From Wikipedia, the free encyclopedia
Utah (oetsprekken as JOE-ta), in de Arapaho-sproake Wo'tééneihí, is nen stoat in de Verenigde Stoaten van Amerika. Et was den 45sten stoat den as bie de vereniging köm, op den 4den januwoari 1896. et hef ongevear 2,9 miljoen inwonners. Doarvan wont um en noabie de 80% in of bie (de vuursteaden) van Salt Lake City.[1] Op et oosten van Utah lig Colorado, op et noordoosten Wyoming, Idaho op et noorden, Arizona op et zuden en Nevada op et westen. Et raaket Niej-Mexiko ook nog met nen tip in et zuudoosten.
| Utah | ||
 |  | |
| Vlagge van Utah | Woapen van Utah | |
 Kaarte van Utah | ||
| Beehive State (biejenkorfstoat) | ||
| Ofkorting | KS | |
| Tiedzone | −7/−6 | |
| Informasie | ||
| Oppervlak laand | 219.887 km² (3,25%) | |
| Inwonners - Dichtheid | 2.942.902 (2014) 13,2 inw./km² | |
| Geografie en bevolking | ||
| Too-etreaden | 4 januwoari 1896 | |
Ongevear 62% van de Utahnen zeent lid van de Jezus KristusKaarke van de Lestedeagse Healigen (Mormonen). Dit bepoalt vuur een groot deel wo as et der in Utah an too geet.[2] Et heuwdkantoor van disse kaarke steet in Salt Lake City. Utah is den meest eenkennig geleuwigen stoat van de Verenigde Stoaten. Et is den ennigsten stoat met ne mearderhead van Mormonen en den ennigsten stoat met ne mearderhead van de inwonners dee bie ene kaarke heurt.[3]
Den stoat is een middelpeunt vuur vervoor, oonderwies, IT en oonderzeuk, mienbouw en der komt nen hoop toeristen of op boetenvermaak.[4] St. George was de rapstgröaiende vuurstad van Amerika tusken 2000 en 2005.[5] In 2012 bleek oet ne vroagenlieste at Utah den besten stoat van Amerika was um in te wonnen, baseerd op 13 metpeunten zo as um de seanten, leawenswieze en gezoondhead.[6]
Den naam "Utah" keump van et Inheemse Utevolk. Et betekent "Volk van de Baargen" in de Utesproake.
Doezende joaren vuur at de Europese verkenners kömmen, wonden der al de Anasazi- en de Fremont-volker. De Anasazi höwwen öare huuze oet de rotsen. De fremont maakten huuze van stro en verdwenen oet de strekke um et 15de joarhoonderd.
In et 18de joarhoonderd kömmen de Navajo noar de strekke. In et middeln van et 18de joarhoonderd kömmen der ook nog aandere Uto-Azteekse volker noar Utah, zo as de Goshute, de Paiute, de Sjosjone en de Ute. Disse vief groepen warren der al toen as de eerste Europeanen kömmen.
Den Spanjaard Francisco Vásquez de Coronado leaden ne verkenningstroep duur Utah. Dee zöchten de legendariese Zeuwen steaden van Cíbola. Twee Katholieke preesters vertreuken met nog ne verkenningstocht oet Santa Fe in Niej Mexiko in 1776. Zee wollen ne route noar Kalifornië veenden. Ze kömmen helemoal in Utah en tröffen doar de inheemse bevolking. Ze harren gin belaank bie ne kolonie doar, umdet de strekke froai dor was. In 1821 wör Mexiko onofhaankelik. Utah wör deel van Mexiko en wör indeeld in de strekke Alta California.
Jagers en streupers deden in et 18de joarhoonderd Utah wiedter verkennen. Den stad Provo is noar ene van disse kearls eneumd.
In 1824 ontdekten Jim Bridger as eersten blaanken et Grote Zooltmeer (et Great Salt Lake). Bridger meanden at he bie den oceaan was, um de hoge zooltwearde. Der wörden noa dee ontdekking hoonderden haandelspöste op ezat roond et mear. Et wör nen stopplek vuur leu dee van et oosten noar et westen treuken.
De Mormonen, dee in Illinois zatten, harren alverdan mear verskel met aandere leu oet den stoat. Brigham Young, öaren leader, treuk doarumme in 1847 met zin gevolg noar et mear. De 22 joar doarnoa volgden öar nog es 70.000 aandere Mormonen. De eerste joaren harren ze et slim zwoar um te oawerleawen in et dreuge laand. De Mormonenkaarke steurden öare geleuwigen der op oet um wiedter in den stoat ook döarpe te stichten. Met bevlöaiing wussen ze der toch wat vruchtboars van te maken. Van doaroet treuken de Mormonen verdan duur heel Amerika.
In den Mexikaans-Amerikaansen oorlog in 1846 harren de Verenigde Stoaten Niej-Mexiko en Californië in enömmen. Met et oonderskriewen van et Verdrag van Guadelupe Hidalgo in 1848 wör et hele zuudwesten Amerikaans groondgebeed. Doo as ze heurden at Kalifornië en Niej Mexiko nen stoat wörden, vreugen de Mormonen of ze den stoat Deseret stichten mochten.
De Utahstrekke, dee sticht wör in 1850, was lange zo groot neet as wat de Mormonen vuur ogene hadden met öaren stoat Deseret, mer toch umvatten et de hudige stoaten Nevada, Utah en delen van wat non Wyoming en Colorado zeent. Toch was de verhoolding tusken de Amerikaanse regearing en de Mormonen neet al te best. Met name de völvrouwerieje van de Mormonen kreeg völ wierstaand.
Et leup oet de haande in 1857, toen as den doomoaligen Amerikaansen presideant James Buchanan noa de verhalen oawer de Mormoonse opstaandigheid besleut um de Mormonen met een leager oonder controle te kriegen. Dit leup oet in den Utah-oorlog. Brigham Young leut alle inwonners van Salt Lake City tiedelik vorttrekken en zetten een leager op, woermet as he et Amerikaanse leager tegen probeerden te hoolden. Dit lukten mer haalf en hee mos zik oawergewen. Toch bleef et volk achter Young stoan, woerduur as de doarop volgende riegel an Amerikaanse gouverneurs regelmoatig klaagden at Young nog aait de echte regearing har.
Toen as den Amerikaansen Börgeroorlog oetbreuk in 1861 wörden de soldoaten doarhen esteurd, woerduur as de Mormonen wier vrie spel hadden. Et vertrek van et leager zorgen vuur ne impuls vuur de lokale ekonomie; et leager verkochten töt dee tied alle vuurroaden goodkoop, woerduur as der vuur lokale verkopers weanig te verdenen völ. Toch doerden et neet lange of der köm een vriewilligersleager van Patrick E. Connor oet Californië in 1862. Dee stichtten Fort Douglas op nog gin 5 km van Salt Lake City. Connor spoerden zin volk an um noar mineralen te zeuken, um zo volk an te trekken en tegenwicht tegen de Mormonen te beden. In de Groafskop Tooele wörden mineralen veunden, woerduur as der mienbouw op gaank köm en völle mienwaarkers kömmen.
In 1869 was de eerste oost-westspoerliene kloar, den as stopten bie Salt Lake City. Hierduur kömmen der nog völle mear gelukszeukers noar Utah.
De Mormonen deden der völvrouwerieje achterhen in 1890. Doarop meeldden ze zik an bie de Verenigde Stoaten, woer as ze bie eloaten wörden op 4 januwoari 1896.
Tusken 1865 en 1872 warren der ongevear 150 gevechten tusken de Inheemsen (anvoord duur stamheuwd Antonga van et Utevolk) en de Mormonen en aandere Europese intrekkers. De anleading is neet helemoal dudelik, mer et gung woarskienlik um wee et laand tooheurden en ne opstapeling van aargernis en wantrouwen van beaide kaanten. Beaide partiejen meanden at ze recht harren op et laand. Ze probeerden seend 1847 in vreade met mekaar samen te leawen, mer al in 1849 begunnen de eerste ongemakken. De intrekkers eisten alverdan mear bouwlaand op, terwiel as det jachtgroond vuur de Inheemsen was. De Inheemsen konden zik doarumme slechter in leawen hoolden. De Inheemsen harren een stuk reservaat vuur zikzelf ekregen, mer det was neet genog um zikzelf in leawen te hoolden. doar köm nog es ne periode van dreugte oawerhen.
De beade kulturen bleken neet te vereanigen. Vuur de Inheemsen besteunden de ideeën 'laandbezit' en 'veehoolden' neet. Zee vungen dus zoonder skaande et vee van de intrekkers, van et laand wat de intrekkers as bezit zaggen. De intrekkers zaggen dit as stellen.
Oawerleggen leupen skel en blaanken kömmen öare ofspraken neet noa. De blaanken warren ook verdan wantrouwig en minachtend noar de Inheemsen. Ze wörden mangs ook slim mishaandeld of zelfs vermoord, woerop de Inheemsen de blaanken wier vermoorden as vergeelding.
An et begin van et 20e joarhoonderd wörden der natuurparken esticht zo as Nasjonaal park Bryce Canyon en Nasjonaal park Zion. Doarduur wör Utah bekeand um öar mooie laandskop. Vuural de Rotsvallei is wearldwied bekeand ewörden.
In 1939 wör der een heel skigebeed in erichtet, woerduur as Utah wearldwied bekeand steet as skiparadies. In 2002 wörden hier zelfs de Olympiese Weenterspöllen eheulden, woer as de lokale ekonomie fleenk van metkreeg.
Tusken 1950 en 1970 wörden der duur heel Amerika autobanen anlegd, woerduur as ook Utah makkeliker met den auto te bereiken wör.
Utah hef ne oppervlakte van 219,890 km². Et hef kearsrechte greanzen van noord noar zuud en van oost noar west.
Utah hef een onmeundig verskeaden laandskop. An de ene kaante steet et bekeand um de zaanderige, dreuge vlaktes en van de aandere kaante um de hoge baargen met noaldbeume. Utah ligt korrekt op et kruuspeunt van de Rocky Mountains, et Grote Bekken en de Coloradoplate.
De böawenste eendaarde van Utah wörd duurmidden edoan duur de Wasatch Range, dee op wat heugtes wal 3700 meter boawen de zee lig. In et noordoosten ligt de Uintabaargen, met töppe van 4000 meter. Et heugste peunt van den stoat ligt hier ook; de Kings Peak met 4123 meter.
West-Utah is vuural dreuge weuste. et laandskop hef kleine baargen en roew terrein. Ne oetzeundering zeent de Bonneville Zooltvlaktes, dee vlak zeent umdet hier vroger et Bonnevillemear was. Et Grote Zooltmear, Utahmear, Seviermear en Rushmear stamt allemoal of van dit grote zeutwatermear, wat ooit zowat et hele Grote Bekken bedekten. Op et westen van et Grote Zooltmear strekt töt de greanze met Nevada de dreuge Grote Zooltmearweuste. Allene in de Slangenvallei (Snake Valley) gröait redelik wat greun duur grote bekken en nattig laand, dee oet groondwater ontstoat. Det keump van smeeltwater oet de Slangketten, Depen Kreekketten en aandere hoge baargen op et westen van de Slangenvallei.
Ene van de meest indrukwekkende mer minst bezöchte zeensweardigheden is Notch Peak, de heugste kalksteenklip van Noord-Amerika. Et Zuden en zuudoosten bestoat vuural oet zaandsteen. De Coloradorivier dreeit der zik nen weg duurhen en zorget in samenwaarking met de weend vuur een biezeunder oetgesletten anblik van et laand, met canyons, gotten, pieken en gliewen.
In et noordoosten van Utah ligt et Dinosaur National Monument, woer as völle bezeukers op of komt. Et zuudwesten is et heetste deel van den stoat. De eerste intrekkers hebt zelfs probeerd um der wat katoen an te plaanten. Et meest zuudwestelike deel van Utah vaalt in de Mojaveweuste.
Utah is den ennigsten Amerikaansen stoat woer as in elken groafskop een Nasjonaal Park ligt.
Volgens ne telling oet 2014 wont der 2.942.902 leu in Utah. De meeste Utahnen stamt of van Europeanen.
62% van de Utahnen (1.910.504 leu) heurt bie de Kaarke van Jezus Kristus van de Lestedeagse Healigen. Kaarke en stoat zeent offisjeel eskeiden in de Verenigde Stoaten, mer umdet der zovölle leu in Utah bie disse kaarke heurt, hef et nen beheurliken invlood op et dagelikse leawen en besloetnemming in stoatszaken. Zo lig et geboortesiefer van Utah 25% heuger as de laandelike Amerikaanse duursnede.
De tweedegrötste geleufsstreuming is de Rooms-Katholieke Kaarke.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
