Kroasië
From Wikipedia, the free encyclopedia
Kroasië (Kroaties: Hrvatska), offisieel Republiek Kroasië (Republika Hrvatska), is n Zuud-Europees laand, dat in t noorden an t geschei ligt van Slovenië en Hongarije, in t zujen Bosnië en Herzegovina en Montenegro, en Servië in t oosten. In t westen ligt de Adriatiese Zee, waor de Kroatiese territoriale waoters grenzen an die van Italië. Geografies is Kroasië gedeeltelik elegen op t Balkanschiereilaand. t Strek zich uut van de uterste oostelike hellingen van de Alpen in t noordwesten tot de Pannoniese vlakte en de Donau in t oosten. t Sentrale deel wörden bedekt deur de Dinariese Alpen. De heufdstad is Zagreb, aandere belangrieke stejen bin onder aandere Split, Osijek en Rijeka.
| Republika Hrvatska | ||
 |  | |
 Ligging van Kroasië | ||
| Basisgegeavens | ||
| Officiele språke | Kroaties | |
| Regeringsform | Republiek | |
| Godsdeenst | Katholiek 87,8% Orthodox 4,4% | |
| Geografy en bevolking | ||
| Uppervlakde - Water | 56,594 km² 1,09% | |
| Inwoanertal - Dichtheid | 4.290.612 (volkstelling 2011) 75,8 inw./km² | |
| Koordinaten | 45° 15′ N, 15° 28′ O | |
| Oaverige | ||
| Volksleed | Lijepa naša domovino | |
| Münteynheid | euro (EUR) | |
| Tydzone | +1 (zoemer +2) | |
| Web | Kode | Tel. | .hr | HRV | 385 | |
De leste offisiële volkstelling was op 31 meert 2001 (4.437.460 inwoeners).[1] Volgens de leste schattingen hef Kroasië noen zwat 4.500.000 inwoeners.[2] De Kroaten vormen mit 89,6% de grootste bevolkingsgroep, de Serviërs de belangriekste minderheid mit 4,5%. Aandere minderhejen zo as Bosniakken, Hongaren, Slovenen, Roma, Tsjechen en Albanezen maken samen ongeveer 5,9% van de bevolking uut.[2]
Kroasië wördden n soevereine staot naodat t op 25 juni 1991 zien onaofhankelikheid uutreup. Véúr de onaofhankelikheidsverklaoring maakten Kroasië deel uut van t veurmaolige Joegoeslavië as Sosialistiese Republiek Kroasië (Kroaties: Socijalistička Republika Hrvatska).
Kroasië hef de parlementaere republiek as staotsvorm en t laand is lid van de Verenigden Nasies, de Raod van Europa, de NAVO, de Wereldhaandelsorganisasie en stichtend lid van de Mediterrane Unie. t Was sinds 2004 n kandidaot-lidstaot van de Europese Unie, en is sinds 1 juli 2013 offisieel lid van de Europese Unie.[3][4]
Kroasië ligt tussen Sentraal-, Zuud- en Oost-Europa. De vremde vorm van t laand hef iets weg van n halve maone of n hoefiezer, en zörgt veur veule buurlaanden en lange rieksgrenzen: Slovenië, Hongarije, Servië, Bosnië en Herzegovina, Montenegro en Italië an de Adriatiese Zee. t Vastelaand van Kroasië is in twee niet in mekaar deulopende stukken verdeeld deur n kleine kustliende van Bosnië en Herzegovina kortbie Neum. Hierdeur vormp t tweede gedeelte n exklave tussen Bosnië en Herzegovina en Montenegro.
t Kroatiese laandschap is aofwisselend en besteet onder aandere uut:
- greslaanden, meren en heuvels in t kontinentale noorden en noordoosten (Sentraal-Kroasië en Slavonië, deel van de Pannoniese vlakte);
- dichtbebost barggebied bie Lika en Gorski Kotar, deel van de Dinariese Alpen;
- rotsachtige kustliende langes de Adriatiese Zee (Istrië en Dalmasië);
- talloze eilaanden in de Adriatiese Zee.
Kroasië hef n groot antal nasionale parken en natuurparken. Der bin meer as duzend Kroatiese eilaanden, waorvan Kres en Krk de grootste bin. t Klimaot is aofwisselend. In t noorden en oosten heerst n laandklimaot, langes de kust is t klimaot mediterraans.
De leste offisiële volkstelling is van 31 meert 2001, toe had t laand zo'n 4.437.460 inwoeners. Hiervan waren 2.301.560 vrouwluui en 2.135.900 manluui.
In 2009 zol t inwoenerantal estegen ween tot 4.489.409. Toch is de bevolkingsgreui in Kroasië in de leste tien jaor stille koemen te staon. De oorlog in Kroasië tussen 1991 en 1995 zörgden veur massale verplaotsing van bevolkingsgroepen en bevorderden laandsverhuzing.
De gemiddelde levensverwachtige is 75,1 jaor (79,3 jaor veur vrouwluui en 72,5 jaor veur manluui). 1,5% van de bevolking kan niet lezen. De gemiddelde leeftied veur vrouwluui is 39,3 jaor (41 jaor veur vrouwluui en 37,5 veur manluui).
In 2009 wördden der 44.577 kienders geboren tegenover 52.414 meensen die uut de tied kwammen, n krimp van 7.837 personen. De natuurlike bevolkingsgreui is negatief (minder as ongeveer 1%), deurdat n halve eeuw elejen t antal geboorten en starfgevallen stark is aofeneumen. De oorlog bröcht oek grote verplaotsing van volken mit zich mee. Zo bin de Serviërs in Kroasië in antal aofeneumen en bin Kroaten uut overige delen van Joegoeslavië in Kroasië gaon woenen.
In 1996 had Kroasië n positief migrasiesaldo. Der gungen namelik meer meensen in Kroasië woenen as dat der vortgungen. Dit zelfde was t geval in 2005 toe der 14.230 meensen in Kroasië gungen woenen (mit name uut Bosnië en Herzegovina) en 6.012 meensen gungen vort, veurnamelik naor Servië en Montenegro.[5]
De Kroatiese diaspora over de verschillende delen van de wereld is aordig groot. Zo woenen der aordig wat Kroaten in Noord-Amerika, Australië, West-Europa en Sentraal-Europa, mit name in Duutslaand en Oostenriek.
Bevolkingsgroepen
| Bevolkingsgroepen 2001[6] | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Kroaten | 3.977.171 | (89,63%) | Slovenen | 13.173 | (0,30%) | |
| Serviërs | 201.631 | (4,54%) | Tsjechen | 10.510 | (0,24%) | |
| Bosniakken (en "moslims") | 20.755 | (0,49%) | Roma-zigeuners | 9.463 | (0,21%) | |
| Italianen | 19.636 | (0,44%) | Montenegrienen | 4.926 | (0,11%) | |
| Hongaren | 16.595 | (0,37%) | Slowaken | 4.712 | (0,11%) | |
| Albanezen | 15.082 | (0,34%) | Slaviese Massedoniërs | 4.270 | (0,10%) | |
Kroatiese Serviërs:
De Serviërs leven veurnamelik in de Krajina, t grensgebied mit Bosnië en Herzegovina en delen van Baranja en oostelik Slavonië. Dit waren veurmaolige militaere grensdistrikten waor ze al eeuwen woenden. In 1991 wördden meer as 400.000 Kroaten en aandere niet-Serviërs uut de overwegend Serviese gebiejen van t laand verdreven deur Kroaties-Servies krachten of vluchtten veur t dreigende geweld. Operasie Störm bröcht daor in 1995 n veraandering in de bevolkingssamenstelling. Tiejens disse offensieven vluchtten meer as 120.000 Kroatiese Serviërs naor Servië en de Serviese Republiek in Bosnië en Herzegovina. Disse darpen wördden vervolgens evuld mit Kroatiese vluchtelingen uut Bosnië en Herzegovina, mit name uut de Serviese Republiek. Der woenen in t gebied nog altied aordig wat Serviërs en sommigen gungen weer naor der geboortestreek. In 2001 was 4,54% (201.631) van de bevolking Servies, in 1991 (veur de oorlog) was dit 12,6% (581.663) en veur de Tweede Wereldoorlog 18,45% (633.000).[7]
Istriese Italianen:
Vandage de dag woenen der mar 19.636 Italianen in Kroasië, ze woenen mit name in t uterste noordwesten van Istrië. Veur de Tweede Wereldoorlog was Istrië n emengd gebied waor Italianen, Kroaten, Slovenen en Vlachen samenwoenden en der eigen taal praotten. In de exodus die duurden tot 1953, naodat Istrië definitief bie Joegoeslavië kwam, gungen de meeste Italianen onder dwang in Italië woenen. Volgens Italiaanse bronnen 250.000/300.000 [8][9][10] Vandage de dag woenen der aordig wat Italianen in onder aandere Grožnjan (51%), Buje (39,6%) en Brtonigla (37%).[11]
Overigen:
De overige bevolkingsgroepen woenen vake verspreid over Kroasië mit name in de stejelike gebiejen.
Geleuf
t Overgrote deel van de Kroatiese bevolking (87,83%) zeegt dat e rooms-katholiek is. Minderhejen bin de orthodoxen (4,4%), dit bin veurnamelik etniese Serviërs. 1,3% is soennitiese moslim, dit bin veurnamelik Bosniërs en Albanezen. Der bin veul Kroaten die (zwat) niks an t geleuf doen of die atheïsten (heidens) bin, dit is n resultaot van t vroggere kommunistiese bewiend.
| Geleuven in Kroasië | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. | Rooms-katholieken | 3.897.332 | (87,8%) | 6. | Jehova's getugen | 6.094 | (0,1%) | |
| 2. | Agnosten en atheïsten | 230.908 | (5,2%) | 7. | Calvinisten | 4.053 | (0,1%) | |
| 3. | Orthodoxen | 195.969 | (4,4%) | 8. | Lutheranen | 3.339 | (0,1%) | |
| 4. | Moslims | 56.777 | (1,3%) | 9. | Adventisten | 3.001 | (0,1%) | |
| 5. | Oosterse katholieken[12] | 15.566 | (0,3%) | 10. | Baptisten | 1.981 | (<0,1%) | |
Taal
De offisiële en meestgebruukten taal is Kroaties dat eschreven wörden in t Latiense alfabet. Disse taal is de moerstaal van 96,12% van de inwoeners. Italiaans is oek as offisiële taal erkend in de provinsie Istrië, waor t de moerstaal is van 20.521 inwoeners.
t Kroaties is n Zuud-Slaviese taal die stark verwant is an t Bosnies, Servies en Montenegriens. Disse talen wördden veur t uuteenvallen van Joegoeslavië oek Servo-Kroaties of Kroato-Servies eneumd. In t Kroaties he'j dree dialektgroepen: t Štokavies (de standardtaal), Kajkavies en Čakavies. In disse dialektgroepen bin verschillende spraakvariëteiten te vienen, namelik t (I)jekavies, Ikavies en Ekavies.
| Moerstalen in Kroasië (2001)[13] | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. | Kroaties* | 4.265.081 | (96,12%) | 9. | Tsjechies | 7.178 | (0,16%) | |
| 2. | Servies* | 44.629 | (1,01%) | 10. | Kroato-Servies* | 7.013 | (0,16%) | |
| 3. | Italiaans | 20.521 | (0,46%) | 11. | Slowaaks | 3.993 | (0,09%) | |
| 4. | Albanees | 14.621 | (0,33%) | 12. | Massedonies | 3.534 | (0,08%) | |
| 5. | Hongaars | 12.650 | (0,29%) | 13. | Duuts | 3.013 | (0,07%) | |
| 6. | Sloveens | 11.872 | (0,27%) | 14. | Roetheens | 1.828 | (0,04%) | |
| 7. | Bosnies* | 9.197 | (0,21%) | 15. | Overigen | 16.709 | (0,38%) | |
| 8. | Roma | 7.860 | (0,18%) | |||||
- Disse talen bin onderling verstaonbaor en wördden in Joegoeslavië as één taal ezien.
| Provincie | Kroatiese naam | |
|---|---|---|
| Sentraal-Kroasië | ||
| Bjelovar-Bilogora | Bjelovarsko-bilogorska županija | |
| Karlovac | Karlovačka županija | |
| Koprivnica-Križevci | Koprivničko-križevačka županija | |
| Krapina-Zagorje | Krapinsko-zagorska županija | |
| Međimurje | Međimurska županija | |
| Sisak-Moslavina | Sisačko-moslavačka županija | |
| Varaždin | Varaždinska županija | |
| Provincie Zagreb | Zagrebačka županija | |
| Zagreb | Grad Zagreb | |
| Hrvatsko Primorje (Adriatiese kust) | ||
| Dubrovnik-Neretva | Dubrovačko-neretvanska županija | |
| Istrië | Istarska županija | |
| Lika-Senj | Ličko-senjska županija | |
| Primorje-Gorski Kotar | Primorsko-goranska županija | |
| Split-Dalmasië | Splitsko-dalmatinska županija | |
| Šibenik-Knin | Šibensko-kninska županija | |
| Zadar | Zadarska županija | |
| Slavonië | ||
| Brod-Posavina | Brodsko-posavska županija | |
| Osijek-Baranja | Osječko-baranjska županija | |
| Požega-Slavonia | Požeško-slavonska županija | |
| Virovitica-Podravina | Virovitičko-podravska županija | |
| Vukovar-Syrmië | Vukovarsko-srijemska županija | |
Staotsinrichtige
Sinds de nieje Kroatiese grondwet in 1990 is Kroasië n parlementaere demokrasie.
De president van de republiek (de Predsjednik) is t staotsheufd en wörden elke vuuf jaor demokraties ekeuzen, de minister-president is de regeringsleider. Naost leier van t Kroatiese leger hef e as plicht, mit toestemming van t Parlement, t anstellen van de minister-president, oek hef de president enige invleud op de butenlaandse politiek van Kroasië.
t Kroatiese Parlement (de Sabor) warkt volgens n eenkamerstelsel; disse wetgevende macht besteet uut niet minder as 100 en niet meer as 160 vertegenwoordigers, allemaole ekeuzen veur n termien van vier jaor. Tussen 15 jannewaori en 15 juli en tussen 15 september en 15 desember wörden de voltallige vergaorigen van de Sabor ehuilen.
An t heufd van de Kroatiese regering (de Vlada) steet de minister-president, die zelf twee viseminister-presidenten hef en veertien ministers die an t reur staon van verschillende ministeries. De uutvoerende macht is verantwoordelik veur t veurstellen van wetgeving en n begroting, t uutvoeren van wetten en t binnenlaandse en butenlaandse beleid van de republiek begeleiden.
De rechtsprekende instansies van Kroasië bestaon uut dree lagen: t Hooggerechtshof, provinsiale rechtbanken en lokale rechtbanken. De Konstitusionele Rechtbank geet over zaken uut de Grondwet.
Ansluting bie de EU
De weg naor ansluting bie de Europese Unie begun veur Kroasië op 29 oktober 2001, toe Kroasië t Stabilisasie- en Assosiasieverdrag mit de EU tekenden. Dit verdrag mut etekend wörden um erkend te wörden as kandidaot-lidstaot. Op 21 febrewaori 2003 dienden Kroasië formeel t verzeuk in um te maggen toetrejen tot de Europese Unie. De Europese Kommissie gaf vervolgens op 20 april 2004 n positief advies, waorop de Europese Raod Kroasië op 18 juni 2004 erkenden as n offisiële kandidaot-lidstaot. Der wördden besleuten de onderhaandelingen te beginnen op 17 meert 2005. n Dag veur t begin van de onderhaandelingen stelden de Europese Raod de onderhaandelingen veur onbepaolde tied uut, umdat Kroasië niet goed genog zol meewarken mit t Joegoeslavië-tribunaal. t Feit dat de veurmaolige generaal Ante Gotovina nog altied niet op-espoord was, was de EU n doorne in t oge.
Onder drok van Oostenriek wördden der alsnog begunnen mit de gesprekken. Oostenriek dreigden de toetrejingsonderhaandelingen mit Turkije namelik stille te legen. Op 4 oktober 2005 wördden begunnen mit onderhaandelen. t Zogenaamde kontraoleproses begun op 20 oktober. Op 7 desember 2005 wördden Ante Gotovina op t eilaand Tenerife op-epakt.
De publieke opinie in Kroasië is stark verdeeld over de toekomstige toetrejing van Kroasië tot de EU. n Krappe 40% van de bevolking is veurstaander van de toetrejing tot de EU. Veule tegenstaanders van de toetrejing bin bange dat as Kroasië tot de EU zal toetrejen Kroasië veule regels op-eleegd zal kriegen vanuut Brussel. n Aander argument dat de tegenstaanders vake naor veuren haolen is dat de Kroatiese kust verkocht zal wörden an de (rieke) West-Europeanen en hierdeur vol-ebouwd zal wörden.
Op 13 meert 2008 sprak de veurzitter van de Europese Kommissie, José Manuel Barroso, t vertrouwen uut dat Kroasië an t einde van 2009 klaor zol ween mit t voldoon an de kriteria veur toetrejing en zich op 1 jannewaori 2011 zol kunnen ansluten bie de Europese Unie. Op 9 desember 2011 wördden tiejens n EU-top in Brussel t toetrejingsverdrag etekend[4], en op 1 juli 2013 is Kroasië an-esleuten.
NAVO
Sinds 1 april 2009 is Kroasië lid van de NAVO.
Deur de geografiese ligging van Kroasië en de verschillende staoten die ooit over Kroasië regeerden bin der verschillende invleujen in de Kroatiese kultuur te vienen. Beïnvleud deur heur overheersers, de Venesianen, Hongaren, Turken, Fransen en Oostenriekers, is de Kroatiese kultuur riek an diversiteit en invleujen. De Kroatiese kultuur is onder te verdelen in n Sentraal-Europese en mediterrane kultuur waorin oek kenmarken van de Balkan verweven bin.
De Kroatiese kultuur trekt n dartien eeuwen ouwe kultuur mit zich mee. In disse tied bin der veule Kroatiese monumenten en stejen ekeumen, waor veule slimmerikken geboren bin. t Hef invleujen uut de Oud-Griekse, Romeinse en Illyriese kulturen. In Kroasië bin zes monumenten van de Wereldarfgoedlieste te vienen en acht nasionale parken.
Dree Nobelprieswinnaars hadden der wege in Kroasië staon, samen mit veule belangrieke uutvienders en aandere belangrieke personen - de eerste vulpenne is in Kroasië uutevunnen. Kroasië verdient oek n plaotse in de geschiedenisse van kleraozie umdat hier de oorsprong van de stropdasse (cravat) ligt, krek as de vulpenne en de parachute. Nikola Tesla, n Kroatiese Serviër, ontwikkelden veule nieje elektriese komponenten en verbeterden, op dikkels radikale wieze, al bestaonde verlochtingssystemen en zoksoort dingen. t Laand hef n lange artistieke, literaere en muzikale tradisie. Kroasië hef oek n diverse keuken.
Nasionale symbolen
Een van de belangriekste nasionale symbolen is t šahovnica, t wit-roje schaakbord da'j weerzien in de vlagge en t wapen van Kroasië. Dit symbool is oek anwezig op sportkleren, logo's en zoksoort dingen. t Symbool wörden gebruukt deur Kroaten over de gehele wereld.
De meuite weerd
- t Ouwe sentrum van Dubrovnik
- Histories komplex van Split mit t paleis van Dioklesianus
- Nasionaal Park Plitvicemeren
- Episkopaal komplex van de Eufrasiusbasiliek in t historiese sentrum van Poreč
- Histories sentrum van Trogir
- Sunte-Jaukskathedraol in Šibenik
- Vlakte van Stari Grad
- t Romeinse amfitheater in Pula
Kroatiese keuken
De keuken van Kroasië is veulziejig en hef dree heufdinvleujen. An de kust is de mediterraanse invleud t grootst, te vergelieken mit de Italiaanse en Griekse keuken. Zo wörden der veule vis en schaoldieren gebruukt en hef Kroasië eigen pasta's en risotto's (rižot). Bekend is oek de Dalmatiese vorm van gereukte ham (dalmatinski pršut), die vake mit olieven as delikatesse egeten wörden. Daornaost hef Kroasië verschillende soorten witte, roje en prosecco-wienen (prošek).
In t binnenlaand is de keuken meer Sentraal-Europees ericht, te vergelieken mit de Hongaarse en Oostenrieks-Weense keuken. Kenmarkend bin de verschillende variasies van goelasj (gulaš) en n groot anbod van taarten en gebak.
Daornaost bin oek typiese Balkangerechten arg populaer, disse gerechten hebben grote Turkse invleujen. Hieronder heuren ċevapčiċi (Balkanversie van kebab), vake egeten in n pita mit ajvar of kajmak, burek en sarma. Oek wörden vake Turkse koffie edrunken en is de lokale alkoholiese drank rakija. Oek is de Kroatiese keuken uut Bosnië en Herzegovina arg deur de Turkse/Osmaanse keuken beïnvleud.
Dalmatiese pršut mit olieven
Zeevruchten uut Dalmasië mit Dalmatiese wien
Ćevapčići mit uui
Kroatiese vorm van sarma, populaer mit karst
Burek as tussendeurtjen
Gevulde paprika
Nobelprieswinnaars
- Ivo Andrić - literatuur
- Vladimir Prelog - scheikunde
- Lavoslav Ružička - scheikunde
Literatuur
- Marko Marulić - schriever
- Miroslav Krleža - romanschriever
- Antun Gustav Matoš - dichter
- August Šenoa - schriever
- Ivan Dživo Gundulić - dichter
Wetenschap
- Ruđer Bošković – natuurkundige en jezuïet
- Andrija Mohorovičić - natuurkundige
- Faust Vrančić - uutviender, filosoof
- Zvonimir Janko - wiskundige
Bekende kunstenaars
- Alen Floričić, schilder, beeldhouwer en videomonteur
Bekende topsporters
- Janica Kostelić, skiester
- Ivica Kostelić, skiër
- Goran Ivanišević, tennisser
- Iva Majoli, tennisser
- Blanka Vlašić, hoogspringster
- Ivica Olić, voetballer
- Danijel Pranjić, voetballer
- Zvonimir Boban, voetballer
- Davor Šuker, voetballer
- Luka Modrić, voetballer
- Duje Draganja, zwemmer
- George Mikan, NBA
- Krešimir Ćosić, NBA
- Dražen Petrović, NBA
- Mirko Novosel, NBA
- Mirko Filipović, Pride-vechter
- Branko Cikatić, K1-vechter
- Joe Šakić, hockeyer
Bekende akteurs
- Eric Bana, Hollywood-acteur
- Tatjana Simić, Nederlaandse aktrise
- Ivana Miličević, Hollywood-aktrise
- Jenna Elfman, akteur "Dharma & Greg" televisieserie
- Goran Višnjić akteur in onder aandere ER
- Mira Furlan in o.a. Babylon 5 en Lost
- John Malkovich, Hollywood-akteur
- Denise Richards, Hollywood-akteur
Bekende staotsluui
- Franjo Tuđman - politikus, soldaot
- Ante Starčević - politikus
- Nikola Šubić Zrinski - politikus, soldaot
- Fran Krsto Frankopan - politikus, schriever
- Ban Josip Jelačić - politikus, soldaot
- Stjepan Radić - politikus
Dubrovnik
Zadar
Pula
Rovinj
Slavonski Brod
Varaždin
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
