Aristoteles

Aristoteles (ooldgreeksch Αριστοτέλης Aristotélēs; * 384 v. Chr. in Stageira, Makedonien; † 322 v. Chr. in Chalkis, Euböa) weer een greekschen Philosoph, de för de Naturwetenschappen as ook för Ethik un Staatstheorie bannig wichtig weer. Mit dat Wark, dat later den Namen „Metaphysik“ kregen het, het he ook den Grund leggt för allerhand Geistswetenschoppen, sunnerlich för de Metaphysik.

Aristoteles Αριστοτέλης Aristotélēs
Bostbild vun Aristoteles
Personen-Informatschoonen
Boortsdag	384 v. Chr.
Boortsstell	Stageira
Doodsdag	32.. v. Chr
Doodsstell	Chalkis, Euböa
Arbeid	Philosooph, Natuurwetenschopper

Leven

384 v. Chr. is Aristoteles in Stageira, ene lütte ioonsche Stadt an de Küste van Chalkidike, as Söhn vun en Dokter an den Hoff vun König Amyntas vun Makedonien boren wurrn. Darum is he ok unner den Naam „de Stagirit“ bekannt. Sien Vacer Nikomachos weerLievdokterr vun de König Amyntas III. vun Makedonien, siene Modder Phaestis keem uut ene Dokterfamilie uut Chalkis up Euboia. Nikomachos bleev al fro dood, noch eer dat dat Aristoteles vulljörig weer.

Eerste Tied in Athen

Platon (luchts) un Aristoteles in Raffael sien Fresko „la scuola di Atene“ vun 1509. Aristoteles hölt siene Ēthiká Nikomácheia in de Hand un wist up de Eerden hen, wat den immanenten Realismus wist, de siene Sicht es. Platon wist na den Heven hen, wat siene Formeleer wiesen sall un hölt sien Wark Timaios in den Handen.

As he 17 Johre oold weer, is Aristoteles 367 v. Chr. in de Platoonsche Akademie in Athen intreden. Dor nehm de deel to forschen un to lehren. Eerst befaat he sik med Amthematik un Dialektik, de den Beginn van den Studien in de Akademie maken. Al in düsse Tied fate he eerste Warken af, daar mang Dialogen na den Vöörbild van Platon. He studeer ook de Rhetorik vun daartieds, sunderlik den Reedner Isokrates. Dat pädaggogsche Konzept van Isokrates weerop enen direkten Nütt up uut; Aristoteles stelle düssen Konzept dat Ideal van Platon gegenöver, dat Pädagogik as ene Schole för dat Denken bekikt un verdeffendere dat platoonsche Kunzept gegen de Ideen vun Isokrates. As he begunn an de Akademie to leren, schreev he ook de Manuskripte för siene Vörlesungen, de öldsten Leerschrivten van Arsitoteles, de na bleven sind. Daar mang sind de Schrivten över Logik, de läter as Organon („Warktüüg“) tohoopfaat worden. Een paar Verse in den Texten wist, dat Schilderieen den Höörsaal smückt hadden, de Szenen uut Sokrates sien Leven, de Lerer van Platon weer, vörstellen.^[1]

Op Reis

Nadem Platon storven weer, het he Athen 347 v. Chr. verlaten. Sachtens weeret Aristotles nich recht, dat Platon sien Süstersöhn Speusippos dat Seggen in de Akademie kregen harr. Ook de politsche Situatschoon harr Aristoteles in de Bedrouille brocht; 348 v. Chr. veröver Köning Philipp II. van Makedonien dat Halveiland Chalkidike, make de Stad Olynth tonicht un neem ook Aristoteles sien Heemstad Stageira in. De Antimakedoonschen in Athen bekeken den Feldtog vun Philipp II. as geföörlik för den unafhängige Stadstaat. Aristoteles weerwegen siene Familie med den makedoonschen Hov verbunden, so dat sik de antimakedoonsche Lune ook gegen em richte. As enen Metöke, also enen Frömden, de duurhaft in Athen leev man keen Börger weer, un ümme dat de Atheenschen an siene Loyaliteet twieveln, gung he uut de Stad weg.

Aristoteles make sik up na den Hoff vun Hermias, den Herrscher vun Assos un Atarneus an de lüttasiaatschen Küst, de em beden harr to komen. Siene Heerschop gegen de Perser to verdedigen, harr sik Hermias med Makedonien verbünd. Ook andere Philosophen flüchten na Assos. Hermias, enen hoogstriedigen Heerscher beschrievt de enen Borns as heroosch un wiese, de anderen Borns as enen Tyrannen.^[2] Aristoteles, een goden Fründ vun Hermias, bleev eerst in Assos; 345/344 v. Chr. gung he man na Mytilene up den Eiland Lesbos. Daar arbeed he tohoop med sienen Schöler Theophrast vun Eresos, de uut vun dat Eiland stamme. Beid verbund dat grote Interesse för de Biologie. Läter trecken beide na Stageira.

343/342 v. Chr. is he Lehrer vun den Throonfolger vun Makedonien, den jungen Alexander, wurrn un underichte den Jungen bet 340/339 v. Chr., as Philipp II., de Vader vun Alexander, afwesig weerun Alexander de Regentschop övernam. Aristoteles gav ene Illias-Afschrivt för Alexander in Updrag; de Köning, de den Held Achilles hoog bekeek nam eer läter up siene Feldtöög med. Woans de Lerer Aristotles un sien Schöler Alexander med ene konnen is nich överleverd un weergrund för veel Spekulatschoon un Gissen. Wat wisse es, de politschen Ansichten weren vun Grund op verscheden; dat hier Aristoles enen Inflood up ALexander nam kann een nich seen.^[3] Na de Legende vertellt man dat Aristoteles Philipp övertüügd harr, siene Heemstad Stageira, de Philipp tochichtmaked harr, wedder uptorichten.^[4]

As de Pers’schen 341/340 v. Chr Hermias henrichten, röge dat Aristoltes deep, wat een Gedicht wiest, dat he to’n Andenken an sienen Fürnd Hermais schreev.^[5]

Na dem dat Sepsippos 339/338 v. Chr. storven weer, gung he med Kallisthenes vun Olynth, Aristotles sien Grootneev, na Delphi, un faat in Updrag vun den Amphiktyonen ene Siegerliste för Pythschen Spelen af.

Twede Tied in Athen

As de Makedoonschen de böotsche Stad Theben 335 v. Chr. besiegt harrn, gav de Wedderstand gegen Makedonien up. Ook de Stadstaat Athen richte sik up de niege Grootmacht in Grekenland in. 335/334 v. Chr. kunn Aristoteles daarümm na Athen torüg gaan. He höör nu nich mehr na de Akademie to, man forsch mit siene Schölers sülvstännig in dat Lykeion. Hier brochte he ene egen School to Wege, de na sienen Dode Theophrast vörstund. Streng juristsch bekeken het man eerst Theophrast de School gründ un dat Grundstück up den dat Lykeion stund köfft. Läter heet düsse School Peripatos un de Schölers Peripatetiker heten — man in de Tied vun Aristoteles un Theoprast weerdüsse Naam noch nich begäng. Daarümme dat Aristoteles so veel Materiaal för de School sammeld harr (ca. 158 Verfatungen vun den greekschen Stadstaten), is een sik vermoden, dat he veel Medarbeder harr, de ook buten Athen up Recherche güngen. Aristotles stund sik good un harr ene grote egen Bibliothek. Med den makedoonschen Stattholler Antipatros weerhe een goden Fründ.

Trüchtog uut Athen, Dood, un Nakomens

As 323 v. Chr. Alexander de Grote storven weer, wünnen in Athen un anderen greeksche Stadstaten de antimakedoonsche Kräfte wedder de Macht. Delphi nam dat Erendekreet, dat se Aristoteles uutdaan harrn, wedder torüg. De Atheenschen bekeken em nu wedder feendlich, so dat de politsche Laag in de Stad to dull wurr un he Athen 323/322 v. Chr. wedder verlaten möss. Bi den Anlaat see he woll, dat he nich tövt, dat de Atheenschen dat twede maal enen Philosophen to’n Dood verordelen (De Atheenschen harrn al för Sokrates de Doodsstraaf anordent.).^[6] He gung hen na Chalkis un dat duur nich lang, denn is he dor sturven.

Aristoteles harr Pythias, ene Verwandte vun Hermias fried. Beid harrn ene Dochter, de ook Pythias heet. As siene Fru Pythia sturven weer, wurr Herpyllis siene Bilöpersch, de he man nie nich fried harr. Se weersachtens de Moder vun sienen Söhn Nikomachos. Sien Testament sorge, dat Herpyllis materieel afsekert is un make de Heiraad för siene Dochter Pythia fast.^[7]

Wark

Henwies: Beleggen uut Aristotles siene Warken sind so angeven: Titel (Abkürzungen werden an der ersten Stelle im Kapitel per Link aufgelöst) un wenn nödig Book- un Kapitelangaav un ook de Bekker-Taal. De Bekker-Taal vertellt de exakte Steed binnen dat Corpus Aristotelicum. Se is ook in goden modernen Uutgaven to finden.

Dat Wark vun Aristoteles weddersprikt sik an männig een Steed, daarümme denkt de Forscherlüüd vundaag nich länger, dat Aristoteles sien Wark en aflsoten un dördacht Systeem bild. Wat sik weddersprickt wiest sachtens, dat sik de Ansichten vun Aristoteles wandeln, de Perspektive wessel oder verscheden Aspekten in anneren Kontexten een anderen Akzent kregen. Siene Warken köönt de Forscherlüüd hüüd nich seker de Tied na ornen, daarümme blievt dat bi un Uutsagen, woans sik Aristotltes siene Ansichten un Theorien wörklik upkemen blievt Annamen.

Charakter van den Schrivten un wat nableven is

Verscheden antike Vertekenisse schrievet Aristoteles meest 200 Titels to. Wenn dat stemmt, wat Diogenes Laertios vertellt, het Aristoteles een Lèvenswärk nalaten, dat över 445.270 Règen lang es (wo de längesten Schrivten – de ta metá ta physiká un de Ēthiká Nikomácheia– sachtens noch nich medtelltd sind ). Man bloot een Veerdel van den Schrivten es bet vandage nableven.

Exoteersche un esoteersche Schrivten

Aristoteles het för en groten Krink Minschen Dialoge schreven. Düsse Schriften heet „exoteersche Schriften“, dat bedüüd düsse Schriften döen sik an jedereen richten. Se sünd man alleen in Fragmenten nableven oder alltohopen verschütt gahn. De Lehrschriften, de bit up den hüdigen Dag nableven sünd, sünd an un för sik blot man för den Bruuk in sienen Unnerricht tohopenstellt wurrn un heet „esoteersche Schriften“. Welke Schrivten as Athēnaion politeia (De Staat van den Atheenschen) worde eerst to’n Ende van den 19. Jaarhunderd as Papyrus wedder funden. Dor is ok jummers an fudder schreven wurrn. In düsse „internen“ Schriften geiht dat um:

Logik, Theorie vun de Wetenschop, Rhetorik

In de logischen Schriften geiht Aristoteles bi un stellt en „Theorie vun de Argumentation“ (Dialektik) up de Been. As Grundlaag deent em dat Diskereren mit siene Schölers in de Akademie. He finnt de Syllogistik ut un kriggt dor en fomale Logik mit in de Gangen. Up den Grund vun siene Syllogistik snittjert he an en Theorie vun de Wetenschop un bringt wichtige Bidräge to en Theorie vun de Definition un Bedüden. To de Rhetorik meent he, se weerde Kunst, klaar to maken, dat Utsagen angahn (wohr ween) könnt. Dor stellt he ehr mit neven de Logik hen.

Naturlehr

In Aristoteles siene Naturphilosophie geiht dat um dat Ankieken vun jedeeen Natur: Wie sik allens ännert un wat passeert. Up de Frage, de dormols aktuell weer:‌ „Wie kann dat angahn, dat allens tostanne kummt un denn ok wedder vergeiht?“, het he mit sien Hylemorphismus de Antwoort funnen: Allens, wat is, besteiht ut Form un Materie. Desülvige Materie kann unnerscheedliche Formen annehmen. In de Naturwetenschop unnersöcht he, wie de Deerter sik verscheelt un wie se sik upföhrt un kickt sik ok den Minschen an, un wat em utmaken deit. In sien Lehr vun de Seel meent he, „en Seel hebben“ dat heet: „levennig ween“. De Seel steckt achter de verscheden vitalen Funktionen vun allens, wat leevt un is de Form vun dat Lief. Man ok empiersche Forschung het he bedreven un het wichtige Bidräge aflevert to Biologie un Zoologie.

Metaphysik

In siene Metaphysik geiht he gegen Platon siene Ansicht gegenan. Platon harr meent, de Substanz un de Grundlaag vun allens, wat dor is, dat weernich dat, wat mit de Hand to griepen weer, man dat weern de Ideen vun allens, de allgemeen weern un sik in de Würklichkeit blot man afspegeln döen. De Würklichkeit weerdor man blot en „Spegelbild“ oder „Afdruck“ vun dat Wohre mit. Aristoteles meent, just anners rum, de konkreten enkelten Saken, de een sehn un griepen kann, weern de Substanz un dat, wat würklich is. Later het he dor noch de Lehr to geven, de konkreten, enkelten Saken ehre Substanz, dat weerehre Form.

Ethik un Lehr vun den Staat

Wo dat minschliche Leven up to will, seggt Aristoteles in siene Ethik, dat weerdat Glück un dat gode Leven. Wenn een dor henkamen will, denn so mutt een Döögt utbillen in Verstand un Charakter. Dor höört to, dat een lehrt, mit Lust, Gier un Emotschoon um to gahn (dör Uptehn un Wennst). Siene politsche Philosophie slutt sik an de Ethik an. He seggt, ohn den Staat as Form vun de Meenheit, geev dat keen minschlich Glück. Aristoteles fraagt, wat nödig is, dat Glück upkamen kann un vergliekt dor unnerscheedliche Verfaten to. Aristoteles siene Lehr vun de Staatsform is Johrhunnerte lang as Autorität ankeken wurrn.

Theorie vun de Dichtkunst

Zentraal in de Aristoteles sienen Theorien to de Dichtkunst es de „μίμησις“ mímēsis (Mimesis), os he in den Wark Poiētikē uutarbeed het. Mimesis heet „namaken“ oder „vœrstellen“. Nich bloot de Dichtkunst man ook Musik un Dans sind na Aristoteles mimeetsche Künste.(Poet. 1, 1447a) To Künsten os Malerie un Plastik vertellt Aristoteles nich veel, man seggt dat se ook na den mimeetschen Prinzip arbeed (Poet. 1, 1447a19 f.).

Aristoteles bekikt de Lust an de Mimesis os ollen Minschen gemeen. De Spass an de Mimesis un dat wat se tügt es bi den Minschen ol daar, wenn se up de Wtl kòmet (Poet. 4, 1448b5-15). Anders os bi den anderen mimeetschen Kunstaarden es för de Dichtkunst de Sprake egen. Alle Dichtwärke wiest Warke un Doon; avers nich wat wörklik scheen es, man dat passeren könne, dat heet wat na den Regeln van Waarschienlikheed oder Noodwndigheed mgelik es. (Poet. 9, 1451a37 f.). De Dichtkunst ver den Minschen ollgemeen nich över tofällige oder egaal wat för Dinge. Dichtskunst sall nich den Minschen namaken; nich Figuren oder Charaktere, de olleen Middel in de Poetik sind, sind wichtig, man Doon un Hanneln. (Poet. 6, 1450a26–23).

In siene Theorie vun de Dichtung befaat Aristoteles sik sunnerlich mit de Tragödie. Se het, so sütt he dat, de Upgave, Bang un Mitleed up to prickeln un so de Tokiekers free un rein to maken vun düsse Emotionen. Dat nömmt he en „Katharsis“.

Inflood up de later Philosophie

Dat Programm vun sien naturwetenschoppliche Forschung is na sien Dood vun sien Mitarbeider Theophrastos fudder maakt wurrn. He het ok de „School vun Aristoteles“, de Peripatos, grünnt. Mit dat Kommenteren vun Aristoteles gung dat eerst in dat 1. Johrhunnert v. Chr. los. Dat is sunnerlich vun Platonikers bedreven wurrn. Porphyrios un Boethius hefft dor denn in de late Antike för sorgt, dat Aristoteles siene Logik den Weg wiest het for dat latiensche Middeloller . Vun dat 12. un 13. Johrhunnert af an weern all grote Warke vun Aristoteles latiensch oversett. Se hefft dat Maat vorgeven for den Bedriev vun de Wetenschop vun de Scholastik bit in de fröhe Nutied. In dat late Middeloller un de Renaissance het sik de Naturwetenschop ut’neen sett mit Aristoteles siene Naturlehre. In de islaamschen Welt is Aristoteles in dat Middeloller de Schriever ween, de an’n meisten lesen wurrn is. Up allerhand Aart het sien Wark en Stempel up de Geschicht vun den minschlichen Geist drückt. Wichtige Begreepe as „Substanz“, „Akzidenz“, „Materie“, „Form“, „Energie“, „Potenz“, „Kategorie“, „Theorie“ un „Praxis“ gaht al torüch up Aristoteles.

Öllderdom

Gustav Adolph Spangenberg, De School vun Aristoteles, Fresko 1883–1888

Alexander vun Aphrodisias mit Aristoteles in enen Reliefbil vun Andrea Brioscos uut’n 16. Jhd. (Berlin, Museum för Byzantinsche Kunst)

As Aristoteles doodbleven weer, het sien Wark up sien egen School – den Peripatos – minner Inflood nomen, as to’n Bispeel Platon siene Lehr up de Platoonsche Akademie harr. Vergleken mit Platon un de Platonikers, höllen de Peripatetikers eren Begrünner nich so hoog un studeren de Schriften vun Aristoteles nich so sorgsaam vun Grund up, as de platoonsche Akademie, dat mit Platon sienen Schriften dee. So weer de aristoteelsche School open för nee’e Ideen un kunn sik smiedig an nee’e Anischten anpassen. Man wat den Inhoold anbelangt, het de School so minner tohoopholen. De Peripatetikers unnersöchen sunnerlich de Natuur na empirschen Methoden, man befaten sik ook mit Ethik, Staatstheorie oder Seel. So weren ook de Resultaten vun Aristoteles sienen Schöler Theophrastus, de sien Nafolger in de Peripatos weer, un Straton, de Nafolger vun Theophrastus, deelwiese anners as de Resultaten vun de Schoolbegrünner. As Straton üm 270/268 v. Chr. doodbleven weer, gung dat mit de Peripatos ene ganze Tied lütt bi lütt bargdaal.

So as dat lött, het de Peirpatetikers dat eerst wat versluren laten Aristoteles siene Schriften so ieverig to studeren un to kommenteren, as de Platonikers, dat in ere Akademie mit de platoonschen Schriften deen. Eerst in’n eersten Jaarhunnerd v. Chr. het Andronikos vun Rhodos för sorgt de esoteerschen Pragmatien vun Aristoteles, also de Schriften, de för de Lehr binnen de Peripatos dacht weren, tohoop to bringen. Ook bi’n Uutleggen vun de Schriften geev dat nu wedder Updrift in de aristoteelsche School. De exoteerschen Schriften, de för all Lüüd dacht weren, sunnerlich de Dialogen, weren lange Tied wied verbreid, man güngen in de röömschen Kaisertied verlüstig. Cicero, de in sienen Dialogen den Munster in den verloren Dialogen vun Aristotles folgt is, het de Schriften noch kennnt.^[8]

De Peripatetiker bekeken de esoteerschen Leerschriften as Schriften för den Unnerricht binnen de School. In de röömsche Kaisertied weerde wichtigste Vertreder för den Arisotelismus Alexander vun Aphrodisias, de annerster as de Platoniker, de Seel för starvlich ankeek.

Ook wenn dat Aristoteles wichtig weer, Karnuutsagen vun’n Platonismus to wedderleggen, weren dat sunnerlich de Neeplatoniker, de in de late Antike enen groten Bidrag maken, Aristoteles siene Nablievsels to bewaren, indem dat se siene Logik övernomen, kommenteert un in eer Systtem inbuut hebbet.

Ene wichtige Rulle harr in’n 3. Jaarhunnerd n. Chr. Poryphyrios, in’n 5 Jaarhunnerd Proklos, Ammonios Hermeiou un in’n 6. Jaarhunnerd Simplikios, de wichtige Artistoteleskommenter afffaat hebbt.

In’n 4. Jaarhunnerd schreev Themistios Paraphrasen to Wakren vun Arsitotles, de groten Inflood up later Warken nemen. Mang den Kommentaters in de late Antike weer he de enige Aristoteliker; alle annern befaten sik mit den Aristotelismu uut neeplatoonsche Sicht un versöchten platoonsche un aristoteelsche Ansichten to verenigen, wo man de platoonschen Ansichten meest bi överwegen. Noch to’n Beginn vun’n 7. Jaarhunnerd schreev de christliche Philosooph Stephanos vun Alexandria in Konstaninopel Kommentaren to Aristotels sienen Warken.

De christlichen Karkenvaders in’n Öllerdom weten nich veel un Aristotles af un bruken sien Wark man ungeern. Se wullen nix vun em weten un verspotten siene Dialektik. Se hebbt em dat nich verdenken kunnt, dat he to’n Bispeel an dat ewige Leven för de Seel twievelt het. Welk christliche Gnostikers un anner häreetsche Christen, so as Arianer, to’n Bisppel Aëtios vun Antiochien un Eunomius, Monophysiten, Pelagianer un Nestorianer weren Aristoteles siene Wark eer goodsunnen, wat de Karkvaders Aristoteles eerst recht misstruusch bekieken maak. Syrer - monophysitsche un ook nestoriaansche - översetten dat Oraganin in’t Syrsche un befaten sik intensiv mit dat Wark. In’n 6. Jaarhunnerd schreev Johannes Philoponos Kommentaren to Aristoteles, man kritiseer ook siene Anischten to Kosmologie un Physik.

Middelöller

Aristoteles an seinem Schreibpult. Buchmalerei in der 1457 geschriebenen Handschrift Wien, Österreichische Nationalbibliothek, Cod. phil. gr. 64, fol. 8v

De Geleerten in’n Byzantischen Riek hebbt Aristoteles in’n froen Middelöller man wenig beacht. Sien Inflood in de Tied weer to’n groten Deel indirekt över Schriever uut de late Antike, de deelwiese Ideen vun Aristoteles in de neeplatoonschen Ansichten övernomen hebbt. So hebbet sik Ideen vun Aristoteles un Platon vermengt. Bi Johannes vun Damaskus stikt de Andeel aristoteelschen Ideen düchtig ruut. In’n 11. un 12. Jaarhunnerd maken Michael Psellos, Johannes Italos, sien Schöler Eustratios vun Nikaia (beid wegen Häresie veroordeelt) un Michael vun Ephesos dat Interesse an Aristoteles siene Philosophie wedder upleven un schreven Kommentaren to sien Wark. De Kaiserdochter Anna Komnena het dat föddert.

Islamische Darstellung von Aristoteles, um 1220

In’n islaamschen Ruum daargegen het Aristoteles sien Wark al fro Inflood nomen un weer wieder verbreid as in Europa tiedens dat late Öllerdom un dat Fro- un Hoogmiddelöller. De Aristotelismus weer de wichtigste philosoophsche Traditschoon uut’n Öllerdom. Al in’n 9. Jaarhunnerd weren de meesten Warken vun Aristoteles un vele antike Kommentaren, faken uut’n Syrschen, in’t Araabsche översett. Daar kemen ook noch een groten Barg unechte Schriften to, de pseudo-aristoteelschen Schriften, de faken neeplatoonschen weren, so to’n Bispeel de Theolgie des Aristoteles un de Kalam fi mahd al-khair (Liber de causis). ^[9] Vunwegen dat Aristoteles siene Ideen un de Ansichten vun Platon vermengt weren, dachten de Geleerten as al-Kindī (9. Jahrhundert) und al-Fārābī (10. Jahrhundert) , dat Philosophie vun Platon un Aristoteles övereenstemmen dee. ibn Sina (Avicenna) harr stärker neeplatoonsche Ideen. echt idel aritoteelsche Ideen harr ibn Rušd (Averroes) uut’n 12. Jaarhunnerd, de vele Kommenraten schreev un de Philosophie vun Aristotele gegen den Theologien al-Ghazalī verdeffenderen dee. Bi den muslimschen Geleerten in’n Middelöller heet Aristotles Eerste Leermesseter.^[10] De Titel geven toeeerst muslimsche Geleerten, man later bruken ook europääsche Philosophen den Naam, up de islaamsche Philospophie Inflood nomen harr.^[11]

In Westeuropa, wo dat Latiensche as schreven Sprake verbreid weer, weren bet in’t 12. Jaarhunnerd man een lüttken Deel aristoteelsche Schriften verbreid: de twee logischen Schriften (Kategorien un De interpretatione), de Boethius in’n 6. Jaarhunnerd översett un kommneteert harr, un de Wöör vörweg, de Porphyrios för de Kategorienlehre schreven het. Düsse Schriften, de later Logica vetus heten, weren de Grundlagen för de Logikunnerricht. As in’n 12.  un 13. Jaarhunnerd sunnerlich vele Schriften översett worrn sind, weren nu ook anner logische Schriften (Analytica priora und posteriora, Topik, Sophistische Widerlegungen) up latinsch to kriegen, de later de Logica nova heten. De grote Deel Schriften givt dat uut verscheden Spraken översett - uut’n greekschen oder araabschen. Michael Scotus het de Aristoteleskommentaren vun Averroe uut6n Araabschen översett, wat in de Tied de latienschen Averroismus vörbrocht het, de för de Tied een recht reinen Aristoeleismus weer.

In’n Verloop vun’n 13. Jaarhunnerd sind de Schriften vun Aristoteles de Stannardleerböker för de scholastsche Wetenschop an’n Universitäten worrn; 1255 schreev de Falkultät för de free’en Künst Aristotels siene Logik, Natuurphilosophie un Ethik as Leerböker vör. Wichtig weer de Aritstolteskommnetaar vun Albertus Magnus. Sunnerlich ieverig het de Wetenschopstheorie de arsitoteelsche Methodik studeert, dat se so een hieraarsch ornt Systeem vun de Wetenschoppen bruken kunne.

Uut Sicht vun de christliche Theologie geev dat Wedderstand gegen enen Deel vun sien Leren, to’n Bispeel de Ansichten över de ewige Welt un de afsluut gülligen Natuurgesetten. So het de Kark 1210, 1215, 1231, 1245, 1270 un 1277 Arsitoteles deelwiese verboden. Se richten sik man alleen gegen de natuurphilosoophschen Schriften oder gegen enkel Thesen un kunnen de aristoteelschen Ideen nich lange afwennen. De Verboden güllen alleen in Frankriek (vör al Paris), in Oxford güllen se nich. Aristotele wurr dé Philosooph: iPhilosophus het jümmers Aristotles betekent, Commentator Averroe. Anner Ansichten harrn de Anhanger vun Augstinus, vör al de Franziskaner. Een wichtigen Kritker vun de Aristotelismu wwer de Franziskaner Bonaventrua. Upletst het sik man de Thomismus vun de Dominikaner Thomas vun Aquin, de aristoteelsche Ideen afwannelt het, döör, eerst binnen siene Orden, denn ook in heel de kathoolsche Kark.

Aristoteles, seine Ethik haltend. Detail aus dem Fresko Die Schule von Athen von Raffael (1510–1511)

Dat geev man jümmers noch neeplatoonsche Schriften, de för Aristotels siene Schriften güllen, wat Sicht up siene Philosopphie verdreit het. Dante het Aristotles in siene Göttlichen Komödie hooghollen, in dem dat he Aristoteles, as „Meester“ beschreven het, den anner antike Philosphenn bewunnern un hoogachten.^[12].^[13]

De Politik vun Aristoteles het eerst üm 1260 Wilhelm von Moerbeke in’n Latinsche översett. Thomas vun Aquin un annere Scholastiker kommenteren un ziteren dat översett Wark. Sunerlik de Arrd, wo Aristorlese Slaveree un Knechtschop rechtfardigt stemmen de Geleerten to. De Poltik brochte Kommentarers un Schrievers vun politschen Texten in’n Gang de Vöördele un Nadelen vun de Monarchie un afslute Heerschers to diskuteren.

Textuutgaven (Uutwaal)

• Ernst Grumach, Hellmut Flashar (Heruutgever): Aristoteles, Werke in deutscher Übersetzung. 20 Bänne, Akademie Verlag, Berlin 1956 (med langen un goden Kommentaren)
• Jonathan Barnes (Heruutgever): The Complete Works of Aristotle. The revised Oxford translation. 2 Bänne. Princeton (New Jersey) 1984, 6. Uplage 1995, ISBN 0-691-09950-2 (Olle wichtigen engleschen Œversettens sind hiers sammeld)
• Aristoteles: Philosophische Schriften in sechs Bänden. Felix Meiner, Hamborg 1995, ISBN 3-7873-1243-9
• Immanuel Bekker (Heruutgever): Aristotelis opera. 2. Uplage vun Olof Gigon. De Gruyter, Berlin 1960–1987
  • Band 1. 1960 (Nadruck van de Uutgaav uut 1831 med Verteeknisse van niegen Uutgaven). Uutgaav van 1831 binnennetts
  • Band 2. 1960 (Nadruck van de Uutgaav uut 1831 mmed Verteeknisse van niegen Uutgaven). Ausgabe von 1831 online
  • Band 3. Librorum deperditorum fragmenta, heruutgèven van Olof Gigon, 1987, ISBN 3-11-002332-6.
  • Band 4. Scholia in Aristotelem, heruutgèven van Christian August Brandis; Supplementum scholiorum, heruutgèven van Hermann Usener; Vita Marciana, heruutgèven van Olof Gigon, 1961 (Nadruck vun de Scholia-Uutgaav uut 1836 un dr Supplementum-Uutgaav uut 1870; Vita Marciana as Nieuutgaav). Uutgave van de Scholia uut 1836 binnennetts
  • Band 5. Index Aristotelicus, heruutgèven vun Hermann Bonitz, 2. Uplage 1961

Literatuur

De histoorsche Aristoteles

Biografie

• Carlo Natali: Aristotle. His Life and School. Princeton University Press, Princeton/Oxford 2013, ISBN 978-0-691-09653-7.

Inföörböker

• John Lloyd Ackrill: Aristoteles. Eine Einführung in sein Philosophieren. De Gruyter, Berlin 1985, ISBN 3-11-008915-7 (kort Inföörbook in de theoreetsche Philosophie)
• Jonathan Barnes: Aristoteles. Eine Einführung. Reclam, Stuttgart 1999 [1982], ISBN 3-15-008773-2 (kort Inföörbook; Biografie un Natuurwetenschop recht lang, nich veel över de praktsche Philosophie)
• Thomas Buchheim: Aristoteles. Herder, Freiburg i. Br. 1999, ISBN 3-451-04764-0 (Inföörbook med enen Swaarpunkt up den Organon, de Natuurphilosophie un Metaphysik; wenig praktsche Philosophie, kene Rezeptschoon; Bibliografie med Kommentaren)
• Wolfgang Detel: Aristoteles. Reclam, Leipzig 2005, ISBN 3-379-20301-7; durchgesehene und erweiterte Ausgabe, Reclam, Stuttgart 2021, ISBN 978-3-15-019690-8 (Systemaatsch Inföörbook, sunnerlik to de Wetenschopstheorie un Metaphysik; Kapitel över den Neoaristotelismus in’n 20. Jaarhunderd).
• Otfried Höffe: Aristoteles. 3. Auflage. Beck, München 2006, ISBN 3-406-54125-9 (Veel över Bipgraphie, praktsche Philosophie un Rezeptschoon; Betöög na anderen Tieden, besunners de Neetied).
• Christian Mueller-Goldingen: Aristoteles. Eine Einführung in sein philosophisches Werk (= Olms Studienbücher Antike. Band 11). Olms, Hildesheim 2003, ISBN 3-487-11795-9.
• Christof Rapp: Aristoteles zur Einführung. 4. Auflage. Junius, Hamburg 2012, ISBN 978-3-88506-690-3 (Inföörbook för de Handlungstheorie, Semantik, Dialektik, Rhetorik un Ontologie; niks över de Biografie; gode Bibliografie)
• Christopher Shields: Aristotle. Routledge, New York 2007, ISBN 978-0-415-28332-8 (good Inföörbook na Themen ornd; Review)
• Wolfgang Welsch: Der Philosoph: Die Gedankenwelt des Aristoteles. Fink (Wilhelm), München 2012, ISBN 978-3-7705-5382-2.

Gesamtdarstellungen

• Ingemar Düring: Aristoteles. Darstellung und Interpretation seines Denkens. Winter, Heidelberg 1966
• Hellmut Flashar: Aristoteles. (= Ders., Ruutgever, Grundriss der Geschichte der Philosophie. Die Philosophie der Antike. Band 3: Ältere Akademie, Aristoteles, Peripatos.) 2. Auflage. Schwabe, Basel 2004, ISBN 3-7965-1998-9, S. 167–492.
• Hellmut Flashar: Aristoteles: Lehrer des Abendlandes. Beck, München 2013, ISBN 978-3-406-64506-8.
• William K. C. Guthrie: A History of Greek Philosophy. Band 6: Aristotle. An Encounter. Cambridge University Press, Cambridge 1981, ISBN 0-521-23573-1 (good to lesen, man niks över Logik)
• John M. Rist: The Mind of Aristotle: A Study in Philosophical Growth. University of Toronto Press, Toronto 1989, ISBN 0-8020-2692-3 (behandelt die Entwicklung von Aristoteles’ Denken)
• William David Ross: Aristotle. 1956; 6. Auflage. Routledge, London 1995, ISBN 0-415-32857-8 (sunderlik för de Biolige un Natuurwetenschop good)

Kompendien

• Georgios H. Anagnostopoulos (Ruutgever): A Companion to Aristotle. Wiley-Blackwell, Malden 2009, ISBN 978-1-4051-2223-8.
• Jonathan Barnes (Ruutgever): The Cambridge Companion to Aristotle. Cambridge University Press, Cambridge 1995, ISBN 0-521-41133-5
• Christof Rapp, Klaus Corcilius (Ruutgever): Aristoteles-Handbuch. Leben – Werk – Wirkung. Metzler, Stuttgart/Weimar 2011, ISBN 978-3-476-02190-8.

Hölpsmiddel

• Ferdinand Edward Cranz (Ruutgever): A Bibliography of Aristotle Editions 1501–1600. Baden-Baden 1971.
• Otfried Höffe (Ruutgever): Aristoteles-Lexikon (= Kröners Taschenausgabe. Band 459). Kröner, Stuttgart 2005, ISBN 3-520-45901-9 (Rezension)

Tiedschrivt

• Aristotelica 1, 2022ff. (hrsg. von Silvia Fazzo und Jill Kraye)

Rezeptschoon

Översichten

• Olof Gigon u. a.: Aristoteles/Aristotelismus. In: Theologische Realenzyklopädie. Band 3, De Gruyter, Berlin 1978, ISBN 3-11-007462-1, S. 726–796, hier: 760–796.
• François Queyrel u. a.: Aristote de Stagire. In: Richard Goulet (Ruutgever): Dictionnaire des philosophes antiques. Band Supplément, CNRS Éditions, Paris 2003, ISBN 2-271-06175-X, S. 109–654.

Unnersöök to verscheden Themen över groten Tied hen

• Christoph Horn, Ada Neschke-Hentschke (Ruutgever): Politischer Aristotelismus. Die Rezeption der aristotelischen Politik von der Antike bis zum 19. Jahrhundert. Metzler, Stuttgart 2008, ISBN 978-3-476-02078-9.
• Joachim Knape, Thomas Schirren (Ruutgever): Aristotelische Rhetorik-Tradition. Franz Steiner, Stuttgart 2005, ISBN 3-515-08595-5.
• Cees Leijenhorst u. a. (Ruutgever): The Dynamics of Aristotelian Natural Philosophy from Antiquity to the Seventeenth Century (= Medieval and Early Modern Science. Band 5). Brill, Leiden 2002, ISBN 90-04-12240-0.
• Jürgen Wiesner (Ruutgever): Aristoteles. Werk und Wirkung. Band 2: Kommentierung, Überlieferung, Nachleben. De Gruyter, Berlin 1987, ISBN 3-11-010976-X.

Antike

• Andrea Falcon (Ruutgever): Brill’s Companion to the Reception of Aristotle in Antiquity (= Brill’s Companions to Classical Reception. Band 7). Brill, Leiden 2016, ISBN 978-90-04-26647-6.
• Paul Moraux: Der Aristotelismus bei den Griechen. 3 Bände. De Gruyter, Berlin 1973–2001.
• Richard Sorabji (Ruutgever): Aristotle Transformed. The Ancient Commentators and Their Influence. 2., überarbeitete Auflage. Bloomsbury, London 2016, ISBN 978-1-4725-8907-1.

Middelöller

• Anthony J. Celano: Aristotle’s Ethics and Medieval Philosophy. Cambridge University Press, Cambridge 2016.
• Edward Grant: Das physikalische Weltbild des Mittelalters. Artemis, Zürich 1980, ISBN 3-7608-0538-8.
• Volker Honemann: Aristoteles. In: Die deutsche Literatur des Mittelalters. Verfasserlexikon. 2., neu bearbeitete Auflage. Band 1. De Gruyter, Berlin 1978, ISBN 3-11-007264-5, Sp. 436–450.
• Ludger Honnefelder u. a. (Ruutgever): Albertus Magnus und die Anfänge der Aristoteles-Rezeption im lateinischen Mittelalter. Aschendorff, Münster 2005, ISBN 3-402-03993-1.

Neetied

• Charles B. Schmitt: Aristotle among the physicians. In: A. Wear, R. K. French, I. M. Lonie (Ruutgever): The medical renaissance of the sixteenth century. Cambridge 1985, S. 1–15 und 271–279.
• Fritz Mauthner: Aristoteles: Ein unhistorischer Essay. Berlin, 1904 (Die Literatur. Sammlung illustrierter Einzeldarstellungen, hg. v. Georg Brandes, 2. Band)
• Thomas Buchheim, Hellmut Flashar, Richard King (Ruutgever): Kann man heute noch etweeranfangen mit Aristoteles? Meiner, Hamburg 2003, ISBN 3-7873-1630-2.

Weblenken

 Wiktionary: Aristoteles – Bedüdensverklaren, Woortherkamen, Synonymen, Översetten

Über Aristoteles

Op Wikiquote gifft dat Zitaten to, över oder vun „Aristoteles“ (hoochdüütsch).

Aristotelēs. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• Literatur vun un œver Aristoteles in’n Kataloog van de Düütsche Natschonalbibliotheek.

• Stanford Encyclopedia of Philosophy:Li
  • Christopher Shields: Aristotle. 2020 (stanford.edu).
  • James Lennox: Aristotle’s Biology. 2019 (stanford.edu).
  • Paul Studtmann: Aristotle’s Categories. 2021 (stanford.edu).
  • Richard Kraut: Aristotle's Ethics. 2018 (stanford.edu).
  • Robin Smith: Aristotle’s Logic. 2020 (stanford.edu).
  • S. Marc Cohen, C. D. C. Reeve: Aristotle’s Metaphysics. 2020 (stanford.edu).
  • Fred Miller: Aristotle's Political Theory. 2017 (stanford.edu).
  • Christopher Shields: Aristotle’s Psychology. 2020 (stanford.edu).
  • Christof Rapp: Aristotle's Rhetoric. 2010 (stanford.edu).
• Internet Encyclopedia of Philosophy:
  • Justin Humphreys: Aristotle (384–322 BCE): Overview. (utm.edu).
  • Michael Boylan: Aristotle: Biology. (utm.edu).
  • Joe Sachs: Aristotle: Ethics. (utm.edu).
  • Louis F. Groarke: Aristotle: Logic. (utm.edu).
  • Joe Sachs: Aristotle: Metaphysics. (utm.edu).
  • Joe Sachs: Aristotle: Poetics. (utm.edu).
  • Edward Clayton: Aristotle: Politics. (utm.edu).

• Auswahlbibliographie (Memento von’n 29. Januar 2012 in dat Internet Archive) nach Themenfeldern (PDF-Datei; 38 kB)

Texte von Aristoteles

Bi’n Wikiborn gifft dat Originalschriften över dat Thema oder vun den Schriever: Aristoteles (op hoochdüütsch).

Bi’n Wikiborn gifft dat Originalschriften över dat Thema oder vun den Schriever: Αριστοτέλης.

Bi’n Wikiborn gifft dat Originalschriften över dat Thema oder vun den Schriever: Aristotle (op engelsch).

• Texte (griechisch/englisch) im Perseus Project
• Texte von Aristoteles (englisch) (MIT Classics)

Nawiesen

1. Düring S. 9.
2. Trampedach S. 66–79.
3. Düring S. 12; Flashar S. 217; Trampedach S. 52. 54–55.
4. Trampedach S. 53–54.
5. Vgl. Andrew L. Ford: Aristotle as Poet. The song for Hermias and its contexts. Oxford 2011, ISBN 978-0-19-973329-3.
6. Claudius Aelianus: Varia Historia 3, 36.
7. Diogenes Laertios 5, 1, 11–16.
8. Konrad Goehl, Johannes Gottfried Mayer: Deus in cogitatione existens. Der Appendix zum „Proslogion“ des Anselm von Canterbury – oder: Kann Gaunilos Nicht-Sein gedacht werden? In: Konrad Goehl, Johannes Gottfried Mayer (Ruutgever): Editionen und Studien zur lateinischen und deutschen Fachprosa des Mittelalters. Festgabe für Gundolf Keil zum 65. Geburtstag. Königshausen & Neumann, Würzborg 2000 (= Texte und Wissen. Band 3), ISBN 3-8260-1851-6, S. 339–402, hier: S. 351.
9. Fritz W. Zimmermann: The Origins of the So-called Theology of Aristotle. In: Jill Kraye u. a. (Hrsg.): Pseudo-Aristotle in the Middle Ages: the Theology and Other Texts. London 1986, S. 110–240.
10. Kiki Kennedy-Day: Aristotelianism in Islamic philosophy. In: Taylor and Francis. (Hrsg.): Routledge Encyclopedia of Philosophy. 1998, ISBN 978-0-415-25069-6 (englisch).
11. Nasr, Seyyed Hossein: The Islamic Intellectual Tradition in Persia. Curzon Press, 1996, ISBN 978-0-7007-0314-2, S. 59–60 (englisch).
12. Dante Alighieri: Die Göttliche Komödie. Inferno 4, 131–133.
13. Elisabeth von Roon-Bassermann: Dante und Aristoteles. Freiburg 1956, S. 1–21, 27 ff.

Normdaten: GND: 118650130 | LCCN: n79004182 | VIAF: 605144647705519704282, 72206945, 108159371, 4306168049039238410003/ 7524651, 605144647705519704282, 72206945, 108159371, 4306168049039238410003 | Wikipedia-Personensöök