ကင်ညာနိုင်ငံ
From Wikipedia, the free encyclopedia
ကင်ညာနိုင်ငံ၏ တရားဝင်အမည်မှာ ကင်ညာသမ္မတနိုင်ငံ ဖြစ်ပြီး အရှေ့ အာဖရိကရှိ အာဖရိက ဂရိတ်လိတ်ခ် ဒေသတွင် ရှိသော နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ ကင်ညာနိုင်ငံ၏ မြို့တော်နှင့် အကြီးဆုံးမြို့မှာ နိုင်ရိုဘီမြို့ ဖြစ်သည်။ ကင်ညာနိုင်ငံသည် အီကွေတာပေါ်တွင် တည်ရှိပြီး အရှေ့တောင်ဘက်တွင် အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ အရှေ့မြောက်ဘက်တွင် ဆိုမာလီယာနိုင်ငံ၊ မြောက်ဘက်တွင် အီသီယိုးပီးယားနိုင်ငံ၊ အနောက်မြောက်ဘက်တွင် တောင်ဆူဒန်နိုင်ငံ အနောက်ဘက်တွင် ယူဂန်းဒါးနိုင်ငံ နှင့် တောင်ဘက်တွင် တန်ဇေးနီးယားနိုင်ငံ တို့ တည်ရှိသည်။ ကင်ညာနိုင်ငံသည် အကျယ်အဝန်း အားဖြင့် ၂၂၄,၄၄၅ စတုရန်းမိုင် (၅၈၁,၃၀၉ စတုရန်းကီလိုမီတာ) ရှိပြီး ၂၀၁၂ ခုနှစ် ဇူလိုင်လတွင် လူဦးရေ ၄၄ သန်းမျှ ရှိသည်။
ကင်ညာ သမ္မတနိုင်ငံ Jamhuri ya Kenya(ဆွာဟီလီ) | |
---|---|
ဆောင်ပုဒ်: "Harambee" (ဆွာဟီလီ) "Let us all pull together" | |
မြို့တော် နှင့် အကြီးဆုံးမြို့ | နိုင်ရိုဘီမြို့ 1°16′S 36°48′E |
ရုံးသုံး ဘာသာစကားများ | |
အမျိုးသားဘာသာစကား | ဆွာဟီလီ[1] |
လူမျိုးစု (၂၀၁၉[2]) |
|
ကိုးကွယ်မှု |
|
Demonym | Kenyan |
အစိုးရ | ပြည်ထောင်စု သမ္မတ ဖွဲ့စည်းပုံ သမ္မတနိုင်ငံစနစ် |
• သမ္မတ | အူဟူရု ကင်ညာတာ |
• ဒုသမ္မတ | ဝီလျံ ရူတို |
• ဆီးနိတ်လွှတ်တော်ဥက္ကဋ္ဌ | ကန်နက် လုဆာကာ |
• အမျိုးသားသားလွှတ်တော် ဥက္ကဋ္ဌ | ဂျက်စတင် မူတူရီ |
• တရားသူကြီးချုပ် | မာရ်သာ ခူးမီ |
• ရှေ့နေချုပ် | ပေါလ် ကီဟာရာ ကာရီယူကီ |
ဥပဒေပြုလွှတ်တော် | ပါလီမန် |
ဆီးနိတ်လွှတ်တော် | |
အမျိုးသားလွှတ်တော် | |
လွတ်လပ်ရေးရရှိခြင်း | |
ဒီဇင်ဘာ ၁၂၊ ၁၉၆၃ | |
• သမ္မတနိုင်ငံ ထူထောင်ခြင်း | ဒီဇင်ဘာ ၁၂၊ ၁၉၆၄ |
ဧရိယာ | |
• စုစုပေါင်း | ၅၈၀,၃၆၇ km2 (၂၂၄,၀၈၁ sq mi)[3][4] (အဆင့်: ၄၈) |
• ရေထု (%) | ၂.၃ |
လူဦးရေ | |
• ၂၀၂၁ ခန့်မှန်း | ၅၄,၉၈၅,၆၉၈[5] (အဆင့် - 29th) |
• ၂၀၁၉ သန်းခေါင်စာရင်း | ၄၇,၅၆၄,၂၉၆[6] |
• သိပ်သည်းမှု | ၇၈/km2 (၂၀၂.၀/sq mi) (အဆင့် - ၁၂၄) |
GDP (PPP) | ၂၀၂၀ ခန့်မှန်း |
• စုစုပေါင်း | $၂၅၀.၈၅၄ ဘီလီယံ[7] |
• Per capita | $၅,၂၇၄ [8] |
GDP (nominal) | ၂၀၂၀ ခန့်မှန်း |
• စုစုပေါင်း | $၁၀၉.၁၁၆ ဘီလီယံ[8] |
• Per capita | $၂,၂၉၆[8] |
Gini (၂၀၁၅) | ၄၀.၈[9] အလယ် |
HDI (2019) | 0.601[10] အလယ် · ၁၄၃ |
ငွေကြေး | ကင်ညာ ရှီလင် (KES) |
အချိန်ဇုန် | EAT (UTC+3) |
ရက်စွဲပုံစံ | dd/mm/yy (အေဒီ) |
ယာဉ်ကြောစနစ် | ဘယ် |
တယ်လီဖုန်းကုဒ် | +၂၅၄ |
Internet TLD | .ke |
[11] According to the CIA, estimates for this country explicitly take into account the effects of mortality because of AIDS; this can result in lower life expectancy, higher infant mortality and death rates, lower population and growth rates, and changes in the distribution of population by age and sex, than would otherwise be expected. |
ကင်ညာနိုင်ငံသည် အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ ကမ်းရိုးတန်း တစ်လျှောက်တွင် ပူနွေးပြီး စိုစွတ်သော ရာသီဥတုမျိုး ရှိသည်။ ထိုမှ ကုန်းတွင်း မြို့တော် ရှိရာသို့ ဝင်ရောက်သွားလျှင် တောရိုင်းတိရစ္ဆာန်များ ပေါများသည့် ဆာဗားနားမြက်ခင်းပြင်၏ ရာသီဥတုမျိုး သို့ ပြောင်းလဲသွားသည်။ နိုင်ရိုဘီတွင် အေးမြသော ရာသီဥတု ရှိပြီး အမြဲတမ်း နှင်းဖုံးလွှမ်းနေသော တောင်ထွဋ် ၃ ခု ရှိသည့် ကင်ညာတောင်သို့ နီးကပ်လာသည် နှင့် အမျှ ပို၍ အေးလာသည်။ ထိုမှ ကုန်းတွင်းသို့ ဆက်လက် ဝင်ရောက်သွားလျှင် ဝိတိုရိယအိုင် အနီးတဝိုက်တွက် ပူနွေးပြီး စိုစွတ်သော အပူပိုင်း ရာသီဥတုသို့ တဖန်ပြန်၍ ပြောင်းလဲ သွားသည်။ ထိုမှတဆင့် အနောက်ပိုင်းရှိ တောအုပ်နှင့် တောင်ထူထပ်သော နေရာတွင် သမမျှတသော ရာသီဥတုသို့ တဖန် ပြောင်းလဲသွားသည်။ အီသီယိုးပီးယားနိုင်ငံနှင့် ဆိုမာလီယာနိုင်ငံတို့နှင့် နယ်နိမိတ်ချင်း ထိစပ်နေသော အရှေ့မြောက် ဒေသမှာ ကန္တာရနီးပါးမျှ ဖြစ်သော ခြောက်သွေ့ရေရှား ရပ်ဝန်းဒေသ ဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် ဒုတိယမြောက် အကြီးဆုံးသော ရေချိုအိုင် ဖြစ်ပြီး အပူပိုင်းဒေသ ရေကန်များတွင် အကြီးဆုံး ဖြစ်သည့် ဝိတိုရိယအိုင်သည် အနောက်တောင်ဘက်တွင် တည်ရှိပြီး ယူဂန်ဒါနိုင်ငံ၊ တန်ဇေးနီးယား နိုင်ငံတို့နှင့် ပိုင်နက် ဝေမျှ ထားသည်။
ကင်ညာနိုင်ငံသည် ယူဂန်ဒါနိုင်ငံ နှင့် တန်ဇေးနီးယားနိုင်ငံတို့နှင့် အတူ သားရိုင်းတိရစ္ဆာန် ကြည့်ရှုရန် အတွက် ထင်ရှားပြီး အရှေ့နှင့်အနောက် ဆာဗို အမျိုးသား ဥယျာဉ်၊ မာဆိုင်းမာရာ၊ နာကူရူးကန် အမျိုးသား ဥယျာဉ်၊ အာဘာဒဲ အမျိုးသား ဥယျာဉ် အစရှိသည့် တောရိုင်း တိရစ္ဆာန် ထိန်းသိမ်းရေး ဒေသနှင့် အမျိုးသားဥယျာဉ်များကြောင့်လည်း ထင်ရှားသည်။ ထို့ပြင် လာမူး ကဲ့သို့သော ကမ္ဘာ့အမွေခံနေရာများ လည်း ရှိပြီး နိုင်ငံတကာ ရွက်လှေပြိုင်ပွဲ နှစ်စဉ်ကျင်းပရာ ဖြစ်သော ကီလီဖီ ကမ်းခြေ ကဲ့သို့သော ကမ္ဘာကျော် ကမ်းခြေများလည်း ရှိသည်။
ကင်ညာနိုင်ငံ ပါဝင်သော အာဖရိက ဂရိတ်လိတ်ခ် ဒေသမှာ ကျောက်ခေတ်ဟောင်း ခေတ်ဦး ကာလ ကတည်းက လူသားတို့ နေထိုင်ခဲ့ကြသည်။ အေဒီ ပထမ ထောင်စုနှစ်တွင် အနောက်-အလယ် အာဖရိကမှ ဘန်တူ တို့၏ နယ်မြေချဲ့ထွင်မှု ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။ ယနေ့ခေတ်နိုင်ငံများ၏ နယ်နိမိတ်မှာ နိုင်ဂါ-ကွန်ဂို ဘာသာစကားများ၊ နိုင်လို-ဆာဟာရ ဘာသာစကားများ၊ အာဖရို-အေးရှားတစ် ဘာသာစကားများ၏ ဆုံဆည်းရာ ဒေသ ဖြစ်သဖြင့် အာဖရိကတိုက်ကြီး၏ လူမျိုး နှင့် ဘာသာစကားတို့ ရောပြွမ်းရာ ဒေသဖြစ်သဖြင့် ကင်ညာနိုင်ငံသည် ယဉ်ကျေးမှု ပေါင်းစုံရှိရာ နိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ဥရောပသား နှင့် အာရပ်တို့ ခေတ်သစ် အစောပိုင်းကပင် မွမ်ဘာဆာ ကမ်းရိုးတန်း ဒေသသို့ ရောက်ရှိလာခဲ့ပြီး ဥရောပသားတို့က ၁၉ ရာစု အစပိုင်းကပင် နိုင်ငံ အတွင်းပိုင်းသို့ စူးစမ်း ရှာဖွေ ခဲ့ကြသည်။ ဗြိတိသျှ အင်ပိုင်ယာက အရှေ့အာဖရိက ပရိုတက်ထရိတ် ကို ၁၈၉၅ တွင် တည်ထောင်ခဲ့ပြီး ၁၉၂၀ တွင် ကင်ညာကိုလိုနီနယ်မြေ အဖြစ်စတင်ခဲ့သည်။ ကင်ညာ သမ္မတနိုင်ငံသည် ၁၉၆၃ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလတွင် လွတ်လပ်ရေး ရခဲ့သည်။ ၂၀၁၀ ဩဂုတ်လ ပြည်လုံးကျွတ် ဆန္ဒခံယူပွဲ အပြီး ကင်ညာနိုင်ငံ၏ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံ ဥပဒေ အသစ်ကို ရေးဆွဲပြီးနောက် ကင်ညာသည် တစိတ်တပိုင်း ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရ ဒေသ ၄၇ ခု အဖြစ် ခွဲခြားခဲ့ပြီး ရွေးချယ်ခံ ဒေသအုပ်ချုပ်ရေးမှူးများက အုပ်ချုပ်ကြသည်။
မြို့တော် နိုင်ရိုဘီမြို့မှာ ဒေသအတွင်း စီးပွားရေး အချက်အချာ နေရာ ဖြစ်သည်။ ကင်ညာနိုင်ငံ၏ စီးပွားရေးမှာ အရှေ့တောင် အာဖရိကနှင့် အလယ်အာဖရိကတွင် စုစုပေါင်း ပြည်တွင်း ထုတ်ကုန် အားဖြင့် အကြီးမားဆုံး ဖြစ်သည်။ [12][13] စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေးမှာ အဓိက စီးပွားရေး လုပ်ငန်း ဖြစ်ပြီး ရှေးယခင်ကတည်းက လက်ဖက် နှင့် ကော်ဖီတို့ကို အဓိက တင်ပို့ခဲ့ပြီး ယခုအခါ ဥရောပသို့ ပန်း များ တင်ပို့ရောင်းချလျက် ရှိသည်။ ဝန်ဆောင်မှု လုပ်ငန်းမှာလည်း နိုင်ငံ၏ အဓိက စီးပွားရေး မောင်းနှင်အား တစ်ခုပင် ဖြစ်သည်။ ကင်ညာသည် အရှေ့အာဖရိက အဖွဲ့၏ အဖွဲ့ဝင် ဖြစ်သည်။ အခြားသော အာဖရိကနိုင်ငံများနှင့် နှိုင်းယှဉ်လျှင် ကင်ညာတွင် နိုင်ငံရေး နှင့် စီးပွားရေး ပိုမို တည်ငြိမ်မှု ရှိသည်။