Materie (lat.: materia = »Stoff«) is en allgemeen Beteken för „all dat Stoffliche“, wat uns ümgifft un worut wi sülvst bestaht. In’n philosophischen Sinn is Materie de objektive Wirklichkeit, de vun uns Wohrnehmen un Sinnen afbildt un weddergeven warrt.(W.I. Lenin, Materialismus und Empiriokritizismus. Berlin 1962). In de Philosophie stellt de „Form“ en Gegenbegreep to de Materie dor.
Dit Woort hett noch annere Bedüden: kiek dorför ünner Mateer.
In’n physikalschen Sinn is mit Materie alles dat meent, wat mehr oder minner komplizeert ut Fermionen opboot un tohopensett is. De defineerten Egenschoppen vun de Materie sünd ehr Masse und Struktur, de Ruum, den se innehmen deit un de Thermsch Energie, de se in sik bargt. In’n wieteren Sinn höört to de Materie ok de Antimaterie mit to.
Allgemen’t
Materie is ut de lüttsten Deelken, de so nöömten Elementardeelken, opboot. Fröher hett man glöövt, dat weern de Atomen, man hüüt weet wi, dat ok de Atomen ut noch lütteren Deelken bestaht. De Atomen künnt sik to Molekülen verbinnen, de as Cheemsch Stoffen denn sünnerlich Egenschoppen hebbt un den Ruum utfüllt. De Elementardeelken sünd de Grundlaag för de verscheedenen physikalschen Modellen.
Wat nich to de Materie tellt warrt, sünd elektromagnetsch Strahlen un all Bosonen, de blots Masse hebbt, wenn se in Bewegen sünd (Se hebbt keen Rohmasse). Ok dat Vakuum warrt nich as Materie ansehn, jüst so as mathematische Konzepten as Flachen, Geraden oder Punkten.
Phasen
Materie kann ünnerscheedlich Formen un Tostännen innehmen, de so nöömten Phasen. Vun’n klassischen Standpunkt sünd dat fast, fletig oder gasförmig. Ännert sik de Phaas vun en Stoff, denn ännert sik ok de innere Orden vun de Materie, worut se besteiht. Dordör kann sik de Entropie ok ännern, wenn de Temperatur na buten gliek blifft. De Vörgäng vun Phasenövergäng un de innere Energie vun Materie warrt dör de Thermodynamik ünnersocht.
Bi den Oorknall, mit den dat Universum entstahn is, weern grote Mengden an Energie freesett, un de veerdimensionaal Ruumtiet is schapt worrn.
De düchtig grote Energie hett dicht packte Elementardeelken vörbrocht. In de as Hadronen-Ära betekende Tiet twüschen 10-32 un 10-4 Sekunnen na den Oorknall sünd de eersten bestännigen Protonen un Neutronen entstahn. In de Leptonen-Ära, de dorna bit 1 Sekunn na den Oorknall duert hett, keemen de eersten stabilen Elektronen tostannen. Bit in disse Tiet hebt sik Materie un Antimaterie gegensietig vernicht. An’n End bleev blots de Materie över (kiek ok Supersymmetrie).
Denn keem de Strahlen-Ära, in de denn Waterstoff (Protium), Deuterium un Tritium schapt worrn sünd. En Million Johr na den Oorknall füng denn de hüütige Materie-Ära an. De Waterstoffwulken hebbt sik to Steerns un Galaxien tohoenfunnen, un in de Steerns weern dör Karnfusion sworere Elementen bit Kohlenstoff un Iesen bildt, de in uns Weltruum an’n fakensten sünd.
De noch sworeren Elementen as t. B. Gold, Blie oder Uran sünd vermodlich dör tohopenstötende Neutronensteerns und sünner sok dör Supernovae togang kommen.
Mit de Entwickeln vun de Speziell Relativitätstheorie un de Quantenmechanik hett Albert Einstein sien beropen Formel E = mc² (Energie = Masse × Lichtsnelligkeit²) opstellt. Dördor kann ok de elektromagnetsch Strahlen (Licht, Warms usw.) en dynamisch Masse toorden, ofschonst jümmer Elementardeelken, dat Photon keen Rohmasse hett. Disse Annahm vun Photonenergie as relativistisch Masse maakt Problemen un warrt in de modernen Physik nich mehr maakt.
Ümgekehrt hebbt ok massive Metariedeelken Egenschoppen vun Bülgen (kiek ok bi Materiebülgen). T. B. hett en Elektronenstrahl en vun de Energie afhangig De-Broglie-Bülgenläng (nöömt na Louis Victor de Broglie). Man snackt dorüm vun Bülgen-Deelken-Dualismus.
Dorüm warrt de Bedingen, dat Materie en Masse hebben mutt, dör de Bedingen ersett, dat de Materie en Rohmasse hebben mutt.
In de Philosophie warrt de Begrepp Materie dör de Historie ünnerscheedlich ansehn. In de Antike menen de Vörsokratiker, de Materie weer tohopensett ut de „Elementen“ Füer, Water, Luft un Eer.
In’n Middelöller stütt sik de scholatische Lehr vun de Materie op de Grundbegrepen vun Aristoteles un boot jüm ut. De Utgangspunkt is dat Problem vun’t Warrn un Entwickeln. Üm dat to verkloren is en Deel nödig, de blifft un en Deel, de sik ännert. De blievende Deel weer as Materie betekend (ok Stoff nööm), de sik ännernde Deel is de nich materielle Form (forma) oder ok de Seel. In Henblick op de bannig velen Möglichkeiten vun Formen un Verännern, de in de Materie binnen stickt, hebbt in de scholastischen Philosophie ok de Begrepen Akt un Potenz en Bedüden.
In de Niegtiet is de philosoph’sche Lehr, de de ganze Wirklichkeit as materiell opboot ansütt, de Materialismus. Na Kant is de Materie a) en verstahboren Begreep, de Ruum (Utwieten) bargt, un b) en Begriepen, dat de Masse to den Ruum dorto kommen is. As philosoph’schen Begreep warrt de Materie vun de Marxisten-Leninisten nich dör Optellen vun physikalschen Egenschoppen defineert, man as Formuleeren vun den dialektischen Gegensatz to’n Sinn. In dissen Tosamenhang is Materie also alln’s, wat unafhangig vun’n Sinn dor is.
Ut’n christlich theologschen Sinn is de Materie en Deel vun de göttlich Schöppen, wobi dat Utleggen vun de Schöppengeschicht ümstreden is. De Fraag, of sik Materie entwickeln kann, as dat in de Evolutschoonstheorie vörsehn is, warrt vun en groten Deel vun de Christen düchtig kritisch bekeken.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
