuis	Reahûs	178	Súdwest-Fryslân
Jellum	Jellum	146	Leeuwarden
Britswerd	Britswert	123	Súdwest-Fryslân
Rien	Rien	116	Súdwest-Fryslân
Hidaard	Hidaard	132	Súdwest-Fryslân
Beers	Bears	131	Leeuwarden
Baijum	Baaium	121	Waadhoeke
Huins	Húns	110	Leeuwarden
Waaxens	Waaksens	88	Súdwest-Fryslân
Lutkewierum	Lytsewierrum	71	Súdwest-Fryslân
Hennaard	Hinnaard	47	Súdwest-Fryslân
Edens	Iens	35	Súdwest-Fryslân
Lions	Leons	26	Leeuwarden

Bron: Website gemeente Littenseradiel el

Buurtschappen

Naast de dorpen bevonden zich in de gemeente de volgende buurtschappen:

Nederlandse naam Friese naam* Dorpsgebied De Bieren De Bieren Waaxens Bonkwerd Bonkwert Spannum De Grits De Grits Kubaard De Hem De Him Baard De Klieuw De Kliuw Hidaard Driehuizen Trijehuzen Hidaard Fons Fûns Jorwerd Grotewierum Greate Wierrum Lutkewierum Het Hooghout 't Heechhout Welsrijp Hezens Hesens Jorwerd Hidaarderzijl Hidaardersyl Hidaard Hoekens Hoekens Hidaard Hoptille Hoptille Hijlaard Indijk Yndyk Bozum Jet Jeth Britswerd Kerkeburen Tsjerkebuorren Oosterwierum Kleiterp Klaeiterp Wieuwerd Makkum Makkum Bozum Meilahuizen Meilahuzen Oosterend

Nederlandse naam Friese naam* Dorpsgebied Montsamaburen Montsamabuorren Hennaard Rewerd Rewert Huins Schildum Skyldum Winsum Schillaard Skillaerd Mantgum Schrins Skrins Oosterlittens Schrok Skrok Oosterend Slijp Slyp Roodhuis Spijk Spyk Hennaard Swaanwerd Swaenwert Wieuwerd Tjeintgum Tsjeintgum Mantgum Tjeppenboer Tsjeppenboer Welsrijp Wammerd Wammert Oosterlittens Weakens Weakens Winsum Westerend Westerein Welsrijp Westerlittens Littenserbuorren Wommels Wiel It Wiel Weidum Wieuwens of Sprong Wieuwens of Sprong Oosterlittens Zwarte Beien Swarte Beien Kubaard

Gemeenteraad

De gemeenteraad van Littenseradiel bestond uit 15 zetels. Hieronder staat de samenstelling van de gemeenteraad sinds 1998:

Zetelverdeling 2014

    

De 15 zetels zijn als volgt verdeeld:

■ SAMSjabloon:Zetelverdeling/Controle/Afkorting: 5
■ CDA: 4
■ FNP: 4
■ VVD: 2

Gemeenteraadszetels
Partij	1998	2002	2006	2010	2014
SAM Littenseradiel	-	-	-	5	5
CDA	5	5	4	4	4
FNP	3	3	3	4	4
VVD	2	3	3	2	2
PvdA	4	4	5	-	-
D66	1	-	-	-	-
Totaal	15	15	15	15	15

Burgemeesters

Zie Lijst van burgemeesters van Littenseradeel.

Wateren

De Bolswardertrekvaart in Wommels (2008)

Sinds 15 maart 2007 zijn in vrijwel alle gemeenten op het vasteland van de provincie Friesland, waaronder de gemeente Littenseradiel, de Friese namen van de oppervlaktewateren de officiële namen (*).

Kanalen en sloten

In de gemeente Littenseradiel bevonden zich de volgende kanalen, sloten en diverse watergangen:

Nederlandse naam Friese naam* Baardersloot Baarder Sleat Baijumeropvaart Baaiumer Opfeart Bolswardertrekvaart Boalserter Feart Boxumervaart Boksumer Soal Bozumervaart Boazumer Feart Edenseropvaart Ienzer Opfeart Franekervaart Frjentsjerter Feart Hidaardervaart Hidaarder Feart Hijlaardervaart Hilaarder Feart Huinservaart Húnzer Opfeart Itenseropvaart Itenser Opfeart Jaanvaart Jaanfeart Jorwerdervaart Jorwerter Feart Kubaardervaart Kûbaarder Feart Lathumervaart Lathumer Feart Lionservaart Leonzer Opfeart Lutkewierumeropvaart Lytsewierrumer Opfeart Mantgumervaart Mantgumer Feart Oosterendervaart Eastereinder Feart

Nederlandse naam Friese naam* Oosterwierumeroudvaart Easterwierrumer Aldfeart Oude Kloostervaart Kleasterfeart Oudemeer Aldmear Oude Ried Aldrij Oude Rijd Aldrij Schillaardervaart Skillaarder Feart Sibadavaart De Sebeare Sint-Jacobsvaart Sint-Japiksfeart Slypstervaart Slypster Feart Spannumeropvaart Lange Daam Tzummervaart Tsjommer Feart Van Harinxmakanaal Van Harinxmakanaal Waaksenser Opfeart Waaksenser Opfeart Weidumervaart Weidumer Feart Welsrijperopvaart Wjelsriper Opfeart Wielervaart Wielster Feart Wynservaart Wynzer Feart Zwette of Sneekertrekvaart De Swette

Bron: Website provincie Fryslan

Monumenten

In de voormalige gemeente zijn er een aantal rijksmonumenten en oorlogsmonumenten, zie:

• Lijst van rijksmonumenten in de voormalige gemeente Littenseradeel

Lijst van oorlogsmonumenten in de voormalige gemeente Littenseradiel

De Nederlandse voormalige gemeente Littenseradiel heeft 9 oorlogsmonumenten. Hieronder een overzicht.

Nr.	Object	Herdachte groep	Ontwerper	Onthulling	Type	Locatie	Plaats	Coördinaten	Foto
228 Dit oorlogsmonument op Wikidata	Gedenkraam in het gemeentehuis	overig			glas-in-lood		Mantgum	53° 7' 42" NB, 5° 43' 9" OL
229 Dit oorlogsmonument op Wikidata	Monument voor mr. S.M. van Haersma Buma	verzet Nederland	Ir. Marius Frans Duintjer		zuil		Weidum	53° 8' 46" NB, 5° 44' 43" OL
666 Dit oorlogsmonument op Wikidata	Monument voor Enne Bruinsma	verzet Nederland	R. Hettema	1949-5-4 4 mei 1949	plaquette	Tsjerkebuorren 23, 8734 GX	Easterein	53° 5' 50" NB, 5° 37' 11" OL
668 Dit oorlogsmonument op Wikidata	Monument voor Andries Joustra	verzet Nederland	Auke Hellinga		plaquette	Tsjerkebuorren 23, 8734 GX	Easterein	53° 5' 50" NB, 5° 37' 11" OL
1634 Dit oorlogsmonument op Wikidata	Monument bij de begraafplaats 'Skillaerd'	geallieerde militairen		1992-4-29 29 april 1992	overig	Skillaerd 2, 9022 BK	Mantgum	53° 7' 25" NB, 5° 42' 27" OL	Monument bij de begraafplaats 'Skillaerd'
2033 Dit oorlogsmonument op Wikidata	Monument bij de N.H. kerk	verzet Nederland		1948-5-15 15 mei 1948	plaquette		Leons	53° 9' 4" NB, 5° 40' 40" OL
2523 Dit oorlogsmonument op Wikidata	Monument in de Johannes de Dooperkerk	verzet Nederland		2004-5-16 16 mei 2004	plaquette	Skilpaed 1, 9027 BJ	Hilaard	53° 9' 56" NB, 5° 42' 43" OL
3412 Dit oorlogsmonument op Wikidata	Plaquette voor Johannes en Sjoukje Dijkstra	verzet Nederland		2009-7-4 4 juli 2009	plaquette	De Dille, 9021 BH	Easterwierrum	53° 6' 29" NB, 5° 44' 13" OL
3655 Dit oorlogsmonument op Wikidata	Oorlogsmonument	burgerslachtoffers	Monique Verbruggen	2009-5-4 4 mei 2009	zuil	Onderweg, 8723EL	Kubaard	53° 7' 11" NB, 5° 34' 18" OL

Trivia

In 2007, 2010, 2011, 2012, 2013 en 2014 is de gemeente door het Algemeen Dagblad uitgeroepen tot veiligste gemeente.

Noten

1. "Commentaar op naamgeving bij de gemeentelijke herindeling: GS: Niet overgaan op Friestalige namen nieuwe gemeenten", Leeuwarder Courant, 8 januari 1980. Geraadpleegd op Delpher op 27 april 2019
2. "Greidega? Raden Baarderadeel en Hennaarderadeel gaan naam kiezen", Leeuwarder Courant, 18 april 1984

Voormalige gemeenten in Friesland

Aengwirden (1934) · Almenum (1816) · Baarderadeel (1984) · Barradeel (1984) · het Bildt (2018) · Bolsward (2011) · Boornsterhem (2014) · Dokkum (1984) · Dongeradeel (2019) · Doniawerstal (1984) · Ferwerderadeel (2019) · Franeker (1984) · Franekeradeel (1984) · Franekeradeel (2018) · Gaasterland (1984) · Gaasterland-Sloten (2014) · Haskerland (1984) · Hemelumer Oldeferd (1984) · Hennaarderadeel (1984) · Hindeloopen (1984) · Idaarderadeel (1984) · IJlst (1984) · Kollumerland en Nieuwkruisland (2019) · Lemsterland (2014) · Leeuwarderadeel (2018) · Littenseradeel (2018) · Menaldumadeel (2018) · Nijefurd (2011) · Oostdongeradeel (1984) · Rauwerderhem (1984) · Schoterland (1934) · Skarsterlân (2014) · Sloten (1984) · Sneek (2011) · Stavoren (1984) · Tjum (1816) · Utingeradeel (1984) · Westdongeradeel (1984) · Wonseradeel (2011) · Workum (1984) · Wymbritseradeel (1984) · Wymbritseradeel (2010)
Grietenij · Kwartieren van Friesland

Mediabestanden

Zie de categorie Littenseradiel van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.