From Wikipedia, the free encyclopedia
De Sahara is de gröttste Dröögwööste up’e Eer. Se is bi 9 Miolionen Quadraatkilometer groot. Dor is se um un bi so groot mit, as heel de Verenigten Staten, oder 26 mool so groot, as Düütschland. Se langt vun Afrika siene Waterkant an’n Atlantik bit an de Küst vun de Rode See. Se hett de Form vun en Trapez un is vun West na Oost twuschen 4.500 un 5.500 Kilometer lang un vun Noord na Süden to 1.500 bit 2.000 Kilometer breed. Se höört to de Wennkreiswösten mit to. To’n groten Deel is de Sahara en Steen- oder Felswööst (Hammada) oder en Geröllwööst (Serir). De bekannte Sandwööst (Erg) maakt bloß bi 20 % vun de ganze Wösten ut.
Dit Woort hett noch annere Bedüden: kiek dorför ünner Sahara (Mehrdüdig Begreep).
Dat araabsche Woort for „Wöste“ is sahra’ (صحراء, DMG ṣaḥrāʾ). Dor liggt de Toon bi up de leste Sülve, de is lang. De Form for de Mehrtahl, also „Wösten“ is sahara (صحارى, DMG ṣaḥārā). Dor liggt de Toon bi up de Sülve in’e Midden, un de is ok lang.[1] Mol dor vun af, datt dat /ṣ/,un ok dat /ḥ/, wat en emphaatschen Luud ([sˁ]) un een pharyngalen Frikativ is ([ħ]), de sunnerliche semitsche Luden sünd, de vun Europäers man suur ut to spreken sünd, is düsse Mehrtahlform akraat dat plattdüütsche un ook hoogdüütsche Woort „Sahara“. Bi us warrt an de Stäe vun [sˁ] en eenfach /s/ ([s~z]) un statts [ħ] normolerwiese en /h/ spraken. Up Araabsch warrt de Sahara الصحراء الكبرى, DMG aṣ-ṣaḥrāʾ al-kubrā, „de grote Wösten“ nömmt. Hen un wenn gifft ok den Naam بحر بلا ماء, DMG baḥr bilā māʾ „See sunner Water“ (vgl. Sahel for „Över“).
De Römers hefft to dat Land süüdlich vun Karthago Terra deserta seggt, also „verlaten Land“. In’t Middeloller is de Sahara man eenfach Grote Wösten nömmt wurrn. Eerst in dat 19. Johrhunnert hett sik de Naam Sahara dörsetten konnt.
De Sahara liggt in’n Noorden vun Afrika. Se streckt sik vun de Atlantiküst bet an de Rode See un bild een Trapez, dat sik an de 4500 km bet 5500 km vun West na Oost to streckt un 1500 bet 2000 km vun de Middellannsche See in’n Noorden na Süüd in de Sahel to langt. In’n Noorden liggt de Staten Ägypten, Algerien, Marokko (samt dat Territorium Westsahara), Tunesien un Libyen. In’n Süden liggt grote Delen vun de Staten Mauretanien, Mali, Niger, Tschad un Sudan.
De Wöste ümfaat verscheden Landschoppen. De Steenwösten up Hoogflachen, de Hammada heet,[2] Grandwösten, de Serir oder Reg, maakt an de 70 % uut;[3][4] de Sandwösten, de Erg, an de jeed een bi de Sahara denkt, maakt bloot an de 20 % vun de Wöste uut.[5] Na ene Studie uut’n Johr 2018 het sik de Sahara sied den 1920er Johren üm rund 10 % uutbreid, een Vörgang, de Deserfikatschoon heet.[6] Forscher sluut uut de Positschoon vun verscheden Steenschichten, dat in den verleden acht Millionen Johren allens tohoop 230 fuchte Tieden gröön un fruchtboor maakt hebbt, de sik alle 20.000 Johren med drögen Tieden afwesselt.[7][8]
De Wösten in de Sahara ligget up enen Hoogland, dat in’n Snid 200 bet 500 Meter över den Seespegel liggt.[9] De kristallen Grundsteen vun dat Hooglanf bild in’n Westen de Westafrika-Kraton uut’n Präkambrium. Över dat Hoogland weg kiekt de Bargen Ahaggar in’n Westen, de Aïr in’n Süüdwesten, de Tibestige in de Midde, Gabal Uwainat in’n Noordoosten un de Ennedi in’n Süüdoosten. De höögste Barg in de Sahara is de Emi Koussi in’n Tibesti mit 3415 m över den Seespegel. Mang den Hoogland un den Bargen liggt Lunken un Deepland, so as de Bodélé-Depressschoon oder de Qattara-Lunk, plattslepen Steenplateaus, as dat Erdi-Ma oder dat Gilf el-Kebir, un Dalen, de sik deep in den Steen snied, so as de Dilia de Lagané oder dat Kaouar-Daal.
Afsünnnerlick geoloogsche Strukturen sind de meest 45 km breide meest kringförmsche Richat-Struktuur, bi de ook vandaag noch nich klaar is woans se upkomen is,[10] oder de 31 km breide Kebira-Krater, de wal dat Resultaat vun enen Asteroiden is, de daar daalstört is
Allerwegens in de Sahara is dat Klima dröge. In de zentralen Regionen vun de Wösten is dat ganze Johr de Noord-Oost-Passat Harmattan togange. Man Neddersläge bringt he nich veel. In’n de süüdwestlichen un süüdlichen zentralen Regionen vun de Sahara regeert mol de Harmattan un mol de westafrikaansche Monsun. In de noordwestlichen Gemarken vun de grote Wösten speelt dat Middellannsche-See-Klima siene Rull. De Temperaturen könnt sik unbannig verschelen. Over Dag kann dat bit hen to 60° C weern, ’s nachts liggt de Temperatur dor bi 30° C unner. In’n Döörsnitt liggt de Temperaturen in’n Sommer bi 38° C un in’n Winter bi 25° C.[11] In’n Winter kann de Temperatur bi Nacht bit up -10° C afsacken. En tiedlang kann dat an’e Eer ok freren un boven in’e Barge kann Snee fallen. In’n Döörsnitt fallt in de Sahara 45 mm Neddersläge in’t Johr, man dat gifft grode Unnerschede je na Region. In de wecken Gemarken in’n Süden vun Libyen un Ägypten is dat mit en poor mm Nedderslag in’t Johr meist so dröge, as in de Atacamawööst, de as de dröögste Region up’e Eer ankeken warrt. De hogen Barge in de Sahara kriegt generell mehr Neddersläge af, as dat Siedland dor umto. In de Tibesti-Barge fallt bit hen to 600 mm Neddersläge dat Johr, in de Aïr- Barge sünd dat bit hen to 150 mm in’t Johr. Dör düsse Neddersläge stellt de beiden Regionen egen Biome dor.[12] De Luft kann jummers un allerwegens veel mehr Water upnehmen, as de Eer afgeven deit, allerwegens is dat Waterdefizit vun de Luft hooch. Bi de Meere vun Ounianga könnt bit hen to 6330 mm Water verdampen.[13]
Wenn de westafrikaansche Monsun in’n Juli- un Augustmaand so richtig togange is, fallt in’n Süden vun de Sahara bi 100 bit 200 mm Nedderslag. Vundeswegen kann dor en Grassavanne wassen, de sik na Norden to an de Sahelzoon ansluten deit.[14] Dat gifft avers ok Johre, dor regent dat in de wecken Regionen vun de Sahara gor nich. In annere Johre jumpt de Monsun ut Westafrika over de Sahara hen un denn pladdert dat in sunnerliche Regionen, as de Sintfloot.[15]
De eenzigste Stroom, de dör de Sahara dörfleten deit, is de Nil-Stroom.
Wat de Sahara for dat globale Klima bedüden deit, is bloß man to’n Deel bekannt. Sunnerlich lett dat so, as wenn de Aerosole ut de Sahara een Born vun de Aerosole sünd, de Weer un Klima up’e Eer bestimmen doot. En annern Born sünd Vulkane, wenn se utbreken doot.[16] Dat lett so, as wenn de Wetenschop rutfunnen hett, datt Emisschonen Infloot harrn up de Neddersläge in de Sahel- un Sudanzoon.[17][18]
Histoorsche Reisvertellen
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
