Plattdüütsch

Plattdüütsch, kort Platt, ook Nedderdüütsch oder Neddersassisch heten, is ene Regionaalspraak, de twüschen 2 un 5 Millionen Minschen in Noorddüütschland un an de 2 Millionen Minschen in Oostnedderland snackt. Besünners mit dat mennistsche Plautdietsch het sik Plattdüütsch ook weltwied in Spraakeilannen uutbreidt. De Spraak höört to’n Westgermaanschen un het den hoogdüütschen Luudwannel nich mitmaakt. Se is so ene nedderdüütsche Spraak un tellt tohoop mit’n Freeschen un Engelschen to de noordseegermaanschen Spraken.

Plattdüütsch Plattdüütsk, Plattduitsk Neddersassisch Nedersaksisch, Neddersass’sch
Snackt in	Düütschland Düütschland Nedderlannen (Europa) Nedderlannen Danemark Däänmark In Spraakeilannen: Belize Belize Brasilien Brasilien Bolivien Bolivien Kanada Kanada Kasachstan Kasachstan Kirgisistan Kirgisistan Mexiko Mexiko Paraguay Paraguay Russland Russland Vereenigte Staaten Vereenigte Staaten
Sprecher	4–8 Millionen weltwied Düütschland: ≈ 2,2 Mio. gode Sprekers, ≈ 5 Mio. Sprekers allens tohoop[1] Nedderlannen: ≈ 1,6–2,15 Mio.[2] Brasilien: ≈ 0,3–0,4 Mio. Plautdietsch: ≈ 0,5 Mio.
Klassifikatschoon	Ιndoeuropääsch Germaansch Westgermaansch Plattdüütsch
Offitschell Status
Minnerheden/ Regionaalspraak in	Düütschland Düütschland Nedderlannen (Europa) Nedderlannen Brasilien Brasilien
Spraakkoods
ISO 639-1	–
ISO 639-2	nds
ISO 639-3	För de ganze Spraak: nds[3] För enkel Dialekten: Achterhooksch: act Drents: drt Grönnegs: gos Oostfreesch: frs Plautdietsch: pdt Sallandsch: sdz Stellingwarfs: stl Twentsch: twd Veluws: vel Westföölsch: wep

Vun den Sassenstamm siene Spraak, het dat Plattdüütsche as Hansespraak Inflood up Noordeuropa namen un weer Schrievspraak för Recht un Hannel. In de fröhe Neetied het dat Hoogdüütsche de Rull as Schrievspraak övernamen, so dat Plattdüütsch nu sünner gemeensame Standard- un Schrievspraak ünner de Dackspraken Düütsch un Nedderlandsch un in verscheden Dialekten deelt wieder besteit. Vundaag laat Düütschland un de Nedderlannen Plattdüütsch na de Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken as ene Regionaalspraak gellen, liekers is de Spraak bedroot un in Delen vun dat Spraakrebeed meist uutstorven.

Klassifikatschoon

Spraakverwandschop

Dat westgermaansche Plattdüütsche tellt as germaansche Spraak to de indoeuropääsche Spraakfamilie. De Spraak het den hoogdüütschen Luudwannel, de dat Hoogdüütsche vun den annern westgermaanschen Spraken unnerscheed, nich mitmaakt un tellt so to den nedderdüütschen Spraken.

Dat Plattdüütsche stünn in siene Historie mit’n Freeschen, Nedderfrankschen un Hoogdüütschen in Kuntakt. Besünners dat Ooldsassische, dat Plattdüütsche sienen Vöörlöper, wiest vele Gemeensamkeiden mit dat Ooldengelsche un Ooldfreesche (so as Nasaalswund in fief statts hoogdüütsch fünf oder he statts hoogdüütsch er). De dree Spraken billt daarüm dat noordseegermaansche Kluuster binnen dat Westgermaansche. Striedig is of Noordseegermaansche ene genealoogsche Eenheid billt oder mit Spraakkuntakt langs de Küst opkamen is. Den Ooldsassischen sünd man wegen den ooldhoogdüütschen Inflood uut’n Süden al wat noordseegermaansche Kennteken verlüstig gaan, so dat Plattdüütsch twüschen de vun öllers her noordseegermaansche Grundlaag un den hoogdüütschen Inflood steit.^[4]

Stand as Spraak

Wieldes Oold- un Middelsassisch allgemeen Spraken heten warrt, is de Stand as Spraak för dat Plattdüütsch hüüdtodaags striedig.^[5] Dat Plattdüütsch in öllere Tieden op den Weg to ene schreven Stannardspraak weer, warkt vundaag as „plattdüütschen Spraakmythos“ na un bringt de Fraag na dat Plattdüütsche sienen Stand as Spraak jümmerto op.^[6][7] Dat givt allgemeen dree Positschonen:

• Plattdüütsch as Spraak: Een Argument för den Stand as Spaak is de Historie. Plattdüütsch is ene Süsterspraak vun dat Hoogdüütsche, de den hoogdüütschen Luudwannel nich mitmaakt het un egenstännig ranwussen is, ook wenn se jümmers in Kuntakt un Uuttuusch mit’n Hoogdüütschen un Nedderlandschen stünn.^[8] Ook de vöörmalige Status as middelsassische Schrievspraak för Oorkunnen, Recht un Hannel un ook för Literatuur is een anner Argument för den Stand as Spraak. Noch een Argument is de Afstand twüschen den beiden Spraken: De Unnerscheden in Grammatik un Woordschatt twüschen Hoog- un Plattdüütsch oder ook Nedderlandsch un Plattdüütsch sünd na de Lüüd, de Plattdüütsch as egen Spraak bekiekt, groot noog Platt as egen Spraken antospreken.^[9]
• Plattdüütsch as Dialekt: De Argumenten för Plattdüütsch as Dialekt bekiekt besunners de sotscholinguistschen Begevenheiden vundaag. De Situatschonen, in de Plattdüütsch in de Sellschop vundaag bruukt warrn kann sünd verminnert. Plattdüütsch is in siene Funktschoon na ene Spraak för dat Ümfeld neeg bi, so as in Familien oder de Naverschop. Se is stark regionaal präägt un het kene överegionale Schriftspaak, de buten de Familie oder Naverschop bruukt warrt.^[9] Dat Hoogdüütsche oder Nedderlandsche sünd je na Staat Dackspraken för’t Plattdüütsche. Dat will seggen se överneemt de Funktschoon as Schriev- un Stanardspraken för’t Plattdüütsche. So kann Plattdüütsch för enen düütschen oder nedderlandschen Dialekt gellen, denn de Sprekerschen un Sprekers bruukt Platt so as anner Dialektsprekerschen un -sprerkers dat doot, de unner dat Dack vun ene Standardspraak staat.^[10] De Afstand twüschen Platt- un Hoogdüütsch oder twüschen Platt un Nedderlandsch bekiekt kritsche Stemmen as ringer, denn Platt steit in enen Kontinuum mit sienen Dackspraken un het sik över lange Tied düssen Dackspraken meer un meer angleken.
• Plattdüütsch as Afstandsspraak un Schiendialekt: Ene Middelpositschoon, de versöcht de Spraakhistorie un de Begevenheiden vundaag mittobedenken, is Plattdüütsch as ene Afstandsspraak un togliek enen Schiendialekt to seen. De Begrepen gaat up Heinz Kloss torügg un beschrievt, dat Plattdüütsch in de verleden Tied as ene egenstännige Spraak ranwussen is un ook vundaag noch so veel Afstand to sienen Dackspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch wiest, dat as egen Spraak antospreken. Liekers bruukt de Sprekerschen un Sprekers Plattdüütsch vundaag so, dat de Spraak as enen Dialekt schient. Also so as anner echte Dialekten as ene Spraak för neeg bi, wieldes de Funktschonen as Schrievspraak un överregionale Standardspraak de Dackspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch överneemt.^[11]

Naam vun de Spraak

→ Kiek ook bi: Nedderdüütsch un Platt

De plattdüütschen Lüüd in dat Rebeed, dat vöörneemlich Hoogdüütsch as Schriftspraak het oder harr, seggt Plattdüütsch to de Spraak, fakener ook afkört to Platt. In dat Rebeed, in dat Nedderlandsch de vöörneemliche Schriftspraak is, het sik de Naam Nedersaksisch döörsett. Wetenschopslüüd bruukt faken de Begreep Nedderdüütsch. Lüüd, de dat Woord düütsch in plattdüütsch ümgaan wüllt, dat de Lüüd buten Düütschland sik ook behaaglich föölt, un de den gemeensamen Oorsprung vun de verschedenen Spraakvarianten ünnerstrieken wüllt, bruukt fakener den Uutdruck Neddersassisch. Ook de Naam Sassisch, de sik up den olen Egennaam to Hansetieden betüüt, warrt welk Tieden bruukt, hüüd aver weniger faken as in annere Tieden.

Dat Woord „Plattdüütsch“ keem toeerst bi Cornelis Lettersnijder in dat 16. Jhd. op. Vöördem bruken de Minschen den Uutdruck sassesch oder, wenn se sik nich vun de annern düütschen Varieteten afsetten möten, ook eenfach düdesch. De normalen Alldagssnackerschen un -snackers in Düütschland bruukt man bloot dat Woord Plattdüütsch wiedhen. All de annern Uutdrück warrt alleen in formalen Kontexten bruukt. In’n Nedderlannen bruukt de Lüüd in’n Alldag meersttieds de Naams föör Dialekten vun de egen Kuntrei, so as Drents Plat oder Twents Plat. De Uutdruck Nedersaksisch breedt sik aver jümmers meer uut. Faken denkt de Lüüd, Plattdüütsch kümmt vun dat platte Land, woneem dat snackt warrt. De Uutdruck platt kümmt aver uut’n 16. Jhd. vun de Nedderlannen weg un bedüüdt eenfache Spraak, de Spraak vun de eenfachen Lüüd.^[12] In’n 17. Jhd. is de Naam Plattdüütsch denn ook in Noorddüütschland begäng worrn.^[13] De Naam Platt het sik man ook in ganz Westdüütschland uutbreidt un so givt dat ook welk Rebeden, de nich dat egentliche Plattdüütsch, man enen middeldüütschen Dialekt, snackt un doch den egen Dialekt Platt nöömt.^[14]

Anners as bi Plattdüütsch kümmt de Uutdruck Nedderdüütsch würklich vun de geograafsche Laag af. Nedderdüütsch steit in Gegensatz to dat hoogdüütsche Spraakrebeed in’n Süden, dat veel höger liggt. De Uutdruck is in dat 15. Jhd. in’n Middelnedderlandschen as hoghen duutsche un neder duutsche opkamen.^[15] Bet in dat 17. Jhd. rin weer „Nedderdüütsch“ man een raren Begreep. Eerst later het sik mit de Dialektologie, de den düütschen Spraakruum in Nedder-, Middel- un Böverdüütsch deelt, de Begreep Nedderdüütsch in de hoogdüütsch präägte Wetenschop döörsett.^[16] Nedderdüütsch seggt döör dat düütsch uut, dat de Spraak nix Egenstännigs is un ünnermuurt so den hoogdüütschen Anspröök, dat Plattdüütsch alleen een Dialekt is un gegenöver Hoogdüütsch minner gellt. De Begreep is man ook meerdüdig. Wat öllerhaftig kann Nedderdüütsch alle kontinentaalwestgermaanschen Spraken, dat Freesche uutbenamen, beteken. Dat sünd also in’n wiedsten Sinn de plattdüütschen un nedderfrankschen Dialekten mitsams de Standardspraken Nedderlandsch un Afrikaans. Annersieds betekent Nedderdüütsch in de düütsche Dialektologie meist alleen dat Plattdüütsche in Düütschland. In de düütsche Dialektologie faken ook nich klaar, of de nedderrhienschen Dialekten op de düütsche Sied mit to Nedderdüütsch tellt, oder alleen sassische Dialekt meent sünd.^[17]

Sassisch as Naam för de Spraak is al teemlich oold un is sied de ole Sassentied un de Hansetied döör bruukt worrn. Al to Hansetieden hebbt sik de Plattdüütschen nich meer as egen Volk, sonnern as Deel vun de Düütschen föölt. Un so hebbt se eer Spraak denn faken ook eenfach düdesch nöömt.^[18] To de Tied stünnen de beiden düütschen Höövdvarianten noch op den glieken Rang un dat weer noch nich nödig, sik vun de annere Variant aftosetten (hüüd denkt de Lüüd bi düütsch direkt an de hoogdüütsche Standardspraak, wenn de Kontext dat nich jüst uutsluten deit, to de Tied kunn düdesch aver noch för beide Spraken jüstso good staan). Wenn dat Nood dee, sik vun dat Middelnedderlandsche oder Hoogdüütsche aftogrenzen sünd Begreep as unse düdesch ‘uns Düütsch’, sassesch düdesch ‘sassisch Düütsch’ bruukt worrn. Dat geev man ook noch in de moderne plattdüütsche Tied na dat Middelsassische Lüüd, de versöchten oder versöökt den Naam Sassisch wedder opleven to laten (so as Scheller, Wolke, Ruseler, Eimers,^[19] Hahn), aver döörsett het sik dat nich.

Neddersassisch is nu een Uutdruck, up halven Weg vun Sassisch to Nedderdüütsch. De Naam Sassen, de vun öllers her för de Lüüd in’n Noorden stünn, is mit de Tied na Süüd wannert, as dat Hartogdom Sassen grötter worrn is, so dat de Naam vundaag dat Bundsland „Sassen“ betekent. Toeerst heet de Süden denn „Böversassen“ un de Noorden „Neddersassen“. Mit de Tied het de Süden aver dat Överwicht kregen un heet denn bloot noch Sassen. So hebbt de Lüüd denn an’n Süden dacht un för den Noorden so Neddersassen un Neddersassisch inbörgert.^[20] Dat Woord Nedersaksisch is nu ene Variant vun Neddersassisch, de dat Nedderlandsche uut’n Hoogdüütschen oder Latienschen uutleent het. De Begreep keem in’n 20. Jhd. bi Spraakwetenschoppers un besunners vun de 1950er Jaren an bi nedderlandschen Spraakaktivisten un Dialektschrievers op. Welk Lüüd bruukt de Begreep Neddersassisch alleen för dat ole sassische Stammland (also de Deel West vun Oostholsteen un de Elv langs). So is Neddersassisch faken synonym mit Westnedderdüütsch. Dat givt aver jüstso Lüüd, de heel de Spraak vun Eestland bet Urk as Neddersassisch anspreken doot.

Wegen de wirrige Laag mit de Begrepen het William Foerste versöcht dat neutrale Saxonisch för de Spraak un Saxonia för dat Spraakrebeed intobörgern.^[21] Dat is man bloot een paar Maal bruukt worrn, döörsett het sik dat nich.^[22]

Historie

Översicht

Dat Plattdüütsche deelt de Spraakwetenschop in dree Perioden: Ooldsassisch (ca. 750–1150), Middelsassisch (ca. 1150–1600) un Plattdüütsch (af 1600). De eerste wichtige Text is dat ooldsassische Heliand-Epos uut’n 9. Jhd. Groot is de Tall schreven Borns uut de middelsassische Tied, besunners to’n Hoogpunkt vun de Hansetied geev dat vele Texte üm Juristeree, Theologie un Historienschrieveree. Ene wichtige Wenne för’t Plattdüütsche weer dat 16./17 Jhd., in den dat Hoogdüütsche de middelsassiche Schrievspraak wegdrängt het. Dat Plattdüütsche is to’n groten Deel as mündliche Spraak mit velen verscheden Dialekten bestaan bleven. In’n 19. Jhd. begünnen Schrieverslüüd sik wedder up de Spraak to besinnen un schreven nu Literatuur up Platt. Vundaag leevt Plattdüütsch as mündliche Spraak un in schreven Dialektliteratuur wieder, is man in sienen Wiederbestand bedroot.^[23]

Oorindoeuropääsch un Oorgermaansch

Wo sik de germaanschen Spraken uutbreden:^[24]
     750 v. Chr.
     500 v. Chr.
     250 v. Chr.
     1 n. Chr.Chr.

As ene germaansche Spraak sünd de Vöörlöpers för’t Plattdüütsche dat Oorgermaansche un noch wieder torügg dat Oorindoeuropääsche. De Indoeuropääschen bröchten eer Spraak uut de oosteuropääsche Stepp na Middeleuropa, dat noordüütsche Deepland un Skandinavien.Vun hier het sik de oorgermaansche Spraak bilütten na Süüd to uutbreidt. Mit Wannels in de kumplexe oorindoeuropääsche Flekschoon, so as dat Sanskrit, Ooldgreeksch un Latinsch noch kennt, un Luudwannels so as de eerste germaansche Luudwannel het sik dat Oorgermaansche lütt bi lütt vun’n Oorindoeuropääschen un anner indoeuropääschen Spraken wegbeweegt un is to enen egen Spraaktelg binnen de Familie ranwussen.^[25]

Düsse Stremel in de Spraakhistorie is man nich daalschreven worrn. Dat is mit de Methoden vun de vergleken Spraakwetenschop uut later schreven Borns rekonstrueert. In de Tied uut de eerste schreven Borns nableven sünd, harr sik de oorgermaansche Spraak al in verscheden Telgen un Spraken deelt: Dat Noordgermaansche, dat Oostgermaansche un de westgermaansche Telgen, wo Angelsassisch, Ooldnedderfranksch, Ooldfreesch, Ooldhoogdüütsch un Ooldsassisch, de Vöörlöper för dat Plattdüütsche vundaag, tohören.

Ooldsassisch

Ooldsassisch Spraakrebeed in geelrood mit Schrievoorden, Bischopseten un modern Oorden to’n orienteren^[26]

→ Kiek ook bi: Ooldsassisch

Ooldsassisch is de öllste schreven Spraak in dat Stammland vun’n Sassen, enen germaanschen Stamm över den Ptolemäus, een greekschen Geleerten, dat eerste Maal in’n 2. Jhd. n. Chr. bericht.^[27] De Sassen breiden sik in’n 3. un 4. Jhd. vun de Elvmünn un Westholsteen na Süüd to uut un billen mit annern Stämmen den sassischen Grootstamm.^[28] Indem dat sik de Sassen na Süüd to uutbreiden, het de sassische Spraak ook woll meer elv- un wesergermaansche Kennteken annamen, as siene noordseegermaanschen Verwandten.^[29] In’n 5. Jhd. tögen een Deel Sassen tohoop mit Angeln, Jüten un Fresen na Britannien. De egen Spraak, dat later Angelsassische, bröchten se mit op dat Eiland.^[30] Uut düsse Tied, de fröhe oder vöörooldsaasische Periode, sünd man een paar Egennamen unner anners keen schreven Borns nableven. Uutnaam sünd villicht de Weserrunen.^[31] In’n 8. Jhd. is de Kunflikt twüschen den frankschen Riek un den Sassen, de al unner Karl Matell un Pippin anfungen weer, eernster worrn un opletst mit den Sassenkriegen 772–804 ünner Karl den Groten to Enn kamen. Dat Ooldsassische an un för sik beginnt eerst mit de schreven Borns üm 820/830, also na de Sassenkriegen, in den de Franken de Sassen betwungen un to’n Christendom bekeert, dat Stammland enen Deel vun’n frankschen Riek maakt un Kloosters as ook Bischopdömer gründ harrn.^[32]

De gröttste Deel Texten in de ooldsassische Tied weren op Latiensch.^[33] Lütte religiöse Texte so as een Dööplöövnis, Bichtformels oder Översichten över Grundbesittafgaven kemen op. Wichtig is man sünnerlich dat grote Bibeldichtwark, so as een Stück uut de Genesis un de Heliand, een Epos uut de Tied üm 830 mit meist 6000 germaanschen Langregen, dat in Stavriemen dicht worrn is un Jesus sien Leven navertellt.^[34] Uut’n 10. un 11. Jhd. sünd noch lütter Spraakdenkmalen so as Glossen nableven. Üm 1100/1150 geit de ooldsassische Schrieveree denn avers to Enn.^[31]

Dat ooldsassische Spraakrebeed lee in den Rebeden, de vundaag Westfalen, Neddersassen, Süüdwestholsteen, Drenthe un Oaveriessel sünd. Dat Rebeed streck sik twüschen den Rhien un Elv un vun de Noordsee bet na Kassel un Merseburg in’n Süden. In’n Noorden grenz de Spraak langs de Eider an dat Oolddäänsche, in’n Noordwesten an dat Ooldfreesche, na West to an dat Ooldnedderfranksche un in’n Süden an de frankschen Dialekten vun dat Ooldhoogdüütsche. De Süüdgrenz is wat swarer to bestemmen, in’n Westen köönt wi an Oordsnamen seen, dat de Grenz to’n groten Deel de ik/ich- un de maken/machen-Isogloss folgt.^[35] Na Oosten warrt dat wat unsekerer.^[36] De Lien leep in de Tied bummelig vun Dössen - Essen - Wupperdaal - Äulpe över Waldegge - Kassel - Worbis, denn süüdlich vun de Horz na Nordhusen un Eisleben bet an de Saale bi Merseburg.^[37] Oosten de Elv un de Lien Kiel - Loonborg grenz dat Ooldsassische an slaawsche Spraken, so as Polaabsch un Sorbsch.^[38]

De grote Deel ooldsassische Texten stammt uut’n Süden vun dat Spraakgebeed. De Texten wiest Spraakünnerscheden, of dat avers Dialektünnerscheden sünd, de mit den sassischen Deelstammen Westfalen, Engern, Oostfalen un Noordalbiner övereengaat, kann een uut dat wenige Materiaal nich ruutlesen.^[34] Kennteken för dat Ooldsassiche sünd de vullen Vokalen in Nevensülven, so as nigun ‘negen’. De germaansche dentale Frikativ *þ un dat labiovelare *w sünd bewaart bleven un worrn <th> oder <đ> un <uu> schreven.^[39] De rieke ooldgermaansche Flekschoon is to’n groten Deel bewaart bleven.^[40] So as de annern noordseegermaanschen Spraken weer dat Ooldsassische man wat innovativer as dat vergleken konservativer Ooldhoogdüütsch. Ünnerscheden to anner westgermaanschen Spraken weer de Wannel vun *hs to /s/ so as flas ‘Flass’, man ooldhoogdüütsch flahs un dat /ƀ/, enen olen germaanschen bilaliaben stemmhaften Frikativ, den dat Ooldsassiche twüschen Vokalen bewaart het.^[41]

Middelsassisch

→ Kiek ook bi: Middelsassische Spraak

Uut’n Ooldsassischen is dat Middelsassische, ook Middelnedderdüütsch heten, ranwussen. Twüschen den Spraakperioden is man an de 150 Jaren lang alleen up Latiensch schreven worrn.^[42] Eerst üm 1230 – later as dat Middelhoogdüütsche – beginnt dat mit de fröhe middelsassische Schrieveree. De Sassenspegel, een Rechtsbook vun 1225 is dat eerste grote middelsassische Wark. In de Tied kümmt de grote Deel middelsassische Texten uut den elvoostfäälschen Ruum ööstlich vun de Horz. Üm 1250 beginnt dat mit middelsassische Texten uut’n Städen un sassischen Oorkunnen. Üm 1350 het sik dat Middelsassische as Schrievspraak gegen dat Latiensche wiedhen döörsetten könen.^[42] Meer un meer Texten kaamt in’n Westen un Noorden vun dat Spraakgebeed un vele religiöse Texten warrt vun Anhängers vun de Devotio moderna, ene religiöse Bewegung, de sik stark för de Volksspraak insett het, affaat. In den verscheden Regionen billt sik regionale Schrievspraken ruut, so as dat Westfäälsche, oostfäälsche, Märksche, Noordneddersassische un Oosterlandsche un Baltsche Schrievspraak.^[43] An de Westkante hadde de Utrechstsche Schrievspraak groten Inflood, so dat de Iesselländschen Schrievspraak twüschen Middelsassaisch un Middelnedderländsch stünn.^[44] Mit dat 15. Jhd. begünn de middelsassische Hoogtied, de Tied as „Hansespraak“ an un för sik. Mit dat 15.  Jhd. het besunners Lübeek för den middelsassischen Bookdruck de Leidkraft un Kennteken för enen överregionalen Uutgliek in de Schrievspraak find sik.^[43] De lüübschen Kennteken neemt man na Süüd un West to af.^[44] In’n Westen blievt de religiösen Texte in de Övetall.^[45] Annerster as dat Middelhoogdüütsche mit siene höövsche Literatuur bleev dat Middelsassische to’n groten Deel ene Schriftspraak för Saaktexten üm Recht, Hannel un Historienschrieverie un didaktsche so as ook religöse Texten.^[46] Eerst later sünd ook literaarsche Warken, so as dat Narrenschip oder Dyl Ulenspegel, opkamen. Mit de Reformatschoon kemen de Bugenhagenbibel un reformatersche Schriften op, de to de late middelsassische Tied tellt. Nu beginnt man ook allnagraad de Schrievsprakenwessel to’n Hoogdüütschen hen un de middelsassische Literatuur treckt sik na Noord to torügge.^[45]

Mit de Oostkolonisatschoon het sik de Spraak vun’t 12. Jhd. an över dat ole Stammland hen uutbreidt. Sassische un nedderfranksche Kolonisten trocken na Oost to, grünnen Dörper un Städe un billen eerst Spraakeilannen, de sik later uutbreiden un de slaawschen Spraken ümto wegdrängen.^[42][46] As de lingua franca hebbt de Hansekooplüüd dat Middelsassische rund üm de Noord- un Oostsee uutbreidt. Vele sassische Handwarkers wannern na däänsche Städen in Sleswig uut oder hebbt sik in Norwegen, Sweden oder in Visby up Gootland daallaten.^[46] So het dat Middelsassische groten Inflood up dat Däänsche, Sweedsche un Norweegsche had, de enen groten Deel Leenwöör uut’n Middelsassischen afkregen hebbt.^[47] In Oost-Freesland un Grönneng begünn in’n 15. Jhd. dat Middelsassische de ooldfreesche Rechtsspraak un de oostfreeschen Mundaarden to verdrängen. In Sleswig is in’n 15. Jhd. dat Däänsche bet an de Slie un dat Danewark ran verdrängt worrn.^[47] Annersieds güngen in’n Süüdoosten vun dat Spraakrebeed al in’n 14. Jhd. Städen so as Halle, Mansfeld, Eisleben, Wittenberg un Merseburg to de oostmiddeldüütsche Schrievspraak över un ook de eenfachen Lüde sünd hier al in’n 15. Jhd. anfungen middeldüütsche Mundaarden to snacken.^[48]

Vergleken mit dat Ooldsassische het dat Middelsassische de Vokalen in Nevensülven afslepen (so as os. daga > dage, sunu > sone, melo > mele, giƀu > geve).^[49] Korte Vokale in open Sülven mit Akzent sünd lang worrn: bĕki > bēke ‘Beek/Beke’.^[50] De ooldsassische Diphthong /ia/ is een Monophthong worrn, so as liaf> lêf ‘leev’ un dat ooldsassische /þ/ is [d] worrn.^[51] Vergleken mit dat moderne Plattdüütsch weren to’n Bispeel de Kasus (Fäll) noch bewaart.^[52] De Schrievspraak het dialektale Unnerscheden in de Tied to’n groten Deel verdeckt. Een paar regionale Kennteken find sik man, so as to’n Bispeel in Westfalen sal statts schal oder mik un dik för mi un di in Oostfalen.^[53]

Schrievsprakenwessel

Mit den Schrievsprakenwessel kümmt dat woll wichtige Begeevnis in de düütsche Spraakhistorie in’n Gang.^[54]Nadem dat de middelsassische Schrievspraak sik in’n 14. Jhd. gegen dat Latiensche döörsett un as Hansespraak ook wiedhen in Noordeuropa Inflood namen harr, gung dat Prestige un de Belang in’n 16. un 17. Jhd. daal, so dat de oostmiddeldüütsche Schrievspraak dat Middelsassische verdrängt het. Mit den eersten Natschonaalstaten, de in de Tied starker warrt, de Kunkurrenz uut süüddüütschen Städen un de verscheden Interessen vun de Hansestäden sülvenst is de Hanse bilütten daalgaan un so ook de wichtigste Dreger för de middelsassische Schrievspraak.^[55] Annerster as in dat süüdliche Rebeed üm Halle, Wittenberg un ümto, wo Hoogdüütsch al in’n 14. Jhd. Schrievspraak worrn weer, bleev dat Sassische annerwegens as plattdüütsche Dialekten bestaan.^[56]

De Wessel vun Middelsassisch to de oostmiddeldüütsche Schrievspraak begunn eerst bi den Eddellüden un gung denn in de Kanzleen vun de Hansestäden wieder.^[57] Se begünnen na buten hen mit süüddüütschen Städen, den Institutschonen vun dat Hillige Röömsche Riek un den Landsförsten Hoogdüütsch to schrieven, bleven man eerst noch bi för egen Saken Middelsassisch to schrieven. De Schrievsprakenwessel begünn geograafsch in de Mark Brannenborg, besünners in Berlin un in Städen so as Danzig un Goslär. Al üm 1570, in Branneborg noch eer, weer de Wessel hier afslaten. Mekelnborg mit de Hansestäden Wismer, Swerin, Rostock un Pommern mit Straalsund, Gripswold, Wolgast, Stettin un Stolp so as ook de oostföölschen Städen Hannober, Bronswiek, Lümborg un Chöttingen begünnen üm 1570 Hoogdüütsch na buten hen to bruken un geven twüschen 1620 un 1650 Middelsassisch ook för egen Saken op. Hamborg, Sleswig-Holsteen mit Lübeek un Flensborg so as ook Builefeld oder Ossenbrügge in Westfalen beginnt üm 1580/1590 Hoogdüütsch to bruken un geevt de middelsassische Schrievspraak eerst üm 1650 ganz op. Wieder up de Afsied schrievt Oostfreesland oder dat norweegsche Bergen ook noch kort vöör 1700 Middelsassisch. Daarna is de Schrievsprakenwessel to Enn brocht.^[58]

De Schrievsprakenwessel weer een Övergang, de eerst mit hoogdüütschen Wöör in middelsassischen Texten beginnt, so as ich, mich statts ik un mi. Denn beginnt de Schrievsprakenwessel an un för sik. De Schrievers överdregen de nedderdüütschen Formen na’t Hoogdüütsche, so as schriven to schreiben oder krut to Kraut. Faken kümmt so ook hyperkorrekte Formen op, so as selichleich statts seliglich, ropen to raufen statts rufen, bref to Breiff statts Brief. Ook sassische Seggwiesen so as thal lauffen för dal lopen statts hoogdüütsch hinablaufen find sik. Toletst is de schreven Spraak Hoogdüütsch, man vele middelsassische Rester oder Oordsnamen sünd noch to finnen, so as Mittbörger, orkonde, erffkop oder Flensborch, karpsell, wisch, spiker. Düsse Rester warrt mit de Tied minner, bet dat de Schrievsprakenwessel vullstännig afslaten is.^[59]

In Oostfreesland, Lingen, Tekenborg, Kleev un Rees, de dicht bi de düütsch-nedderlandsche Grenz liggt weer de Vöörgang noch kumplexer. Eer dat sik dat hoogdüütsche uutbreiden kunn, harr sik hier dat Nedderlandsche as Kultuurspraak döörsett; ook wegen de veel reformeerten Karken. Eerst vun 1815 an het sünnerlich Preußen un de luthersche Meerheid de hoogdüütssche Spraak ook hier allerwegens döörsett.^[60]

Plattdüütsch

De Spraak- un Literatuurwetenschop deelt de Tied na den Schrievsprakenwessel deelwies in de froe neenedderdüütsche Tied un nedderdüütsche Tied an för sik in.

Na den Schrievsprakenwessel, weer bi de betern Lüüd weer nu dat Hoochdüütsche un Nedderlandsche de feinere Spraak, tominnst bi Geschäftssaken, tohuus weer ook daar Plattdüütsch noch begäng.^[61] De middelsassische Uutglieksspraak, de sik ruutbillt harr, füll nu aver sünner de Klammer, de de Hansespraak billt harr, in enkelte Dialekten uutenanner.^[62] Dat Hoogdüütsche weer in de Teid ene Männerspraak, Fruenlüüd tohuus scnackne meist alleen Platt.^[63]Bloot in ganz enkelte Ecken bleev dat Plattdüütsche noch in de Schrift bestaan. De Stadt Lübeck het ehr Oberstadtbook noch bet 1809 op Plattdüütsch schreven.^[62] Besünners in barocken Theaterstücken kümmt Plattdüütsch in den Twüschenspelen vöör un warrt bi Rullen bruukt, de Buren un lütte Lüüd vun’n Land wiest. In’n 17. un 18. Jhd. warrt Plattdüütsch besünners in Gelegenheidsdichtungen schreven, so as Hoogtiedsgedichten oder as Satire in Schimpschriften. Daar bi is dat Plattdüütsche jümmers Dialekt, de in’n Gegensatz to de hoogüütsche Schrievspraak steit. De Schrievnorm uut middelsassische Tied nimmt man noch lange Inflood op de fröhe neenedderdüütsche Schrieveree.^[57] Ook eerste Stimmen weren opkamen, de in’n Sinn vun de Opklärung Plattdüütsch as Hemmnis för de Bildung vun de eenfachen Lüüd anseen deen.

Klaus Groth gellt för een vun den wichtigen Begrünners vun de nee’e plattdüütsche Literatuur in’n 19. Jhd. (Portree vun Christian Wilhelm Allers)

Dat Neenedderdüütsche an un för sik beginnt eerst an ’t Enn vun dat 18. Jhd., as de eersten Schrievers wedder anfüngen, Literatuur in de Spraak optoschrieven, de middewiel den Naam Plattdüütsch annamen harr. To de eersten höör Jan Hinrich Voß. Plattdüütsch in Schrift bröcht hebbt denn besünners Fritz Reuter un Klaus Groth in de Jaren 1850. Toglieks is aver ook dat Hoogdüütsche in düsse Tied vun de böverste Schicht in den Städen nich bloot as Schriftspraak begäng wesen, man ook as Ümgangsspraak keem dat bi düsse Lüüd nu ganz in Bruuk.^[64] Düsse Spraakverlust bi gooduutbillten börgerlichen Städers dat Plattdüütsche as idyllsch un oorsprünglich bekieken maakt. Mit düsse Sicht kemen ook rassistsche un antisemitsche Ansichten op, de Plattdüütsch nich alleen as Spraak man ook de Plattdüütschen as ene reine un oorsprüngliche Spraak- un Volksgemeenschop anseen deen, un sik as plattdüütsche Bewegung organiseert hebbt. Vertreders vun düsse völkische plattdüütsche Bewegung hebbt so nich alleen dat Plattdüütsche, man ook Rassismus un Antisemtismus in Noorddüütschland vöörran bröcht un den Weg för den Natschonaalsotschalismus in dat 20. Jhd. free maakt.

Dat Plattdüütsche het vun dat 16. bet 20. Jhd. bloots as Spraak för neeg bi un Spraak vun de eenfachen Lüüd deent. In School un Kark wöör jümmer meer Hoogdüütsch oder Nedderlandsch de Spraak. Vun de Midd vun dat 20. Jhd. an is dat Hoogdüütsche denn ook bi de eenfachen Lüüd op’n Land meer un meer indrungen. Hoogdüütsch harr dat gröttere Prestige. Dat leeg ünner annern daar an, dat de Lüüd mobiler worrn sünd un för’n Beroop un in’n Alldag meer rümkemen. Vöördem weer dat Dörp de wichtigste Levensmiddelpunkt un veel Lüüd harrn kuum Kuntakt na buten dat egene Dörp oder tominnst keen Kuntakt mit Lüüd vun wieder weg. As de moderne Mobiliteet mit Autos un Massenmedien in de Standardspraak opkemen un mit de velen Dörpslüüd, de na de Städen trocken sünd, het sik de Verkeersruum för de Lüüd vergröttert un de Naspraak Plattdüütsch het nich mehr noog Kommunikatschoonsreckwiet för düssen groten Kommunikatschoonsruum had.^[65]

In welk Delen vun dat Spraakrebeed is dat Plattdüütsche in de Nutied nu bloot noch Spraak vun enkelte ole Lüüd un in welk folkloristsche Nischen, annerwegens is Platt tominnst de normale private Ümgangsspraak bi de wat öllern Lüüd. In wieden Delen vun dat Spraakgebeed kenntekent een Spraakverfall dat Plattdüütsche, indem sik Plattdüütsch meer un mer an de dat Hoogdüütsche oder NEdderlandsche angliekt un egen kenntteken verlüstig gaat. Hinzu kommt der Dialektverlust: Regionen so Westfalen, Oostfalen un Brannenborg sünd vundaag meist kumplett dialektfree, hier is dat Plattdüütsche boold uutstorven .Man ook annerwegens stried de Spraakverlust vööran. Plattdüütsch het minner un minner Situatschonen, in den dat spraken warrt un Kinners leert de Spraak minner un minner tohuus. In velen Regionen warrt Plattdüütsch alleen as Hobbyspraak pleegt, besunners in de Beriekn Literatuur un Theater. Mit de Spraakpleeg geit de Kompetenz in den Basisdialekten verlsütig un mit Meiden, Literatuur un Theater breid sik deelwies enplattdütschen Kultuurdialekt uut. Düsse Spraakpleeg het mit de Opnaam in de Europääsche Charta för Minnerheiden un Regionaalspraken 1999 enen rechtlichen Ramen kregen.^[66]

Spraakrebeed

Plattdüütsch warrt vöör allen in’n Noorden vun Middeleuropa snackt, in Noorddüütschland un de Oostnedderlannen. Aver ook buten Middeleuropa givt dat döör Utwannerers Rebeden, in de Plattdüütsch snackt warrt oder snackt worrn is. De Grenz von Nedderdüütsch na Süüd hen is de maken/machen-Linie, de ook „Benrather Linie“ heet.

Karnrebeed

Dat plattdüütsche Karnrebeed in Noorddüütschland un Oostnedderland (sünner Pommersch un Preußsch)

De Grenz to dat Nedderlandsch-Nedderfranksche un dat Westfreesche liggt an de Noordsee bi’t Lauwersmeer. Dat liggt an de Grenz vun de nedderlandschen Provinzen Grunneng un Freesland. De Spraakgrenz folgt nu grov de Grenzen vun de Provinz Freesland. De Stellingwarven in de Provinz Freesland snackt man ook Neddersassisch. Op de ne’en Polder in dat Iesselmeer warrt kuum Plattdüütsch snackt. De Spraakgrenz folgt de ole Waterkant vun dat Iesselmeer. Bloots dat fröhere Eiland Urk, dat nu in’n Noordoostpolder indiekt is, höört to dat plattdüütsche Spraakrebeed. Dat Rebeed reckt bet an de Grenz na de Provinz Utrecht un löppt denn döör de Provinz Gelderland na de düütsche Grenz to. Twüschen Emmerik un Bokelt löppt de Spraakgrenz över de düütsche Staatsgrenz.

Se folgt nu de Süüdgrenz vun Westfalen bet na de Grenz to dat Bundsland Hessen. Dor löppt se nu, knapp op hessisch Rebeed, langs na Noordoosten to, knappt de süüdlichste Eck vun dat Bundsland Neddersassen af un löppt denn an de Grenz to Döringen lang, bloots mit dat Neddereikfeld up plattdüütsch Rebeed. In Neddersassen in’n Horz liggt een lütt Spraakeiland, in dat middeldüütsche Dialekten snackt warrt, de uut dat Erzgebirge inwannert sünd. De süüdliche Spraakgrenz löppt wieder döör dat Bundsland Sassen-Anholt an de Münn vun de Saale in de Elv langs na dat Bundsland Brannenborg rin. De Verloop vun de Spraakgrenz weer in Sassen-Anholt in fröhere Tieden en ganz Stück wieder in’n Süden, meist bet na Leipzig ran. Uut düt Rebeed is dat Plattdüütsche aver vun middeldüütsche Dialekten verdrängt worrn. Ook in Wittenbarg warrt hüdigendaags Middeldüütsch snackt, aver up dat Rebeed vun Brannenborg kümmt dat plattdüütsche Spraakrebeed noch meist wedder bet op de Höögd vun Wittenbarg daal. Denn maakt de Grenz aver en groten Bagen na Noorden üm Berlin rüm un geit denn een Stück noorden vun Frankfort an de Oder an de poolsche Grenz ran. In meist dat ganze Brannenborger Rebeed is dat Plattdüütsche bloots noch swack vertreden un nich meer vitaal, wiel dat sik hier al in’n laten 19. un fröhen 20. Jhd. dat middeldüütsche Berlinersch uutbreidt het. Daarüm givt dat hier vundaag kene klare Spraakgrenz meer.

In de Rebeden achter de Grenz na Polen to givt dat, sieddem de Düütschen na’n Tweden Weltkrieg verdreven worrn sünd, kuum meer Plattdüütsche. De Spraakgrenz folgt nu de Staatsgrenz bet an de Oostsee. Ook vöör 1945 geev dat achter de hüdige poolsche Grenz kene klare Spraakgrenz. Dat weer een groot Mischmasch uut düütsche un poolsche Spraakeilannen. Bi Kulm geev dat ook een böverdüütsch Spraakeiland un in dat Rebeed vun Marienborg un Allensteen in Oostpreußen een middeldüütsch Spraakeiland. De Rest vun Oostpreußen un dat Rebeed üm Danzig weren Plattdüütsch.

De Grenz to dat Däänsche is ook kene klare. In öllere Tieden weer Sleswig däänsch un in’n Westen noordfreesch. Doch mit dat Middelsassische het sik dat Düütsche uutbreidt. Hüüd is grov de Staatsgrenz ook Spraakgrenz.

Fröher weren ook de Freeslannen keen Deel vun dat plattdüütsche Spraakrebeed. In Oost-Freesland het dat Plattdüütsche dat Oostfreesche aver kumplett verdrängt. Bloots dat Saterland is daar as freesch Spraakeiland nableven. In dat Saterland un Noordfreesland harr dat Plattdüütsche lang ene Opgaav as Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied blangen dat Freesche as Naspraak.

Uutwannerers

Mit Uutwannererten is dat Plattdüütsche ook in annere Delen vun de Welt kamen un het sik daar över meer oder minner lange Tied hollen. Vöör allen de Mennisten, de ethnischen Mennoniten, de uut dat Wiesseldelta stammt un dat nedderpreußsche Plautdietsch snacken doot, sünd hier vun Belang. Se leevt in Gegenden in Argentinien, Brasilien (to’n Bispeel in Fernheim un Curitiba), Kanada, Mexiko, Paraguay un de USA. Dat givt aver ook Rebeden, in de kene Mennisten leevt un in de sik Plattdüütsch hollen het. Daarto höört to’n Bispeel Rebeden in de USA un in Brasilien (to’n Bispeel Westfäälsch in dat brasiliaansche Westfália oder Pommersch as Wisconsin Pomeranian in de USA oder as Pomerano in dat brasiliaansche Pomerode un Domingos Martins).

Ook vun de Bessarabiendüütschen, de vun 1814 af an in Bessarabien inwannert sünd, keem een Deel uut de plattdüütschen Rebeden Pommern, dat Hartogdom Warschau un Mekelborg, un het siene Spraak in Bessarabien bibehollen. De Kolonisten uut Süüddüütschland, vöör allen Swaben, weren aver in de Övertall un hebbt de plattdüütschen Mundaarden bedrängt. De Germanist Albert Eckert het 1938 de Mundaarden in de 24 düütschen Moderkolonien ünnersöcht un de Mundoort vun de Kolonien Arzis, Neu-Arzis, Paris, Brienne, Leipzig, Kulm un Tarutino as Plattdüütsch vöörfunnen. 1940 is in’n Hitler-Stalin-Pakt beslaten worrn, dat de Bessarabiendüütschen ümsedelt warrt. De Bessarabiendüütschen kemen na dat besett Polen un sünd 1945 denn noch wedder verdreven worrn na de Rebeden vun dat hüdige Düütschland. De bessarabienplattdüütsche Spraakgemeenschop is to düsse Tied denn ganz uuteneenfullen.^[67]

1858 sünd Lüüd uut de Ümgegend vun Ankum un Steiwelt na de Slowakei trocken, hebbt dor twee Adelsgöder köfft un sik mit mehr as 400 Lüüd in de Dörper Tscherman un Groß Rippen daallaten. Eer plattdüütsche Spraak hebbt se bibehollen. Düsse Lüüd sünd na’n Tweten Weltkrieg verdreven worrn.

Aver ook binnen Düütschland het dat een lütt plattdüütsch Spraakeiland geven. De Glashött in Gerresheim het vun 1864 af an siene Glasblasers vöör allen in de plattdüütschen Rebeden oosten de Elv anworven. Un so keem dat, dat sik in de Arbeiderkolonien up de Hött in Gerresheim en plattdüütschen Dialekt döörsett het, dat Hötter Platt. Düsse Dialekt is vundaag aver meist uutstorven.^[68]

De Spraak gellt in dat egene Spraakrebeet nich vull

As Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied warrt nu in all Delen vun Düütschland vun Sprekers vun dat Freesche jüst so as vun Sprekers vun dat Plattdüütsche dat Hoogdüütsche bruukt, in de Nedderlannen jüstso dat Nedderlandsche. Plattdüütsch is bloots Naspraak. Aver ook as Naspraak hebbt vele Lüüd de Spraak opgeven, so dat in groten vele Delen vun dat Spraakrebeed de Lüüd, de Plattdüütsch snackt, in de Minnertall sünd. Ook för de Spraakeilannen in annere Länner gellt dat to’n Deel, daar hebbt dat Hoogdüütsch, dat anner Uutwannerten mitbröchten oder de Landsspraken (meerstendeels Engelsch oder Spaansch) düsse Opgaven.

Fröher

De Oorsprung vun de Sassen liggt in Holsteen. Vun daar het sik de Sassenstamm ook in dat hüdige Bundsland Neddersassen, in Westfalen, in Oostfalen un bet na dat Rebeed in’n Oosten vun de hüdigen Nedderlannen breed maakt. Waarschienlich weer dat meer so, dat sik de Stämm, de in düsse Rebeden leevt hebbt, ünnern Naam Sassen verenigt hebbt, as dat de holsteenschen Sassen sik utbreedt hebbt. In Oostholsteen, in dat Wendland un Oosten vun Oostfalen seten in düsse Tied de Slawen. In Wusten, Grunneng un Oostfreesland weren de Fresen. Mit dat 9. Jhd. is nilütten de Oostkolonisatschoon anfungen, de de Slawen jümmer wieder na Oosten wegdrängen dee. Dat güng bet in dat 15. Jhd., as sik dat Plattdüütsche bet na Eestland in dat Baltikum uutbreedt harr. In Eestland is de Spraak vöör allen in de Städen bruukt worrn, denn düütsche Buren harrn sik in Eestland kuum daallaten. Mit dat Enn vun de Hansetied is denn Hoogdüütsch in Eestland an de Steed vun dat Plattdüütsche treden. In dat 18. un 19. Jhd. dee de gröttste Deel vun de Düütschen in Eestland Hoogdüütsch snacken un bloot noch wenig Lüüd Plattdüütsch. Welk slaawsche Spraakeilannen sünd in de Rebeden vun de Oostkolonisatschoon aver noch bet in dat 18. Jhd. nableven, dat Polaabsche in’t Wendland to’n Bispeel is waarschienlich in de Jaren 1750 uutstorven. Noch bet in de letzten Jaren vöör 1945 het dat Plattdüütsche sik in’n Oosten uutbreedt un to’n Bispeel dat Masuursche oder dat Kuursche verdrängt. Ook de Sprekerschen un Sprekers vun dat Kaschuubsche twüschen Westpreußen un Oostpreußen hebbt meersttieds beide Spraken snackt.

Bi de Fresen güng de Spraakwessel besünners vun Grunneng uut. Vun dat 15. Jhd. af an hebbt de Fresen Plattdüütsch as Schriftspraak bruukt. In de oostlauwerschen Ommelanden hebbt de Lüüd teemlich gau de plattdüütsche Spraak annamen un sogaar eer freesche Identität afleggt. In Oostfreesland hebbt se eer Spraak wat langsamer verloren, aver ook hier is vun dat Freesche nix nableven (vun dat Saterfreesche afseen, dat aver egentlich al buten Oostfreesland an un för sik liggt). Eer freesche Identität hebbt de Oostfresen aver behollen. Dat Jeverland het dat Freesche mit dat 17. Jhd. verloren. In Wusten het sik dat bet so üm un bi 1720 hollen un ook in dat Harlingerland het dat Plattdüütsche dat Freesche mit dat 18. Jhd. verdrängt. Toletst weren bloot dat Saterland un Wangeroog nableven, aver ook dat Wangeroger Freesche is 1950 uutstorven. Bi de westerlauwerschen Fresen kunn dat Plattdüütsche aver keen Foot faten.

Ook gegenöver dat Noordfreesche un dat süüdjüütsche „Plattdäänsche“ in Sleswig het dat Plattdüütsche Land wunnen. Dat vöörmaals noordfreesche Eidersteed is in’n 17. Jhd kumplett plattdüütsch worrn.^[47] En goden Deel vun Anholt un ook vun Brannenborg, de vundaag enen middeldüütschen Dialekt snackt, het fröher ook enen plattdüütschen Dialekt had.^[56]

Status

Offitschellen Status

Dat Plattdüütsche warrt na de Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken sied 1998 in Düütschland un de Nedderlannen schuult. In Düütschland warrt dat in de Bundslänner Bremen, Hamborg, Mekelnborg-Vöörpommern, Neddersassen un Sleswig-Holsteen na Deel III vun de Sprakencharta schuult, in de Bundslänner Brannenborg, Noordrhien-Westfalen un Sassen-Anholt un in de Nedderlannen na Deel II. Mit Deel III sünd meer Plichten mit vermaakt. Deel II is to’n groten Deel symboolsch.

De acht düütschen Bundslänner geevt alle dree Jaren enen Bericht af woans se Plattdüütsch föddern doot. De Bunnsraat för Nedderdüütsch mit twee Vertreders je Bundsland vertridd de plattdüütsche Spraakgemeenschop in Düütschland un seggt as Stellvertreder för de plattdüütsche Spraakgemeenschop wat to düssen Bericht. Dat Bundsbinnenministerium faat beide Berichten to enen Staatsbericht tohoop un een Uutschuss vun den Europaraad beweert de Maatregels, de för Spraakpleeg vöörandreven woorn sünd. Oplest reageert de Bundsregerung up den Bericht vun den Europaraad.^[69]

In de Nedderlannen, wo Platt na Deel II schuult is, hebbt de oostnedderlandschen Provinzen 2018 dat Convenant Neddersassisch ünnertekent un vereenbaart mit de Gesetten un Regels, de al bestaat, dat Neddersassische starker to föddern, statts de Spraak ünner Deel III vun de Charta to stellen.^[70] So wull de nedderlandsche Rieksoverheid nee’e Plichten för sik ümgaan.

Dat Plattdüütsche is meist nich för Amtssaken tolaten. En wichtigen Fall to’n Status vun dat Plattdüütsche bi Amtssaken weer de „Läägeünnerloage“, för de de Firma Twistringer RBM Dränfilter in’t Jaar 2000 en Patent anmellt harr. De Patentschrift weer up Plattdüütsch schreven un dat Patentamt harr eer dorvun torügwiest. De Bundsgerichtshov harr toletzt seggt, dat dat rechtens is, en Patent op Plattdüütsch intorecken, aver gellen deit dat bloot, wenn de Patentschrift ook hoogdüütsch översett bigeven oder nareckt warrt.^[71] Welk Juristen leggt Deutsch, so as in dat Sleswig-Holsteensche Landesverwaltungsgesetz, so uut, dat Hoog- un Plattdüütsch meent sünd. Plattdüütsch schall so ook as Amtsspraak gellen.^[72] Ook wenn dat Land Sleswig-Holsteen düsse juristsche Sicht woll deelt, het Plattdüütsch in’n Alldag as Amtsspraak in Sleswig-Holsteen man kenen Belang.

Plattdüütsch in Kinnergaarn, School un Universiteet

→ Kiek ook bi: Plattdüütsch (Schoolfack)

Welk Kinnergaarns in Noorddüütschland, besünners in Neddersassen un Sleswig-Holsteen versöcht Plattdüütsch an de Kinners wieder to geven. Woveel Platt een Kinnergaarn vermiddelt unnerscheed sik man stark. Dat langt vun een paar plattdüütschen Ledern bet to’n dagdääglichen Plattsnacken mit de Kinners. Plattdüütsch in’n Kinnergaarn is op Egeninitschativen anwiest. Stütt oder Vöörgaven vun de düütschen Länner givt dat meist nich.^[73]

För den Plattdüütschünnerricht in de School givt dat kene Vörgaven över de Bunslandsgrenzen henweg. Nadem dat lange Tied alleen een paar Lessen to regionale Spraak in’n Düütschünnerricht geev, is Plattdüütsch nu in den noorddüütschen Bundslänner Hamborg, Sleswig-Holsteen, Mekelnborg-Vöörpommern un Bremen een Schoolfack. In Neddersassen is Plattdüütschünnerricht een Deel vun anner Fäcker, een egen Schoolfack givt dat hier nich. In den Noorddelen vun Noordrhien-Westfalen, Brannenborg un Sassen-Anholt givt dat Plattunnerricht alleen as Arbeidsgemeenschop (AG) na de School. In kenen düütschen Bundsland givt dat allerwegens regulären Plattdüütschunnerricht; Platt ünnerricht bloot een paar Scholen hier un daar.^[73] Hamborg is 2010 as dat eerste Bundsland mit Plattdüütschünnerricht in de Grundschool anfungen, 2014 sünd Sleswig-Holsteen un Bremen, 2016 Mekelnborg-Vöörpommern folgt. 2017 is Plattdüütsch een Schoolfack worrn, dat de Kultusministerkonferenz för dat mündliche un schriftliche Abituur gellen laat. Bet nu givt dat man alleen in Mekelnborg-Vöörpommern Plattdüütschunnerricht ook bet to’n Abituur hen.^[73] Ook in den Nedderlannen givt dat Plaans de neddersassischen Varieteten in de Grundschool to ünnerrichten un de Schölerschen un Schölers ene positve Sicht op de regionale Spraak to vermiddeln, Informatschonen över dat Neddersassische un eenfache Leder un enen Grundwoordschatt to leren.^[74][75]

Op de Universiteet beed verscheden Hoogscholen nedderdüütsche Philologie as een Studienfack an, to’n Bispeel de Universiteten Flensborg, Hamborg, Kiel, Münster, Ollnborg un Rostock. Regelmatig Semianren to Plattdüütsch givt dat ook in Bremen, Frankfort an’e Oder, Chöttingen, Lümborg, Meideborg, Ossenbrügge, Paderbuorn un Potsdam. De nedderdüütsche Philologie is up den Universiteten meist een Unnerdeel vun de Germanistik oder de düütsche Philologie. In’n Nedderlaanen büdd alleen de Rieksuniversität Grönnen Seminaren un Kursen över Neddersassisch an. Bloot een paar Universitäten leert Plattdüütsch ook as Spraak, de meisten befaat sik alleen mit den spraak- un literatuurwetenschoplich Unnersöök an dat Plattdüütsche. De Spraak, de in den Kursen un Semianren spraken un schreven warrt, is Hoogdüütsch. Een paar Bachelor-Arbeiden up Platt givt dat man. Se sünd man ene rare Uutnaam un hebbt meist Betog to’n Plattdüütschen.^[73]

Bi de Plattdüütschen

De Meerheid (59,2 %) in dat plattdüütsche Spraakgebeed seet Plattdüütsch as enen Dialekt an. Alleen 39 % seet dat as ene Spraak.

De Status ünner de Lüüd, de de Spraak snacken doot, is ook verscheden. De Süden vun dat Spraakrebeed, mit West- un Oostfalen un de Brannenborgsche Mark, daar is de Willen, de Spraak to bewaren minn stark as in’n Noorden, woneem de noordneddersassischen Dialekten spraken warrt. In Delen vun Brannenborg is de Spraak meist ganz dood. Dor is keen Willen meer vörhannen, de Spraak to bewaren, dat givt keen Spraakvereens för Plattdüütsch un keen Speeldelen. Ganz anners süüt dat to’n Bispeel in Oostfreesland uut. Dar is de Spraak noch up dat beste as Alldagsspraak bewaart. Ook in Delen vun Sleswig-Holsteen un dat Dreeeck twüschen Elv un Weser sünd daar noch Plattsnackers, de sik ook aktiv för dat Plegen vun de Spraak insetten doot.

Na de Ümfraag Status und Gebrauch des Niederdeutschen seet in Noordüütschland 59,2 % Plattdüütsch as enen Dialekt an, 39 % bekiekt Plattdüütsch as ene egen Spraak. De Ansichten unnerscheed sik man na Regioon: Mit 52 % in Hamborg un 50,7 % in Sleswig-Holsteen seet hier de Meeheid Plattdüütsch as ene egen Spraak an. In Sassen-Anholt (80,7 %) un Brannenborg (80,5 %) is de Andeel Lüüd, de Plattdüütsch as enen Dialekt beteken besünners hoog. Groten Inflood up de Ansicht of Plattdüütsch een Dialekt oder ene Spraak is, het de Plattdüütschkompetenz: Wer sülvenst Plattdüütsch snackt, süüt Platt eer as egen Spraak an. Lüüd, de keen Platt snacken köönt, bekiekt dat as enen Dialekt. Ook Lüüd, de sik stärker mit de egen Regioon verbunnen föölt un enen positiven Blick up dat Plattdüütsche hebbet, seet Platt eer för ene Spraak as enen Dialekt an.

Medien un apentlich Leven

Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch – Plattdüütsch in’t oostfreesche Auerk

De Medien in Düütschland sünd hoogdüütsch domineert. In de Regionaalmedien kümmt Plattdüütsch as Nischenprogramm vöör, in de landswieden Medien meist gaarnich. Noorddüütschland gellt daarvun bi veel Lüüd, de dat Land nich so kennt, as rein hoogdüütsch. De bayersche Dialekt to’n Bispeel warrt vun de Medien bitieden noch geern as Stilmiddel opgrepen, dat för heile Welt steit, wied af vun allens Moderne. De Medien gaat daarvun uut, dat de Döörsniddsdüütsche Bayersch kennt un grippt de Klischees över de Spraak op, zoomt op de Klischees noch en beten rop. Plattdüütsch gellt as en Saak, de bi’n Döörsniddsdüütschen meest gaarnich bekannt is un warrt daarvun vun de Medien noch duller uutblennt.

Plattdüütsche Tiedschriften oder Dagbläder givt dat nich. Vele Dagbläder in Noorddütschland hebbt man plattdüütsche Kolumen, de meist humoristsche oder regionale Themen behannelt. Plattdüütsche Artikels in anenrs hoogdüütschen Blädern sünd raar un Platt bruukt se meist regionale Themen een beten uuttosmücken. Uutnaam weer alleen dat Hamburger Abendblatt mit siene Wienachtsuutgaav 2010, de op Platt un Hoog ruutkamen is. 2016 is wedder bi’t Hamborger Abendblatt de Uutgaav för den 23./24. April mit enen platttdüütschen Titelbladd ruutkamen.^[76]

Dat Hoogdüütsche heerscht in allerwegens vöör. Schreven Plaattdüütsch find sik man hier un daar in dat apentliche Leven.^[77] Sied de 2000-er Jaren givt dat in Düütschland meer un meer Oorden tweesprakige Oordschiller.^[78] In den letsten Jaren sünd ook de Nedderlannen mit een paar tweesprakig Oordschiller anfungen. Enige Stratennamen un Huusinschriften uutbenomen find sik schreven Plattdüütsch in de Apentlichheid meist nich. In de Reklaam oder deelwiese in den Tourismus find sik schreven Plattdüütsch een oold, kommodig, traditschonell oder regionaal Gefööl to wiesen.^[79]

Buten Düütschland un de Nedderlannen is meist de Existenz vun Plattdüütsch al gaarnich bekannt.

Sprekertall

Sprekertallen laat sik blot swaar angeven. In’n Zensus is faken de Moderspraak nich affraagt worrn un wenn se affraagt worrn is, denn hebbt de Behöörden keen Ünnerscheed maakt twüschen Plattdüütsch un Hoogdüütsch oder Plattdüütsch un Nedderlandsch. För de öllere Tied lett sik aver daar von uutgaan, dat so teemlich all Minschen in Plattdüütschland ook Plattdüütsch snackt hebbt. Ganz grov lett sik de Tall also för 1800 mit 7 Millionen angeven un 1900 mag dat woll so knapp 20 Millionen Minschen geven hebben, de Plattdüütsch snackt hebbt. (Düt Rebeed het vundaag en Inwanertall von meist 30 Millionen Minschen.) Na 1900 un besünners na 1945 füng de Tall aver teemlich an to dalen. Alltohoop givt dat also dat vundaag so üm un bi 5 Millionen Minschen, de Plattdüütsch snacken doot.

Düütschland

Plattdüütsche Spraakkompetens na Bundsland (2016): Up’t höögste is aktive Spraakompetenz in Sleswig- Holsteen, up’t leegste in Brannenborg.

Spraakkompetens na Öller (2016): De >80-Jörigen beheerscht to 67,4 % (sehr gut, gut, mäßig tohoop) , < 20-Jörigen alleen 7,4 %.

Aktive plattdüütsche Spraakkompetenz na Landkreisen 2016:^[80]
    Höögste aktive Kompetenz
    Leegste aktive Kompetenz

An de 60 % vun’n Noorddüütschen snackt tomindst een beten Platt. Daar mang sünd man an de 25 %, de bloot een paar Wöör snacken könnt. Plattdüütsch verstaan könnt an de 76 %.

Dat eerste Maal, dat een würklich versöcht het, ruttokriegen, woveel Lüüd Plattdüütsch snacken doot, weer 1984 dat Institut för nedderdüütsche Spraak, dat en repräsentative Ümfraag mit 2000 Lüüd maakt het. Disse Ümfraag weer bloot in de Bundsrepubliek Düütschland ahn de Düütsche Demokraatsche Republik un sünner Nedderland. In düt Rebeed hebbt 20 % vun de Lüüd „sehr gut“Platt snackt, 15 % good un 21 % en beten.^[81]

Een anner Ümfraag 2007, de nu in ganz Düütschland maakt worrn is wiest, dat 6 % Platt „sehr gut“ snackt, 8,3 % good un 23,4 % en beten Platt snacken köönt. Dat sünd also so bi 3 Millionen Lüüd, de good oder „sehr gut“ Platt snackt. De nee’esten Tallen sünd uut de Telefoonümfraag Status un Gebrauch des Niederdeutschen 2016, bi de 1632 Lüüd in den noorddüütschen Bundslänner, Westfalen (uutbenamen de Süüddeel) un den plattdüütschen Deel vun Sassen-Anholt un Brannenborg fraagt worrn sünd.^[82] De Tallen sünd vergleken mit 2007 meist gliek: 6,2 % vun de Lüüd köönt „sehr gut“, 9,5 % good un 16,7 % een beten Platt snacken. 25,4 % snackt een paar Wöör un 42,2 % snackt gaar keen Platt.^[83] De passive Spraakkompetenz, also de Tall Lüüd, de Platt verstaan köönt, liggt bi 76,9 %.^[84]

Wer Plattdüütschen snackt, hangt vun verscheden sotschodemograafschen Faktoren af, dat sünd Schoolafsluss, Geslecht un besünners Öller. Je öller, je eer snackt de Lüüd Platt. An de 10 % (1,4 % „sehr gut“, 3,1 % good, 5,3 % „mäßig“) vun de Lüüd twüschen 16 bet 29 Jaren kunnen 2016 Platt snacken, bi den över 60 jaren Olen sünd dat mit 52,3 % fiev maal so vele. De Sprekertallen ünnerscheed sik stark na Regioon. De Bundslänner in’n Noorden, Sleswig- Holsteen un Mäkelborg-Vöörpommern wiest mit rund 50 % ene hoge aktive Spraakomptenz. In Neddersassen köönt rund een Drüddel Platt snacken. In den Stadstaden Bremen un Hamborg un wieden Delen vun Westfalen geevt rund een Veerdel an, dat se tomindst een beten Platt snackt. De Noorden vun Brannenborg bericht den ringsten Stand an Plattdüütschsnackers mit 11,6 %. Na Landkreisen updeelt wiest de Sprekertallen, dat de Spraak in’n Noordwesten langs de Noordseeküst, so as Sleeswig, Noordfreesland, Dithamarschen, dat Elv-Weser-Dreeeck un Oostfreesland, up dat stärkste is un na Süüdoost to bet na Brannenborg, wo de Spraak up’t swäckste is, afnimt.^[84]

Nedderland

In Nedderland het dat 2005 en Ümfraag geven. Bi düsse Ümfraag is rutkamen, dat 1.616.000 Lüüd een von de nedderlandschen plattdüütschen Dialekten snackt.^[85]

Aantal sprekers Nedersaksisch eind 2002 volgens Bloemhoff (2005)

Gebede	Sprekers Tohuus	Sprekers allens tohoop	Andeel Sprekers in Percent	Andeel Sprekers goed/zeer goed	Andeel zeer goed
Grönnen	262.000	446.400	77,7%	60,9%	40,5%
Twente	334.200	412.800	76,1%	52,6%	30,2%
West-Oaveriessel	326.100	378.500	73,0%	58,8%	34,5%
Drenthe	255.200	369.600	76,6%	59,8%	40,9%
Achterhook	211.000	258.400	73,0%	57,9%	42,1%
Veluwe	174.800	229.600	48,6%	33,0%	14,9%
Steenwiekerland	21.100	29.000	67,4%	48,1%	23,5%
Weststellingwerf	13.800	16.800	64,6%	48,1%	33,0%
Ooststellingwerf	6.400	10.500	48,8%	30,1%	18,4%
Allens tohoop	≈1,6 Millionen	≈2,15 Millionen	70,9%

De Tallen na een lütter Unnersöök vun 2011 unnerscheed sik man stark. De Andeel Öllern, de Neddersassisch mit eenanner snackt is vun 34 % 1995 up 15 % 2011 torüggegaan, de Andeel Kinner, mit de Öllern oder Broders un Sösters Platt snackt weer 1995 noch and 7 %, man is 2011 up 1 % torüggegaan. Vergliek de Tallen hier unner:^[86]

	1995	2001	2011
Öllern	34%	24%	15%
Kind-Moder	7%	5%	1%
Kind-Vader	8%	6%	2%
Kind-Broder/Söster	7%	5%	1%
Kind-Frünnen	6%	5%	1%

Weltwied

Den plautdietschen Dialekt von de Mennoniten snackt ok noch wedder so bi 500.000 Minschen.

Dialekten un Varieteten

Dialekten

    Westfäälsch
    Oostfäälsch
    Noordneddersassisch
    Holsteensch
    Sleswigsch
    Brannenborgsch
    Mekelbörgsch-Vörpommersch
    Pommersch
    Nedderpreußsch
Stand vun vör 1945

Poor vun de wichtigen Isoglossen vun dat Plattdüütsche
    Apokoop vun dat e
    Eenheitsplural -en/-t
    dat/det
    Affall vun dat -n an’t Woortenn
    Eenheitsplural -et/-t
    Partizip Verleden Tiet op e-

Plattdüütsch is ene Spraak sunner Standard, de sik in verscheden Dialekte un Dialektgruppen deelt. De plattdüütschen Dialekten unnerscheed sik unner eenanner nich so stark, as to’n Bispeel de hoogdüütschen Dialekte. So is dat ook vergleken swarer de verscheden Varietäten in Gruppen intodelen.^[87]

Dat Plattdüütsche gledert sik in de groten Dialektgruppen: Westfäälsch, Oostfäälsch, Brannenbörgsch, Mäkelborgsch un Noordneddersassisch. Eerdat de Düütschen na’n tweden Weltkrieg uut dat hüdige Polen wegdreven worrn sünd geev dat ook de Dialektgruppen Pommersch un Nedderpreußsch.

Traditschonell unnerdeelt de Dialektologie Plattdüütsch in twee grote Gruppen: Westnedderdüütsch westen vun de Elv un in Holsteen un Oostnedderdüütsch oosten vun de Elv. Westnedderdüütsch sünd daarbi de Dialekten in dat ole Stammland vun de Sassen, man ook in Gebeden wo sik Plat later uutbreed het as Oost-Freesland, Grönneng un Sleswig. Dat Oostnedderdüütsche daargegen warrt in de Rebeden snackt, woneem vöördem Slawen leevt hebbt (ünner annern Polaben un Sorben) un wo eerst later Düütsche in de Tied vun de Oostkolinisatschoon henkamen sünd. De Minschen uut dat Sassenland hebbt sik daarbi mit Nedderlanners un Flamen tohoop daallaten un de Spraak het daarüm vun de slaawschen Spraken een Spier un vun dat Nedderlandsche een beten wat af. De Grenz löppt döör den Oosten vun Holsteen, sniedt vun dat Bundsland Neddersassen dat Wendland af un löppt denn in de Neegd vun de Grenz twüschen de Bundslänner Sassen-Anholt un Brannenborg na Süden. De grote Ünnerscheed twüschen düsse beiden Gruppen is de Eenheidspluraal op -(e)t, so as wi maakt/maket gegenöver -en so as in wi maken.^[88]

Nee’eren Unnersöök, de den Spraakafstand twüschen Dialekten meten deit, stellt man de traditschonele Aard de plattdüütschen Dialekte in West un Oost to delen in Fraag. Dat traditschonell oostnedderdüütsche Mäkelborger Platt steit dichter bi dat westnedderdüütsche Noordneddersassisch, as bi dat even so oostnedderdüütsche Brannenborgsch. De traditschonell westnedderdüütschen Dialektgruppen Oostwestföölsch un Oostföölsch hebbt meer Gemeensamkeiden mit eenanner as mit dat Noordneddersassische. So kann de plattdüütsche Spraakruum ook in ene nöördliche Gruppe mit Noordneddersassisch, Mäkelborgsch un Pommersch un ene süüdliche Gruppe mit Oostwestföölsch un Oostföölsch indeelt warrn. Dat Brannenborgsche is ook Deel vun de nöördliche Gruppe, steit daarbi man wat apart as enen Övergang twüschen Plattdüütsch un Middeldüütsch.^[89]

En wichtigen Ünnerscheed, de sik na de Dackspraken richt, is ok de twüschen dat Nedderlandsch-Neddersassische un den Rest vun dat Plattdüütsche. Disse Verscheel is nich vun öllers her un is eerst mit de letsten Jaarhunnerden un besünners in dat 20. Jhd. vun de nedderlandsche un de hoogdüütsche Standardspraak kamen. De Dialekten in de Nedderlannen hebbt ne’e Wöör opnamen, de uut dat Nedderlandsche stammt un de Dialekten in Düütschland hebbt düsse ne’en Begrepen uut dat Hooddüütsche övernamen.^[90] De Dialekten vun de Mennoniten hebbt ook Hoogdüütsch as Dackspraak had, je na Land hebbt aver bavento ook dat Russ’sche, Engelsche oder Spaansche Inflood namen un veel technische Begrepen sünd daarvun bi de Plautdietschen teemlich verscheden.

Plattdüütsch-Hoogdüütssch Spraakspektrum

Ümdat’t vundage kene eensprakigen Plattsprkers meer givt staat Platt- un Hoogdüütsch in enen Vairetärenspektrum. Dat givt verscheden Ansichten of de Situatschoon Diglossie oder Bilingulaismus is. In den Diglossie Modell is dat Hoogdüütche de Stannardpool dat Plattdüütsche dat anner Enne de Dialekt.^[91]

Mischspraken

As Resultaat vun den Spraakkontakt sünd Mischspraken so as Missingsch sied dat 17. Jhd opkamen.^[92]

Phonetik un Phonologie

Konsonanten

Dat Konsonanteninventaar is in den verscheden plattdüütschen Dialekten to’n groten Deel gliek. In de Tabelle unner sünd Phonemen fett wiest, Allophonen in Klamers: ^[93]

	bilabiaal		labio- dental		alveolaar		post- alv.		palataal		velaar		uvulaar		glottaal
	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.
Plosiven	p	b			t	d					k	g			(ʔ)
Nasaalen		m				n						ŋ
Vibranten						r
Taps/Flaps
Frikativen			f	v	s	z	ʃ	(ʒ)	ç	ʝ	x	(ɣ)			h
Lateralen						l

• De stemmlosen Plosiven /p t k/ köönt aspireert [pʰ tʰ kʰ] oder unaspireert [p t k] sien.
• Dat /b/ kann twüschen Vokalen ook [v] warrn, dat /d/ fallt twüschen Vokalen meist uut, so Tieden /tiː.dn/ to [tiːn].
• Dat /g/ is an’n Woordenn in allen Dialekten een Frikativ /x/ oder /ç/. In Westfalen un Angeln steit ook an’n Woordanfang een Frikativ.
• Dat /ŋ/ kann ook as een Konsonantenkluuster seen warrn /ŋg/.
• Dat /r/ is je na Dialekt [r] oder dat uvulare [ʀ]. De uvulare Uutspraak warrt in Düütschland döör den hoogddütschen Inflood jümmers fakener.
• Dat /s/ is an’n Woordanfang meist stemmloos [z]. In Westfalen is dat ook an’n Woordanfang stemmloos [s].
• Dat /ʒ/ kann in Frömdwöör opkamen, so as Garage [ga.ra:z], kann man ook as /ʃ/ uutsnackt warrn. In war noordneddersassischen Dialekten warrt dat /j/ so uutspraken.
• De Frikativen /x/ un /ç/ sünd Allophonen. /x/ steit na Achtervokalen, /ç/ steit na Vöörvokalen
• Dat /l/ kann an’n Woordenn velaar uutspraken warrn: [ɫ].

Vokalen

Kort- un Langvokalen

Dat plattdüütsche ünnerscheed in den meisten Dialekten seven korte Vokalen: /a ɛ ɪ ɔ ʊ œ ʊ y/. Bavento givt dat enen Schwa-Luud /ǝ/, meist ook een a-Schwa /ɐ/ as Allophoon. vun /ǝr/. In wat Dialekten so as in de Mark-Brannenborg oder dat Nedderpreußsche mit’n Plautdietschen sünd de runnen Vokalen /œ/ un /y/ mit den unrunnen /ɛ/ un /ɪ/ tohoopfullen.

De gröttsten Ünnerscheden twüschen den Dialekten wiest de Langvokalen. De Dialektologie unnerscheed för de plattdüütschen Dialekten na de spraakhistoorsche Afkumst unnerscheed twee Gruppen Langvokalen: de ooldlangen Vokalen un de toonlangen Vokalen.

De ooldlangen Vokalen sünd ole germaansche Langvokalen oder Diphthongen un warrt mit enen Zirkumflex markeert. Dat ooldlange /â/ is je na Dialekt [ɒː~ɔː~oː]. Ooldlang /î û ü̂/ hebbt de meisten Dialekten as Monophthongen bewaart, annerster as to’n Bispeel up Düütsch un Nedderländsch, de eer diphtongeert hebbt. Bloot in den oostföölschen, oost- un süüdwestföölschen Mundaarden sünd dat Diphthongen worrn, so as [yʊ̯ iʊ̯ uɪ̯].^[94]

De Dialektolgie unnerscheed twee ooldlange ô-Luden: ô₁ un ô₂. ô₁ is meist de enen lichten Diphtong [ɔʊ̯] oder in Mekelnborg, Oostholsteen un Süüdwestfalen wieder diphthongeert to [aʊ̯]. Dat ô₂ is een Monophthong [oː], fallt man hier un daar ook mit ô₁ tohoop, oder in Westfalen een Diphtong [aʊ̯]. Jüstso givt dat ooldlang ö̂₁ un ö̂₂. ö̂₁ is meist een lichten Diphthong [œʏ̯] oder noch wieder diphtongeert to [ɔʏ̯]. ö̂₂ is meist een Monophtong [œː~øː].

Bi den ooldlangen ê-Luden warrt veer Luden unnerscheden: ê₁, ê₂, ê₃ un ê₄. Se sünd in allen Dialekten to twee oder dree Luden tohoopfullen. De Dialektgruppen unnerscheed sik man in wat för ê-Luden miteenanner tohoopfullen sünd. Dat ê₂ het sik in ê_2a un ê_2b spleten, de in welk Dialekten mit je unnerscheedlichen ê-Luden tohoopfullen sünd. So sünd to’n Bispeel in dat westliche Noordneddersassische, Noordmärksche, Westmönsterlandsche un Twentsche ê₁, ê₂ un ê₄ to enen Luud tohoopfullen, ê₃ is as een Diphtong för sik bleven. Annersieds het to’n Bispeel dat Süüdwestföölsche dree ê-Luden: ê₁ as [ɛː], ê₂ as [ɛɪ̯], wieldess ê₃ un ê₄ to [aɪ̯] tohoop fullen sünd. Wielsdess sünd in den Oostwestfäälschen Dialekten ê₁ un ê_2a tohoopfullen un ê_2b, ê₃ un ê₄ sünd een Luud.^[95]

De toonlagen Vokale warrt mit enen Makron markeert un sünd eerst mit’n Övergang vun dat Ooldsassische to’n Middelsassichen opkamen. In ooldsassische Tied weren dat noch korte Vokalen. Se sünd mit’n Övergang to’n Middelsassischen in apen Stammsülven mit Akzent to de toonlangen Vokalen deent worrn. De acht verscheden ooldsassischen Kortvokalen /a e ë i o ö u ü/ sünd den westföölschen Dialekten as seven verscheden Diphtongen bewaart bleven. Dat Oostföölsche het dat to fiev vereenfacht: /ā ē ī ō ȫ/. Dat Noordneddersassische un Oostnedderdüütsche ünnerscheed alleen dree toonlange Vokalen: /ā ē ȫ/.

Toonlange Vokalen

Ooldsassisch	Westfäälsch		Oostfäälsch		Nnds./Oostnd.
a	ā	[aː]	ā	[ɒː~ɔː~oː]	ā	[ɒː~ɔː~oː]
o	ō	[uo]	ō	[u]
u	ū	[ue]
e	ē	[ia]	ē	[ɛː~eː]	ē	[ɛː~eː]
ë			ī	[iː]
i	ī	[ie]
ö	ȫ	[yœ]	ȫ	[œː~øː]	ȫ	[œː~øː]
ü	ǖ	[ye]

Överlange Vokalen

Welk noordneddersassische Dialekten unnerscheed dree Vokaallängden: kort, lang un överlang. Welk Forscherlüüd nöömt de överlangen Vokalen ook enen Sleeptoon. De överlangen Vokalen sünd döör de e-Apokoop opkamen. As dat Schwa /ə/ an’n Woordenn wegfullen is, is de Vokaal in de Stammsülv daarför deent worrn un noch länger as een langen Vokaal worrn.

Akzent

De Akzent in’n Plattdüütschen is dynaamsch, dat dat heet de Sülv mit den Akzent warrt luder uutsnackt. De Akzent liggt in’n Plattdüütschen allgemeen op de eerste Sülv, to’n Bispeel: bruken [ˈbruː.kn̩] oder Backstuuv [ˈbak.ˌstuːf] . Bi Verben Vöörsülven kann de Stamm oder de Vöörsülv betoont ween, so dat hier de Akzent den Uutslag geven kann, wat dat Woord bedüüdt, so as översetten [ˌœː.vɐ.ˈzɛṭn̩] ‘enen Text överdregen’ un översetten [ˈœː.vɐ.ˌzɛṭn̩] ‘överdweren’.^[96]

Luudstand

Dat Kontinentalwestgermaansche, dat op de Dialektebene ganz grov een Kontinuum billt, deelt sik op in dree Ünnerrebeden, de düüdliche Ünnerscheed’ in de Phonologie hebbt: Dat Nedderfränksch, dat Hoochdüütsche un dat Plattdüütsche. De Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche kümmt vöör allen dör den Hoogdüütschen Luudwannel in de twede Hälvd vun dat 1. Jaardusend tostann. Bi düssen Vörgang hebbt sik vun dat Germaansche (Luudstand jüst as bi’t Engelsche) över’t Plattdüütsche na’t Hoochdüütsche düsse Luden ännert:

Luud	Engelsch		Plattdüütsch		Hoogdüütsch		Nedderlandsch
th (överall)	th (that)	→	d (dat)	→	d (das)	→	d (dat)
d (överall)	d (door)	→	d (Döör)	→	t (Tür)	→	d (deur)
t (Woortmidd)	t (water)	→	t (Water)	→	ss (Wasser)	→	t (water)
t (Woortanfang)	t (to)	→	t (to)	→	z (zu)	→	t (te/toe)
t (Woortenn, deels Woortmidd)	t (sit)	→	t (sitten)	→	tz (sitzen)	→	t (zitten)
k (Woortmidd un Woortenn)	k (make)	→	k (maken)	→	ch (machen)	→	k (maken)
k (Woortanfang)	k (kettle)	→	k (Ketel)	→	k Kessel), blot Alemannsch: ch (Chessel)	→	k (ketel)
p (Woortanfang)	p (pan)	→	p (Pann)	→	pf (Pfanne)	→	p (pan)
p (Woortmidd un Woortenn)	p (ship)	→	p (Schipp)	→	f (Schiff)	→	p (schip)

Nich direkt mit den Luudwannel tohoop hängt de Ünnerscheed bi /b/ /v/ un /f/: Engelsch het wives, Hoogdüütsch Weiber un Plattdüütsch kennt Wiever, aver ok Wieber. De Eentall Wief warrt aver jümmer as [f] spraken (Hoogdüütsch b, Weib). Ook de Kumbinatschoon s + Konsonant an’n Woortanfang is een Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche. Swien un slapen hebbt op Hoogdüütsch een sch /ʃ/: Schwein un schlafen (s + Konsonant warrt man ook in welk plattdüütsche Dialekten as sch + Konsonant uutspraken).

Bi de Konsonanten is also en groten Ünnerscheed twüschen Hoogdüütsch un Plattdüütsch. Dat Nedderfranksche geit bi de Konsonanten ganz mit dat Plattdüütsche. Ünnerscheed’ givt dat aver deelwies bi Luden, de sik eerst in jüngere Tiet verännert hebbt. To’n Bispeel is de Övergang vun old na oud en wichtigen Ünnerscheed, de dat Nedderfranksche vun dat Plattdüütsche scheed. De Plattdüütschen hebbt oold un Woold, de Nedderlandschen hebbt oud un woud.

Bi de Vokalen hängt de wichtigste Ünnerscheed mit den neehoogdüütschen Luudwannel tohoop, de in dat 12. Jhd. anfungen is. Uut ene Reeg Monophthongen sünd daarbi Diphthongen worrn. Dat is nich alleen in dat Hoogdüütsche passeert, man ook in dat Nedderfranksche un Engelsche. Wo Plattdüütsch in Huus den Monophthong /û/ het, het Hoogdüütsch den Diphthong /au/, so as in Haus, dat Engelsche house hört sik jüstso so as dat hoogdüütsche Woord; dat nedderlansche Woord huis wiest enen Diphthong de een beten anners is. Wenn Engelsch dike het, sprickt Nedderlandsch dijk ook een beten anners, dat höört sik meer na Däik an. Beide Engelsch un Nedderlandsch spreekt dat nich as Diek in Plattdüütsch uut. Alleen dat de meisten Dialekten vun dat Plattdüütsche sünd bi de olen Monophthongen bleven. Wat Dialekten is Oostwestfalen, Süüdwestfalen un ook Oostfalen hebbt de olen Monophthongen man ook diphthongeert. Meist sünd daar man heel anner Luden bi ruutkamen, so as /iu/ in Hius oder /ui/ in Duik.

Grammatik

→ Kiek ook bi: Plattdüütsche Grammatik

Verben

Dat Plattdüütsche bögt Verben na Persoon, Numerus (Antall), Tempus (Tied) un Modus (Uutsaagwies) un unnerscheed so as anner germaansche Spraken starke un swacke Verben.

In dat Präsens (Nutied) markeert dat Plattdüütsche den Singulaar (Eentall) mit dree verscheden Suffixen (Nasülven): -(e) för de 1. Person (ik/ek), -(e)st för de 2. Persoon (du), un -(e)t för de 3. Persoon (he, se, dat/et). Dat -e is in’n Rebeden mit e-Apokoop wegfullen, ook dat /e/ in -et is meist uutfullen. In de Pluraal (Meertall) bruukt dat Plattdüütsche enen Eenheidspluraal, dat heet de dree Personen kriegt dat lieke Suffix: -(e)t oder -en. Dat -(e)t is de Eenheidspluraal in’n olen plattdüütschen Stammland, also Neddersassen, Holsteen, Westfalen un de grote Deel vun Oostnedderland. Daar wo sik dat Plattdüütsche later uutbreed het, so as in’n oostnedderdüütschen Ruum, Oostfreesland, Grönnen un Sleswig ennt de Meertall up -en.^[97][98] Starke Verben un een paar unregelmatige swacke Verben verännert in de 2. un 3. Persoon Eentall den Stammvokaal; de Stammvokaal warrt kort un krigt wenn mööglich enen Ümluud.

Präsens (Nutied)

	Swacke Verben (maken)
	Singulaar	Pluraal
1. Persoon	ik/ek mak-e/maak-∅	wi, ji, se mak-et/maak-t/mak-en
2. Persoon	du mak-est/maak-st
3. Persoon	he, se, dat/et mak-et/maak-t
	Starke Verben (slapen)
	Singulaar	Pluraal
1. Persoon	ik slap-e/slaap-∅	wi, ji, se slap-et/slaap-t/slap-en
2. Persoon	du slöp-st
3. Persoon	he, se, dat/et slöp-t

Dat Präteritum (verleden Tied) billt dat Plattdüütsche up twee verscheden Aarden: De swacken Verben hebbt dat Präteritum oorsprünglich met de Nasülven -e-de för de 1. un 3. Persoon, -e-dest för de 2. Persoon un -e-den för de Meertall billt.^[97] De Endsülven sünd man velen plattdüütschen Dialekten afslepen worrn un in Gebeden mit e-Apokoop sünd de 1. un 2. Persoon Singulaar in dat Präsens un Präteritum sogaar ganz tohoopfullen.^[98] De starken Verben bild dat Präteritum mit Afluud: Se wannelt den Stammvokaal un hängt för de 2. Persoon Eentall -(e)st an un för de Meertall -en, de 1. un 3. Persoon Singulaar kriegt kene Endsülv.^[98] De Afluud kann sik je na Dialekt ünnerscheden.

Präteritum (Verleden Tied)

	Swacke Verben (maken)
	Singulaar	Pluraal
1. Persoon	ik/ek mak-(e)de/mak-e/maak-∅	wi, ji, se mak-(e)den/mak-en
2. Persoon	du maak-d(e)st/mak-est/maak-st
3. Persoon	he, se, dat/et mak-(e)de/mak-e/maak-∅
	Starke Verben (slapen)
	Singulaar	Pluraal
1. Persoon	ik sleep	wi, ji, se slep-en
2. Persoon	du sleep-st
3. Persoon	he, se, dat/et sleep

Anner Tieden billt dat Plattdüütsche mit Hülpverben: Dat Perfekt (tohoopsett verleden Tied) sett dat Plattdüütsche so as dat Hoogdüütsche un Nedderlandsche uut den Hülpverben hebben oder wesen/ween/sien un dat Partizip Perfekt vun dat Vullverb tohoop. Annerster as dat Hoogdüütsche bruukt dat Plattdüütsche fakener dat Hülpverb hebben, so as bi Verben, de angeevt, dat sik wat beweegt. Se bruukt op Platt hebben, wenn kene Richt angeven is, so as Ik heff lopen statts Ich bin gelaufen, man Ik bün na Huus lopen.^[99] Dat Plusquamperfekt bruukt ook de Hülpverben hebben un wesen/ween/sien, de man in dat Präteritum staat, un dat Partizip Perfekt, so as ik weer na Huus lopen.^[100] Dat Futuur (Tokumst) bruukt de Hülpverben schölen/sollen, warrn/werrn un willen/wollen, so as du schalst di wunnern oder he will woll noch kommen. Faken steit man dat Präsens för dat Futuur, besünners wenn een Adverb de Tied angivt, so as ik kaam glieks statts Ik schall glieks kamen.^[101] Dat Futuurperfekt billt dat Plattdüütsche mit de Hülpverben schölen/sollen, warrn/werrn, willen/wollen, den Partizip Präteritum un den Infinitiv vun hebben oder wesen/ween/sien, so as ik will/schall/warr lopen hebben. Dat Futuurperfekt is raar. Dat Perfekt kann so as ook op Hoogdüütsch för dat Futuurperfekt instaan, to’n Bispeel: Ik segg Bescheed, wenn allens ünnersocht worrn is statts Ik schall Bescheed seggen, wenn allens ünnersocht warrn sien warrt. Is een sik wat vermoden över wat all daan is find dat Futuurperfekt man wat fakener, so as: Dat will he woll maakt hebben oder Ik denk, he schall een beten rümlopen hebben.^[102]

Dat Plattdüütsche ünnerscheed twee Partizipien: Partizip Perfekt un Partizip Pärsens. Dat Partizip Perfekt billt de swacken Verben mit dat Suffix -(e)d/-(e)t (so as riep-et/riep-t vun riepen, bruk-et/bruuk-t vun bruken), de starken Verben mit Afluud un dat Suffix -en (so ashulp-en vun hölpen, grep-en vun griepen). Dat Präfix ge-, so as sik op Hoog un Nedderlandsch find, is in den meisten Dialekten kumplett affullen. De Rest vun dat Präfix e- steit man in’n Oostföölschen un Geldersch-Overiesselschen vöör dat Partizip. Dat Brannenborgsche het dat Präfix as je- bewaart.^[97] Dat Partizip Präsens warrt mit dat Suffix -d bild, dat man in groten Delen vun dat Spraakgebeed affullen is, so dat hier Partizip Präsens un Infinitiv gliek klingt.^[103]

De plattdüütschen kennt dree Modi (Uutsaagwiesen): Indikativ (Würklichskeidsform), Konjunktiv (Mööglichkeidsform) un Imperativ (Befeelsform). De Indikativ is beschrivt allens, wat echt un würklich is. De Formen sünd baven beschreven. De Konjunktiv beschrivt Wünsche, allens wat unwürklich is un ook de indirekte Reed. In den groten Deel Dialekten sünd Konjunktiv un Präteritum gliek. Dat Westföölsche het bi velen starken Verben egen Konjunktivformen bewaart, so as ik gönk (Konjunktiv) un ik gonk (Präteritum).^[104] Man faken köönt ook Modaalverben so as warrn oder schölen/sollen den Konjunktiv ümschrieven.^[105] De Imperativ is in’n Singulaar de slichte Verbstamm, in de Meertall kümmt dat Suffix -(e)t achteran, so as griep! un griep(e)t.^[101]

Dat Passiv bruukt up Platt dat Hülpverb warrn un dat Partizip Perfekt, so as He warrt vun enen Hund beten. Faken steit man dat Aktiv statts Passiv: Em het’n Hund beten. Een Tostandspassiv kann dat Plattdüütsche mit dat Hülpverb ween/wesen/sien un dat PartizipPerfekt billen: De Posten is al besett.^[106]

Kenntekend för dat Plattdüütsche sünd ook besünner Konstruktschonen, de Aktschoonsaarden so as de Beginn un de Duur uutdrücken köönt, to’n Bispeel Ik bliev besitten oder he liggt to slapen för wat dat anduurt oder He keem bi un steek dat Füür an för wat dat beginnt.^[107]

Substantiven

De Substantiven bögt dat Plattdüütsche na Kasus (Fall), Numerus (Antall) un Genus (Slecht). De Kasus sünd vergleken mit öller Spraakperioden, man ook mit dat Hoogdüütsche, stark vereenfacht. In den meisten Dialekten is man een beten meer vun de Kasus nableven as to’n Bispeel in’n modernen Nedderländschen oder Däänschen. De meisten Dialekten ünnerscheed enen Nominativ (Subjektfall) un enen Obliquus (Objektfall/Dativ-Akkusativ). Sleswig, Oostfreesland un de neddersassischen Dialekten in Oostnedderlannd ünnerscheed man kene Kasus meer. Se hebbt enen Eenheidskasus. De ole Dativ find sik noch in Kortformen na Präpositschonen, so as in’n Jaar statts in dat Jaar. Een beten meer vun den olen Dativ is in süüdlichen Dialekten överbleven. Dat Suurländsche ünnerscheed Dativ un Akkusativ as twee egen Fäll. De ole Genitiv find sik alleen in starren Uutdrücken so as Tieds genoog oder winterdages.^[108]

De Spraak ünnerscheed dree Genera: maskulin, so as de Mann, feminin, so as de Fru un neutrum, so as dat Kind. An dat Substantiv sülvenst kann een meist nich seen, wat dat Genus is. Deelwies is dat Genus ook anners as up Hoogdüütsch oder ünnerscheed sik je na Dialekt, to’n Bispeel: dat Lief (neutrum) – hoogdüütsch der Leib (maskulin), de Beke (maskulin oder feminin), dat/de Spegel (neutrum oder maskulin).^[109]

Plattdüütsch ünnerscheed de Numeri: Singulaar (Eentall) un Pluraal (Meertall). De Singulaar is unmarkeert, de Pluraal markeert dat Plattdüütsche mit verscheden Suffixen oder Ümluud. De Formen för de Pluraal wiest vele Ünnerscheden in den verscheden Dialekten. Dat Oostfreesche Platt bruukt to’n Bispeel kenen Ümluud un markeert de Meertaal mit -en, so as Bispeel Bomen, Husen statt Bööm/Böme, Hüüs/Hüser.^[110] De meisten plattdüütschen Dialekten kennt de Suffixen -er un -en un -s. Dat -e, dat sik so in’n Westföölschen un oostföölschen find is in Dialekten mit e-Apokoop affullen het man den Stammvokaal deent oder ümluud, den Endkonsonaten stemmhaft maakt oder een anner Suffix warrt bruukt (meist -en). De Suffixen -er un -e billt sowied mööglich enen Ümluud. Wo dat -e affullen is kann de reine Ümluud oder de stemmhafte Konsonant mit överlangen Vokaal as Pluraalmarker blieven.

Översicht Pluraal up Plattdüütsch^[111]

		-(e)/-∅	-er	-s	-(e)n	-∅
-O	m.	Dag > Dag-e/Daag-∅	Book >Bök-er	Keerl > Keerl-s	Oss(e) > Oss-en
	f.	Muus > Müs-e/Müüs-∅		Deern > Deern-s	Göre/Göör > Gör-en
	n.	Bredd > Breed	Kind > Kinn-er
-er	m.			Hamer > Hamer-s		Finger > Finger-∅
	f.			Moder > Moder-s
	n.			Fenster > Fenster-s
-el	m.			Düwel > Düwel-s	Appel > Appel-n
	f.
	n.			Buddel >Buddel-s

Artikels

Dat Plattdüütsche het so as anner westgermaansche Spraken bestemmte un unbestemmte Artikels, de vöör dat Substantiv staat. De bestemmte Artikel is in de Eentall de för maskulin un femnine Substantiven un dat (Brannenborgsch det) för’t Neutrum. In de Pluraal hebbt alle Genera den Artikel de. De grote Deel plattdüütsche Dialekten ünnerscheed bi’n bestemmten Artikel ene oblique Form för dat Maskulinum den; de Artikel för dat Femininum un Neutrum blievt gliek. Sleswig, Oostfreesland un Oostnedderland hebbt enen Eenheidsfall; hier ännert sik de Artikels nich.^[112] In’n Süden givt dat Dialekten, de Dativ un Akkusativ bi den Artikels noch scheden.

De unbestemmte Artikel is een/en un faken to ’n oder ’ne afkort. Dat Suurländsche unnerscheed noch Dativ un Akkusativ, dat Brannenborgsche doot dat bloot bi’n Maskulinum.

Adjektiven

Adjektiven stemmt na Kasus, Genus un Numerus mit dat Substantiv op dat se Beotg neemt övereen. So as anner germaansche Spraken kennt ook Plattdüütsch twee verscheden Deklinatschonen för de Adjektive: de starke Deklinatschoon, wenn dat Adjektiv alleen vöör dat Substantiv steit, un de swacke Deklinatschoon, de na enen Artikel steit. Adjektiven to stiegern bruukt dat Plattdüütsche dat Suffix -er för den Komparativ un -(e)st för den Superlativ. De Stamm kann enen Ümluud kriegen un Assimlilatschonen köönt opkamen, so as jung – jüng-er - jüng-st, oold – öll-er – öll-st. Een paar Adjektiven hebbt unregelmatige Formen so as: good – beter – best un veel – meer – meist/meerst. Annerster as op Hoogdüütsch bruukt Platt den Superlativ ook twee Grötten to verglieken: He is de jüngst vun de beiden gegenöver Er ist der jüngere von den beiden.^[113]

Deklinatschoon Adjektive^[114]

Singulaar
Genus	Kasus	stark	swack
mask.	Nom.	dick-e Kopp	de dick-e Kopp
	Obl.	dick-en Kopp	den dick-en Kopp
fem.	Nom.	ol-e Kann	de ol-e Kann
	Obl.	ol-e Kann	de ol-e Kann
neutr.	Nom.	oold-∅/-et Book	dat ol-e Book
	Obl.	oold-∅ Book	dat ol-e Book
Pluraal
	Nom.	dick-e Köpp	de dick-en Köpp
	Obl.	dick-e Köpp	de dick-en Köpp

Pronomen

Personaalpronomen

De Personaalpronomen ünnerscheed dree Personen, de Numeri Singulaar un Pluraal un de Kasus Nominativ un Obliquus. De drüdde Persoon Singulaar ünnescheed ook de Genera maskulin, feminin un neutrum. In’n Nominativ sünd de Formen: ik/ek (1. Persoon), du (2. Persoon) un in de 3. Person na Genus ünnerscheden: he (maskulin), se (feminin), et/dat (neutrum). In’n Pluraal sünd de Formen: wi/we (1. Persoon), ji/je/i (2. Persoon), se (3. Persoon). Alle Dialekten kennt Formen för den Obliquus, de sik je na Dialekt un Dialektgrupp stark ünnerscheden köönt. För de 1. un 2. Persoon Singulaar sünd dat mi un di (oostföölsch mik/mek un dik/dek). För de 3. Persoon Singulaar sünd dat em/en/enne (maskulin un neutrum), eer/öör (feminin). Oostfreesch un de oostnedderländschen Dialekten hebbt ook Formen mit /h/ vöörn: hüm, hör. För de 1. Person Pluraal is dat us/uns (oostföölsch üsk/ösk), för de 2. Persoon is ju (oostföölsch juck/jock/jück/jöck) mit velen regionalen Varianten as jü, jau, jo, jö, juug, u. De 3. Persoon Pluraal is eer, se, ennen oder jüm.^[115]

Possesivpronomen

De Possesivpronomen sünd in’n Singulaar: mien (1. Persoon), dien (2. Persoon), sien (3. Persoom maskulin/neutrum), eer (3. Persoom feminin) mit dialektaal verscheden Luudvarianten. In’n Pluraal sünd dat: uns/us (1. Persoon) un ju/jo (2. Persoon), eer (3. Persoon). De drüdde Persoon het ook regionale Varianten, so as se, jemeer, ennen etc. De Possesivpronomen bögt dat Plattdüütsche so as de Adjektiven, faken givt dat man ook unböögte Formen: Ik see mienen/mien Vadder.^[116]

Reflexivpronomen

Ene egen Form för dat Reflexipronomen kennt alleen de 3. Persoon Singulaar un Pluraal: sik (oostfreesch sük, oostföölsch sek, brannenborgsch sich), to’n Bispeel: he höögt sik, se höögt sik. De anner Personen bruukt den Obliquus vun dat Personaalpronomen, to’n Bispeel: ik höög mi, du höögst di, wo höögt u(n)s, ji höögt jo/ju/juug/jük.^[117] Slewswig un Delen vun Holsteen bruukt sik ook för de 2. Persoon Singulaar, so as: Ji freut sik.^[118] Dat Reflexivpronomen för de 3. Persoon is uut’n Hoogdüütschen uutleent, dat Ooldsassische, so as ook Engelsch un Noordfreesch vundaag noch, kenn keen egen Reflexivpronomen un bruuk dat eenfache Personaalpronomen.^[119]

Syntax (Satzbo)

De plattdüütsche Syntax präägt döör den Bruuk as ene spraken Spraak. So findt sik op Plattdüütsch meist Satzregen, de nich mit Konjunktschonen verbunnen sünd. Nevensätze sünd rarer un köönt faken ook sünner Konjunktschonen beginnen.^[120] To’n Bispeel: He kümmt nich, he is bang oder Dat regent, ik bliev to Huus.^[121] Doch givt’t ook op Platt vele verscheden Wöör, de enen Satz inleiden oder ünnerornen köönt.

Ook as Kennteken vun spraken Spraak find sik ook in schreven Plattdüütsch eer een verbalen Stil as enen nominalen Stil, so as wat vundaag passeert is statts die Ereignisse des Tages. Nominaliseerte Verben mit de Präpositschonen an’n/an’t oder bi kaamt man fakener op, as in de schreven hoogdüütsche Spraak, so as As dat an’t Betalen geit, her se eer Geldtasch verloren oder He is bi’t Musern.^[122]

Een Ünnerscheed to’n Hoogdüütschen un Nedderlandschen find sik bi Modaalverben un een paar anner Verben. Hier bruukt Düütsch un Nedderlandsch den infinitivus pro participio. iDe Infitiv steit also för dat Partzip Perfekt. Op Platt givt dat kenen Ersatzinfitiv hier steit dat Partizip, so as Hebben ji em dit Geld musst wedder geven?^[123]

Woordschatt

→ Kiek ook bi: Plattdüütsch Vokabular

Woordformatschoon

Plattdüütsch kann nee’e Wöör mit Kompositschoon (Tohoopsetten), Derivatschoon (Afleiden) un Kunverschoon (Woordaarwessel) billen.

Bi de Kompositschoon kann dat plattdüütsche twee Substantiven to enen nee’en Woord tohoopsetten, so as Fackwarkhuus oder Backavendöör. Platt bruukt man vergleken mit Hoogdüütsch minner tohoopsett Wöör un billt daarför to’n Bispeel een Präpositschonaalattribut, so as Weg na Huus statts Nahuusweg. Besüners lange tohoopsett Wöör in’n Hoogdüütschen warrt uplööst oder kört, so as Automaat för’t Torüggeven vun Pandbuddels oder fakener Pandbuddelautomaat statts Pandbuddeltorüggeevautomaat na’t hoogdüütsche Vöörbild Pfandflaschenrückgabeautomat. Vergleken mit’n Hoogdüütschen bruukt Plattdüütsch fakener Wöör, de uut enen Imperativ (Befeelsform) billt sünd, so as Kiek-in-de-Luft, Wüppsteert (vun wüppen un Steert) oder Kiekuut (vun uutkieken).^[124]

Besünnerheiden bi den Verben, de sik so in’n Hoogdüütschen nich find sünd tohoopsett Verben. Se köönt uut Substantiven, Adjektiven un Verben tohoopsett warrn oder uut twee Verben billt warrn, so as haartagen (Substantiv + Verb), geelsnacken (Adjektiv + Verb), smuustergrienen (Verb + Verb).^[125] Besünners sünd ook de Verben de sik uut den Verbstamm un denn enen Lievdeel as tweed Lidd tohoopsett, so as begriesmulen (begriesen + Muul), duuknacken (duken + Nacken), plinkögen (plinken + Oog).^[126]

Mit Suffixen (Nasülven) kann Plattdüütsch nee’e Wöör afleiden (Derivatschoon), so as ver-tellen uut tellen, een Woord de Woordaard wesseln maken (Kunverschoon), so as dat Adjektiv schiet-ig uut’n Substantiv Schiet.^[127] Deelwies bruukt Plattdüütsch man anner Suffixen un Präfixen as dat Hoogdüütsche dat sülve Woord to billen, so as Düüster-nis statts Dunkel-heit oder verget-ern un ver-supen oder be-leven statts er-saufen un er-leben.^[128]

Nee’e Wöör

→ Kiek ook bi: Neosassismus

Dat Plattdüütsche het meer un meer Wöör, besünners in Saken moderne Technolgie, uut den Hoogdüütschen oder Nedderlandschen övernamen.^[129] Statts Leenwöör uut den Dackspraken to övernemen givt dat deelwies Versöök egen plattdüütsche Wöör uuttodenken.^[130] Een Deel vun so’ne Wöör kümmt uut de spraken Spraak un het ook Ingang in de plattdüütsche Ümgangsspraak funnen, anner sünd künstliche Vöörslääg, de nüms bruken deit. Een groten Deel sünd humoristsch Spijöök, de meist keen Plattdüütschen as seriöös Woord bruukt, un keen eernsthaftigen Versöök för plattdüütschen Spraakuutbu. So seet so’ne Wöör een Deel Plattdüütschsnackerschen un -snackers Plattdüütsch kritsch, üm dat Platt so noch meer een „Spraak to’n Högen“ warrt. Bispelen för so Wöör sünd Plüschmors för ‘Hummel’, Snutenpulli för ‘Munddook’ oder Iesenbahnpaalopundaaldreiher för ‘Bahnwärter’.^[131]

Dat Fritz-Reuter-Literatuur-Museum un de Heimaatvereen Mekelnborg wählt jeed Jaar dat Plattdüütsch Woort vun’t Johr. Daarmang is ook de „beste aktuelle plattdüütsche Uutdruck“ för Neologismen mit aktellen Betog. Hier tekent se ook wenig eernsthaftige nee’e Wöör uut, so as Ankiekbook för ‘Facebook’, Brägenplietschmaschin för ‘künstliche Intelligenz’ oder fuurtsen-roewertrecken-Code för ‘QR-Kood’.

Plattdüütsche Wöör uut anner Spraken

Uut den westslaavschen sünd besünners in de oostnedderdüütschen Mundaarden slaawsche Wöör kamen. Welk slaawsche Wöör so as Dö(r)ns ( < *dvornъica) hebbt sik ook in dat ole Stammland hen uutbreid.

Plattdüütsche Begrepen in annere Spraken

→ Kiek ook bi: Plattdüütsch Inwark op annere Spraken

In de Hansetied het dat Plattdüütsche dull op de skandinaavschen Spraken (Sweedsch, Norweegsch, Däänsch) inwarkt. So gaat vele in de Skandinavistik döörvun uut, dat bet to de Halv vun de sweedsche Woordschatt en plattdüütschen Oorsprung het. Dat Norweegsche het to de Hansetied nich so veel Wöör övernamen, man de Grammatik het sik so as ook in den annern skandinaavschen Spraken bannig dull an de plattdüütsche anneegt. Ook na’t Baltikum, na Russland, na England un Iesland sünd döör de Hanse veel plattdüütsche Wöör kamen. Later sünd as de hoogdüütsche Standardspraak opkamen weer, an dat ook Lüüd uut plattdüütsche Rebeden Andeel harrn, döör Schrievers uut’n Noorden ook welk plattdüütsche Wöör Deel vun dat Hoochdüütsche worrn: dröge, Achterdeck to’n Bispeel. Annere Wöör uut dat Plattdüütsche sünd man nich Deel vun de Schriftspraak, aver vun de Ümgangsspraak in Noorddüütschland worrn: schnacken, küern, Trecker, duun to’n Bispeel.

Schrievwies

→ Kiek ook bi: Plattdüütsche Orthographie

Dat Plattdüütsche bruukt dat latiensche Alphabeet, in Düütschland fröher so dat Düütsche ook as Fraktuurschrift. Bi den eersten ooldsassischen Texten hebbt sik de Schrievers besünners na dat franksche Ooldhoogdüütsch keken. As middelsassische Hansespraak stünn dat plattdüütsche an’n Anfang vun ene överegionale Schrievwies, so dat vergleken wenig Dialektkennteken in schreven Texten finnt. As Resultaat vun de Jaarhunnerden lange Tied as ünnerdrückt Spraak, het Plattdüütsch vundaag kene eenheidliche Schrievwies, de för allen Dialekten gellt un is in verscheden regionalen Schrievtraditschonen opdeelt.^[132] De Spraakwetenschop bruukt meist ene phoneetsche Transkriptschoon, also ene Schrievwies, de Luden exakt weddergivt, man för Laien swaar to lesen is.

De verscheden Schrievwiesen in Düütschland kiekt meist na hoogdüütsche Orthografie, de Schrievwiesen in den Nedderlannen na de nedderlandsche. Problemen maakt so avers Luden, de dat in’n Dackspraken nich givt, so as dat düüster plattdüütsche lange [ɑː~ɔː], oder Ünnerscheed, de Düütsch un Nedderländsch nich kennt, so as bi den ö-Luden [œː] un [œʏ].^[133]

För dat Noordneddersassische is de Schrievwies na Johannes Saß, de sik stark na dat Hoogdüütsche richt, wied verbreed.^[134] In Mekelnborg-Vöörpommern raadt dat Kompetenzzentrum für Niederdeutschdidaktik de Schrievwies na Renate Herrmann-Winter an, de Sünnerteken so as <å> un <œ> bruukt un to’n Bispeel Vokaalteken in slaten Sülven nich dubeelt schrivt.^[135][136] De westföölschen un oostföölschen Dialekte bruukt vele verscheden regionale Schrievwiesen. Dat Brannenborgsche leent sik an de Schrievwiesen ümto an, het man nie ene starke egen Schrievtraditschoon uutsunnen.^[134] Dat Plautdietsche het egen unafhängige Schrievwiesen uutdacht, de man meist na dat Hoogdüütsche kiekt oder sik deelwies stärker aftogrenzen versöökt.^[137] Dat Pomerano in Brasilien is lange nich schreven worrn, bruukt man vundaag meist ene Schrievwies, de op Ismael Tressmann torügggeit un sik mit Sünnerteken un lütt schreven Substantiven stärker vun dat hoogdüütsche Schriftbild ünnerscheid.^[134] Up de nedderländsche Sied richt sik de Orthographie na dat nedderländsche Vöörbild. Hier bestaat för de verscheden regionalen Dialekte egen Schrievtraditschonen mit egen Schrievwiesen. Versöök för överregionale Schrievregels so as de Vosbergenschriefwies uut 1950-er Jaren, de ook versöcht het Dialekten op de düütsche Siede vun de Grenze mit tobedenken, oder de SONT-spelling ut den 2000-er hebbt sik nich döörsetten könen.

Mit dat late 20. Jhd. un in’n 21. Jhd sünd besünners in’n Internett Initschativen opkamen, de versöcht den egen Charakter vun dat Plattdüütsche ruuttostellen un sik vun de Dackspraken Düütsch un Nedderlandsch aftogrenzen. Bispelen sünd Snorre Björkson sien Nordlannsk, Reinhard F. Hahn siene Algemeyne Schrywyse oder de Nysassiske Skryvwyse, de man buten dat Internett meist nich bruukt warrt.^[134][138]

Nedderdüütsche Philologie

De Wetenschop de plattdüütsche Dialekten, Spraak un Literatuur in eren verscheden Spraakperioden ünnersöcht is de Nedderdüütsche Philologie oder nedderdüütsche Spraak- un Literatuurwetenschop. Se is in Düütschland meist een Deel vun de Germanistik, in’n Nedderlannen faken een Ünnerdeel vun de Nedderlandistik.^[139] Anners as to’n Bispeel de Frisistik in Westfreesland, de ook Westfreesch as Wetenschopsspraak bruukt, sett de Nedderdüütsche Philologie Platt meist nich as Wetenschopsspraak in un bruukt daar Hoogdüütsch un deelwies Nedderlandsch för.^[140]

Dat wetenschoplich Interess an de plaattdüütsche Spraak is in dat 18. Jhd. mit Idiotika, de Wöör uut den Volksmundaarden sammelt, anfungen, so as Michael Richey sien Idioticon Hamburgense, Johann Christoph Strodtmann sien Idioticon Osnaburgense oder Karl Dähnert sien pommersch Platt-Deutsches Wörterbuch. So weer de Lexikografie de Vöörlöper för de nedderdüütsche Philologie later.^[139]

Mit den 19. Jhd. un Philologen so as de Bröder Grimm oder Karl Lachmann is de Germanistik as Wetenschop an un för sik opkamen. To’n Anfang weer de nedderdüütsche Philologie to’n gröttsten Deel op uut de öllsten Spraakdenkmalen, so as den Heliand, to editeren un kritsche Textuutgaven uutogeven. Eerst to’n Enn vun dat 19. Jhd beginnt de nedderdüütsche Philogie ook de modernen plattdüütschen Dialekten intensiver uuttoforschen. So stünnen nu besünners de Dialektologie mit de Luudgeografie in’n Vöörgrund. 1874 grünn sik de Verein für niederdeutsche Sprachforschung mit de Afsicht de plattdüütsche Spraak mit eer Literatuur un Dialekten uuttoforschen.^[139] Mit de tweden Halv vun dat 20. Jhd. kemen in de nedderdüütsche Philologie sotscholinguistsche Fragen up, de ünnersöökt woans sik Plattdüütsch un siene Dackspraken mit eenanner verhöllt.

Eerst mit 20. Jhd. sünd egenstännige Professuren för nedderdüütsche Philologie inricht worrn, vöördem weer Ünnersöök an’n Plattdüütschen meist een Ünnerdeel vun de allgemeine Germanistik oder mit Leerupdrägen afdeckt.^[139] Ook vundaag is de nedderdüütsche Philolgie an velen noorddüütschen Universiteten een Ünnerdeel vun de Germanistik un kene egen Professuur oder Fackgebeed. As lütt Fack sünd de egenstännigen Leerstööl för Nedderdüütsche Philologie jümmerto in de Bredouille, dat se nich wedder besett warrt, nadem dat een Perfesser eremiteert worrn is.

Kultuur

Dat plattdüütsche Kultuurleven, Verene, Speeldelen un meist ook Schrieverslüüd, de sik mit de Spraak befaten oder eer plegen doot, richt den Blick op de egen Regioon un sünd meist nich överregionaal organiseert. Wenige Institutschonen sünd ook överregionaal oragniseert, so as dat Institut för nedderdüütsche Spraak, de Tiedschrift Quickborn, de Beemsen-Dagfohrt, oder nedderdüütsche Bökeree vun de Carl-Töpfer-Stiftung in Hamborg. Ook een paar Priesen för plattdüüsche Schrieveree un Kultuur sünd överegionaal uutricht, so as de Fritz-Reuter-Pries, de Freudenthal-Pries, de Klaus-Groth-Pries oder Literatuurpries vun de Stad Kappeln.^[141]

Literatuur

→ Kiek ook bi: Plattdüütsche Schrieveree

Ene wichtige Positschoon hebbt de Autorensellschoppen, de enen groten Deel to plattdüütsche Kultuur bidreegt. Wichtig sünd de Fehrs-Gill, de Freudenthal-Sellschop, de Klaus-Groth-Sellschop, de Fritz-Reuter Sellschop, de John-Brinckman-Sellschop oder de Augustin Wibbelt-Sellschop un de Christine-Koch-Sellschop in Westfalen.^[141] Se geevt ook vele verscheden Priesen för plattdüütsche Literatuur ruut.

Na den Schrievsprakenwessel to’n Hoogdüütschen geev dat alleen af un an Dichtwarken to besünner Begevenheiden, so das Hoogtiedsgedichten. Mit’n Beginn vun dat 19. Jhd. versöchten Schrievers dat Plattdüütsche bewusst as schreven Spraak wedder in’t Leven to halen. Besünners mit Klaus Groth sienen Quickborn kümmt dat to’n Döörbrook. In’n 19. un 20. Jhd. folgt velen Warken un Schrievers in de Nafolg vun Klaus Groth un de Mekelnborger Fritz Reuter. Wieldess warrt de plattdüütsche Literatuur vun dat 20. Jhd. jümmers rarer un höört in welken Regionen ganz op.^[142]

Musik

Plattdüütsche Musik is mit Gedichten, de Volksleder worrn sünd anfungen, so as Klaus Groth sien Matten Has un Lütt Anna-Susanna oder Fritz Reuter sien Eikboom.^[143] Bi anner Leder is de Schriever unkünnig bleven, so as Dat du mien Leevsten büst oder Herrn Pastor sien Kauh.

In de 1960-er un 1970-er Jahren hebbt Folkmusiker plattdüütsche Musik wedder in’n Leven haalt. Mit enen plattdüütschen Stück het Knut Kiesewetter op sienen Album Ihr solltet mich nicht vergessen den Anfang maakt un ook anner Musiker so as Hannes Wader inspireert. Ook in Mekelnborg, dat dunntomalen to de DDR tohöör, weren plattdüütsche Leder in de Volksszeen populäär, so as dat Duo Piatowski & Rieck oder de Singer Kurt Nolze. Populäre Folkgruppen uut de Nedderlannden so as Törf süngen op Grönner Platt. In den Nedderlannen keem in de 1970-er Jaren mit de Band Normaal dat Genre Burenrock op.

In de 1980-er kemen ook Gruppen mit plattdüütsche volkstümliche Musik op, so as Godewind, De Plattfööt oder Speelwark. In de 2000-er Jaren weren Ina Müller ere Alben mit Covers vun Popsongs populäär un 2009 is de Hamborger Popgruppe De Tüdelband opkamen. Anner Musikstilen find sik hier un daar so as de Hardcore-Punkgruppe COR mit dat Album Snack Platt orrer stirb oder De fofftig Penns mit elektroonschen Hip-Hop.

Een Pries för plattdüütsche Musik is de Bad-Bemsen-Pries, man ook anner plattdüütsche Priesen tekent Musikers uut. Mit Plattsounds un Plattbeats givt dat Musikweddstrieden, de sik an junge Lüüd richt un upmünnern schöölt plattdüütsche Musik to maken.

Theater

→ Kiek ook bi: Plattdüütsch Theater

Een wichtigen Deel in dat plattdüütsche Kultuurleven neemt de Speeldelen in, so dat de UNESCO de plattdüütschen Speeldelen 2014 as immateriell Kultuurarv opnamen het.^[144]

Nadem dat de middelsassische Schrievspraak wegdrängt worrn is, find sik Plattdüütsch noch in Fastelavendstücken mit groffen un erootschen Humoor. In de Barocktied sünd Twüschenspelen in anners hoogdüütschen Stücken begäng, in den groffe Burenfiguren op Platt snackt. Mit dat 19. Jahd kemen wedder eerste Dramen op Platt op un mit den nedderdüütsche Bühnenbewegung üm 1900 hebbt sik ook proffeschonellere plattdütsche Speeldelen grünnt.

De bekannteste plattdüütsche Speeldeel is dat Ohnsorg-Theater in Hamborg, dat sied den 1950-er Jaren ook in ganz Düütschland bekannt worrn is (De Stücke sünd man för’t Feernseen in Missingsch överdregen worrn). Dat anner profeschonell Theater is de Fritz-Reuter-Bühne Swerin. Halvproffeschonelle Theaters givt an de 35, de in dree plattdüütschen Speeldeelverenen, de Nedderdüütschen Bühnenbunnen, organiseert sünd. Bavento givt dat an de 3000 Laienspeeldelen.^[144]

Radio un Höörspeel

Een vull Raadioprogramm op Platt geev dat lange nich. De Initschativ Funklock stoppen het vun 2020 an versöcht een plattdüütsch Radioprogramm up de Been to stellen. Se mosten dat Programm Plattradio man wedder instellen, üm dat’t juristsche Problemen mit dat Finanzeren geev.^[145]

Lange weren besunners de plattdüütschen Höörspelen in dat Radio wichtig. Se hebbt man Belang verloren.^[144] De plattdüütschen Narichten op Radio Bremen givt dat seesmaal de Week.^[146]

Film un Feernseen

→ Kiek ook bi: List vun plattdüütsche Films un TV-Serien

In dat Feernseen is Plattdüütsch vundag meist gaarnich to seen. Wieldess de NDR een beten plattdüütsch Programm wiest, sennt de WDR, RBB un MDR, de deelwies to’n plattdüütsche Spraakrebeed bihöört, nix plattdüütschs. De nedderlandschen Regionaalsenners RTV Drenthe, RTV Noord un RTV Oost sennt deelwies Programm op Platt.^[147]

1954 begünn de NDR Ohnsorg-Theaterstücken op Missingsch to sennen. Ofschoonst de Stücken jümmers wedder in dat plattdüütsche Originaal wünscht weren, lepen man een paar Stücken uut’n Ohnsorg-Theater in dat originale Plattdüütsch in’n Feernsehn. Wall sünd man een paar Theaterstücken vun anner Speeldelen uutstraalt worrn. In de DDR geev ook hier un daar plattdüütsche Stücken in dat Feernseen vun de Fritz-Reuter-Bühne in Swerin. Vun 1977 an leep bi’n NDR de Reeg Wi speelt op Platt, de bet 1984 plattdüütsche Theaterstücken uutstraalt het. Sied 1999 wiest de NDR op Ooldjaarsavend Dinner for one - up Platt. Vun 1977 bet 1982 geev dat 20 Folgen Platt in III. 1978 senn de NDR dat eerste Maal de Talkshow Klönschnack. 1982 het Talk op Platt, dat Formaat aflööst. Mit Wat Recht is, mutt Recht bliewen geev dat enen deelwies plattdüütschen Tatort.^[147] De NDR is 2006, na dat anner plattdütsch Programm instellt worrn sünd, mit nee’en Formaten anfungen, so Billerbook Düütschland oder De Welt op Platt. Nadem dat de Formaten ook instellt worrn sünd, geev dat alleen noch Hallo Niedersachsen op Platt un nu den Nafolger De Noorden op Platt eenmaal den Maand.^[147]

In den Nedderlannen sennt de Regionaalsenners RTV Drenthe, RTV Noord un RTV Oost ook deelwies Programms op Platt. De Serie Bartje keem 1972 ruut. Regiosoaps dat twentsche Van Jonge Leu en Oale Grond un dat grönnengsche Boven Wotter sünd in’n 2000-er Jaren produzeert worrn.

Ene plattdüütsche Filmbranche oder Filmszeen givt dat nich. De Tall Films is överall bannig lütt. Plattdüütsche Films sünd dat Engagement vun enkel Speelbasen oder Gruppen. As eersten plattdüütschen Film kann Wir fahren mit der U-Bahn nach St. Pauli vun 1970 gellen.^[148] De grote Deel plattdüütsche Films sünd Komödien, so as Ostfriesisch für Anfänger, de Krimikomödie Boot un Dood, de Dithmarscher Films Landeier, Landfrauen un Brandnest, de twentsche Tragikömodie De Beentjes van Sint-Hildegard oder de Sciene-Fiction-Parodien uut de Reeg Apparatspott. Anner Films weren dacht Kinners Plattdüütsch to leren so Ritter Trenk op Platt. Uutnamen sünd de plautdietsche Film Stellet Licht un dat mönsterlandsche Drama 1000 Rosen.

Plattdüütsch in de Kark

→ Kiek ook bi: Plattdüütsch in de Kark

Sied de 1960-er Jaren keem Plattdüütsch as Spraak wedder in de Predigt op. In velen Regionen givt dat tomindst eenmaal dat Jaar plattdüütsche Goddsdeensten. Översett Leder, Andachts-un Gebeedböker oder de översett Bibel geevt so Initschativen Stütt. In den Rebeden wo Platt noch Alldagsspraak is, het de Spraak ene wichtige Rull för de Seelsorg. De plattdüütschen Pasters sünd vergleken mit anner plattdüütschen Kultuurorganistschonen düchtig good vernett.^[149]

Kiek ook bi

Portal: Plattdüütsch – Översicht to Artikels to’n Thema Plattdüütsch

Literatuur

Allgemeen

• Gerhard Cordes, Dieter Möhn (Ruutgevers): Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft. (NSL.) Erich Schmidt Verlag: Berlin 1983, ISBN 3-503-01645-7.
• Klaas Hinrich Ehlers: Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch. In: Joachim Herrgen, Jürgen Erich Schmidt: Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation. Band 4: Deutsch (= Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft. Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S. 590–615.
• Michael Elmentaler: Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch. In: Joachim Herrgen, Jürgen Erich Schmidt: Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation. Band 4: Deutsch (= Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft. Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S. 550–590.
• William Foerste: Geschichte der niederdeutschen Mundarten. In: Wolfgang Stammler (Ruutgever): Deutsche Philologie im Aufriss. 1. Band. 2. Oplaag, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1957, Sp. 1730–1898.
• Jan Goossens (Ruutgever): Niederdeutsch. Band 1: Sprache. 2. Oplaag. Wachholtz Verlag: Niemünster 1983, ISBN 3-529-04510-1.
• Klaas Heeroma: Niederländisch und Niederdeutsch. 3. Oplaag. Bonn 1976 (Nachbarn 2).
• Willy Sanders: Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch. Sprachgeschichtliche Grundzüge des Niederdeutschen. Vandenhoeck & Ruprecht: Chöttingen 1982, ISBN 3-525-01213-6 (Sammlung Vandenhoeck).
• Dieter Stellmacher: Niederdeutsche Sprache. 2. Oplaag. Weidler: Berlin 2000, ISBN 3-89693-326-4 (Germanistische Lehrbuchsammlung 26).
• Henk Bloemhoff, Jurjen van der Kooi, Hermann Niebaum, Siemon Reker (Ruutgevers): Handboek Nedersaksische taal- en letterkunde, Van Gorcum: Assen 2008.
• Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, In: Rahel Beyer, Albrecht Plewina (Ruutgevers): Hand der Sprachminderheiten in Deutschland, Narr Francker Attempo Verlag: Tübingen 2020.

Wöörböker

→ Kiek ook bi: Wikipedia:Wöörböker

• Renate Herrmann-Winter: Kleines plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Sprachraum. Hinstorff: Rostock 1985 (un anner Oplagen).
• Renate Herrmann-Winter: Neues hochdeutsch-plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Raum. Hinstorff: Rostock 1999 (un anner Oplagenn).
• Johannes Sass: Der neue Sass – Plattdeutsches Wörterbuch – Plattdeutsch – Hochdeutsch, Hochdeutsch – Plattdeutsch. 6. Oplaag, Wachholtz Verlag: Niemünster 2011, ISBN 978-3-529-03000-0.

Grootlandschopswöörböker

• Hamburgisches Wörterbuch. 5 Bd.. Wachholtz Verlag: Niemünster 1985–2006.
• Mecklenburgisches Wörterbuch. 7 Bd. Wachholtz: Niemünster, later Akademie, Berlin 1937–1992. Nadruck Wachholtz: Niemünster 1996. Nadrags- un Registerband ook daar 1998.
• Niedersächsisches Wörterbuch. Band 1 ff. Wachholtz: Niemünster 1953 ff.
• Schleswig-Holsteinisches Wörterbuch. 5 Bd. Wachholtz: Niemünster 1927–1935; Nadruck ook daar 1985
• Westfälisches Wörterbuch. 5 Bd. Wachholtz: Kiel/Hamborg 1969–2021.

Grammatiken

• Martin Durrell: Westphalian and Eastphalian. In: Charles V. J. Russ (Ruutgever): The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey. Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S. 59–90.
• Reinhard H. Goltz, Alastair G. H. Walker: North Saxon. In: Charles V. J. Russ (Ruutgever): The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey. Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S. 31–58
• Rudolf E. Keller: North Saxon: Lower Elbe. In: German Dialects. Phonology & Morphology, with selected texts. Manchester University Press: Manchester 1961, S. 339–381.
• Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik (= Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache. Reihe Dokumentation 20). Verlag Schuster: Leer 1998, ISBN 3-7963-0332-3.
• Helmut Schönfeld: East Low German. In: Charles V. J. Russ (Ruutgever): The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey. Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S. 91–135.
• Heinrich Thies: Plattdeutsche Grammatik. Formen und Funktionen. A–Z (= Kiek mal rin – zum Nachschlagen). 2. Oplaag. Wachholtz Verlag: Niemünster 2011, ISBN 978-3-529-03200-4.

Plattdüütsche Literatuur

• Heinrich Krüger: Geschichte der niederdeutschen oder plattdeutschen Literatur vom Heliand bis zur Gegenwart. Stiller: Swerin 1913.
• Wolfgang Stammler: Geschichte der niederdeutschen Literatur. Von den ältesten Zeiten bis auf die Gegenwart. Teubner: Leipzig 1920.
• Claus Schuppenhauer: Plattdeutsche Klassiker 1850–1950. Wege zur niederdeutschen Literatur (= Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache. Reihe Dokumentation 7). Verlag Schuster: Leer 1982, ISBN 3-7963-0209-2.

Spraaksituatschoon

• Birte Arendt: Niederdeutschdiskurse: Spracheinstellungen im Kontext von Laien, Printmedien und Politik (= Philologische Studien und Quellen. H. 224). E. Schmidt, Berlin 2010, ISBN 978-3-503-12223-3.
• Michael Elmentaler, Peter Rosenberg: Norddeutscher Sprachatlas. Olms, Hilmessen (2 Bände, 2015–2022).
• Hans Joachim Gernentz: Niederdeutsch – gestern und heute. Beiträge zur Sprachsituation in den Nordbezirken der Deutschen Demokratischen Republik in Geschichte und Gegenwart (= Hinstorff-Bökerie. Niederdeutsche Literatur. 11). 2. Oplaag. Hinstorff: Rostock 1980.
• Ulf-Thomas Lesle: Plattdeutsch zwischen gestern und morgen: Geschichtsbeschleunigung und die Suche nach der identitas. In: Robert Peters, Horst P. Pütz, Ulrich Weber (Ruutgevers): Vulpis Adolatio. Festschrift für Hubertus Menke zum 60. Geburtstag. Heidelberg 2001, S. 429–449.
• Ulf-Thomas Lesle: Das Eigene und das Fremde: ‚Der Fall des Niederdeutschen‘ – Beispiel eines Identitätsdiskurses. In: Zeitschrift für Religions- und Geistesgeschichte. Jg. 66, Heft 1, 2014, S. 32–55.
• Ulf-Thomas Lesle: Identitätsprojekt Niederdeutsch. Die Definition von Sprache als Politikum. In: Robert Langhanke (Ruutgever): Sprache, Literatur, Raum. Festschrift für Willy Diercks. Verlag für Regionalgeschichte: Builefeld 2015, ISBN 978-3-89534-867-9, S. 693–741.
• Ulf-Thomas Lesle: Germanistik und Niederdeutsch. Liaison im Schatten eines Essentialismus. In: Michael Fahlbusch u. a. (Ruutgevers): Völkische Wissenschaften: Ursprünge, Ideologien und Nachwirkungen. De Gruyter: Berlin/Boston 2020, ISBN 978-3-11-065272-7, S. 79–101.
• Hubertus Menke: Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. Nachlese zur Diskussion um die Europäische Sprachenschutzcharta. In: Ursula Föllner (Ruutgever): Niederdeutsch. Sprache und Literatur der Region (= Literatur – Sprache – Region. 5). Lang: Frankfort an’n Main u. a. 2001, ISBN 3-631-37194-2, S. 9–33.
• Hubertus Menke: Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache? In: Nina Hartel, Barbara Meurer, Eva Schmitsdorf (Ruutgevers): Lingua Germanica. Studien zur deutschen Philologie. Jochen Splett zum 60. Geburtstag. Waxmann: Mönster u. a. 1998, ISBN 3-89325-632-6, S. 171–184.

Weblenken

Wöörböker

• Plattmakers-Wöörbook (plattdüütsch)
• plattdüütsch Wöörbook (hoogdüütsch, plattdüütsch)

Websieden

• Plattmaster (hoogdüütsch, plattdüütsch, engelsch)
• Nu is de Welt platt!, wat in de hele Welt för de Spraak bereten ward (meersprakig)
• Drempels un Tegels vun't Neddersassische (Nedderdüütsche, Plattdüütsche), so wat as’n lütte Grammatik (düütsch, engelsch)
• Websteed vun Klaus-Werner Kahl mit Wöörböker un velen annern Kraam in Mönsterlänner Platt (plattdüütsch)
• Webportal mit en List vun plattdüütsche Sieden in’t Internett un mit Narichten to plattdüütsche Themen (plattdüütsch)

Organisatschonen

• Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied (nedderlandsch)
• Bundesraat för Nedderdüütsch (plattdüütsch)

Footnoten

1. Astrid Adler u. a: Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016. (online)
2. Henk Bloemhoff: Taaltelling Nedersaksisch 2005. (online)
3. SIL International: nds | ISO 639-3. Afropen an’n 12. Januar 2021.
4. Willy Sanders: Altsächische Sprache, In: Niederdeutsche Sprache und Literatur, S. 29. (online)
5. Jan Wirrer: Zum Status des Niederdeutschen, S. 308.
6. Jan Goossens: Niederdeutsche Sprache, Versuch einer Definition, In: Jan Goossens: Niederdeutsch, Sprache und Literatur, Eine Einführung, S. 26 f.
7. Dieter Stellmacher: Zur Verwendung des Niederdeutschen heute. In: Mehrsprachigkeit in der Stadtregion ( = Jahrbuch des Instituts für deutsche Sprache 1982) Schwann: Düsseldörp 1982. S. 152. (online)
8. Hubertus Menke: Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. S. 27 f.; Hubertus Menke: Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache? S. 183.
9. Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, In: Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland, S. 188 f.
10. Ulrich Ammon: Was ist ein deutscher Dialekt? In: Klaus Mattheier, Peter Wiesinger (Ruutgever): Dialektologie des Deutschen. Forschungsstand und Entwicklungstendenzen (= Germanistische Linguistik. 147). Niemeyer: Tübingen 1994, S. 369–384, S. 376 f.
11. Heinz Kloss: Abstandsprachen und Ausbausprachen. In: Joachim Göschel u. a. (Ruutgever): Zur Theorie des Dialekts (= ZDL Beih. N. F., Nr. 16). Wiesbaden 1976, S. 303, 305; un ook Heinz Kloss: Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800 (= Sprache der Gegenwart, 37). 2. Oplaag. Düsseldörp 1978, S. 67–70, 181–198.
12. Vergliek: Platt, in: Duden online; Atlas zur deutschen Alltagssprache (AdA), In: uni-augsburg.de, archiveert bi archive.org; M. Philippa u. a.: Etymologisch Woordenboek van het Nederlands . Amsterdam 2009.
13. platt, In: Wolfgang Pfeifer: Etymologisches Wörterbuch des Deutschen.
14. Mundart/Platt/Dialekt. In: atlas-alltagssprache. Afropen an’n 27. November 2024.
15. Luc de Grauwe: Theodistik. Zur Begründung eines Faches und ein Plädoyer für eine kontinentalwestgermanische Sicht auf die neuzeitliche Bifurkation Deutsch/Niederländisch; In: Raphael Berthele u. a. (Ruutgevers): Die deutsche Schriftsprache und die Regionen: Entstehungsgeschichtliche Fragen in neuer Sicht. Walter de Gruyter: Berlin 2003, ISBN 3-11-017497-9, S. 127 ff., hier S. 136 f.
16. Werner Besch u. a. (Ruutgevers): Sprachgeschichte: Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung, 2. Oplaag., Bd. 3, 2003, S. 2211.
17. Jan Goossens: Niederdeutsche Sprache – Versuch einer Definition, In: Jan Goossens: Niederdeutsch, Sprache un Literatur, Eine Einführung, S. 14 f. (online)
18. Agathe Lasch: Mittelniederdeutsche Grammatik, § 6.
19. John Eimers (Ruutgever): Up sassisch Eer: Ut de nedderdüütshe Lyrik von uns Daag: rutgewen von John Eimers inn Updragg von de Nedderdüütsh Sellshopp in Hammborg. Diedrichs: Jena 1910. (onlien=
20. Willy Sanders: Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch: sprachgeschichtliche Grundzüge des Niederdeutschen, S. 24–27.
21. William Foerste: Een woordatlas van Saxonia In: Driemaandelijkse Bladen 1949. S. 85.
22. DBNL, Saxonische dialektstudie. In: De Nieuwe Taalgids. Jaargang 48. oder DBNL, Hoofdstuk III Methodiek, Nederlandse dialectkunde, A.A. Weijnen. DBNL.
23. Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 17.
24. Na: Herman Kinder, Werner Hilgemann: dtv-Atlas Weltgeschichte. Karten und chronologischer Abriss. Band 1: Von den Anfängen bis zur Französischen Revolution. Deutscher Taschenbuch Verlag: München 1995.
25. Ingerid Dal: Geschichte der Niederdeutschen Sprache, In: NSL, S. 69 ff.
26. Na Willy Sanders: Altsächsiche Sprache, In: Jan Goossens (Ruutgever): Niederdeutsch, Sprache un Literatur, Eine EInführung, Wachholz: Niemünster 1973, Kaartenanhang 1.
27. Willy Sanders: Altsächische Sprache, In: Niederdeutsche Sprache und Literatur, S. 30. (online)
28. Ingerid Dal: Geschichte der Niederdeutschen Sprache, In: NSL S. 79 f.
29. Robert Peters: Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes, S. 18 f.
30. Ingerid Dal: Geschichte der Niederdeutschen Sprache, In: NSL S. 78.
31. Willy Sanders: Altsächische Sprache, In: Niederdeutsche Sprache und Literatur, S. 33. (online)
32. Willy Sanders: Altsächische Sprache, In: Niederdeutsche Sprache und Literatur S. 30. (online)
33. Robert Peters: Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes, S. 19.
34. Hermann Niebaum: Het Nederduits, In: Handboek Nedersaksische Taal- en Letterkunde, S. 431 f.
35. Willy Sanders: Altsächsiche Sprache, In: Jan Goossens (Ruutgever): Niederdeutsche Sprache und Literatur. Eine Einführüng: 1 Sprache, S. 47f.
36. Robert Peters Norddeutscher Raum
37. Willy Sanders: Altsächische Sprache, In: Niederdeutsche Sprache und Literatur, S. 31 f. (online)
38. Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, In: Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland, S. 176 f.
39. Willy Sanders: Altsächische Sprache, In: Niederdeutsche Sprache und Literatur, S. 35. (online)
40. Willy Sanders: Altsächische Sprache, In: Niederdeutsche Sprache und Literatur, S. 47. (online)
41. Benjamin W. Fortson IV: Indo-European Language and Culture, An Introduction. Second Edtion. Blackwell Publishing: Oxford 2010, S. 370.
42. Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, In: Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland, S. 177.
43. Robert Peters: Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes, S. 21 f.
44. Hermann Niebaum: Het Nederduits, In: Handboek Nedersaksische Taal- en Letterkunde, S. 433.
45. Gerhard Cordes: Mittelniederdeutsche Dichtung, In: NSL, S. 352.
46. Karl Bischoff: Mittelniederdeutsch, In: NSL, S. 98 ff.
47. Karl Bischoff: Mittelniederdeutsch, In: NSL, S. 108 f.
48. Robert Peters: Mittelniederdeutsche Sprache. In: Niederdeutsche Sprache und Literatur, S. 69 f. (online)
49. Agathe Lasch: Mittelniederdeutsche Grammatik, § 212.
50. Agathe Lasch: Mittelniederdeutsche Grammatik, § 39–41.
51. Robert Peters: Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes, S. 20.
52. Gerhard Cordes: Mittelniederdeutsche Grammatik, In: NSL, S. 269
53. Robert Peters: Mittelniederdeutsche Sprache. In: Niederdeutsche Sprache und Literatur, S. 70 (online)
54. Robert Peters: Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes, S. 25.
55. Artur Gabrielsson: Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache. In: NSL S. 119–125.
56. Timothy Sodmann: Der Untergang des Mittelniederdeutschen als Schriftsprache. In: Jan Goossens: Niederdeutsch, Sprache und Literatur, Eine Einführung. S. 117. (online)
57. William Foerste: Geschichte der niederdeutschen Mundarten, Sp. 1800.
58. Artur Gabrielsson: Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache. In: NSL S. 146–150.
59. Artur Gabrielsson: Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache. In: NSL S. 126–130.
60. Peter von Polenz: Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart. Band II: 17. und 18. Jahrhundert. Walter de Gruyter: Berlin 2013, ISBN 978-3-11-031454-0, S. 240.
61. William Foerste: Geschichte der niederdeutschen Mundarten, Sp. 1799.
62. Heinz Kloss: Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800. 2., gröttere Oplaag, Pädagogischer Verlag Schwann, Düsseldörp 1978, ISBN 3-590-15637-6, S. 68.
63. Bichel 1985, 1886
64. Robert Peters: Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes, S. 30.
65. Robert Peters: Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes, S. 31 ff.
66. Robert Peters: Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes, S. 30–32.
67. Albert Eckert: Die Mundarten der deutschen Mutterkolonien Bessarabiens und ihre Stammheimat. (= Deutsche Dialektgeographie. 40). Elwertʼsche Verlagsbuchhandlung: Marburg 1941.
68. Hötter Platt. Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte, archiveert von dat Original am 4. April 2024; afropen an’n 26. Dezember 2024.
69. Umsetzung der Sprachencharta. In: niederdeutschsekretariat.de. Niederdeutschsekretariat, afropen an’n 20. Dezember 2022.
70. Convenant Nedersaksisch. In: Rijksoverheid.nl. Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 10. Oktober 2018, afropen an’n 26. Dezember 2024 (nedderlandsch).
71. BGH, Läägeünnerloage, Besluut vun’n 19. 11. 2002 – X ZB 23/01. In: lexetius.com. Afropen an’n 25. Dezember 2024.
72. Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007. In: www.schleswig-holstein.de. Schleswig-Holsteinischer Landtag, S. S. 62, archiveert von dat Original am 9. Juli 2012; afropen an’n 25. Dezember 2024.
73. Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, In: Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland, S. 182–184.
74. Kerndoelen Nedersakisch: Nedersaksisch in het basisonderwijs 2019 (online, Archiv)
75. Nedersaksisch in het onderwijs. In: Nedersaksisch. Archiveert von dat Original am 24. April 2024; afropen an’n 1. Dezember 2024 (nedderlandsch).
76. Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, In: Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland, S. 187 f.
77. Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, In: Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland, S. 209.
78. Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, In: Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland, S. 211.
79. Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, In: Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland, S. 215.
80. Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, In: Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland, S. 203.
81. Dieter Stellmacher: Wer spricht Platt? Schuster, Leer 1987, S. 95.
82. Astrid Adler u. a.: Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016, S. 7 (online)
83. Astrid Adler u. a.: Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016, S. 13 ff. (online)
84. Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, In: Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland, S. 201 f.
85. Henk Bloemhoff: Taaltelling Nedersaksisch 2005. (online)
86. Geert Driessen: Ontwikkelingen in het gebruik van Fries, streektalen en dialecten in de periode 1995-2011, ITS, Radboud Universiteit Nijmegen, S. 3.
87. Alfred Lameli: Raumstrukturen im Niederdeutschen, Eine Re-Analyse der Wenkerdaten, S. 20 f. (online)
88. Dieter Stellmacher: Phonologie und Morphologie, In: NSL, S. 240.
89. Alfred Lameli: Raumstrukturen im Niederdeutschen. (online)
90. Gooskens, C. S. & Kürschner, S. 2009 Low Saxon dialects across borders — Niedersächsische Dialecte über Grenzen hinweg. Lenz, A. N., Charlotte, G. & Siemon, R. (eds.). Franz Steiner Verlag, p. 273 - 297 (Beihefte Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik; no. 138)
91. Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, In: Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland, S. 197 ff.
92. Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, In: Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland, S. 199 ff.
93. Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 245–265.
94. Emma Hoffmann: Die Vocale der lippischen Mundart. Helwingsche Verlagsbuchhandlung: Hannober 1887, S. 23, 26 f.
95. Die westfälischen Dialekte. Afropen an’n 5. Dezember 2024.
96. Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik , S. 30.
97. Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL S. 268.
98. Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 65 f.
99. Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, Formen und Funktionen A-Z, S. 62. (online)
100. Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, Formen und Funktionen A-Z, S. 62. (online)
101. Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 269.
102. Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, Formen und Funktionen A-Z, S. 62–65. (onlien)
103. Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, Formen und Funktionen A-Z, S. 79. (online)
104. Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 68 f., 115.
105. Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 68.
106. Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, Formen und Funktionen A-Z, S. 85 f. (online)
107. Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, Formen und Funktionen A-Z, S. 66–70. (online)
108. Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 271.
109. Wolfgang Lindow u. a: Niederdeutsche Grammatik, S. 68 f.
110. Wolfgang Lindow u. a: Niederdeutsche Grammatik, S. 145 f.
111. Na Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 270.
112. Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, Formen und Funktionen A-Z, S. 149 f. (online)
113. Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 192 ff.
114. Wolfgang Lindow u. a: Niederdeutsche Grammatik, S. 191.
115. Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 274.
116. Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 275.
117. Wolfgang Lindow u. a. Niederdeutsche Grammatik, S. 157 f.
118. Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, Formen und Funktionen A-Z, S. 157. (online)
119. Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 274 f.
120. Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, Formen und Funktionen A-Z, S. 321. f. (online)
121. Laurits Saltveit: Syntax, In: NSL, S. 285.
122. Laurits Saltveit: Syntax, In: NSL, S. 287.
123. Laurits Saltveit: Syntax, In: NSL, S. 289.
124. Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, Formen und Funktionen A-Z, S. 251. ff. (online)
125. Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 62 f.
126. Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, Formen und Funktionen A-Z, S. 253 ff. (online)
127. Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, Formen und Funktionen A-Z, S. 249, 263.
128. Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, Formen und Funktionen A-Z, S. 273 f. (online)
129. 2.10.5 Übernahme von Fremdwörtern - SASS Plattdeutsche Grammatik. Afropen an’n 25. Dezember 2024.
130. Sass — neue plattdeutsche Wörter. Afropen an’n 25. Dezember 2024.
131. Weten: Lustige Wörter. Afropen an’n 25. Dezember 2024.
132. Dieter Stellmacher: Phonologie und Morphologie, In: NSL, S. 239.
133. Gerhard Hinsch: Schreibung des Niederdeutschen, In: NSL, S. 184, 189.
134. Marcus Buck: Weten: Rechtschreibung des Plattdeutschen. In: plattmakers.de. Afropen an’n 9. Dezember 2024.
135. Wörterbuch Mecklenburg-Vorpommern. Afropen an’n 18. Juni 2022.
136. Renate Herrmann-Winter: Hör- und Lernbuch für das Plattdeutsche. 2. Oplaag 2017, S. 184 f.
137. Woo schriew wie Plautdietsch? Afropen an’n 18. Juni 2022.
138. Birgit Kellner: Zwischen Anlehung und Abgrenzung, S. 295–307.
139. Jürgen Meier, Dieter Möhn: Geschichte un Methoden der niederdeutschen Philologie, In: NSL, S. 1–6.
140. Dieter Stellmacher: Frisian Reference Grammar, Omkearwurdboek fan de Fryske taal, Ta de Fryske syntaksis, Wurdfoarried en Wurdgrammatika (Rezenschoon), In: Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik, 57. Jaargang. Heft 1 (1990), S. 117.
141. Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, In: Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland, S. 184 f.
142. Robert Langhanke: Neuniederdeutsche Literatur: Über Beginn und nahenden Abschluss einer überschaubaren Literaturtradition (online)
143. Heike Müns (Ruutgeversche): Niederdeutsches Liederbuch. Volkstümliche Lieder aus 5 Jahrhunderten. Hinstorff, Rostock 1981.
144. Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, In: Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland, S. 186.
145. Startsiet – Plattradio. Afropen an’n 5. Dezember 2024.
146. Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, In: Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland, S. 186.
147. Marcus Buck: Weten: Plattdeutsch im Fernsehen. In: plattmakers.de. Archiveert von dat Original am 23. Februar 2024; afropen an’n 9. Dezember 2024.
148. Marcus Buck: Weten: Plattdeutsche Filme. In: plattmakers.de. Archiveert von dat Original am 24. März 2023; afropen an’n 9. Dezember 2024.
149. Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, In: Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland, S. 188.

Plattdüütsche Spraakperioden

Ooldsassisch | Middelsassisch | Neenedderdüütsch (Plattdüütsch)

 

Moderne germaansche Spraken

Westgermaansch:
Afrikaans | Düütsch | Engelsch | Jiddisch | Limborgsch | Luxemborgsch | Nedderlandsch | Noordfreesch | Saterfreesch | Scots | Plattdüütsch | Westfreesch

Noordgermaansch:
Däänsch | Färöersch | Islandsch | Norweegsch | Sweedsch