gżira Awstraljana From Wikipedia, the free encyclopedia
Il-Gżira ta' Fraser (bil-lingwa tal-Batjala: K'gari, bl-Ingliż: Fraser Island) hija Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO u gżira li tinsab tul il-kosta tax-Xlokk fir-reġjun tal-Bajja Wiesgħa–Burnett, Queensland, l-Awstralja.[1][2] Il-gżira tinsab madwar 250 km (160 mil) fit-Tramuntana tal-belt kapitali tal-istat, Brisbane, u fi ħdan iż-żona tal-gvern lokali tar-Reġjun tal-Kosta ta' Fraser. Is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO jinkludi l-gżira, l-ilmijiet tal-madwar u partijiet mill-art kontinentali fil-qrib.[3]
.jpg)
Il-Gżira ta' Fraser u xi gżejjer anċillari lil hinn mill-kosta tal-Lbiċ, jiġifieri fil-Great Sandy Strait, fl-imgħoddi kienu jiffurmaw il-Kontea ta' Fraser, li kienet maqsuma f'sitt parroċċi. Fost il-gżejjer kien hemm il-Gżira ta' Slain, il-Gżira ta' Tooth, il-Gżira ta' Roundbush, il-Gżira ta' Moonboom, il-Gżira ta' Gardner, il-Gżira ta' Dream, il-Gżira ta' Stewart u l-Gżejjer tal-Iskoll, li kollha kienu parti mill-parroċċa l-iktar fin-Nofsinhar ta' Talboor.
Il-gżira hija twila madwar 123 km (76 mil) u wiesgħa 22 km (14-il mil). Tniżżlet fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1992. Il-gżira titqies bħala l-ikbar gżira tar-ramel fid-dinja b'erja ta' 1,840 km2 (710 mili kwadri). Barra minn hekk, il-gżira hija l-ikbar gżira ta' Queensland, is-sitt l-ikbar gżira tal-Awstralja u l-ikbar gżira fil-kosta tal-Lvant tal-Awstralja.
Il-Gżira ta' Fraser għandha foresti tropikali, boskijiet tal-ewkaliptu, foresti tal-mangrovji, artijiet bassasa tal-wallum u tal-pit, duni tar-ramel u bwar kostali. Il-gżira hija magħmula mir-ramel li ilu jakkumula għal madwar 750,000 sena fuq saff vulkaniku tal-qiegħ li jipprovdi żona naturali fejn is-sedimenti jakkumulaw wara li jinġarru mal-kurrent qawwi lil hinn mill-kosta lejn it-Tramuntana tul il-kosta stess. Għad-differenza ta' bosta duni tar-ramel, il-flora hija abbundanti b'bosta pjanti minħabba l-fungi mycorrhizal li jokkorru b'mod naturali u li jinsabu fir-ramel. Dawn jirrilaxxaw nutrijenti b'mod li jistgħu jiġu assorbiti mill-pjanti. Il-gżira tospita għadd żgħir ta' mammiferi, kif ukoll firxa wiesgħa ta' għasafar, rettili u anfibji, qajla inkluż il-kukkudrill tal-baħar. Il-gżira hija protetta bħala parti mill-Park Nazzjonali ta' Great Sandy Strait, u hija destinazzjoni turistika popolari.[4]
Il-gżira ilha abitata saħansitra minn 5,000 sena ilu.[5] L-esploratur James Cook baħħar qrib il-gżira f'Mejju 1770. Matthew Flinders żbarka qrib l-iktar punt fit-Tramuntana tal-gżira fl-1802. Għall-poplu Butchulla l-isem tradizzjonali tal-gżira hu K'gari jew Gari. Għal perjodu qasir, il-gżira kienet magħrufa bħala Great Sandy Island qabel ma saret magħrufa bħala l-Gżira ta' Fraser, għal James Fraser li miet hemmhekk wara nawfraġju ma' skoll fil-qrib.
Il-Gżira ta' Fraser tniżżlet fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1992.[6] Fl-2021 l-isem uffiċjali tas-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO ġie aġġornat biex jiżdied l-isem Aboriġenu tradizzjonali tal-poplu Butchulla, K'gari, flimkien mal-isem uffiċjali tal-gżira. Fl-2009, bħala parti miċ-ċelebrazzjonijiet tal-Q150, il-Gżira ta' Fraser ġiet imħabbra bħala waħda mill-150 Ikona ta' Queensland bis-saħħa tar-rwol tagħha bħala "attrazzjoni naturali".[7]
L-iżjed isem bikri magħruf tal-gżira huwa "K'gari" bil-lingwa tal-poplu Butchulla (Badjala), u jiġi ppronunzjat "gurri". L-isem oriġina minn ġrajja dwar il-ħolqien. Skont il-ġrajja tal-ħolm tal-Butchulla, il-ħallieq, Beiral, bagħat lill-messaġġier tiegħu, Yendingie, biex joħloq l-art u l-baħar għan-nies. "Spirtu abjad sabiħ imsejjaħ Prinċipessa K’gari", jingħad li kien għenu u ħadmu qatigħ biex joħolqu x-xtut u l-art. L-ispirtu abjad ipperswada lil Yedingie biex tibqa' fil-ħolqien sabiħ li kienu ħolqu flimkien. Sabiex ikun jista' jibqa' hemmhekk, l-ispirtu abjad kellu jinbidel fi gżira, u mbagħad Yedingie ħoloq il-lagi, il-veġetazzjoni, l-annimali u l-bniedem biex jagħmlulu kumpanija. B'hekk l-ispirtu għadu kuntent sa llum il-ġurnata "daqslikieku qiegħed il-ġenna".
Wara l-kolonizzazzjoni tal-Ewropej, il-gżira ssejħet Great Sandy Island u mbagħad saret magħrufa bħala l-Gżira ta' Fraser mill-1842, f'ġieħ James Fraser li kellu nawfraġju fil-qrib u li miet fuq il-gżira fil-bidu ta' Awwissu 1836, wara li ntlaqat minn lanza ta' Aboriġenu. Il-gżira ġieli saret referenza għaliha bl-isem ta' Gżira ta' Thoorgine jew sempliċement Thoorgine.
Fl-2011, l-ismijiet indiġeni ta' K'gari u Gari ddaħħlu bħala ismijiet alternattivi tal-gżira fir-reġistru tal-ismijiet tal-postijiet fi Queensland.
Fl-2017, is-Servizz tal-Parks Nazzjonali u tal-Organiżmi Selvaġġi ta' Queensland beda jirreferi għall-Gżira ta' Fraser, bħala sezzjoni tal-Park Nazzjonali ta' Great Sandy Strait, bl-isem ta' K'gari, bħala rikonoxximent tal-isem bil-lingwa tal-Butchulla.
F'Settembru 2021, iż-żona protetta tas-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fi ħdan il-Park Nazzjonali tal-Great Sandy Strait, flimkien mal-ilmijiet tal-madwar u partijiet tal-art kontinentali fil-qrib, ingħatat l-isem ta' K’gari, l-isem oriġinali tal-gżira fost il-poplu Butchulla. Dan ġie ċċelebrat b'ċerimonja mal-membri anzjani tal-poplu indiġenu u mar-rappreżentanti tal-poplu Butchulla fil-Gżira ta' Fraser. Il-bidla fl-isem ġiet adottata formalment fl-44 sessjoni tal-Kumitat tal-Wirt Dinji, u hija kisba kbira għall-kampanja li kienet ilha ssir mis-sidien tradizzjonali tar-reġjun.
Il-gżira kienet parti mill-artijiet tradizzjonali tal-poplu Badjala qabel l-insedjament tal-Ewropej.
Il-Kaptan James Fraser u martu Eliza Fraser kienu nawfragi fuq il-gżira fl-1836. Il-bastiment tagħhom Stirling Castle baħħar minn Sydney sa Singapore bi 18-il membru tal-ekwipaġġ u passiġġieri. Il-bastiment ħabat ma skoll tal-qroll hu u jivvjaġġa minn ġo qalb l-Iskoll il-Kbira tal-Qroll fit-Tramuntana tal-gżira. Huma ttrasferew ruħhom fuq żewġ dgħajjes tas-salvataġġ, u l-ekwipaġġ baħħar lejn in-Nofsinhar, fit-tentattiv li jilħqu l-insedjament tal-Bajja ta' Moreton (issa Brisbane). Matul dan il-vjaġġ fid-dgħajjes tas-salvataġġ li beda jidħol l-ilma fihom, il-mara tqila tal-Kaptan Fraser welldet fl-ilma li kien wasal sa qaddha u t-tarbija għerqet wara t-twelid. Beda jidħol ferm iktar ilma fid-dgħajsa tas-salvataġġ tal-Kaptan u f'qasir żmien id-dgħajsa l-oħra tas-salvataġġ qatgħetha sew. Id-dgħajsa tas-salvataġġ li kienet qed tegħreq u l-ekwipaġġ tagħha inkaljaw fuq il-gżira li dak iż-żmien kienet magħrufa bħala Great Sandy Island. Qatt mhu se jkun magħruf fiċ-ċert, dawk li baqgħu ħajjin mietux minħabba mard, ġuħ, għeja jew battalji mal-popolazzjoni nattiva; x'aktarx ir-raġunijiet kollha f'daqqa. Il-Kaptan Fraser miet u ħalla lil Eliza ħajja fost il-popli lokali. Eliza ġiet salvata sitt ġimgħa wara mill-ħabsi kkundannat John Graham, li kien ilu jgħix hemmhekk bħala maħrub u kien jitkellem bil-lingwa tal-Aboriġini. Huwa ntbagħat mill-insedjament fil-Bajja ta' Moreton mill-awtoritajiet tal-post li kienu semgħu dwar il-karba ta' Eliza, u nnegozja r-ritorn tagħha. Fi żmien sitt xhur, Eliza żżewġet ma' kaptan ieħor. Marret tgħix l-Ingilterra u bdiet attrazzjoni ta' spettaklu f'Hyde Park fejn kienet tirrakkonta ġrajjiet iktar luridi dwar l-esperjenzi tagħha fir-rigward tal-jasar tal-ekwipaġġ, il-kannibaliżmu, it-tortura u l-qtil. Peress li kien magħruf li kienet tirrakkonta diversi verżjonijiet differenti tal-istess ġrajja, mhux magħruf liema verżjoni (jekk hemm waħda) minnhom hija l-iktar preċiża. Hija nqatlet f'aċċident b'karozzin f'Melbourne fl-1858 matul żjara. Il-ġrajjiet ta' Fraser iktar 'il quddiem ġew analizzati iktar.
Butchulla (magħrufa wkoll bħala Batjala, Badtjala, Badjela u Badjala) hija l-lingwa tar-reġjun tal-Gżira ta' Fraser, inkluż il-Gżira ta' Fraser. Ir-reġjun tal-lingwa Butchulla jinkludi l-pajsaġġ fi ħdan il-konfini tal-gvern lokali tal-Kunsill Reġjonali tal-Kosta ta' Fraser, b'mod partikolari l-irħula ta' Maryborough u l-Bajja ta' Hervey estiża fin-Nofsinhar lejn Noosa.
Ir-riċerka u l-evidenza arkeoloġika turi li l-Awstraljani Aboriġeni okkupaw il-Gżira ta' Fraser mill-inqas 5,000 sena ilu. Kien hemm popolazzjoni permanenti ta' 400-600 ruħ li kibret sa 2,000-3,000 ruħ fix-xhur tax-xitwa bis-saħħa tal-abbundanza tal-frott tal-baħar. Il-wasla tal-Ewropej fiż-żona kienet diżastru kbir għall-poplu Butchulla. Il-kolonizzazzjoni Ewropea fis-snin 40 tas-seklu 19 qerdet il-pedamenti tal-ħajja Aboriġena. Sal-1890, ġie rrapportat li l-popolazzjoni Butchulla permanenti fuq il-gżira kienet naqset għal 300 ruħ biss. Il-biċċa l-kbira ta' dawn in-nies ittieħdu mill-gżira fl-1904 u ġew rilokati f'missjonijiet f'Yarrabah u f'Durundur, Queensland. Huwa stmat li hemm sa 500 sit arkeoloġiku indiġenu fil-gżira.
F'Ottubru 2014 il-poplu Butchulla ngħata drittijiet nattivi mill-Qorti Federali. Essenzjalment il-poplu Butchulla b'hekk seta' jikkaċċja, jistad u jieħu l-ilma għal skopijiet domestiċi; u l-gżira nfetħet għal opportunitajiet ekonomiċi għall-ġenerazzjonijiet attwali u futuri tal-poplu Butchulla permezz tat-turiżmu ekoloġiku u l-iżvilupp kummerċjali relatat.
Il-kuntatt Ewropew inizjali kien limitat għall-esploraturi u għan-nawfraġji. L-ewwel rekords ta' Brittaniku li lemaħ lill-Gżira ta' Fraser kien James Cook li għadda tul il-kosta tal-gżira bejn it-18 u l-20 ta' Mejju 1770. Huwa ta isem Ras l-Indjan (bl-Ingliż: Indian Head) wara li ra għadd ta' Aboriġini miġbura fuq il-biċċa art ġejja 'l barra mill-kosta. Wara l-passaġġ ta' Cook, l-Aboriġini kkomponew kanzunetta biex jikkommemoraw l-avveniment. Iktar 'il quddiem din ġiet rikonoxxuta bħala l-ewwel xhieda bil-fomm ippreservata ta' osservazzjoni indiġena tal-Ewropej. Matthew Flinders baħħar qrib il-gżira fl-1799, u mill-ġdid fl-1802, u din id-darba żbarka f'Sandy Cape, hu u jimmappja l-Bajja ta' Hervey. Il-mappa tiegħu tal-1814 hija kombinament taż-żewġ vjaġġi, iżda ma kkonfermatx li l-Gżira ta' Fraser kienet separata mill-art kontinentali. Madankollu, Flinders kien issuġġerixxa l-preżenza ta' żoni bassasa baxxi fil-parti iktar baxxa tal-bajja. Flinders sar jaf bi ftuħ f'Hook Point, bejn il-Gżira ta' Fraser u l-art kontinentali, mingħand żewġ kaċċaturi Amerikani tal-balieni li kienu qed jikkaċċjaw fil-Bajja ta' Hervey. Fl-1842, Andrew Petrie żamm rekord ta' artijiet tajba għar-ragħa u ta' foresti, u attira r-rgħajja lejn ir-reġjun. Il-Logutenent Robert Dayman kien l-ewwel Ewropew li baħħar bejn il-Gżira ta' Fraser u l-art kontinentali fl-1847.
L-insedjament mhux indiġenu taż-żona kontinentali tradizzjonali tal-poplu Butchulla beda fl-1847, u dan ikkawża kunflitt fil-fruntieri.
Ġiet irrappurtata vjolenza bejn il-poplu indiġenu u l-poplu mhux indiġenu. F'Ottubru 1850, ġie rrappurtat li "nies ta' karnaġjon sewda kienu beżżgħu 2,000 nagħġa minn roqgħa art xi erbgħin mil 'il bogħod u kienu qatlu ragħaj". Fl-1851, forza żgħira mmexxija mill-gvern, li kienet tinkludi lill-Kmandant Frederick Walker u kontinġent tal-Pulizija Nattiva, ġiet imsejħa "bl-iskop li tagħmel ħilitha biex tarresta wħud mill-aboriġeni nattivi li kienu akkużati b'diversi reati u li kienu qed jistaħbew għall-kenn fl-arbuxelli" tal-Gżira ta' Fraser. Il-gwerra fil-fruntieri ġiet antiċipata, injorata u ffaċilitata mill-gvern, u Walker kien jingħata l-pariri mill-Avukat Ġenerali ta' New South Wales, John Hubert Plunkett, li qal, "Jisogħbina li x'aktarx għandna nistennew li t-tentattiv propost ta' arrest se jwassal għal kunflitt qisu gwerra u saħansitra għall-imwiet, iżda l-għan tal-liġi ma għandhiex tiġi pparalizzata mill-istennija ta' tali riżultati".
Il-forza kienet tinkludi lil Walker, il-Logutenent Richard Marshall, is-Surġent Doolan, tliet diviżjonijiet ta' truppi, u nies lokali armati inkluż James Leith Hay, abbord skuna. Dgħajsa li jingħad li nsterqet min-"nies ta' karnaġjon sewda minn Maryborough" inħatfet matul il-vjaġġ. Il-forza żbarkat fil-kosta tal-Punent tal-gżira u hemmhekk id-diviżjonijiet inqasmu fi gruppi. Billejl faqqa' l-kunflitt u għadd ta' nies indiġeni nqatlu b'tiri u oħrajn inqabdu. Kien il-maltemp u l-Kmandant Walker ippermetta lid-diviżjoni tiegħu jintraċċaw gruppi oħra mingħajru preżenti. Dan il-grupp intraċċa lil grupp ta' nies indiġeni tul il-kosta tal-Lvant u baqa' jiġri warajhom anke fl-oċean qrib Ras l-Indjan u ħadd ma jaf x'sar minnhom. Wara xhur ta' kunflitt, il-forza reġgħet lura f'Maryborough fil-bidu ta' Jannar 1852 u l-Kaptan Currie ngħata premju ta' £10 għall-kontribut tiegħu. Skont ir-rapporti tal-Pulizija Nattiva, l-operazzjonijiet li saru fuq il-Gżira ta' Fraser fl-24 ta' Diċembru 1851 u fit-3 ta' Jannar 1852 kienu legali, u nqatlu żewġ indiġeni biss waqt attakk kontra l-grupp tal-għassa mmexxi minn Walker fil-lejla tas-27 ta' Diċembru 1851. L-akkademiċi kif ukoll l-avukati tal-komunità wrew li t-terminu newtrali dispersed (jiġifieri indirizzaw) intuża sikwit kienu x'kienu r-riżultati reali tat-taqbid bejn il-Pulizija Nattiva u l-Awstraljani indiġeni, saħansitra l-ġiri wara n-nies indiġeni f'Ras l-Indjan li x'aktarx spiċċa f'massakru, fir-rapport jiġi deskritt bħala li n-nies Butchulla kien dispersed fil-baħar mingħajr ma ġie speċifikat x'kien l-eżitu ta' dak l-"indirizzar".
Il-kummissarji Brittaniċi stazzjonati f'Maryborough irrapportaw li l-okkupanti mhux indiġeni ħassewhom mhedda mill-poplu Butchulla. Fl-1857, barrakki tal-Pulizija Nattiva taħt il-kmand tal-Logutenent John O'Connell Bligh ġew stabbiliti fil-Pjanuri ta' Coopers, illum il-ġurnata Owanyilla, mhux 'il bogħod minn Maryborough. Bligh wettaq iktar operazzjonijiet fil-Gżira ta' Fraser, f'Cooloola, u fir-raħal ta' Maryborough stess.
Fl-1859 żdiedu l-għajdut ta' żewġ "tfajliet bojod" nawfragi li kienu qed jgħixu mal-poplu Butchulla fil-Gżira ta' Fraser, meta l-Kaptan Arnold tal-Coquette wasal f'Sydney b'informazzjoni li donnha kienet tikkonferma l-għajdut. L-interess pubbliku tqanqal u Arnold intalab mill-gvern ta' New South Wales jirritorna fil-gżira flimkien ma' tim ta' salvataġġ, u kiseb id-dritt għal bonus ta' £200 jekk iġib it-tfajliet lura miegħu. L-ispedizzjoni seħħet bl-għajnuna ta' Aboriġenu msejjaħ Tommy, li identifika l-kamp tal-Aboriġeni qrib Ras l-Indjan fejn żewġ tfajliet ta' 12-il sena u ta' 18-il sena nstabu u ttieħdu lura. Malli ħaduhom lura lejn Sydney, ħareġ fid-dieher li d-dehra tagħhom u n-nuqqas totali ta' għarfien tagħhom tal-lingwa Ingliża li t-tfajliet x'aktarx kellhom nisel nofsu Aboriġenu. Edward Preddy li kien parti mit-tim ta' salvataġġ kiteb li "ma setgħux jitħaddtu magħna, u donnha lanqas ma setgħu jitħaddtu mal-membri tat-tim ta' karnaġjon sewda". Arthur Macalister iddikjara li "huwa kien tal-fehma li wisq probabbli dawk it-tfajliet kellhom nisel nofsu Aboriġenu, u l-ġrajja kollha kienet qerq". Barra minn hekk, il-proċess ġie skreditat ukoll meta n-nies Aboriġeni li kienu tħallsu mit-tim tas-salvataġġ tat-tfajliet ġew premjati b'muniti kommemorattivi mingħajr valur minflok flus ta' vera. It-tfajliet, 'Kitty' Mundi u 'Maria' Quoheen/Coyeen, ma ġewx irritornati fil-gżira iżda inizjalment inżammu fl-Uffiċċju tal-Immigrazzjoni. Kitty, l-ikbar waħda miż-żewġ tfajliet, ġarrbet stress mentali gravi u mietet ftit wara. Maria baqgħet ħajja għal madwar 20 sena oħra, u mietet b'tuberkulożi pulmonari.[8]
Fl-1897, bħala parti mill-implimentazzjoni tal-Att dwar il-Protezzjoni tal-Aboriġeni u r-Restrizzjoni tal-Bejgħ tal-Loppju tal-1897, il-Gvern ta' Queensland ittrasferixxa 51 persuna indiġena, li kienu tqiesu li "laħqu stadju gravi ta' degradazzjoni, u demoralizzati għalkollox bl-alkoħol, bil-loppju, bil-mard u xi kultant b'perjodi ta' kważi ta' ġuħ", mid-distrett ta' Maryborough għal kamp fil-kosta tal-Punent tal-Gżira ta' Fraser. Il-burokratu ewlieni responsabbli għar-rilokazzjonijiet tan-nies indiġeni fi Queensland dak iż-żmien kien Archibald Meston, li ttrasferixxa 51 persuna (irġiel, nisa u tfal) lejn eks stazzjon tal-kwarantina f'White Cliffs (Beerillbee) xi żewġ kilometri fin-Nofsinhar fejn illum il-ġurnata hemm il-lukanda Kingfisher Bay Resort. Madankollu, ir-residenti ta' karnaġjon bajda ta' Maryborough għamlu inkursjonijiet fiż-żona tal-kamp u kkawżaw tensjoni u vjolenza li rriżultaw fir-rilokazzjoni tal-kamp 10 kilometri fit-Tramuntana tal-Qala ta' Bogimbah. Il-Gvern ta' Queensland amministra s-sit ta' Bogimbah taħt it-tmexxija ta' iben Archibald Meston u martu sa Frar 1900, meta l-kontroll għadda għand il-Bord Awstraljan tal-Missjonijiet. Sa dak iż-żmien, Bogimbah kienet saret faċilità ta' ħabs għan-nies indiġeni minn madwar Queensland, u ġiet deskritta bħala infern ta' ċaħda, b'nuqqas ta' provvisti mediċi, ikel u kenn, u l-mard iġġenerat min-nemus kien prevalenti hemmhekk. Lejn l-aħħar tal-1899 kien hemm 137 persuna indiġena minn 25 lokalità differenti, fosthom uħud li kienu skontaw sentenzi ta' ħabs f'postijiet bħall-Gżira ta' Santa Liena u l-Ħabs ta' Townsville u li kienu ġew miċħuda l-permess li jirritornaw lejn djarhom. Eks membru tat-truppi tal-Pulizija Nattiva jismu Barney, li kien assista fl-operazzjonijiet biex jinqabad Ned Kelly, intbagħat f'Bogimbah iżda għereq hemmhekk mhux wisq wara f'aċċident bid-dgħajsa.[9]
.jpg)
Il-kundizzjonijiet f'Bogimbah kienu gravi, b'kenn u b'razzjonijiet mhux adegwati. Il-ħabsin spiss kienu jippruvaw jaħarbu lejn l-art kontinentali sabiex ikollhom aċċess għal ikel aħjar u jkollhom impjieg. Uħud mietu minħabba malnutrizzjoni, tuberkulożi pulmonari u ġeofaġija. Fl-1904, sabiex jiffranka l-flus mill-finanzjament tal-Bord tal-Missjonijiet, il-Gvern ta' Queensland iddeċieda li jagħlaq il-faċilità ta' Bogimbah. Mill-145 persuna indiġena li kien hemm fi żmien l-għeluq, 94 persuna ġew ittrasferiti lejn il-faċilità ta' Yarrabah qrib Cairns, 33 persuna lejn il-faċilità ta' Durundur qrib Woodford, disa' persuni nżammew fil-lokalità u disa' oħra ħarbu jew intbagħtu xi mkien ieħor. Dawk li ġew ittrasferiti lejn il-faċilità ta' Yarrabah ġew ittrasportati permezz tar-Rio Loge u milli jidher intużaw tekniki ta' qerq biex jisseparawhom mill-maħbubin tagħhom.[10] Ladarba waslu fil-faċilità ta' Yarrabah, dawn in-nies reġa' kellhom standards ta' għajxien simili għall-faċilità ta' qabel u dawk li qalgħu l-inkwiet ġew ittrasferiti lejn il-Gżira ta' Fitzroy.[11]
Il-qtugħ tas-siġar fil-gżira beda fl-1863, u nbeda mill-Amerikan Jack Piggott (magħruf bħala "Yankee Jack"). Madankollu, il-kontribut ta' Piggott kien limitat peress li nqatel is-sena ta' wara min-nies indiġeni fit-Tramuntana tal-gżira wara għajdut ta' tentattiv ta' "spedizzjoni ta' qtil ta' persuni b'karnaġjon sewda". L-ispeċijiet ta' siġar Eucalyptus pilularis, Agathis robusta u Syncarpia hillii tal-Gżira ta' Fraser ġew maqtugħin b'mod estensiv peress li kienu jipprovdu injam eċċellenti. Zkuk tas-Syncarpia hillii ntbagħtu lejn l-Eġittu biex jintużaw fil-kostruzzjoni tal-Kanal ta' Suez.[12] Għall-ewwel 70 sena ta' qtugħ tas-siġar, kien jintuża tagħmir għall-olzar taz-zkuk u tal-injam u għat-trasport tagħhom lejn il-postijiet tal-ħatt tul il-bajja. Inbnew binarji ferrovjarji qalb il-foresta biex jiġi ffaċilitat il-qtugħ tas-siġar, iżda iktar 'il quddiem tneħħew. L-industrija tal-qtugħ tas-siġar kompliet sal-1991, u waqfet għalkollox wara tħassib li tqajjem mill-Kummissjoni tal-Inkjesti dwar il-Konservazzjoni, il-Ġestjoni u l-Użu tal-Gżira ta' Fraser u r-Reġjun ta' Great Sandy Strait, li ġiet stabbilita mill-gvern ta' Goss Labor u ġiet ippreseduta mill-Imħallef Tony Fitzgerald.[13]
Il-ġeoloġija tal-gżira tinkludi depożiti estensivi ta' rutil, ilmenit, żirkonju u monażit. L-ewwel permessi għax-xogħol tal-estrazzjoni mir-ramel ingħataw fl-1950, u x-xogħol tal-estrazzjoni baqa' għaddej sal-1977. Mingħajr l-għarfien pubbliku, il-Gvern ta' Queensland ħareġ permessi għax-xogħol tal-estrazzjoni lill-kumpanija Amerikana Dillingham-Murphyores fis-snin 60 tas-seklu 20. Fl-1971, l-Organizzazzjoni tad-Difensuri tal-Gżira ta' Fraser (FIDO) opponiet il-ħruġ ta' iktar permessi lill-kumpanija. Minkejja l-iktar minn 1,300 ilment li tressqu lill-gwardjan lokali tax-xogħol tal-estrazzjoni biex joġġezzjona l-ħruġ ta' permessi ġodda, il-permessi xorta nħarġu. L-organizzazzjoni FIDO ressqet il-każ quddiem il-Qorti Superjuri tal-Awstralja li marret kontra d-deċiżjoni peress li nnutat li l-interess pubbliku ma ġiex imħares.[14] Il-kumpanija Dillingham-Murphyores xorta waħda baqgħet għaddejja bix-xogħol tal-estrazzjoni. Il-Gvern ta' Whitlam stabbilixxa l-ewwel inkjesta fl-Awstralja tal-impatt ambjentali, li rrakkomandat il-waqfien tax-xogħol tal-estrazzjoni. Eventwalment, il-Gvern ta' Fraser ikkanċella l-liċenzja li kellha l-kumpanija biex tesporta l-minerali u b'hekk ix-xogħol tal-estrazzjoni waqaf għalkollox. Din kienet rebħa sinifikanti għall-moviment tal-konservazzjoni fl-Awstralja. Iktar 'il quddiem il-Gżira ta' Fraser saret magħrufa bħala l-ewwel post li ġie inkluż fir-Reġistru tal-Wirt Nazzjonali Awstraljan.[15]
Attrazzjoni ewlenija fil-Gżira ta' Fraser huwa r-relitt ta' S.S. Maheno. Il-bastiment Maheno nbena fl-Iskozja fl-1905 bħala vapur lussuż tal-passiġġieri għat-trasport mill-art kontinentali sal-gżira tat-Tażmanja u lura. Matul l-Ewwel Gwerra Dinjija ntuża bħala sptar marittimu fil-Fliegu Ingliż, u mbagħad ġie rritornat lis-sidien tiegħu biex ikompli l-operazzjoni kummerċjali tas-soltu. Sal-1935 il-vapur ma kienx jintuża iktar għal dak l-iskop u nbigħ lil kumpanija taż-żarmar tal-bastimenti fil-Ġappun. Fil-25 ta' Ġunju 1935, hu u jiġi rmonkat lejn Osaka biex jiżżarma, il-vapur inqabad f'ċiklun qawwi madwar 80 kilometru (50 mil) 'il barra mill-kosta ta' Queensland. Iċ-ċimi tal-irmonk inqatgħu, u fid-9 ta' Lulju 1935 il-bastiment inkalja fil-bajja tul il-kosta tal-Lvant tal-Gżira ta' Fraser.
Matul it-Tieni Gwerra Dinjija r-relitt intuża bħala bersall tal-ibbumbardjar għall-prattika tal-RAAF u ntuża bħala bersall tat-tifi tal-isplussivi mill-forzi speċjali tal-Iskola tal-Commando ta' Fraser. Il-fdalijiet tal-vapur attwalment issaddu sew, u kważi tliet sulari u nofs mill-bastiment indifnu taħt ir-ramel. Minħabba l-periklu, it-tixbit fuq ir-relitt mhux permess.[16]
Matul it-Tieni Gwerra Dinjija, iż-żona qrib il-Moll ta' McKenzie kienet tintuża mid-Dipartiment tas-Servizzi tar-Rikonjizzjoni (magħruf l-iktar bħala l-"Unità Speċjali Z") bħala kamp tat-taħriġ tal-forzi speċjali – l-Iskola tal-Commando ta' Fraser. Eluf ta' suldati tħarrġu hemmhekk minħabba li l-kundizzjonijiet kienu simili għal dawk fil-Gżejjer tal-Paċifiku fejn kienu jinsabu l-Ġappuniżi. Il-Lag ta' McKenzie kien jintuża għat-taħriġ bil-paraxut u r-relitt tal-Maheno kien jintuża għall-prattika tat-tifi tal-isplussivi.
Illum il-ġurnata, il-viżitaturi tal-Iskola tal-Commando ta' Fraser għadhom jistgħu jaraw diversi oġġetti militari tal-imgħoddi, inkluż armaturi li kienu jintużaw għall-ittestjar tar-reżistenza kontra l-qawwa tal-isplussivi, armi tan-nar u mappa tal-Port ta' Singapore li ntużat bħala għajnuna fl-ippjanar tal-operazzjonijiet militari.[17]
Bħala parti mil-laqgħat kontinwi fil-Kunsill Fiduċjarju tan-Nazzjonijiet Uniti dwar il-Kundizzjonijiet fit-Territorji Fiduċjarji, ir-Repubblika ta' Nauru esprimiet it-tħassib tagħha li l-esportazzjoni tal-fosfati mix-xogħol tal-estrazzjoni kienet se tonqos sal-aħħar tas-seklu, u b'hekk il-futur tal-gżira kien se jiġi pperikolat. Fl-1961, il-Gżira ta' Fraser ġiet proposta mill-Awstralja bħala post għar-rilokazzjoni tal-popolazzjoni kollha tar-Repubblika ta' Nauru. L-industrija tal-injam fil-Gżira ta' Fraser irnexxielha tiżgura li r-rilokazzjoni ma sseħħx. Fl-1964, fil-31 sessjoni tal-laqgħat tal-Kunsill Fiduċjarju tan-Nazzjonijiet Uniti, ġie konkluż li l-Gżira ta' Curtis setgħet tipprovdi rilokazzjoni iktar sodisfaċenti għall-popolazzjoni ta' Nauru.[18] Nauru rrifjutat l-offerta ta' rilokazzjoni lejn il-Gżira ta' Curtis minħabba kunsiderazzjonijiet rigward l-indipendenza politika li l-Awstralja ma qablitx magħhom. Meta żar il-gżira fl-1964, il-kap tad-delegazzjoni ta' Nauru, Hammer de Roburt, insista fuq is-sovranità sabiex jipproteġi lill-poplu tiegħu mir-razziżmu ċar li hu stess esperjenza waqt din iż-żjara. Għalkemm ir-rilokazzjoni qatt ma seħħet, ir-Repubblika ta' Nauru iktar 'il quddiem xorta rnexxielha tikseb l-indipendenza fil-31 ta' Jannar 1968.[19]
Skont iċ-ċensiment tal-2011, il-Gżira ta' Fraser kellha popolazzjoni ta' 194 ruħ.
Fl-14 ta' Ottubru 2020, faqqgħu nirien kbar fil-gżira li nibtu minn ħuġġieġa illegali fil-kampeġġi. In-nirien kellhom impatt fuq diversi komunitajiet u wasslu biex xi residenti jkollhom jaħarbu minn djarhom peress li n-nirien ma setgħux jitrażżnu.[20]
Fil-bidu ta' Diċembru, l-assistenza interstatali, inkluż mis-Servizz tat-Tifi tan-Nar Rurali ta' New South Wales (NSWRFS) li pprovda Boeing 737-300 armat apposta għat-tifi tan-nar, intużat kontra n-nirien peress li d-distrett ta' Happy Valley kien mhedded. Temperaturi għoljin ta' 32 °C (90 °F) u rjieħ qawwijin xekklu t-tifi tan-nar u d-Direttur tas-Servizzi tat-Tifi tan-Nar u ta' Emerġenza ta' Queensland (QFES), Brian Cox, qal "Ħafna min-nirien qed jaqbdu f'art inaċċessibbli…".[21]
Xita qawwija li niżlet lejn nofs Diċembru għenet biex in-nirien jitrażżnu u l-QFES irnexxielha terġa' tgħaddi l-kontroll lis-Servizz tal-Parks u tal-Organiżmi Selvaġġi ta' Queensland (QPWS).[22] Dawn in-nirien kienu l-itwal fl-istaġun tal-2020-2021 u baqgħu għaddejin sal-14 ta' Diċembru 2020, jiġifieri għal iktar minn xahrejn. Sa dakinhar, iktar minn nofs il-gżira saret "sewda" minħabba n-nirien.[23]
Il-gżira reġgħet infetħet għat-turisti fil-15 ta' Diċembru. Kien għad hemm xi nirien jaqbdu, iżda l-gżira ġiet iddikjarata sikura biex tilqa' l-viżitaturi, minkejja li xi mogħdijiet għall-mixi u żoni partikolari kienu għadhom ristretti għas-sikurezza. Huwa mistenni li ż-żoni li nħakmu min-nirien jirriġeneraw ruħhom waħedhom.[24]
Il-Gżira ta' Fraser hija sseparata mill-art kontinentali permezz tal-istrett imsemmi Great Sandy Strait. Il-ponta tan-Nofsinhar, qrib il-Bajja ta' Tin Can, tinsab fit-Tramuntana tal-Peniżola ta' Inskip. Il-ponta l-iktar fit-Tramuntana tal-gżira hija Sandy Cape fejn mill-1879 sal-1994 kien jitħaddem il-Fanal ta' Sandy Cape. L-istabbiliment tal-fanal kien l-ewwel insedjament Ewropew permanenti fuq il-gżira. L-eqreb raħal kbir tal-gżira hu dak tal-Bajja ta' Hervey, filwaqt li Maryborough u Bundaberg jinsabu fil-qrib. Il-bajja fit-Tramuntana tal-kosta tal-Grigal tissejjaħ il-Bajja ta' Marloo u dik tal-kosta tal-Majjistral tissejjaħ il-Bajja tal-Platypus. L-iżjed punt fil-Punent tal-gżira huwa Moon Point.[25]
Il-gżira hija maqsuma f'żewġ lokalitajiet: il-lokalità tal-Gżira ta' Fraser li tikkonsisti mill-biċċa l-kbira tal-art tal-gżira u l-lokalità ta' Eurong fil-kosta tal-Lvant tal-gżira.[26][27][28]
Il-Qala ta' Eli hija l-ikbar qala bl-ilma ħelu tul il-kosta tal-Lvant tal-Gżira ta' Fraser bi fluss ta' 80 miljun litru ta' ilma kuljum. Il-Qala ta' Eli għandha l-organiżmi selvaġġi uniċi u varjati tagħha stess. Il-Qala ta' Coongul, fil-kosta tal-Punent, għandha fluss ta' bejn erba' u ħames miljun litru ta' ilma fis-siegħa. Uħud mill-artijiet bassasa tal-gżira huma moxiet mistagħdra, b'mod partikolari qrib Moon Point. Dan ġie skopert biss fl-1996, meta grupp ta' esperti li kienu attendew konferenza tar-Ramsar fi Brisbane żaru l-gżira u wettqu stħarriġ mill-ajru. Mill-għoli nnutaw ix-xejriet distinti ta' pit mingħajr siġar. Din kienet l-ewwel darba li nstabu moxiet mistagħdra fl-Awstralja u f'reġjun subtropikali, għalkemm sussegwentement ġew skoperti iktar tul il-kosta ta' Cooloola.[29]
Il-volum totali ta' ramel 'il fuq mil-livell tal-baħar fil-Gżira ta' Fraser huwa direttament proporzjonat għall-massa ta' 113 km3 (27 mil kubu). Ir-ramel kollu, li oriġina fil-imgħalaq tax-Xmajjar Hawkesbury, Hunter u Clarence f'New South Wales, ġie ttrasportat lejn it-Tramuntana mill-kurrent tul il-kosta twila u mill-irjieħ tul il-kosta mix-Xlokk, flimkien mal-azzjoni ripetuta tal-mewġ. Tul il-kosta tal-Lvant tal-gżira, il-proċess qed ineħħi iktar ramel milli qed jiġi ddepożitat, u dan qed jirriżulta fl-erożjoni bil-mod tal-bajjiet li tista' taċċellera biż-żidiet fil-livell tal-baħar minħabba t-tibdil fil-klima. 98 % tar-ramel jikkonsisti mill-kwarz.[30]
L-għoljiet kollha tal-Gżira ta' Fraser iffurmaw permezz tal-azzjoni tar-riħ fuq ir-ramel. Diversi duni paraboliċi jiċċaqilqu tul il-gżira permezz tar-riħ u ma fihomx veġetazzjoni. Fl-2004, ġie stmat li kien hemm total ta' 36 duna ta' dan it-tip fil-gżira. Peress li s-sena kollha r-riħ jonfoħ mix-Xlokk, id-duni tar-ramel tal-gżira jiċċaqilqu b'rata ta' metru sa żewġ metri fis-sena u jikbru sa għoli ta' 244 metru. Il-moviment tad-duni joħloq duni li jidħlu ġo xulxin u xi kultant jaqsmu mill-mogħdijiet tal-ilma u jgħattu l-foresti. Il-bini tad-duni seħħ f'episodji skont il-bidla fil-livelli tal-baħar, u fl-imgħoddi d-duni kienu estiżi ferm iktar lejn il-Lvant. L-eqdem sistema ta' duni ġiet datata li tmur lura saħansitra 700,000 sena, u għalhekk hija l-eqdem sekwenza rreġistrata fid-dinja.
.jpg)
Ir-ramel ikkulurit fil-Fondoq tal-Qawsalla, f'The Cathedrals, f'The Pinnacles u fil-Kanjon l-Aħmar huwa eżempju ta' ramel li jittebba' matul eluf ta' snin minħabba l-konglomerazzjoni tiegħu mat-tafal. L-ematit, il-kulur minerali responsabbli għat-tebgħat, jaġixxi qisu siment. B'hekk, dan jippermetti li jiffurmaw irdumijiet iktar weqfin magħmula mir-ramel ikkulurit. Il-blat ta' lewn il-kafè, imsejjaħ hekk peress li meta jiddissolvi fl-ilma jiġi lewn il-kafè, jinstab f'irqajja' tul il-bajjiet fuq iż-żewġ naħat tal-gżira.[30]
Il-"Bajja ta' 75 Mil" (twila 120 km) hija estiża tul il-biċċa l-kbira tal-kosta tal-Lvant tal-Gżira ta' Fraser. Uffiċjalment ġiet iddeżinjata bħala triq prinċipali u tintuża għall-inżul tal-ajruplani. Skont ir-regoli tal-awtostradi, il-vetturi jridu jagħtu d-dritta lill-inġenji tal-ajru. Tul il-bajja hemm diversi attrazzjonijiet, fosthom il-Pixxini tax-Xampanja, Ras l-Indjan u r-relitt tal-Maheno, kif ukoll il-fluss tal-ilma ħiereġ mill-Qala ta' Eli. F'Ras l-Indjan, f'Waddy Point u f'Middle Rocks hemm blat vulkaniku espost, l-istess bħal qrib il-Qala ta' Boon Boon.[30]
Il-Gżira ta' Fraser fiha iktar minn 100 lag tal-ilma ħelu, jiġifieri t-tieni l-ikbar konċentrazzjoni ta' lagi fl-Awstralja wara t-Tażmanja. Il-lagi tal-ilma ħelu fuq il-gżira huma fost l-iktar nodfa fid-dinja. Żona popolari fost it-turisti, il-Lag ta' McKenzie, tinsab 'il ġewwa mir-raħal żgħir ta' Eurong. Huwa lag tafli fuq ramel kumpatt u materja veġetali 100 metru (330 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar. Il-Lag ta' McKenzie jkopri żona ta' 150 ettaru u huwa fond ftit iktar minn ħames metri (16-il pied). Ir-ramel tal-bajja tal-Lag ta' McKenzie huwa kważi siliċe pur. Il-lagi fihom ftit nutrijenti u l-livell tal-pH tagħhom ivarja, iżda s-sunscreen u s-sapun tat-turisti qed jikkawżaw problema ta' tniġġis. L-ilma ħelu tal-gżira jaf jiġi affettwat mill-aċidi organiċi tal-veġetazzjoni li tmut u tiddiżintegra. Minħabba dawn l-aċidi organiċi, ġie mkejjel livell tal-pH baxx saħansitra sa 3.7 f'uħud mil-lagi taflin tal-gżira. L-aċidità tipprevjeni l-għajxien ta' bosta speċijiet fil-lagi.
Lag tafli ieħor fil-Gżira ta' Fraser huwa l-Lag ta' Boomanjin li huwa kbir 200 ettaru, u b'hekk huwa l-ikbar lag tafli fi kwalunkwe gżira fid-dinja mdawra bil-baħar. B'kollox hemm 40 lag tafli fil-gżira, nofs il-lagi magħrufa ta' dan it-tip fil-pjaneta. Il-Lag ta' Boomanjin huwa alimentat minn żewġ qaliet li jgħaddu minn art bassassa tat-tip wallum fejn jinġabru t-tannini li jtebbgħu l-ilma b'lewn aħmar. Il-Lag ta' Wabby huwa l-iżjed lag fond fil-gżira, b'fond ta' 12-il metru (39 pied), u huwa wkoll l-inqas aċiduż, li jfisser li huwa l-iktar lag li fih ħajja akkwatika.
Uħud mil-lagi tal-Gżira ta' Fraser huma lagi li ffurmaw meta l-ilma tal-pjan għola sa punt ogħla mill-art tal-madwar. Il-biċċa l-kbira tal-widien tal-gżira fihom qaliet alimentati minn fawwariet. L-użu ta' dgħajjes bil-magni u ta' jet skis huwa pprojbit fil-lagi tal-gżira.[31]
Il-Gżira ta' Fraser għandha klima tropikali (Köppen: Aw); ġeneralment it-temperatura tkun sħuna u l-gżira ma tkunx soġġetta għal temperaturi estremi bis-saħħa tal-influwenza tal-oċean. It-temperaturi qajla jaqbżu t-33 °C (91 °F) jew jinżlu taħt is-7 °C (45 °F) u l-umdità tkun spiss għolja. Ix-xita tinżel l-iktar matul is-sajf u fil-bidu tal-ħarifa, u x-xita annwali medja tkun 1,251 mm (49.25 pulzier). Iċ-ċikluni jistgħu jkunu theddida; iċ-Ċiklun Hamish affettwa l-gżira bħala ċiklun tal-kategorija 5 f'Marzu 2009, filwaqt li ċ-Ċiklun Oswald f'Jannar 2013 kien ferm iktar dgħajjef u ġie kklassifikat bħala ċiklu tal-kategorija 1. Madankollu, iż-żewġ ċikluni kkawżaw erożjoni kbira fil-bajjiet, b'mod partikolari fil-ponta tat-Tramuntana tal-gżira.[32] It-temperatura annwali medja tal-baħar tvarja minn 22 °C (72 °F) bejn Lulju u Settembru għal 27 °C (81 °F) bejn Jannar u Marzu.[33]
| Data klimatika għall-Gżira ta' Fraser Island (Il-Fanal ta' Sandy Cape), 1991-2020 | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Xahar | Jan | Fra | Mar | Apr | Mej | Ġun | Lul | Aww | Set | Ott | Nov | Diċ | Sena |
| Temp. għolja rekord f'°C (°F) | 34.2
(93.6) |
35.8
(96.4) |
34.7
(94.5) |
31.4
(88.5) |
28.7
(83.7) |
27.8
(82.0) |
26.5
(79.7) |
27.2
(81.0) |
29.3
(84.7) |
31.8
(89.2) |
33.2
(91.8) |
36.0
(96.8) |
36.0
(96.8) |
| Temp. għolja medja f'°C (°F) | 29.8
(85.6) |
29.8
(85.6) |
28.9
(84.0) |
27.1
(80.8) |
24.4
(75.9) |
22.4
(72.3) |
21.8
(71.2) |
22.8
(73.0) |
24.9
(76.8) |
26.3
(79.3) |
27.8
(82.0) |
29.1
(84.4) |
26.3
(79.3) |
| Temp. medja ta' kuljum f'°C (°F) | 26.2
(79.2) |
26.3
(79.3) |
25.4
(77.7) |
23.7
(74.7) |
21.1
(70.0) |
19.1
(66.4) |
18.2
(64.8) |
19.1
(66.4) |
21.2
(70.2) |
22.6
(72.7) |
24.2
(75.6) |
25.5
(77.9) |
22.7
(72.9) |
| Temp. baxxa medja f'°C (°F) | 22.7
(72.9) |
22.8
(73.0) |
22.0
(71.6) |
20.3
(68.5) |
17.9
(64.2) |
15.8
(60.4) |
14.7
(58.5) |
15.5
(59.9) |
17.5
(63.5) |
19.0
(66.2) |
20.6
(69.1) |
21.9
(71.4) |
19.2
(66.6) |
| Temp. baxxa rekord f'°C (°F) | 16.7
(62.1) |
16.1
(61.0) |
14.6
(58.3) |
13.3
(55.9) |
9.6
(49.3) |
6.7
(44.1) |
5.2
(41.4) |
5.6
(42.1) |
9.4
(48.9) |
11.2
(52.2) |
13.9
(57.0) |
16.0
(60.8) |
5.2
(41.4) |
| Preċipitazzjoni medja f'mm (pulzieri) | 150.3
(5.92) |
157.6
(6.20) |
141.8
(5.58) |
111.0
(4.37) |
127.9
(5.04) |
101.5
(4.00) |
70.1
(2.76) |
53.8
(2.12) |
42.4
(1.67) |
90.7
(3.57) |
62.2
(2.45) |
99.8
(3.93) |
1,209.1
(47.61) |
| Medja ta' jiem bix-xita (≥ 1.0 mm) | 9.9 | 10.0 | 11.4 | 11.2 | 11.0 | 9.8 | 8.2 | 6.1 | 4.7 | 5.5 | 5.5 | 7.4 | 100.7 |
| Sors: L-Uffiċċju tal-Meteoroloġija[34] | |||||||||||||
Huwa stmat li l-għadd ta' speċijiet ta' mammiferi fil-Gżira ta' Fraser ivarja bejn 25 u 50 speċi. Fost il-mammiferi hemm il-walibi tal-art bassasa, l-ekidna, żewġ tipi ta' possums, żewġ tipi ta' gliders, il-faskogali, il-bandicoots, il-potoroos, il-flying foxes u d-dingo. Il-walibi tal-art bassasa jfittex il-kenn mid-dingo fl-artijiet bassasa peress li fihom veġetazzjoni densa u d-dingo ma jirnexxilux jidħol hemmhekk. B'kollox hemm 19-il speċi ta' friefet il-lejl li jgħixu fuq il-gżira jew iżuruha minn żmien għal żmien.
Sal-2003, meta tneħħew mill-Aġenzija tal-Protezzjoni Ambjentali, kien hemm ftit brumbies (żwiemel) fil-gżira, li kienu dixxendenti ta' nisel Għarbi li nħelsu għal skopijiet ta' tnissil, u li ngħaqdu magħhom fl-1879 żwiemel oħra li nġabu fil-gżira mill-industrija tal-qtugħ tas-siġar.
Id-dingo fl-imgħoddi kien annimal komuni fil-Gżira ta' Fraser, iżda issa l-għadd tiegħu naqas u qed jonqos. Id-dingo li għad fadal fil-gżira x'aktarx li huma l-aħħar dingo "puri" fil-Lvant tal-Awstralja u sabiex jiġi evitat it-tnissil bejn speċijiet ta' razez differenti, il-klieb mhumiex permessi fuq il-gżira. Skont eżamijiet tad-DNA tal-2004, id-dingo tal-gżira huma "puri". Madankollu, kejl tal-kranji li saru fis-snin 90 tas-seklu 20 identifika tnissil bejn razez differenti, bejn id-dingo u l-klieb domestiċi fost il-popolazzjoni tad-dingo lokali.
Sal-1995, ma kien hemm l-ebda rekord uffiċjali ta' xi dingo li attakka l-bniedem fil-Gżira ta' Fraser. F'April 2001, tifel jismu Clinton Gage warrab minn taħt għajnejn il-familja tiegħu u ġie attakkat u nqatel minn diversi dingo. Iktar minn 120 dingo nqatlu mir-rangers minħabba l-inċident, għalkemm in-nies tal-post jemmnu li l-għadd kien ferm ikbar. Wara l-attakk tal-2001, erba' rangers iddedikati ġew allokati rwoli ta' ġestjoni tad-dingo u r-rondi tar-rangers żdiedu. Jingħataw multi jekk wieħed jitma d-dingo jew iħalli warajh xi ikel jew skart li jaf jattirahom.
Minn Jannar 2008, l-għadd ta' dingo fil-Gżira ta' Fraser huwa stmat li laħaq il-120 sal-150 eżemplar, u ma tantx għadu komuni ħafna li wieħed jarahom meta jżur il-gżira. Riċerkatur tal-Università ta' Queensland, Nick Baker, isostni li d-dingo tal-gżira adottaw imġiba mhux tas-soltu. Minflok jikkaċċjaw fi gruppi żgħar, id-dingo tal-gżira żviluppaw tolleranza għal xulxin u jaħdmu flimkien bħala grupp kbir uniku. Fl-2008 tpoġġew xatbiet tal-metall u ċnut għoljin sa 1.8 metru madwar disa' insedjamenti tal-gżira, biex id-dingo ma jersqux l-insedjamenti.
F'Marzu 2010, kien hemm tliet rapporti separati ta' dingo li gidmu lit-turisti. It-turisti ġew ikkritikati li injoraw il-pariri tar-rangers tal-park u ppruvaw jinbxu lid-dingo biex jeħdulhom ritratt.
Mill-2015, l-għadd ta' dingo fil-Gżira ta' Fraser huwa stmat li huwa madwar 180 u 220 eżemplar.
B'kollox ġew irreġistrati 74 speċi differenti ta' rettili fil-Gżira ta' Fraser. Ġew identifikati 18-il speċi ta' sriep u terz minnhom jitqiesu bħala perikolużi, inkluż is-serp kannella tal-Lvant li huwa estremament velenuż. Il-goanni, is-sriep, il-gremxul, ix-xaħmet l-art u ż-żrinġijiet huma kollha preżenti fil-gżira. Xi speċijiet ta' żrinġijiet evolvew biex ikampaw fl-ilmijiet aċidiċi tal-lagi u tal-artijiet bassasa tal-gżira, u fil-fatt jissejħu żrinġijiet "aċidiċi". Il-gżira tospita wkoll ix-xaħmet l-art tar-ramel tal-Gżira ta' Fraser li ġie skopert reċentement. Fil-lagi u fil-qaliet tal-gżira jgħixu fkieren tal-ilma ħelu bħall-fekruna tax-xmajjar ta' Kreffts.
Il-kukkudrill tal-baħar huma rettili esklużivament tropikali u normalment jinstabu fit-Tramuntana nett ta' Queensland (diversi mijiet ta' kilometri fil-Majjistral tal-Gżira ta' Fraser), madankollu, qajla matul l-istaġun iktar sħun (minn Diċembru sa Marzu, meta t-temperatura tal-ilma tilħaq temperaturi tropikali konsistenti), il-kukkudrilli ġieli jitfaċċaw f'inħawi qrib il-gżira. Matul is-sajf tal-2008-2009, diversi kukkudrilli (wieħed minnhom itwal minn erba' metri) kienu preżenti fl-oċean tal-madwar. Huwa maħsub li dawn ir-rettili huma viżitaturi staġonali, għaliex dejjem jisparixxu matul ix-xhur iktar kesħin (x'aktarx jerġgħu lura fit-Tramuntana tropikali ta' Queensland. Din ix-xorta ta' attività milli jidher ġiet irrapportata iżda ma ġietx ivverifikata deċennji ilu (għadd ta' kukkudrilli storikament ġew osservati qajla ħafna madwar Brisbane, il-Gold Coast u s-Sunshine Coast matul l-istaġun iktar sħun, iżda f'dawn l-aħħar snin ġew osservati iktar spiss. Il-kukkudrilli ma jitnisslux fil-gżira u lanqas hemm popolazzjonijiet permanenti tagħhom fil-gżira.
Il-Gżira ta' Fraser tifforma parti miż-Żona Importanti tal-Għasafar ta' Cooloola u l-Kosta ta' Fraser. B'kollox hemm iktar minn 350 speċi differenti ta' għasafar fil-gżira. L-għasafar tal-priża jinkludu l-ajkli tal-baħar, il-bies, l-arpi u l-astuni. Għasafar komuni oħra jinkludu l-pellikani, iċ-ċirlewwa, il-qerd in-naħal, il-gawwi, l-għasafar ta' San Martin, il-kookaburra, il-kokki, il-ħamiem, l-Acanthiza pusilla, il-papri, il-brolgas u l-cockatoos. Il-gżira jżuruha 20 speċi ta' għasafar migratorji li jpassu saħansitra mis-Siberja. Il-gżira tipprovdi l-ħabitat lil 22 speċi differenti ta' gawwi u ta' ċirlewwa, erba' speċijiet ta' falkuni u sitt speċijiet ta' għasafar ta' San Martin. Għasfur rari tal-gżira huwa l-pappagall tal-art tal-Lvant, li diġà huwa estint f'xi inħawi tal-Awstralja.
Iċ-ċetaċji, bħall-balieni tal-ġwienaħ kbar u xi speċijiet ta' dniefel, spiss iżuru l-inħawi tal-gżira. Id-dugongi u l-fkieren tal-baħar jinstabu wkoll fl-ibħra tal-madwar. Jinstabu wkoll diversi tipi ta' klieb il-baħar, li xi kultant joqorbu lejn is-sajjieda fid-dgħajjes tagħhom. Fuq in-naħa tal-Punent tal-gżira, qrib l-estwarji bil-mangrovji, jinstabu wkoll il-granċijiet tat-tajn. Fil-lagi tal-gżira jgħixu 24 speċi ta' ħut tal-ilma ħelu.
Fil-Gżira ta' Fraser ġew irreġistrati 300 speċi ta' nemel. Is-sallura tal-pinna twila u d-dud ġgantesk tal-art jgħixu wkoll fil-gżira.
Hemm diversità ta' flora fil-Gżira ta' Fraser. Jikbru iktar minn 865 speċi ta' pjanti fil-gżira. Huwa l-uniku post fid-dinja fejn jikbru siġar twal tal-foresta tropikali fir-ramel. Il-gżira fiha l-ikbar ammont ta' fdalijiet ta' veġetazzjoni tat-tip wallum fi Queensland. F'Pile Valley jinstabu satinays li għandhom sa 1,000 sena. Minkejja li ġieli jinqatgħu, is-siġar taż-żnuber kauri jiddominaw f'xi inħawi. Is-siġar tal-gomma, is-siġar tal-palm piccabeen, il-quandong blu, il-pandanus, eċċ. kollha jikbru fil-gżira. Tul il-kosta, id-duni ta' quddiem huma ddominati minn speċijiet tolleranti għall-melħ. L-iSpinifex sericeus hija speċi bażika importanti li tikber mal-art. Il-materja dekomposta mill-ħaxix tad-duni tiddekomponi fir-ramel u tipprovdi nutrijenti vitali għal speċijiet oħra ta' pjanti u ta' siġar, bħas-siġar tal-ballut tal-bajja. L-Angiopteris evecta hija speċi rari ta' felċi bl-ikbar friegħi fid-dinja u tikber fil-gżira. Il-kosta tal-Lbiċ hija dominata bil-mangrovji. Il-Persoonia prostrata kienet arbuxell indiġenu tal-gżira li issa huwa estint.
Mil-Lvant għall-Punent tal-Gżira ta' Fraser, wieħed jinnota li l-età tad-duni tiżdied. Dan iwassal għall-maturazzjoni progressiva tal-veġetazzjoni fl-istess direzzjoni, għajr xi inħawi tul il-kosta tal-Punent fejn l-iskular tal-ħamrija wassal għat-tnaqqis tas-saff tan-nutrijenti tal-ħamrija iktar fil-fond mill-ilħuq tal-għeruq tal-pjanti. Kull lag fil-gżira huwa mdawwar minn żoni konċentriċi ta' veġetazzjoni. Tipikament, dawn iż-żoni jvarjaw mill-arbuxelli fil-baxx, taħlita ta' speċijiet pijunieri tul il-bajjiet, u l-boskijiet tas-siġar tal-ewkaliptu.
Il-Gżira ta' Fraser hija parti miż-żona tal-gvern lokali tar-Reġjun tal-Kosta ta' Fraser, li nħolqot f'Marzu 2008 bis-saħħa tar-rapport tal-Kummissjoni tar-Riformi tal-Gvern Lokali maħruġ f'Lulju 2007. Qabel l-organizzazzjoni mill-ġdid tal-gvern lokali, il-gżira nqasmet indaqs bejn il-Belt tal-Bajja ta' Hervey (il-parti tat-Tramuntana) u l-Belt ta' Maryborough (il-parti tan-Nofsinhar).
Fl-1971, in-nofs tat-Tramuntana tal-Gżira ta' Fraser ġiet iddikjarata bħala park nazzjonali. Issa kważi l-gżira kollha hija inkluża fil-Park Nazzjonali tal-Great Sandy Strait, li hija amministrata mill-Aġenzija tal-Protezzjoni Ambjentali ta' Queensland. Din ġiet estiża fl-1992 meta ngħata l-istatus ta' Wirt ta' Sit Dinji tal-UNESCO.[2] Għajr għal xi ftit żoni urbani żgħar, il-gżira hija protetta permezz tad-dikjarazzjoni tax-Xmajjar Selvaġġi.
Il-klieb domestiċi huma pprojbiti fil-Gżira ta' Fraser u jistgħu jingħataw il-multi għal nuqqas ta' konformità. Il-projbizzjoni, li ġiet applikat għall-ewwel darba fl-1981, tiġi imposta biex il-popolazzjoni tad-dingo tal-gżira ma tkunx esposta għall-mard.
Fl-2010, il-ġestjoni tal-park, partikolarment it-trattament tad-dingo mid-Dipartiment tal-Ġestjoni tal-Ambjent u tar-Riżorsi, ġiet ikkritikata minn Glen Elmes fil-Parlament ta' Queensland. Xi kultant iż-żoni tal-kampeġġ ġieli jingħalqu biex jitnaqqas il-kuntatt tal-bniedem mal-popolazzjonijiet tad-dingo.
Il-Gżira ta' Fraser ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1992.[2]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (vii) "Post fejn iseħħu fenomeni naturali tal-għaġeb jew fejn hemm żoni ta' ġmiel naturali u ta' importanza estetika eċċezzjonali"; il-kriterju (viii) Eżempju straordinarju li jirrappreżenta stadji importanti tal-istorja tad-dinja, inkluż it-trapass tal-ħajja, il-proċessi ġeoloġiċi kontinwi sinifikanti fl-iżvilupp tat-tipi differenti ta' art, jew il-karatteristiċi ġeomorfiċi jew fiżjografiċi sinifikanti"; u l-kriterju (ix) "Eżempju straordinarju li jirrappreżenta proċessi ekoloġiċi u bijoloġiċi kontinwi sinifikanti fl-evoluzzjoni u fl-iżvilupp ta' ekosistemi u ta' komunitajiet ta' pjanti u ta' annimali terrestri, tal-ilma ħelu, kostali u tal-baħar".[2]
Il-Gżira ta' Fraser għandha għadd ta' żoni protetti bħala wirt naturali, fosthom:
Il-gżira tniżżlet fil-Lista tal-Wirt Nazzjonali tal-Awstralja fil-21 ta' Mejju 2007.
Il-Gżira ta' Fraser hija waħda mill-iżjed gżejjer popolari mat-turisti, li jistgħu jaslu fuq il-gżira bil-lanċa mill-Bajja ta' Hervey jew mill-Bajja tal-Qawsalla, vjaġġ li jdum madwar 50 minuta. L-istimi tal-għadd ta' viżitaturi kull sena jvarja bejn 350,000 u 500,000 ruħ. Il-possibbiltà li wieħed jara dingo (speċi ta' kelb selvaġġ) fl-ambjent naturali tiegħu hija waħda mir-raġunijiet prinċipali li t-turisti jżuru l-gżira. L-użu ta' mogħdijiet bl-injam għall-mixi u ta' mogħdijiet immarkati għall-mixi huwa mħeġġeġ biex titnaqqas kemm jista' jkun l-erożjoni.
Il-problema li t-turisti spiss jagħmlu l-bżonnijiet tagħhom fejn ġie ġie, ħolqot problemi ambjentali għal-lagi u għad-duni kostali tal-Gżira ta' Fraser. L-ewwel duni qrib il-bajja sikwit jintużaw għal dan l-għan minn dawk li jikkampjaw fil-bajja. Huwa stmat li kull sena 90,000 ruħ jikkampjaw fil-bajjiet tal-Gżira ta' Fraser. Bosta mil-lagi taflin ma għandhom l-ebda żbokk jew influss u għaldaqstant il-problema tiżdied. Il-kwalità tal-ilma f'uħud mil-lagi qed tiġi affettwata mill-iskular tal-ilma tax-xita mid-duni li jintużaw bħala toroq, u mill-użu ta' sunscreen kontra r-raġġi ultravjola tax-xemx mill-għawwiema.
F'April 2009, vettura nqalbet fil-bajja wara li ntlaqtet minn mewġa. Żewġ vjaġġaturi mietu fl-aċċident. Wara dan l-aċċident, il-limiti tal-veloċità fil-bajja tnaqqsu minn 100 km/h għal 80 km/h, u minn 40 km/h għal 30 km/h iktar 'il ġewwa. Kull min jikri vettura fuq il-gżira minn organizzazzjoni akkreditata mill-Assoċjazzjoni tal-Operaturi tal-Vetturi 4WD tal-Kosta ta' Fraser trid tattendi laqgħa ta' tagħrif ta' siegħa dwar is-sikurezza tal-vettura.
L-"Istazzjon Ċentrali", li qabel kien iċ-ċentru tal-industrija tal-forestrija meta l-qtugħ tas-siġar kien permess fil-Gżira ta' Fraser, issa sar destinazzjoni turistika popolari. Uħud mill-felċi l-iktar rari jikbru fil-foresta tropikali fil-qrib.
Wieħed jista' jasal fuq il-gżira bil-lanċa minn River Heads (fin-Nofsinhar tal-Bajja ta' Hervey) sal-Bajja tal-Għasfur ta' San Martin (bl-Ingliż: Kingfisher Bay) u l-Qala ta' Wanggoolba fit-Tramuntana tal-Bajja tal-Qawsalla, jew permezz ta' titjira ċarter mill-Ajruport ta' Sunshine Coast.
Vettura li tingrana fuq erba' roti (4WD) hija meħtieġa għall-iżbark (għajr fil-Bajja tal-Għasfur ta' San Martin), u għall-ivvjaġġar fil-gżira (għajr fil-Kingfisher Bay Resort). Huwa meħtieġ permess għall-vetturi u dan jista' jinkiseb online mid-DERM u minn diversi ħwienet fil-Bajja tal-Qawsalla. Diversi azjendi jipprovdu vetturi 4WD għall-kiri. Il-karozzi tal-linja għat-turisti jivvjaġġaw madwar il-gżira kuljum f'ħinijiet prestabbiliti u jitilqu mill-Bajja ta' Hervey, mill-Bajja tal-Qawsall u minn Noosa.
Waħda mill-ispeċijiet ta' ħut l-iktar komuni li jistadu għaliha s-sajjieda rikreattivi fil-Gżira ta' Fraser u tul il-kosta ta' Queensland hija s-serra tas-snien (Pomatomus saltatrix). Speċijiet oħra ta' ħut mistada tul il-kosta tal-Lvant jinkludu l-Epinephelus itajara, Gnatanodon speciosus u l-Acanthopagrus australis, filwaqt li l-merlangu u l-Hippoglossoides elassodon jippreferu l-ilmijiet iktar kalmi tal-Punent. Bħala lixka jintużaw dud tar-ramel, sangisug u dud ieħor. Is-sajd huwa pprojbit fil-qaliet u fil-lagi bl-ilma ħelu tal-gżira. Kull sena jkun hemm għeluq tal-istaġun tas-sajd bejn l-1 ta' Awwissu u d-29 ta' Settembru fl-ilmijiet tul il-kosta tal-Lvant u fl-ilmijiet sa 400 metru 'l barra mill-kosta fil-kosta tal-Lvant, kif ukoll bejn 400 metru fit-Tramuntana ta' Waddy Point u 400 metru fin-Nofsinhar ta' Ras l-Indjan. L-għeluq tal-istaġun tas-sajd jipprojbixxi l-qbid tal-ħut bil-pinna biss u s-sajjieda rikreattivi jitħallew jaqbdu d-dud għal-lixka f'dan iż-żmien.
Hemm bosta siti tal-kampeġġ fil-Gżira ta' Fraser b'diversi faċilitajiet u livelli ta' aċċessibbiltà. Is-siti ewlenin huma: il-kampeġġ ta' Dundubara, il-kampeġġ ta' Cathedrals on Fraser, il-kampeġġ ta' Waddy Point, il-kampeġġ tal-Istazzjon Ċentrali, il-kampeġġ tal-Bajja ta' Waddy, il-kampeġġ tal-gruppi ta' Cornwells Break, iż-żona tal-kampeġġ ta' One Tree Rocks, iżda hemm diversi oħra. Biex wieħed jikkampja jeħtieġ permess u anke għall-aċċess bil-vetturi.
Hemm diversi possibbiltajiet biex wieħed imur jimxi fil-gżira matul diversi jiem u jissoġġorna hemmhekk. L-iżjed mixja notevoli hija l-Mixja l-Kbira tal-Gżira ta' Fraser li hija twila 90 kilometru. Mixja iqsar pereżempju hi dik li tibda fil-Bajja tal-Għasfur ta' San Martin (fejn tasal il-lanċa) u tibqa' sejra sal-Lag ta' McKenzie, soġġorn ta' lejl hemmhekk, u lura.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
