pajjiż fl-emisferu tan-Nofsinhar From Wikipedia, the free encyclopedia
In-Awstralja hi nazzjon fl-Oċeanja, li tikkonsisti 10 stati u t-territorji, magħmul l-kontinent Awstraljan, gżira Tasmanja u ħafna gżejjer żgħar oħra. Oriġinarjament il-kolonji penali twaqqfu fis-seklu 18. Fl-1 ta' Jannar 1901, il-kolonji Awstraljani ngħaqdu f’federazzjoni, wara għaxar snin twal ta' konsultazzjoni u votazzjoni.
Commonwealth tal-Awstralja |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| Innu nazzjonali: "Advance Australia Fair" |
||||||
.svg) |
||||||
| Belt kapitali | Canberra | |||||
| L-ikbar belt | Sydney | |||||
| Lingwi uffiċjali | Ingliż | |||||
| Gruppi etniċi | Awstraljan,Awstraljana,Awstraljani | |||||
| Gvern | Federali Parlamentari Monarkija Kostituzzjonali | |||||
| - | Monarkija | Reġina Eliżabetta II | ||||
| - | Gvernatur Ġenerali | David Hurley | ||||
| - | Prim Ministru | Scott Morrison | ||||
| Indipendenza (mir-Renju Unit) | ||||||
| - | Kostituzzjoni | 1 ta Jannar, 1901 | ||||
| - | Istatut tal-Westminster | 11 ta Diċembru, 1931 | ||||
| - | Istatut tal-Att Adozzjoni Westminster | 9 t'Ottubru, 1942 (b'effett mit-3 ta Settembru, 1939) | ||||
| - | Awstralja Att | 3 ta Marzu, 1986 | ||||
| Erja | ||||||
| - | Total | 7,617,930 km2 (6) 2,941,299 km2 mil kwadru |
||||
| Popolazzjoni | ||||||
| - | stima tal-popolazzjoni | 22,809,640 (52) | ||||
| - | ċensiment tal-2011 | 21,507,717 | ||||
| - | Densità | 2.8/km2 (233) 7.3/mili kwadri |
||||
| PGD (PSX) | stima tal-2011 | |||||
| - | Total | $915.098 biljun (18) | ||||
| - | Per capita | $40,847 (13) | ||||
| PGD (nominali) | stima tal-2011 | |||||
| - | Total | $1.487 triljun (12) | ||||
| - | Per capita | $66,371 (5) | ||||
| IŻU (2011) | ▲0.929 (għoli ħafna) (2) | |||||
| Valuta | Dollaru Awstraljan (AUD) |
|||||
| Żona tal-ħin | Varji (UTC+8 għal +10.5) | |||||
| Kodiċi telefoniku | +61 | |||||
| TLD tal-internet | .au | |||||
,_administrative_divisions_-_de_-_colored_(zoom).svg)
Il-punt bl-ogħla temperatura fl-Oċeanja jinsab f'Onslow, li fl-2022 irreġistra temperatura ta' 50.7 gradi Celsius u huwa r-raba' post bl-ogħla temperatura rreġistrata fid-dinja. L-aktar belt fin-Nofsinhar b'aktar minn miljun abitant (l-eqreb tal-pol tan-nofsinhar) hija Melbourne, li għandha 4,200,000 abitant u tinsab fis-37 parallel tan-nofsinhar. L-Awstralja hija l-ewwel l-akbar pajjiż fid-dinja mingħajr fruntieri fuq l-art u hija twila 14,000 kilometru. (dan qed jgħodd il-gżira ewlenija, mhux it-Tasmania). Il-ħames l-inqas post fl-Oċeanja jinsab fil-Lag Eyre (Eyre Lake), li jilħaq 16-il metru taħt il-livell tal-baħar u huwa l-akbar lag fl-Awstralja.
Awstralja huwa pajjiż li jinkludi l-kontinent Awstraljan, il-gżira ta' Tasmania u bosta gżejjer iżgħar. Huwa l-akbar pajjiż bl-erja fl-Oċeanja u s-sitt l-akbar pajjiż fid-dinja. L-Awstralja hija l-eqdem, l-aktar ċatt, u l-iktar kontinent abitat niexef, bl-inqas ħamrija fertili. Huwa pajjiż megadiversi, u d-daqs tiegħu jagħtih varjetà wiesgħa ta' pajsaġġi u klimi li jinkludu deżerti u ġungla tropikali.
L-antenati tal-Aboriġinali Awstraljani bdew jaslu mix-Xlokk tal-Asja bejn 50,000 u 65,000 sena ilu, matul l-aħħar perjodu glaċjali. Huma stabbilixxew fil-kontinent u ffurmaw madwar 250 grupp lingwistiku distint fi żmien il-kolonizzazzjoni Ewropea, u żammew wħud mill-eqdem tradizzjonijiet artistiċi u reliġjużi magħrufa fid-dinja. L-istorja miktuba ta 'l-Awstralja bdiet bl-esplorazzjoni Olandiża ta' ħafna mill-kosta fis-seklu 17. Il-kolonizzazzjoni Brittanika bdiet fl-1788 bit-twaqqif tal-kolonja penali ta’ New South Wales. Sa nofs is-seklu 19, il-biċċa l-kbira tal-kontinent kien ġie esplorat minn settlers Ewropej u ġew stabbiliti ħames kolonji Brittaniċi awto-governattivi, kull waħda kiseb gvern responsabbli fl-1890. Il-kolonji ġew federati fl-1901, u jiffurmaw il-Commonwealth tal-Awstralja. Dan kompla proċess ta 'żieda fl-awtonomija mir-Renju Unit, enfasizzat mill-Istatut ta' Westminster Adoption Act 1942, u li laħaq il-qofol tiegħu fl-Atti Awstraljani 1986.
L-Awstralja hija monarkija kostituzzjonali parlamentari federali li tinkludi sitt stati u għaxar territorji. Il-popolazzjoni tagħha ta' aktar minn 27 miljun hija urbanizzata ħafna u kkonċentrata fil-biċċa l-kbira fuq il-kosta tal-lvant. Canberra hija l-kapitali tan-nazzjon, filwaqt li l-ibliet l-aktar popolati tagħha huma Sydney u Melbourne, it-tnejn b'popolazzjonijiet ta' aktar minn 5 miljuni. L-Awstralja hija kulturalment diversa u għandha waħda mill-akbar popolazzjonijiet imwielda barra fid-dinja. Għandha ekonomija tas-suq żviluppata ħafna u waħda mill-ogħla dħul per capita fid-dinja. Ir-riżorsi naturali abbundanti tagħha u r-relazzjonijiet kummerċjali internazzjonali żviluppati tajjeb huma kruċjali għall-ekonomija tal-pajjiż. Tokkupa post prominenti f'termini ta' kwalità tal-ħajja, saħħa, edukazzjoni, libertà ekonomika, libertajiet ċivili u drittijiet politiċi.
L-Awstralja hija qawwa medja u għandha t-13-il l-ogħla nefqa militari fid-dinja. Hija membru ta' gruppi internazzjonali bħan-Nazzjonijiet Uniti; il-G20; l-OECD; l-Organizzazzjoni Dinjija tal-Kummerċ; il-Kooperazzjoni Ekonomika Asja-Paċifiku; il-Forum tal-Gżejjer tal-Paċifiku; il-Komunità tal-Paċifiku; il-Commonwealth tan-Nazzjonijiet; u l-organizzazzjonijiet tad-difiża u s-sigurtà ANZUS, AUKUS u Five Eyes. Huwa wkoll alleat importanti mhux tan-NATO tal-Stati Uniti.
L-isem Awstralja (pronunzjat /əˈstr eɪl iə/ bl-Ingliż Awstraljan) huwa derivat mil-Latin Terra Australis ("art tan-Nofsinhar"), isem użat għal kontinent ipotetiku fl-Emisferu tan-Nofsinhar minn żminijiet antiki. Diversi kartografi tas-seklu 16 użaw il-kelma Awstralja fuq il-mapep, iżda mhux biex jidentifikaw l-Awstralja moderna. Meta l-Ewropej bdew iżuru u jimmappaw l-Awstralja fis-seklu 17, l-isem Terra Australis ġie applikat għat-territorji l-ġodda.
Sal-bidu tas-seklu 19, l-Awstralja kienet magħrufa aħjar bħala New Netherland, isem applikat għall-ewwel darba mill-esploratur Olandiż Abel Tasman fl-1644 (bħala Nieuw-Holland) u aktar tard anglicizzat. Terra Australis kienet għadha tintuża kultant, bħal f'testi xjentifiċi. L-isem Awstralja kien popolarizzat mill-esploratur Matthew Flinders, li qal li kien "aktar pjaċir għall-widna u assimilazzjoni mal-ismijiet tal-partijiet kbar l-oħra tad-Dinja." L-ewwel darba li l-Awstralja tidher li ntużat uffiċjalment kienet f'April 1817, meta l-Gvernatur Lachlan Macquarie irrikonoxxa li Lord Bathurst irċieva l-ittri ta' Flinders fl-Awstralja. F'Diċembru 1817, Macquarie irrakkomanda lill-Uffiċċju Kolonjali li jiġi adottat formalment. Fl-1824, l-Ammiraljat qabel li l-kontinent għandu jkun magħruf uffiċjalment b’dak l-isem. L-ewwel użu uffiċjali ppubblikat tal-isem il-ġdid ġie mal-pubblikazzjoni fl-1830 ta' The Australia Directory mill-Uffiċċju Idrografiku.
L-ismijiet kolokwali Awstraljani jinkludu "Oz", "Straya" u "Down Under". Epiteti oħra jinkludu "l-Art tan-Nofsinhar il-Kbira", "il-Pajjiż Fortunata", "il-Pajjiż Maħruq mix-Xemx" u "l-Art Kannella Wiesgħa". Dawn l-aħħar tnejn ġejjin mill-poeżija ta’ Dorothea Mackellar tal-1908 “My Country”.
L-Awstraljani indiġeni jinkludu żewġ gruppi kbar: il-popli Aboriġinali tal-kontinent Awstraljan (u l-gżejjer tal-madwar, inkluża t-Tasmania) u l-Gżejjer tal-Istrett ta' Torres, li huma poplu Melanesjan distint. Huwa stmat li l-okkupazzjoni umana tal-kontinent Awstraljan bdiet bejn 50,000 u 65,000 sena ilu, bil-migrazzjoni tan-nies permezz ta' pontijiet tal-art u qsim qasir tal-baħar minn dak li llum huwa l-Asja tax-Xlokk. Mhux magħruf b’ċertu kemm mewġiet ta' immigrazzjoni setgħu kkontribwew għal dawn l-antenati ta' l-Aboriġinali Awstraljani moderni. Il-kenn fuq il-blat ta' Madjedbebe f’Arnhem Land huwa possibbilment l-eqdem sit li juri preżenza umana fl-Awstralja. L-eqdem fdalijiet umani li nstabu huma l-fdalijiet tal-Lag Mungo, li jmorru għal madwar 41,000 sena ilu.
Il-kultura Aboriġinali Awstraljana hija waħda mill-eqdem kulturi kontinwi fid-Dinja. Fiż-żmien tal-ewwel kuntatt Ewropew, l-Aboriġinali Awstraljani kienu kaċċaturi kumplessi li jiġbru b'ekonomiji u soċjetajiet diversi, li jkopru mill-inqas 250 grupp lingwistiku differenti. L-istimi tal-popolazzjoni Aboriġinali qabel l-insedjament Brittaniku jvarjaw minn 300,000 għal miljun. L-Awstraljani aboriġinali għandhom kultura orali b'valuri spiritwali bbażati fuq ir-reverenza għall-art u t-twemmin fil-Ħolm. Ċerti gruppi involuti fl-agrikoltura tal-bsaten tan-nar, it-trobbija tal-ħut, u bnew xelters semi-permanenti. Il-punt sa fejn xi gruppi involuti fl-agrikoltura huwa kontroversjali.
Il-Gżejjer tal-Istrett ta' Torres stabbilixxew l-ewwel darba fil-gżejjer tagħhom madwar 4,000 sena ilu. Kulturalment u lingwistikament distinti mill-popli Aboriġinali tal-kontinent, kienu baħħara u kienu jieħdu l-għajxien tagħhom mill-ortikultura staġjonali u r-riżorsi tas-sikek u l-ibħra tagħhom. L-agrikoltura żviluppat ukoll fuq xi gżejjer u rħula dehret fis-seklu 14.
Sa nofs is-seklu 18, fit-Tramuntana tal-Awstralja, kuntatt, kummerċ u impenn transkulturali kienu ġew stabbiliti bejn gruppi Aboriġinali lokali u trepangers Makassan, li waslu mill-Indoneżja tal-lum.
.jpg)
L-Olandiżi huma l-ewwel Ewropej li rreġistraw dehriet u nżul fuq il-kontinent Awstraljan. L-ewwel vapur u l-ekwipaġġ li mmappaw il-kosta Awstraljana u ltaqgħu ma' nies Aboriġinali kien id-Duyfken, li kien kaptan min-navigatur Olandiż Willem Janszoon. Lemaħ il-kosta tal-Peniżola ta' Cape York kmieni fl-1606 u niżel fis-26 ta' Frar, 1606 fuq ix-Xmara Pennefather ħdejn il-belt moderna ta' Weipa f'Cape York. Iktar tard dik is-sena, l-esploratur Spanjol Luís Vaz de Torres salpa u salpa madwar il-gżejjer tal-Istrett ta' Torres. L-Olandiżi mmappaw il-kosti kollha tal-punent u tat-tramuntana u semmew il-kontinent tal-gżira "New Netherland" matul is-seklu 17, u għalkemm ma sar l-ebda tentattiv ta' soluzzjoni, serje ta' nawfraġji ħallew lill-irġiel mitluqin jew, bħal fil-każ ta' Batavia fl-1629. , abbandunat minn ammutinament u qtil, u b'hekk saru l-ewwel Ewropej li jgħixu b'mod permanenti fil-kontinent. Fl-1770, il-Kaptan James Cook baħħru tul il-kosta tal-lvant, li sejjaħ "New South Wales" u talab għall-Gran Brittanja.
Wara t-telfa tal-kolonji Amerikani tiegħu fl-1783, il-gvern Ingliż bagħat flotta ta' vapuri, l-Ewwel Flotta, taħt il-kmand tal-Kaptan Arthur Phillip, biex tistabbilixxi kolonja penali ġdida fi New South Wales. Twaqqaf kamp u ttella' l-bandiera tal-Unjoni f'Sydney Cove, Port Jackson, fis-26 ta' Jannar 1788 data li aktar tard saret il-jum nazzjonali tal-Awstralja.
Il-biċċa l-kbira tas-settlers tal-bidu kienu kundanni, deportati għal reati minuri, u assenjati bħala ħaddiema jew impjegati lil "settlers ħielsa" (immigranti volontarji). Ladarba emanċipati, il-kundannati kellhom it-tendenza li jintegraw fis-soċjetà kolonjali. Il-liġi marzjali ġiet iddikjarata biex trażżan ir-ribelljonijiet u tikkundanna rewwixti, u damet sentejn wara r-Ribelljoni tar-Rum tal-1808, l-uniku akkwist armat b'suċċess fl-Awstralja. Matul l-għoxrin sena li ġejjin, ir-riformi soċjali u ekonomiċi, flimkien mat-twaqqif ta’ Kunsill Leġiżlattiv u Qorti Suprema, raw lil New South Wales transizzjoni minn kolonja penali għal soċjetà ċivili.
Il-popolazzjoni indiġena naqset għal 150 sena wara l-issetiljar Ewropew, primarjament minħabba mard infettiv. L-awtoritajiet kolonjali Brittaniċi ma ffirmaw l-ebda trattat ma' gruppi Aboriġinali. Hekk kif l-insedjament espandiet, eluf ta' nies indiġeni mietu f'kunflitti fuq il-fruntieri filwaqt li oħrajn ġew imneħħija mill-artijiet tradizzjonali tagħhom.
Fl-1803, twaqqfet insedjament f'Land ta' Van Diemen (il-lum it-Tasmania), u fl-1813, Gregory Blaxland, William Lawson u William Wentworth qasmu l-Blue Mountains fil-punent ta' Sydney, u fetħu l-intern għall-insedjament Ewropew. It-talba Brittanika ġiet estiża għall-kontinent Awstraljan kollu fl-1827 meta l-Maġġur Edmund Lockyer stabbilixxa soluzzjoni f'King George Sound (il-lum Albany). Il-Kolonja tax-Xmara Swan (il-lum Perth) ġiet stabbilita fl-1829, u evolviet fl-akbar kolonja Awstraljana skont iż-żona, l-Awstralja tal-Punent. Skont it-tkabbir tal-popolazzjoni, inħolqu kolonji separati ta’ New South Wales: Tasmania fl-1825, South Australia fl-1836, New Zealand fl-1841, Victoria fl-1851 u Queensland fl-1859. South Australia twaqqfet bħala kolonja ħielsa: qatt ma aċċetta deportat kundannati. L-oppożizzjoni dejjem tikber għas-sistema tal-kundanna laħqet il-qofol tagħha fl-abolizzjoni tagħha fil-kolonji tal-Lvant fl-1850s.
Is-sitt kolonji individwalment kisbu gvern responsabbli bejn l-1855 u l-1890, u b'hekk saru demokraziji elettivi li mmaniġġjaw ħafna mill-affarijiet tagħhom stess filwaqt li baqgħu parti mill-Imperu Brittaniku. L-Uffiċċju Kolonjali f'Londra żamm il-kontroll ta' xi affarijiet, partikolarment affarijiet barranin.
F'nofs is-seklu 19, esploraturi bħal Burke u Wills immappjaw l-outback Awstraljan. Serje ta' ġumijiet tad-deheb li bdew fil-bidu tas-snin 1850 wasslet għal influss ta' immigranti ġodda miċ-Ċina, l-Amerika ta’ Fuq, u l-Ewropa kontinentali, kif ukoll tifqigħat ta' serq mill-awtostradi u taqlib ċivili; din tal-aħħar laħqet il-quċċata fl-1854 meta l-minaturi Ballarat nedew ir-Ribelljoni tal-Eureka kontra l-miżati tal-liċenzja tad-deheb. Is-snin 60 raw żieda fil-kaċċa għall-għasafar, fejn in-nies tal-Gżejjer tal-Paċifiku ġew sfurzati jaħdmu b'indentured, l-aktar fi Queensland.
Mill-1886, il-gvernijiet kolonjali Awstraljani bdew jintroduċu politiki li rriżultaw fit-tneħħija ta' ħafna tfal Aboriġinali mill-familji u l-komunitajiet tagħhom. It-Tieni Gwerra Boer (1899-1902) immarkat l-akbar skjerament barra l-pajjiż tal-forzi kolonjali tal-Awstralja.
Fl-1 ta' Jannar, 1901, il-federazzjoni tal-kolonji nkisbet wara għaxar snin ta' ppjanar, konvenzjonijiet kostituzzjonali u referenda, li rriżultaw fit-twaqqif tal-Commonwealth tal-Awstralja bħala nazzjon taħt il-Kostituzzjoni l-ġdida Awstraljana.
Wara l-Konferenza Imperjali tal-1907, l-Awstralja u bosta kolonji Brittaniċi li jirregolaw lilhom infushom ingħataw l-istatus ta 'dominji awtonomi fi ħdan l-Imperu Brittaniku. L-Awstralja kienet membru fundatur tal-Lega tan-Nazzjonijiet fl-1920, u sussegwentement tan-Nazzjonijiet Uniti fl-1945. L-Istatut ta' Westminster tal-1931 temm formalment il-kapaċità tar-Renju Unit li jgħaddi liġijiet b'effett fil-livell tal-Commonwealth fl-Awstralja mingħajr il-kunsens tal-pajjiż. L-Awstralja adottatha fl-1942, iżda kienet retroattiva għall-1939 biex tikkonferma l-validità tal-leġiżlazzjoni mgħoddija mill-Parlament Awstraljan matul it-Tieni Gwerra Dinjija.
It-Territorju Kapitali Awstraljan ġie ffurmat fl-1911 bħala l-post tal-kapitali federali futura ta 'Canberra. Waqt li kienet qed tinbena, Melbourne serviet bħala l-kapitali temporanja mill-1901 sal-1927. It-Territorju tat-Tramuntana ġie trasferit mill-kontroll tal-gvern tal-Awstralja tan-Nofsinhar għall-parlament federali fl-1911. L-Awstralja saret il-ħakkiem kolonjali tat-Territorju tal-Papua (li inizjalment kien anness minn Queensland fl-1883) fl-1902 u t-Territorju tal-Ginea Ġdida (li qabel kienet il-Ginea Ġdida Ġermaniża) fl-1920. It-tnejn ġew unifikati bħala t-Territorju tal-Papwa u l-Ginea Ġdida fl-1949 u kisbu l-indipendenza mill-Awstralja fl-1975.
Fl-1914, l-Awstralja ngħaqdet mal-Alleati fil-ġlieda kontra l-Ewwel Gwerra Dinjija u ħadet sehem f'ħafna mill-battalji ewlenin miġġielda fuq il-Front tal-Punent. Mill-madwar 416,000 li servew, madwar 60,000 inqatlu u 152,000 oħra midruba. Ħafna Awstraljani jqisu t-telfa tal-Korp tal-Armata Awstraljan u New Zealand (ANZAC) f'Gallipoli fl-1915 bħala l-“magħmudija tan-nar” li ssawwar l-identità tan-nazzjon il-ġdid. Il-bidu tal-kampanja jiġi mfakkar kull sena f'Jum Anzac, data li tirrivali Jum l-Awstralja bħala l-aktar data importanti tan-nazzjon.
Mill-1939 sal-1945, l-Awstralja ngħaqdet mal-Alleati fil-ġlieda kontra t-Tieni Gwerra Dinjija. Il-forzi armati tal-Awstralja ġġieldu fit-teatri tal-Paċifiku, tal-Ewropa u tal-Mediterran u tal-Lvant Nofsani. Ix-xokk tat-telfa tal-Gran Brittanja f’Singapor fl-1942, segwit ftit wara mill-bumbardament ta' Darwin u attakki Ġappuniżi oħra fuq art Awstraljana, wassal għal twemmin mifrux fl-Awstralja li invażjoni Ġappuniża kienet imminenti, u bidla mir-Renju Unit għall-Ingilterra. Istati bħala l-alleat ewlieni u s-sieħeb tas-sigurtà tal-Awstralja. Mill-1951, l-Awstralja kienet alleata tal-Istati Uniti taħt it-trattat ANZUS.
Fl-għexieren ta' snin wara t-Tieni Gwerra Dinjija, l-Awstralja gawdiet minn żidiet sinifikanti fl-istandards tal-għajxien, id-divertiment u l-iżvilupp suburbani. Bl-użu tal-motto "jippopola jew jitħassru", in-nazzjon ħeġġeġ mewġa kbira ta' immigrazzjoni minn madwar l-Ewropa, dawn l-immigranti jissejħu "Awstraljani ġodda".
Membru tal-Blokk tal-Punent matul il-Gwerra Bierda, l-Awstralja pparteċipat fil-Gwerra Koreana u l-Emerġenza Malajana matul is-snin 50 u l-Gwerra tal-Vjetnam mill-1962 sal-1972. Matul dan iż-żmien, it-tensjonijiet dwar l-influwenza komunista fis-soċjetà wasslu għal tentattivi bla suċċess mill-Menzies. Gvern biex jipprojbixxi l-Partit Komunista tal-Awstralja, u għal qasma qarsa fil-Partit Laburista fl-1955.
Bħala riżultat ta' referendum tal-1967, il-gvern federali kiseb is-setgħa li jilleġiżla dwar l-Awstraljani indiġeni, u ġew inklużi bis-sħiħ fiċ-ċensiment. L-interessi tal-art prekolonjali (magħrufa bħala titolu indiġenu fl-Awstralja) ġew rikonoxxuti għall-ewwel darba fil-liġi meta l-High Court of Australia ddeċidiet f’Mabo v Queensland (Nru 2) li l-Awstralja la kienet terra nullius ("art li ma tappartjeni lil ħadd") u lanqas ". deżert u art mhux ikkultivata” fi żmien il-kolonizzazzjoni Ewropea.
Wara l-abolizzjoni tal-aħħar vestiges tal-politika tal-White Australia fl-1973, id-demografija u l-kultura tal-Awstralja ġew trasformati bħala riżultat ta 'mewġa kbira u kontinwa ta' immigrazzjoni mhux Ewropea, prinċipalment mill-Asja. L-aħħar tas-seklu 20 ra wkoll fokus dejjem jikber fuq ir-rabtiet tal-politika barranija ma' nazzjonijiet oħra tar-Rimm tal-Paċifiku. L-Atti tal-Awstralja qatgħu r-rabtiet kostituzzjonali li kien fadal bejn l-Awstralja u r-Renju Unit, filwaqt li żammew lill-monarka fil-kapaċità indipendenti tagħha bħala Reġina tal-Awstralja. F'referendum kostituzzjonali tal-1999, 55% tal-votanti rrifjutaw li jneħħu l-monarkija u li ssir repubblika.
Wara l-attakki tal-11-9 fuq l-Istati Uniti, l-Awstralja ngħaqdet mal-Istati Uniti fil-ġlieda kontra l-Gwerra tal-Afganistan mill-2001 sal-2021 u l-Gwerra tal-Iraq mill-2003 sal-2009. Ir-relazzjonijiet kummerċjali tal-pajjiż saru wkoll dejjem aktar orjentati lejn l-Asja tal-Lvant fis-seklu 21, u ċ-Ċina saret l-akbar sieħeb kummerċjali tal-pajjiż b'marġni wiesa '.
Fl-2020, matul il-pandemija tal-COVID-19, bosta mill-akbar bliet tal-Awstralja ingħalqu għal perjodi estiżi u l-moviment ħieles bejn il-fruntieri nazzjonali u tal-istat kien ristrett f'tentattiv biex inaqqsu t-tixrid tal-virus SARS-CoV -2.
Mdawra mill-Oċeani Indjan u Paċifiku, l-Awstralja hija separata mill-Asja mill-Ibħra Arafura u Timor, bil-Baħar tal-Qroll 'il barra mill-kosta ta' Queensland u l-Baħar Tasman bejn l-Awstralja u New Zealand. L-iżgħar kontinent fid-dinja u s-sitt l-akbar pajjiż skont l-erja totali, l-Awstralja, minħabba d-daqs u l-iżolament tagħha, ħafna drabi tissejjaħ il-“kontinent tal-gżira” u kultant titqies bħala l-akbar gżira fid-dinja. L-Awstralja għandha 34,218 km (21,262 mi) ta' kosta (esklużi l-gżejjer kostali kollha), u titlob żona ekonomika esklussiva estensiva ta' 8,148,250 kilometru kwadru (3,146,060 sq mi). Din iż-żona ekonomika esklussiva ma tinkludix it-Territorju Antartiku Awstraljan.
L-Awstralja Kontinentali tinsab bejn latitudnijiet 9° u 44° Nofsinhar u lonġitudnijiet 112° u 154° Lvant. Id-daqs tal-Awstralja jagħtiha varjetà wiesgħa ta' pajsaġġi, b’foresti tropikali fil-grigal, firxiet muntanjużi fix-Xlokk, lbiċ u lvant, u deżert fiċ-ċentru. Id-deżert jew art semi-arida magħrufa komunement bħala l-intern tikkostitwixxi bil-bosta l-akbar porzjon ta' art. L-Awstralja hija l-iktar kontinent abitat niexef; Il-preċipitazzjoni annwali medja tagħha fuq iż-żona kontinentali hija inqas minn 500 mm. Id-densità tal-popolazzjoni hija ta' 3.4 abitant għal kull kilometru kwadru, għalkemm il-maġġoranza l-kbira tal-popolazzjoni tgħix tul il-kosta moderata tax-Xlokk. Id-densità tal-popolazzjoni taqbeż id-19,500 abitant għal kull kilometru kwadru fiċ-ċentru ta' Melbourne. Fl-2021, l-Awstralja kellha 10% tal-mergħat u l-mergħat permanenti tad-dinja.
Il-Great Barrier Reef, l-akbar sikka tal-qroll fid-dinja, tinsab ftit 'il barra mill-kosta tal-grigal u tinfirex għal aktar minn 2,000 km (1,200 mi). Mount Augustus, meqjus bħala l-akbar monolith fid-dinja, jinsab fil-Punent tal-Awstralja. F'2,228 m (7,310 pied), il-Muntanja Kosciuszko hija l-ogħla muntanja fil-kontinent Awstraljan. Ogħla huma Mawson Peak (f'2,745 m (9,006 pied)), fit-Territorju remot Awstraljan ta' Barra ta' Heard Island, u, fit-Territorju Antartiku Awstraljan, Mount McClintock u Mount Menzies, f'3,492 m (11,457 pied) u 3,355. m (11,007 pied) rispettivament.
Il-Lvant tal-Awstralja huwa mmarkat mill-Great Dividing Range, li timxi b'mod parallel mal-kosta ta' Queensland, New South Wales u ħafna mir-Rabat. L-isem mhuwiex preċiż għal kollox, minħabba li partijiet mill-firxa jikkonsistu f'għoljiet baxxi, u l-għoljiet normalment ma jkunux aktar minn 1,600 m (5,200 pied) għoljin. L-artijiet muntanjużi kostali u ċinturin ta' mergħat Brigalow jinsabu bejn il-kosta u l-muntanji, filwaqt li fl-intern tal-firxa ta' diviżjoni hemm żoni kbar ta' mergħat u bush. Dawn jinkludu l-pjanuri tal-punent ta' New South Wales u l-Mitchell Grass Hills u l-artijiet Mulga ta' Queensland interni. L-iktar punt tat-Tramuntana tal-kontinent huwa l-Peniżola tropikali ta' Cape York.
Il-pajsaġġi ta' Top End u l-Pajjiż tal-Golf—bil-klima tropikali tagħhom—inkludu foresti, imsaġar, artijiet mistagħdra, mergħat, foresti tropikali, u deżert. Fil-kantuniera tal-majjistral tal-kontinent hemm l-irdum u l-ġebla tar-ramel tal-Kimberley, u taħt dan il-Pilbara. Is-savana tropikali ta' Victoria Plains tinsab fin-Nofsinhar tas-savanna ta' Kimberley u Arnhem Land, u tifforma tranżizzjoni bejn is-savanna kostali u deżerti interni. Fil-qalba tal-pajjiż hemm l-għoljiet ċentrali tal-Awstralja. Karatteristiċi prominenti ċentrali u tan-Nofsinhar jinkludu Uluru (magħruf ukoll bħala Ayers Rock), il-monolitu famuż tal-ġebel ramli, u d-deżerti interni ta' Simpson, Tirari u Sturt Stony, Gibson, Great Sandy, Tanami u Great Victoria, bil-pjanura famuża ta' Nullarbor fuq il-kosta tan-nofsinhar. Il-mulga bushlands tal-Awstralja tal-Punent jinsabu bejn id-deżerti interni u l-klima Mediterranja tal-Lbiċ tal-Awstralja.
Il-kontinent Awstraljan, li jinsab fuq il-pjanċa Indo-Awstraljana, huwa l-aktar massa kontinentali baxxa u antika fid-Dinja, bi storja ġeoloġika relattivament stabbli. Il-massa tal-art tinkludi prattikament it-tipi kollha ta' blat magħrufa u mill-perjodi ġeoloġiċi kollha li jkopru aktar minn 3.8 biljun sena tal-istorja tad-Dinja. Il-Pilbara Craton huwa wieħed miż-żewġ qxur Archean verġni biss minn 3.6 sa 2.7 biljun sena ilu identifikati fid-Dinja.
Wara li kien parti mis-superkontinenti ewlenin kollha, il-kontinent Awstraljan beda jifforma wara t-tifrik ta' Gondwana fil-Permjan, bis-separazzjoni tal-massa kontinentali tal-kontinent Afrikan u s-sottokontinent Indjan. Infired mill-Antartika fuq perjodu twil li beda fil-Permjan u kompla fil-Kretaċeju. Meta l-aħħar perjodu glaċjali intemm madwar 10,000 QK, il-livelli tal-baħar li qed jogħlew iffurmaw Bass Strait, li jifred it-Tasmania mill-kontinent. Imbagħad, bejn madwar 8,000 u 6,500 QK, l-artijiet baxxi tat-Tramuntana ġew mgħarrqa mill-baħar, li jifred il-Ginea Ġdida, il-Gżejjer Aru u l-art kontinentali tal-Awstralja. Il-kontinent Awstraljan miexi lejn l-Ewrażja b'rata ta' 6 sa 7 ċentimetri fis-sena.
Il-qoxra kontinentali tal-Awstralja, esklużi l-marġini mraqqin, għandha ħxuna medja ta '38 km, b'firxa ta' ħxuna ta' 24 km sa 59 km. Il-ġeoloġija ta' l-Awstralja tista' tinqasam f'diversi taqsimiet ewlenin, li turi li l-kontinent kiber mill-punent għal-lvant: tarki kratoniċi Archean jinstabu prinċipalment fil-punent, ċinturini ta 'tinja Proterozoic fiċ-ċentru u baċiri sedimentarji Phanerozoic, blat metamorfiku u igneous fil-lvant. .
Il-kontinent Awstraljan u t-Tasmania jinsabu fin-nofs tal-pjanċa tettonika u m'għandhomx vulkani attivi, iżda minħabba l-passaġġ fuq il-hot spot tal-Lvant tal-Awstralja, il-vulkaniżmu reċenti seħħ matul l-Oloċen, fil-provinċja ta' vulkani aktar ġodda tal-Punent u tax-Xlokk South Awstralja. Il-vulkaniżmu jseħħ ukoll fil-gżira tal-Ginea Ġdida (ġeoloġikament meqjusa bħala parti mill-kontinent Awstraljan), u fit-territorju estern Awstraljan tal-Gżejjer Heard u McDonald. L-attività siżmika fuq il-kontinent Awstraljan u t-Tasmania hija wkoll baxxa, bl-ogħla numru ta' mwiet iseħħu fit-terremot ta' Newcastle tal-1989.
Il-klima tal-Awstralja hija influwenzata b'mod sinifikanti mill-kurrenti tal-oċean, inklużi d-Dipole tal-Oċean Indjan u l-Oxxillazzjoni tan-Nofsinhar ta' El Niño, li hija korrelata ma' nixfiet perjodiċi, u s-sistema ta' pressjoni baxxa tropikali staġjonali li tipproduċi ċikluni fit-Tramuntana tal-Awstralja. Dawn il-fatturi jikkawżaw li x-xita tvarja b'mod sinifikanti minn sena għall-oħra. Ħafna mill-parti tat-Tramuntana tal-pajjiż għandha klima tropikali, predominantement tas-sajf (monsoon) tax-xita. Ir-rokna tal-Lbiċ tal-pajjiż għandha klima Mediterranja. Ix-Xlokk ivarja minn oċeaniċi (Tasmania u kostali Victoria) għal subtropikali umdi (nofs ta 'fuq ta' New South Wales), bl-artijiet għolja jidhru klimi oċeaniċi alpini u subpolari. L-intern huwa aridu għal semi-aridu.
Minħabba t-tibdil fil-klima, it-temperaturi medji żdiedu b'aktar minn 1°C mill-1960. Il-bidliet assoċjati fix-xejriet tax-xita u l-avvenimenti estremi tat-temp jaggravaw il-problemi eżistenti bħan-nixfa u n-nirien tal-foresti. L-2019 kienet l-aktar sena sħan li sseħħ fl-Awstralja u l-istaġun tan-nirien fil-bush 2019-2020 kien l-agħar rekord fil-pajjiż. L-emissjonijiet tal-gassijiet serra per capita tal-Awstralja huma fost l-ogħla fid-dinja.
Ir-restrizzjonijiet tal-ilma huma ta' spiss implimentati f'ħafna reġjuni u bliet Awstraljani b'reazzjoni għal nuqqasijiet kroniċi minħabba popolazzjonijiet urbani li qed jikbru u nixfiet lokalizzati. Madwar il-biċċa l-kbira tal-kontinent, perjodi twal ta' nixfa regolarment jirriżultaw f’għargħar maġġuri li jiknes is-sistemi tax-xmajjar interni, jaqbżu digi u jgħarrqu pjanuri kbar ta' għargħar interni, kif ġara madwar l-Awstralja tal-Lvant fil-bidu tas-snin 2010 wara n-nixfa Awstraljana tas-snin 2000.
Għalkemm il-biċċa l-kbira tal-Awstralja hija semi-arida jew deżert, il-kontinent jinkludi firxa wiesgħa ta' ħabitats, minn xagħri alpini għal foresti tropikali. Il-fungi jagħtu eżempju ta' din id-diversità: fl-Awstralja hemm madwar 250,000 speċi, li minnhom 5% biss ġew deskritti. Minħabba l-età kbira tal-kontinent, xejriet tat-temp estremament varjabbli u iżolament ġeografiku fit-tul, ħafna mill-bijota tal-Awstralja hija unika. Madwar 85% tal-pjanti tal-fjuri, 84% tal-mammiferi, aktar minn 45% tal-għasafar u 89% tal-ħut fiż-żoni moderati kostali huma endemiċi. L-Awstralja għandha mill-inqas 755 speċi ta' rettili, aktar minn kwalunkwe pajjiż ieħor fid-dinja. Minbarra l-Antartika, l-Awstralja hija l-uniku kontinent li żviluppa mingħajr speċi qtates. Il-qtates ferali setgħu ġew introdotti fis-seklu 17 minn nawfraġji Olandiżi u aktar tard fis-seklu 18 minn settlers Ewropej. Issa huma meqjusa bħala fattur ewlieni fit-tnaqqis u l-estinzjoni ta' ħafna speċi indiġeni vulnerabbli u fil-periklu. Huwa maħsub li l-immigranti tal-baħar mill-Asja ġabu d-dingo lejn l-Awstralja xi żmien wara t-tmiem tal-aħħar età tas-silġ, forsi 4,000 sena ilu, u l-Aboriġinali għenu biex iferrxuhom madwar il-kontinent bħala annimali domestiċi, u kkontribwew għall-mewt tad-dingo il-kontinent. L-Awstralja hija wkoll waħda minn 17-il pajjiż megadiversi.
Il-foresti Awstraljani huma komposti l-aktar minn speċi ta' Evergreen, partikolarment ewkaliptu fir-reġjuni inqas aridi; Acacias jissostitwixxuhom bħala l-ispeċi dominanti f'reġjuni aktar niexfa u deżerti. Fost l-aktar annimali Awstraljani magħrufa hemm il-monotremi (il-platypus u l-ekidna); għadd kbir ta' marsupjali, inklużi l-kangaroo, il-koala u l-wombat, u għasafar bħall-emù u l-kookaburra. L-Awstralja hija dar għal ħafna annimali perikolużi, inklużi wħud mill-aktar sriep velenużi fid-dinja. Id-dingo ġie introdott minn nies Awstronesjani li jinnegozjaw ma' Awstraljani indiġeni madwar is-sena 3000 QK. Ħafna speċi ta' annimali u pjanti estintu ftit wara l-ewwel stabbiliment uman, inkluża l-megafauna Awstraljana; oħrajn sparixxew mill-insedjament Ewropew, inkluż it-thylacine.
Ħafna mill-ekoreġjuni tal-Awstralja, u l-ispeċi f'dawk ir-reġjuni, huma mhedda mill-attivitajiet tal-bniedem u l-ispeċi tal-annimali introdotti, chromistan, fungi u pjanti. Dawn il-fatturi kollha wasslu biex l-Awstralja jkollha l-ogħla rata ta' estinzjoni ta' mammiferi minn kwalunkwe pajjiż fid-dinja. L-Att federali dwar il-Ħarsien Ambjentali u l-Konservazzjoni tal-Bijodiversità tal-1999 huwa l-qafas legali għall-protezzjoni tal-ispeċi mhedda. Inħolqu bosta żoni protetti taħt l-Istrateġija Nazzjonali tal-Awstralja għall-Konservazzjoni tad-Diversità Bijoloġika biex jipproteġu u jippreservaw ekosistemi uniċi; 65 art mistagħdra huma elenkati taħt il-Konvenzjoni ta' Ramsar, u ġew stabbiliti 16-il Sit ta' Wirt Dinji naturali. L-Awstralja ġiet ikklassifikata fil-21 post minn 178 pajjiż fid-dinja fl-Indiċi tal-Prestazzjoni Ambjentali tal-2018. Hemm aktar minn 1,800 annimal u pjanta fil-lista tal-ispeċi mhedda tal-Awstralja, inklużi aktar minn 500 annimal. Il-paleontologi skoprew sit tal-fossili tal-foresti tropikali preistoriċi f’Mcgraths Flat, fin-Nofsinhar tal-Awstralja, u ppreżentaw evidenza li dan id-deżert issa niexef u l-għorik/mergħat niexfa darba kien dar għal abbundanza ta’ ħajja.
.jpg)
L-Awstralja hija monarkija kostituzzjonali, demokrazija parlamentari u federazzjoni. Il-pajjiż żamm il-kostituzzjoni tiegħu prattikament mhux mibdula flimkien ma' sistema politika demokratika liberali stabbli mill-Federazzjoni fl-1901. Hija waħda mill-eqdem federazzjonijiet fid-dinja, li fiha l-poter huwa maqsum bejn il-gvern federali u tal-istat u tat-territorju. Is-sistema ta' gvern Awstraljana tgħaqqad elementi derivati mis-sistemi politiċi tar-Renju Unit (eżekuttiv magħqud, monarkija kostituzzjonali, u dixxiplina qawwija tal-partit) u l-Istati Uniti (federaliżmu, kostituzzjoni bil-miktub, u bikameraliżmu qawwi b'kamra ta' fuq eletta) , li jirriżulta f'ibridu distintiv.
Is-setgħa tal-gvern hija parzjalment maqsuma bejn tliet fergħat:
Karlu III jsaltan bħala Re tal-Awstralja u huwa rappreżentat fl-Awstralja mill-Gvernatur Ġenerali fil-livell federali u mill-Gvernaturi fil-livell tal-istat, li, taħt it-taqsima 63 tal-Kostituzzjoni u l-konvenzjoni, jaġixxu fuq il-parir tal-ministri tagħhom. Għalhekk, fil-prattika, il-gvernatur ġenerali jaġixxi bħala figura legali għall-azzjonijiet tal-prim ministru u l-Kabinett. Il-gvernatur ġenerali jista', f'xi sitwazzjonijiet, jeżerċita setgħat fin-nuqqas ta' jew kontra parir ministerjali billi juża setgħat ta' riżerva. Meta dawn is-setgħat jistgħu jiġu eżerċitati huwa rregolat minn konvenzjoni u l-ambitu preċiż tagħhom mhuwiex ċar. L-aktar eżerċizzju notevoli ta' dawn is-setgħat kien it-tkeċċija tal-gvern Whitlam fil-kriżi kostituzzjonali tal-1975.
,_Parliament_House_--_2019_--_1746.jpg)
Fis-Senat (il-kamra ta' fuq), hemm 76 senatur: tnax minn kull wieħed mill-istati u tnejn minn kull wieħed mit-territorji kontinentali (it-Territorju Kapitali Awstraljan u t-Territorju tat-Tramuntana). Il-Kamra tad-Deputati (il-kamra t'isfel) għandha 151 membru eletti minn diviżjonijiet elettorali b'membru wieħed, komunement magħrufa bħala "electores" jew "siġġijiet", allokati lill-istati fuq il-bażi tal-popolazzjoni, b'kull wieħed mill-istati attwali garantit minimu ta' ħames siġġijiet. Il-kamra t'isfel għandha terminu massimu ta' tliet snin, iżda dan mhux fiss u l-gvernijiet ġeneralment ixollu l-kamra kmieni għal elezzjoni f'xi żmien fis-6 xhur qabel il-massimu. L-elezzjonijiet għaż-żewġ kmamar ġeneralment isiru simultanjament u s-senaturi għandhom mandati ta' sitt snin li jikkoinċidu, ħlief għal dawk mit-territorji, li t-termini tagħhom mhumiex fissi iżda huma marbuta maċ-ċiklu tal-elezzjoni tal-kamra t'isfel. Għalhekk, 40 biss mis-76 siġġu tas-Senat huma għall-elezzjoni kull darba sakemm iċ-ċiklu ma jiġix interrott minn xoljiment doppju.
Is-sistema elettorali tal-Awstralja tuża votazzjoni preferenzjali għall-Kamra tad-Deputati u l-elezzjonijiet kollha tal-kamra inferjuri tal-istat u t-territorju (bl-eċċezzjoni tat-Tasmania u l-ACT li jużaw is-sistema Hare-Clark). Is-Senat u l-biċċa l-kbira tal-kmamar superjuri tal-istat jużaw is-"sistema proporzjonali", li tgħaqqad votazzjoni preferenzjali ma' rappreżentanza proporzjonali għal kull stat. Il-votazzjoni u r-reġistrazzjoni huma obbligatorji għaċ-ċittadini kollha rreġistrati li għandhom 18-il sena jew aktar fil-ġurisdizzjonijiet kollha. Il-partit bl-appoġġ tal-maġġoranza fil-Kamra tad-Deputati jifforma l-gvern u l-kap tiegħu jsir Prim Ministru. F'każijiet fejn l-ebda partit ma jkollu appoġġ tal-maġġoranza, il-gvernatur ġenerali għandu s-setgħa kostituzzjonali li jaħtar lill-prim ministru u, jekk ikun meħtieġ, ikeċċi lil dak li jkun tilef il-fiduċja tal-Parlament. Minħabba l-pożizzjoni relattivament unika tal-Awstralja li topera bħala demokrazija parlamentari ta' Westminster b'kamra ta' fuq qawwija u eletta, is-sistema ġieli ġiet imsejħa bħala li għandha "mutazzjoni ta' Washminster", jew bħala sistema semi-parlamentari.
Hemm żewġ gruppi politiċi ewlenin li ġeneralment jiffurmaw il-gvern, fil-livell federali u fl-istati: il-Partit Laburista Awstraljan u l-Koalizzjoni, li hija grupp formali tal-Partit Liberali u s-sieħeb żgħir tiegħu, il-Partit Nazzjonali. Il-Partit Nazzjonali Liberali u l-Partit Liberali tal-Pajjiż huma fergħat statali magħquda fi Queensland u fit-Territorju tat-Tramuntana li joperaw bħala partiti separati fil-livell federali. Fi ħdan il-kultura politika Awstraljana, il-Koalizzjoni hija meqjusa bħala ċentru-lemin u l-Partit Laburista huwa meqjus bħala ċentru xellug. Membri indipendenti u diversi partiti minuri kisbu rappreżentanza fil-parlamenti Awstraljani, l-aktar fil-kmamar superjuri. Il-Ħodor Awstraljani ħafna drabi huma meqjusa bħala t-“tielet forza” fil-politika, billi huma t-tielet l-akbar partit kemm bil-voti kif ukoll bħala s-sħubija. L-aktar elezzjoni federali reċenti saret fil-21 ta' Mejju, 2022 u rriżultat fil-Partit Laburista Awstraljan, immexxi minn Anthony Albanese, ġie elett fil-gvern.
L-Awstralja għandha sitt stati: New South Wales (NSW), Victoria (Vic), Queensland (Qld), Western Australia (WA), South Australia (SA) u Tasmania (Tas) u żewġ territorji awtonomi tal-kontinent: it-Territorju Kapitali Awstralja (ACT) u t-Territorju tat-Tramuntana (NT).
L-stati għandhom is-setgħa ġenerali li jagħmlu liġijiet, ħlief fil-ftit oqsma fejn il-kostituzzjoni tagħti setgħat esklussivi lill-Commonwealth. Il-Commonwealth jista' jagħmel biss liġijiet dwar suġġetti elenkati fil-kostituzzjoni, iżda l-liġijiet tiegħu jieħdu preċedenza fuq dawk tal-istati sal-punt ta' kwalunkwe inkonsistenza. Mill-Federazzjoni 'l hawn, is-setgħa tal-Commonwealth fir-rigward tal-istati żdiedet b'mod sinifikanti minħabba l-interpretazzjoni dejjem aktar wiesgħa mogħtija lis-setgħat enumerati tal-Commonwealth u minħabba d-dipendenza finanzjarja qawwija tal-istati fuq l-għotjiet tal-Commonwealth.
Kull stat u territorju kontinentali għandu l-parlament tiegħu: unikamerali fit-Territorju tat-Tramuntana, l-ACT u Queensland, u bikamerali fl-istati l-oħra. Il-kmamar inferjuri huma magħrufa bħala l-Assemblea Leġiżlattiva (il-Kamra tal-Assemblea fin-Nofsinhar tal-Awstralja u t-Tasmania); Il-kmamar ta' fuq huma magħrufa bħala l-Kunsill Leġiżlattiv. Il-kap tal-gvern f'kull stat huwa l-Prim Ministru u f'kull territorju l-Kap Ministru. Ir-Re huwa rappreżentat f'kull stat minn gvernatur. Fil-livell tal-Commonwealth, ir-rappreżentant tar-Re huwa l-Gvernatur Ġenerali.
Il-Gvern tal-Commonwealth jamministra direttament it-territorju intern ta' Jervis Bay u t-territorji esterni l-oħra: il-Gżejjer Ashmore u Cartier, il-Gżejjer tal-Baħar tal-Qroll, il-Gżejjer Heard u McDonald, it-Territorji tal-Oċean Indjan (il-Gżira tal-Milied u l-Cocos (Keeling)), il-Gżira Norfolk, u t-Territorju Antartiku Awstraljan. Remote Macquarie Island u Lord Howe Island huma parti mit-Tasmania u New South Wales
L-Awstralja hija qawwa tan-nofs, li r-relazzjonijiet barranin tagħha għandhom tliet pilastri ċentrali bipartisan: impenn għall-alleanza mal-Istati Uniti, impenn għall-Indo-Paċifiku u appoġġ għal istituzzjonijiet, regoli u kooperazzjoni internazzjonali. Permezz tal-patt ANZUS u l-istatus tiegħu bħala alleat ewlieni mhux tan-NATO, l-Awstralja żżomm relazzjoni mill-qrib mal-Istati Uniti, li tinkludi rabtiet b'saħħithom ta' difiża, sigurtà u kummerċ. Fl-Indo-Paċifiku, il-pajjiż ifittex li jżid ir-rabtiet kummerċjali tiegħu permezz tal-fluss miftuħ tal-kummerċ u l-kapital, filwaqt li jamministra ż-żieda tal-poter Ċiniż billi jappoġġa l-ordni eżistenti bbażata fuq ir-regoli. Fil-livell reġjonali, il-pajjiż huwa membru tal-Forum tal-Gżejjer tal-Paċifiku, il-Komunità tal-Paċifiku, il-mekkaniżmu ASEAN+6 u s-Summit tal-Asja tal-Lvant. Internazzjonalment, il-pajjiż huwa membru tan-Nazzjonijiet Uniti (li minnhom kien membru fundatur), il-Commonwealth tan-Nazzjonijiet, l-OECD u l-G20, li jirrifletti l-impenn sod tal-pajjiż lejn il-multilateraliżmu.
L-Awstralja hija membru ta' diversi gruppi ta' difiża, intelligence u sigurtà, inkluża l-alleanza ta' intelligence Five Eyes mal-Istati Uniti, ir-Renju Unit, il-Kanada u New Zealand; l-alleanza ANZUS mal-Istati Uniti u New Zealand; it-trattat tas-sigurtà AUKUS mal-Istati Uniti u r-Renju Unit; id-Djalogu Kwadrilaterali dwar is-Sigurtà mal-Istati Uniti, l-Indja u l-Ġappun; il-Ħames Ftehimiet ta' Difiża tal-Qawwa ma' New Zealand, ir-Renju Unit, il-Malasja u Singapor; u l-ftehim ta' difiża u sigurtà ta' Aċċess Reċiproku mal-Ġappun.
.jpg)
L-Awstralja segwiet il-kawża tal-liberalizzazzjoni tal-kummerċ internazzjonali. Mexxa l-formazzjoni tal-Grupp Cairns u l-Kooperazzjoni Ekonomika Asja-Paċifiku, u huwa membru tal-Organizzazzjoni għall-Kooperazzjoni u l-Iżvilupp Ekonomiċi (OECD) u l-Organizzazzjoni Dinjija tal-Kummerċ (WTO). Sa mis-snin 2000, l-Awstralja ffirmat il-ftehimiet ta' kummerċ ħieles multilaterali tal-Ftehim Komprensiv u Progressiv għas-Sħubija Trans-Paċifiku u s-Sħubija Ekonomika Komprensiva Reġjonali, kif ukoll ftehimiet bilaterali ta' kummerċ ħieles mal-Istati Uniti, iċ-Ċina, il-Ġappun, il-Korea t'Isfel , l-Indoneżja, ir-Renju Unit u New Zealand, bl-aktar ftehim riċenti mar-Renju Unit jiġi ffirmat fl-2023.
L-Awstralja żżomm relazzjoni integrata profondament mal-ġar tagħha New Zealand, b'mobilità ħielsa taċ-ċittadini bejn iż-żewġ pajjiżi taħt il-Ftehim dwar l-Ivvjaġġar Trans-Tasman u kummerċ ħieles taħt il-ftehim dwar Relazzjonijiet Ekonomiċi Eqreb. Il-pajjiżi l-aktar meqjusa min-nies Awstraljani fl-2021 jinkludu New Zealand, ir-Renju Unit, il-Ġappun, il-Ġermanja, it-Tajwan, it-Tajlandja, Stati Uniti u Korea t'Isfel. Hija żżomm ukoll programm ta' għajnuna internazzjonali li taħtu xi 75 pajjiż jirċievu assistenza. L-Awstralja kklassifikat fir-raba’ post fl-Indiċi tal-Impenn tal-Iżvilupp tal-2021 taċ-Ċentru għall-Iżvilupp Globali.
Is-setgħa fuq il-politika barranija hija kkonċentrata ħafna fil-prim ministru u fil-kumitat tas-sigurtà nazzjonali, u deċiżjonijiet ewlenin bħalma huma s-sħubija fl-invażjoni tal-Iraq fl-2003 jittieħdu mingħajr approvazzjoni minn qabel tal-Kabinett. Bl-istess mod, il-Parlament ma għandu l-ebda rwol formali fil-politika barranija u s-setgħa li tiddikjara l-gwerra hija biss tal-gvern eżekuttiv. Id-Dipartiment tal-Affarijiet Barranin u l-Kummerċ jappoġġja lill-eżekuttiv fid-deċiżjonijiet politiċi tiegħu.
Iż-żewġ istituzzjonijiet ewlenin involuti fit-tmexxija tal-forzi armati tal-Awstralja huma l-Forza tad-Difiża Awstraljana (ADF) u d-Dipartiment tad-Difiża, magħrufa flimkien bħala "Difiża". Il-Forza tad-Difiża Awstraljana hija l-ġwienaħ militari, immexxija mill-kap tal-forza tad-difiża, u fiha tliet fergħat: ir-Royal Australian Navy, l-Armata Awstraljana u r-Royal Australian Air Force. Mill-2021, kellha 84,865 truppa bħalissa fis-servizz (inklużi 60,286 regolari u 24,581 riservist). Id-Dipartiment tad-Difiża huwa l-ġwienaħ ċivili u huwa mmexxi mis-Segretarju tad-Difiża. Dawn iż-żewġ mexxejja kollettivament jimmaniġġjaw id-Difiża bħala dijarkija, b'responsabbiltajiet kondiviżi u konġunti. Ir-rwol titulari tal-kmandant fil-kap huwa miżmum mill-gvernatur ġenerali, madankollu, il-kmand attwali huwa tal-kap tal-Forza tad-Difiża. Il-fergħa eżekuttiva tal-gvern tal-Commonwealth għandha kontroll ġenerali tal-forzi armati permezz tal-Ministru tad-Difiża, li huwa soġġett għad-deċiżjonijiet tal-Kabinett u l-Kumitat tas-Sigurtà Nazzjonali tiegħu. L-aġenziji ewlenin tal-intelliġenza Awstraljana jinkludu s-Servizz tal-Intelliġenza Sigriet Awstraljan (intelligence barranija), id-Direttorat tas-Sinjali Awstraljan (intelligence tas-sinjali) u l-Organizzazzjoni tal-Intelliġenza tas-Sigurtà Awstraljana (sigurtà domestika).
Fl-2022, l-infiq tad-difiża kien 1.9% tal-PGD, li jirrappreżenta t-13-il l-akbar baġit tad-difiża fid-dinja. Fl-2024, l-ADF kellha operazzjonijiet attivi fil-Lvant Nofsani u l-Indo-Paċifiku (inklużi arranġamenti ta' sigurtà u ta' għajnuna), ikkontribwiet għall-forzi tan-NU fir-rigward tas-Sudan t’Isfel, is-Sirja-Iżrael u Korea ta' Fuq, u għenet domestikament fil-prevenzjoni ta' dawk li jfittxu ażil milli jidħlu fis- pajjiż u b’eżenzjoni f'każ ta' diżastri naturali.
Id-drittijiet legali u soċjali fl-Awstralja huma meqjusa fost l-aktar żviluppati fid-dinja. L-attitudnijiet lejn in-nies LGBT huma ġeneralment pożittivi fl-Awstralja, u ż-żwieġ bejn persuni tal-istess sess ilu legali fin-nazzjon mill-2017. L-Awstralja kellha liġijiet kontra d-diskriminazzjoni rigward id-diżabilità mill-1992. Madankollu, organizzazzjonijiet internazzjonali bħal Human Rights Watch u Amnesty International qajmu tħassib f'oqsma inklużi l-politika ta' dawk li jfittxu ażil, imwiet Indiġeni f'kustodja, nuqqas ta' protezzjoni tad-drittijiet sodi, u liġijiet li jirrestrinġu l-protesti.
L-ekonomija tas-suq imħallta bi dħul għoli tal-Awstralja hija rikka fir-riżorsi naturali. Hija l-erbatax-il l-akbar fid-dinja f'termini nominali u t-tmintax-il l-akbar f'PPP. Mill-2021, għandha t-tieni l-ogħla ammont ta' ġid għal kull adult, wara l-Lussemburgu, u għandha t-13-il l-ogħla assi finanzjarji per capita. L-Awstralja għandha forza tax-xogħol ta' madwar 13.5 miljun, b'rata ta' qgħad ta' 3.5% minn Ġunju 2022. Skont il-Kunsill Awstraljan tas-Servizz Soċjali, ir-rata tal-faqar tal-Awstralja taqbeż it-13.6% tal-popolazzjoni, li tkopri 3.2 miljun. Huwa stmat ukoll li kien hemm 774,000 (17.7%) tifel u tifla taħt il-15-il sena li qed jgħixu f’faqar relattiv. Id-dollaru Awstraljan huwa l-munita nazzjonali, li tintuża wkoll minn tliet stati gżejjer tal-Paċifiku: Kiribati, Nauru u Tuvalu.
Id-dejn tal-gvern Awstraljan, madwar $963 biljun minn Ġunju 2022, jaqbeż il-45.1% tal-PGD totali tal-pajjiż u huwa t-tmien l-ogħla fid-dinja. L-Awstralja kellha t-tieni l-ogħla livell ta' dejn tal-familji fid-dinja fl-2020, wara l-Isvizzera. Il-prezzijiet tad-dar tagħha huma fost l-ogħla fid-dinja, speċjalment f'żoni urbani kbar. Is-settur tas-servizzi l-kbir jammonta għal madwar 71.2% tal-PDG totali, segwit mis-settur industrijali (25.3%), filwaqt li s-settur agrikolu tiegħu huwa bil-bosta l-iżgħar, li jammonta għal 3.6% biss tal-PGD Total. L-Awstralja hija l-21 l-akbar esportatur fid-dinja u l-24 l-akbar importatur. Iċ-Ċina hija l-akbar sieħeb kummerċjali tal-Awstralja b'marġni wiesa', li tammonta għal madwar 40% tal-esportazzjonijiet tal-pajjiż u 17.6% tal-importazzjonijiet tiegħu. Swieq ta' esportazzjoni importanti oħra huma l-Ġappun, l-Istati Uniti u l-Korea t'Isfel.
L-Awstralja għandha livelli għoljin ta' kompetittività u libertà ekonomika, u ġiet ikklassifikata fil-ħames post fl-Indiċi tal-Iżvilupp tal-Bniedem fl-2021. Mill-2022, hija kklassifikata fit-tnax-il post fl-Indiċi tal-Libertà Ekonomika u dsatax fir-Rapport tal-Kompetittività Globali. Huwa ġibed 9.5 miljun turist internazzjonali fl-2019, u kklassifikat fit-13-il post fost il-pajjiżi tal-Ażja-Paċifiku fl-2019 fit-turiżmu deħlin. Ir-Rapport tal-Kompetittività tal-Ivvjaġġar u t-Turiżmu tal-2021 ikklassifika lill-Awstralja fis-seba' l-ogħla fid-dinja minn 117-il pajjiż. Id-dħul tagħha mit-turiżmu internazzjonali fl-2019 ammonta għal $45.7 biljun.
Fl-2021-22, il-ġenerazzjoni tal-elettriku tal-Awstralja ġiet minn faħam iswed (37.2%), linjite (12%), gass naturali (18.8%), idroenerġija (6.5%), riħ (11, 1%), solari (13.3%), bijoenerġija (1.2%) u oħrajn (1.7%). Il-konsum totali tal-enerġija f'dan il-perjodu ġie mill-faħam (28.4%), iż-żejt (37.3%), il-gass (27.4%) u l-enerġija rinnovabbli (7%). Mill-2012 sal-2022, l-enerġija minn sorsi rinnovabbli żdiedet b'5.7%, filwaqt li l-enerġija mill-faħam naqset bi 2.6%. L-użu tal-gass żdied ukoll b'1.5% u l-użu taż-żejt baqa' relattivament stabbli bi tnaqqista' 0.2% biss.
Fl-2020, l-Awstralja pproduċiet 27.7% tal-elettriku tagħha minn sorsi rinnovabbli, qabżet il-mira stabbilita mill-Gvern tal-Commonwealth fl-2009 ta' 20% enerġija rinnovabbli sal-2020. Mira ġdida ta' 82% ġiet stabbilita fl-2022. % enerġija rinnovabbli sal-2030 u fl-2020. 2021 ġiet stabbilita mira ta' emissjonijiet netti żero sal-2050.
Fl-2019, l-Awstralja nefqet $35.6 biljun fuq ir-riċerka u l-iżvilupp, u nefqet madwar 1.79% tal-PGD. Studju reċenti minn Accenture għat-Tech Council juri li s-settur tat-teknoloġija Awstraljan kollu jikkontribwixxi $167 biljun fis-sena għall-ekonomija u jimpjega 861,000 ruħ. Barra minn hekk, l-ekosistemi tal-istartjar reċenti f'Sydney u Melbourne diġà huma stmati għal $34 biljun flimkien. L-Awstralja ġiet ikklassifikata fl-24 post fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Globali tal-2023.
B'0.3% biss tal-popolazzjoni tad-dinja, l-Awstralja kkontribwiet 4.1% tar-riċerka ppubblikata fid-dinja fl-2020, u tagħmilha waħda mill-aqwa 10 kontributuri tar-riċerka fid-dinja. CSIRO, l-aġenzija nazzjonali tax-xjenza tal-Awstralja, tikkontribwixxi 10% tar-riċerka kollha fil-pajjiż, filwaqt li l-bqija titwettaq minn universitajiet. Il-kontribuzzjonijiet l-aktar notevoli tiegħu jinkludu l-invenzjoni tal-ispettroskopija ta' assorbiment atomiku, il-komponenti essenzjali tat-teknoloġija Wi-Fi, u l-iżvilupp tal-ewwel karta tal-flus polimeru ta' suċċess kummerċjali.
L-Awstralja hija attur ewlieni fl-appoġġ għall-esplorazzjoni spazjali. Faċilitajiet bħalma huma t-teleskopji tar-radju Square Kilometer Array u Australia Telescope Compact Array, teleskopji bħall-Osservatorju tar-Rebbiegħa Siding u stazzjonijiet tal-art bħall-Kumpless tal-Komunikazzjoni tal-Ispazju Fond ta 'Canberra huma ta' għajnuna kbira f'missjonijiet ta' esplorazzjoni spazjali fil-fond, prinċipalment min-NASA.
L-Awstralja għandha densità medja ta' popolazzjoni ta' 3.4 nies għal kull kilometru kwadru ta' erja totali, li tagħmilha wieħed mill-inqas pajjiżi popolati fid-dinja. Il-popolazzjoni hija kkonċentrata ħafna fuq il-kosta tal-lvant, u partikolarment fir-reġjun tax-Xlokk, bejn ix-Xlokk ta' Queensland fil-Grigal u Adelaide fil-Lbiċ.
L-Awstralja hija wkoll urbanizzata ħafna: fl-2018, 67% tal-popolazzjoni għexet f'żoni ta' statistika kapitali kbar (żoni metropolitani tal-istat u bliet kapitali territorjali kontinentali). Żoni metropolitani b'aktar minn miljun abitant huma Sydney, Melbourne, Brisbane, Perth u Adelaide.
Bħal ħafna pajjiżi żviluppati oħra, l-Awstralja qed tesperjenza bidla demografika lejn popolazzjoni anzjana, b'aktar irtirati u inqas nies fl-età tax-xogħol. Fl-2021, l-età medja tal-popolazzjoni kienet 39 sena. Fl-2015, 2.15% tal-popolazzjoni Awstraljana għexet barra l-pajjiż, wieħed mill-inqas proporzjonijiet fid-dinja.
Bejn l-1788 u t-Tieni Gwerra Dinjija, il-maġġoranza l-kbira tas-settlers u l-immigranti ġew mill-Gżejjer Brittaniċi (l-aktar l-Ingilterra, l-Irlanda u l-Iskozja), għalkemm kien hemm immigrazzjoni sinifikanti miċ-Ċina u l-Ġermanja matul is-seklu 19. Wara l-Federazzjoni fl-1901, tisħiħ tal-politika tal-White Australia llimita l-migrazzjoni minn dawn iż-żoni. Madankollu, fid-deċennji immedjatament wara t-Tieni Gwerra Dinjija, l-Awstralja rċeviet mewġa kbira ta' immigrazzjoni minn madwar l-Ewropa, b'ħafna aktar immigranti jaslu min-Nofsinhar u l-Lvant tal-Ewropa milli fl-għexieren ta' snin preċedenti. Kull diskriminazzjoni razzjali ċara spiċċat fl-1973, u l-multikulturaliżmu sar politika uffiċjali. Sussegwentement, kien hemm mewġa kbira u kontinwa ta' immigrazzjoni minn madwar id-dinja, bl-Asja tkun l-akbar sors ta' immigranti fis-seklu 21.
Bħalissa, l-Awstralja għandha t-tmien l-akbar popolazzjoni ta 'immigranti fid-dinja, bl-immigranti jagħmlu 30% tal-popolazzjoni, l-ogħla proporzjon fost in-nazzjonijiet ewlenin tal-Punent. Fl-2022-23, 212,789 migrant permanenti ġew ammessi fl-Awstralja, b'żieda netta fil-popolazzjoni tal-migranti ta' 518,000 ruħ, inklużi residenti mhux permanenti. Il-biċċa l-kbira daħlu fuq viżi kwalifikati, madankollu, il-programm tal-immigrazzjoni joffri wkoll viżi għal membri tal-familja u refuġjati.
L-Uffiċċju tal-Istatistika Awstraljan jitlob lil kull residenti Awstraljan biex jinnomina sa żewġ antenati f'kull ċensiment u t-tweġibiet huma kategorizzati fi gruppi wesgħin tal-antenati. Fiċ-ċensiment tal-2021, l-aktar gruppi ta' antenati nominati ta' spiss bħala proporzjon tal-popolazzjoni totali kienu: 57.2% Ewropej (inklużi 46% mill-Majjistral tal-Ewropa u 11.2% mill-Ewropa tan-Nofsinhar u tal-Lvant), 33.8% Oċeaniċi, 17.4% Ażjatiċi ( inklużi 6.5% Asja t'Isfel u Ċentrali, 6.4% Asja tal-Grigal, u 4.5% Asja tax-Xlokk), 3.2% mill-Afrika ta' Fuq u l-Lvant Nofsani, 1.4% nies mill-Ameriki u 1.3% Afrikani sub-Saħarjani. Fiċ-ċensiment tal-2021, l-antenati individwali nominati l-aktar frekwenti bħala proporzjon tal-popolazzjoni totali kienu:
Fiċ-ċensiment tal-2021, 3.8% tal-popolazzjoni Awstraljana identifikata bħala Indiġena (Aboriginali u Awstraljani tal-Gżira tal-Istrett ta' Torres).
Għalkemm l-Ingliż mhuwiex il-lingwa uffiċjali tal-Awstralja bil-liġi, huwa l-lingwa uffiċjali u nazzjonali de facto. L-Ingliż Awstraljan huwa varjetà ewlenija tal-lingwa b'aċċent u lessiku distintiv, u jvarja xi ftit minn varjetajiet oħra ta' Ingliż fil-grammatika u l-ortografija. L-Awstraljan Ġenerali jservi bħala d-djalett standard. Il-Lingwa tas-Sinjali Awstraljana magħrufa bħala Auslan kienet użata fid-dar minn 16,242 persuna fiż-żmien taċ-ċensiment tal-2021.
Miċ-ċensiment tal-2021, l-Ingliż kien l-unika lingwa mitkellma fid-dar għal 72% tal-popolazzjoni. L-aktar lingwi komuni li jmiss mitkellma fid-dar kienu Mandarin (2.7%), Għarbi (1.4%), Vjetnamiż (1.3%), Cantonese (1.2%), u Punġabi (0.9%).
Huwa maħsub li aktar minn 250 lingwa Aboriġinali Awstraljana kienu jeżistu fiż-żmien tal-ewwel kuntatt Ewropew. L-Istħarriġ Nazzjonali dwar il-Lingwi Indiġeni (NILS) 2018-19 sab li aktar minn 120 varjetà ta' lingwi indiġeni kienu qed jintużaw jew qed jirkupraw, għalkemm 70 minn dawk li kienu qed jintużaw kienu f'riskju ta' estinzjoni. Iċ-ċensiment tal-2021 sab li 76,978 Indiġenu Awstraljan tkellmu 167 lingwa Indiġena fid-dar: Yumplatok (Kreol tal-Istrett ta' Torres), Djambarrpuyngu (lingwa Yolŋu) u Pitjantjatjara (lingwa tad-Deżert tal-Punent) kienu fost l-aktar mitkellma. NILS u l-Uffiċċju tal-Istatistika Awstraljan jużaw klassifikazzjonijiet differenti għal-lingwi indiġeni Awstraljani.
L-Awstralja m'għandhiex reliġjon tal-istat; It-Taqsima 116 tal-Kostituzzjoni Awstraljana tipprojbixxi lill-gvern Awstraljan milli jagħmel liġijiet biex jistabbilixxi reliġjon, jimponi osservanza reliġjuża jew jipprojbixxi l-eżerċizzju ħieles tar-reliġjon. Madankollu, l-istati għadhom iżommu s-setgħa li jgħaddu liġijiet reliġjużi diskriminatorji.
Fiċ-ċensiment tal-2021, 38.9% tal-popolazzjoni identifikaw lilhom infushom bħala "l-ebda reliġjon", minn 15.5% fl-2001. L-akbar reliġjon hija l-Kristjaneżmu (43.9% tal-popolazzjoni). L-akbar denominazzjonijiet Kristjani huma l-Knisja Kattolika Rumana (20% tal-popolazzjoni) u l-Knisja Anglikana tal-Awstralja (9.8%). L-immigrazzjoni mhux Brittanika mit-Tieni Gwerra Dinjija wasslet għat-tkabbir ta’ reliġjonijiet mhux Insara, l-akbar minnhom huma l-Islam (3.2%), l-Induiżmu (2.7%), il-Buddiżmu (2.4%), is-Sikhiżmu (0.8%). ) u l-Ġudaiżmu (0.4%).
Fl-2021, ftit inqas minn 8,000 ruħ iddikjaraw affiljazzjoni mar-reliġjonijiet Aboriġinali tradizzjonali. Fil-mitoloġija Aboriġinali Awstraljana u l-qafas animistiku żviluppat fl-Awstralja Aboriġinali, il-Ħolm hija era sagra li fiha ħlejjaq spiritwali totemiċi antenati ffurmaw Il-Ħolqien. Il-Ħolma stabbilixxiet il-liġijiet u l-istrutturi tas-soċjetà u ċ-ċerimonji mwettqa biex tiġi żgurata l-kontinwità tal-ħajja u l-art.
L-istennija tal-ħajja tal-Awstralja, ta' 83 sena (81 sena għall-irġiel u 85 sena għan-nisa), hija l-ħames l-ogħla fid-dinja. Għandu l-ogħla rata ta' kanċer tal-ġilda fid-dinja, filwaqt li t-tipjip huwa l-kawża ewlenija li tista' tiġi evitata ta 'mewt u mard, responsabbli għal 7.8% tal-mortalità u l-mard totali. Fit-tieni post fil-kawżi li jistgħu jiġu evitati hemm pressjoni għolja b'7.6%, u l-obeżità fit-tielet post b'7.5%. L-Awstralja kienet ikklassifikata fil-35 post fid-dinja fl-2012 għall-proporzjon tagħha ta' nisa obeżi u qrib il-quċċata ta' nazzjonijiet żviluppati għall-proporzjon tagħha ta' adulti obeżi; 63% tal-popolazzjoni adulta tagħha għandha piż żejjed jew obeżi.
L-Awstralja nefqet madwar 9.91% tal-PDG totali tagħha fuq il-kura tas-saħħa fl-2021. Introduċiet skema nazzjonali tal-assigurazzjoni fl-1975. Wara perjodu fejn l-aċċess għall-iskema kien ristrett, l-iskema saret universali għal darb'oħra fl-1981 taħt l-isem Medicare. Il-programm huwa nominalment iffinanzjat minn surcharge tat-taxxa fuq id-dħul magħrufa bħala t-taxxa tal-Medicare, li bħalissa hija 2%. L-istati jmexxu sptarijiet u servizzi ta' outpatients annessi, filwaqt li l-Commonwealth tiffinanzja l-Iskema tal-Benefiċċji Farmaċewtiċi (li tissussidja l-ispejjeż tad-droga) u l-prattika ġenerali.
.jpg)
L-attendenza fl-iskola, jew ir-reġistrazzjoni għall-edukazzjoni fid-dar, hija obbligatorja fl-Awstralja kollha. L-edukazzjoni hija primarjament ir-responsabbiltà ta' stati u territorji individwali, madankollu l-Commonwealth għandha influwenza sinifikanti permezz ta' arranġamenti ta' finanzjament. Mill-2014, l-istati u t-territorji implimentaw kurrikulu nazzjonali żviluppat mill-Commonwealth. Ir-regoli tal-attendenza jvarjaw bejn l-istati, iżda b'mod ġenerali, it-tfal iridu jattendu l-iskola minn etajiet 5 sa 16. F'xi stati (l-Awstralja tal-Punent, it-Territorju tat-Tramuntana, u New South Wales), tfal ta' bejn is-16 u s-17-il sena jridu jattendu l-iskola jew jieħdu sehem fi żmien vokazzjonali. taħriġ, bħal apprendistat. Skont il-valutazzjonijiet tal-PISA tal-2022, iż-żgħażagħ Awstraljani ta' 15-il sena kklassifikaw fid-disa' post fl-OECD fil-qari u x-xjenza u fl-10 fil-matematika. Madankollu, inqas minn 60% tal-studenti Awstraljani laħqu l-Istandard Nazzjonali ta' Profiċjenza: 51% fil-matematika, 58% fix-xjenza u 57% fil-qari.
Fl-2003, ir-rata tal-litteriżmu tal-adulti fl-Awstralja kienet stmata li kienet 99%. Madankollu, rapport tal-2011-2012 mill-Uffiċċju tal-Istatistika Awstraljan sab li 44% tal-popolazzjoni m’għandhiex livelli għoljin ta' litteriżmu u profiċjenza fin-numri, li oħrajn interpretaw bħala sinjal li m’għandhomx il-“ħiliet meħtieġa għall-ħajja ta' kuljum” .
L-Awstralja għandha 37 università ffinanzjata mill-gvern u tliet universitajiet privati, kif ukoll għadd ta' istituzzjonijiet speċjalizzati oħra li joffru korsijiet approvati f'livell ta' edukazzjoni ogħla. L-OECD tpoġġi lill-Awstralja fost l-aktar nazzjonijiet għaljin biex jattendu l-università. Hemm sistema ta' taħriġ vokazzjonali tal-stat, magħrufa bħala TAFE, u ħafna snajja' jagħmlu apprendistati biex iħarrġu nies tal-kummerċ ġodda. Madwar 58% tal-Awstraljani ta' bejn il-25 u l-64 għandhom kwalifiki vokazzjonali jew terzjarji u r-rata ta' gradwazzjoni terzjarja ta' 49% hija l-ogħla fost il-pajjiżi tal-OECD. 30.9% tal-popolazzjoni tal-Awstralja kisbu kwalifika ta' edukazzjoni ogħla, li hija fost l-ogħla perċentwali fid-dinja.
L-Awstralja għandha l-ogħla proporzjon ta' studenti internazzjonali per capita fid-dinja b'marġni wiesa', b'812,000 student internazzjonali rreġistrati fl-universitajiet u l-istituzzjonijiet vokazzjonali tal-pajjiż fl-2019. Konsegwentement, fl-2019, studenti internazzjonali ammontaw għal medja ta' 26.7% tal-istudenti universitajiet Awstraljani. L-edukazzjoni internazzjonali għalhekk tirrappreżenta waħda mill-akbar esportazzjonijiet tal-pajjiż u għandha influwenza qawwija fuq id-demografija tal-pajjiż, bi proporzjon sinifikanti ta' studenti internazzjonali li jibqgħu fl-Awstralja wara l-gradwazzjoni fuq diversi viżi ta' xogħol u ħiliet. L-edukazzjoni hija t-tielet l-akbar esportazzjoni tal-Awstralja, wara l-mineral tal-ħadid u l-faħam, li tikkontribwixxi aktar minn $28 biljun għall-ekonomija fl-2016-2017.
Il-kultura Awstraljana kontemporanja tirrifletti t-tradizzjonijiet indiġeni tal-pajjiż, il-wirt Anglo-Ċeltiku, u l-storja tal-immigrazzjoni multikulturali ta 'wara l-1945 Il-kultura tal-Istati Uniti kienet influwenti wkoll. L-evoluzzjoni tal-kultura Awstraljana mill-kolonizzazzjoni Brittanika tat lok għal karatteristiċi kulturali distintivi.
Ħafna Awstraljani jidentifikaw l-ugwaljanza, l-għaqda, l-irreverenza u n-nuqqas ta' formalità bħala parti mill-identità nazzjonali tagħhom. Dawn huma espressi fil-lingwaġġ Awstraljan, kif ukoll l-umoriżmu Awstraljan, li ħafna drabi huwa kkaratterizzat bħala niexef, irriverenti u ironiku. Ċittadini ġodda u detenturi ta' viża għandhom jimpenjaw ruħhom għal "valuri Awstraljani", li d-Dipartiment tal-Affarijiet Interni jidentifika li jinkludu: rispett għal-libertà tal-individwu; ir-rikonoxximent tal-istat tad-dritt; oppożizzjoni għad-diskriminazzjoni razzjali, sesswali u reliġjuża; u fehim ta' "trattament ġust", li jingħad li jinkludi opportunitajiet indaqs għal kulħadd u kompassjoni għal dawk fil-bżonn. Xi jfissru dawn il-valuri, u jekk l-Awstraljani jsostnuhom jew le, ilu jiġi diskuss minn qabel il-Federazzjoni.
L-Awstralja għandha aktar minn 100,000 sit tal-arti tal-blat Aboriġinali, u disinji, mudelli u stejjer tradizzjonali infusu l-arti Indiġena Awstraljana kontemporanja, "l-aħħar moviment kbir tal-arti tas-seklu 20" skont il-kritiku Robert Hughes; L-esponenti tagħha jinkludu Emily Kame Kngwarreye. Artisti kolonjali bikrija wrew fascination bl-art mhux magħrufa. Ix-xogħlijiet impressjonanti ta' Arthur Streeton, Tom Roberts u membri oħra tal-Skola ta' Heidelberg tas-seklu 19—l-ewwel moviment “distintament Awstraljan” fl-arti tal-Punent—taw espressjoni lis-sentimenti nazzjonalisti fit-tħejjija għall-Federazzjoni. Filwaqt li l-iskola baqgħet influwenti fis-snin 1900, modernisti bħal Margaret Preston u Clarice Beckett, u aktar tard Sidney Nolan, esploraw xejriet artistiċi ġodda. Il-pajsaġġ baqa' ċentrali fix-xogħol tal-akkwarelist Aboriġini Albert Namatjira, kif ukoll ta' Fred Williams, Brett Whiteley u artisti oħra ta' wara l-gwerra li x-xogħlijiet tagħhom, eclettiċi iżda unikament fl-istil Awstraljan, imxew bejn il-figurattiv u l-astratt.
Il-letteratura Awstraljana kibret bil-mod fl-għexieren ta' snin wara l-issetiljar Ewropew, għalkemm it-tradizzjonijiet orali indiġeni, li ħafna minnhom ġew irreġistrati bil-miktub, huma ħafna eqdem. Fis-seklu 19, Henry Lawson u Banjo Paterson ħadu l-esperjenza tal-bush billi użaw vokabularju Awstraljan distintiv. Ix-xogħlijiet tiegħu jibqgħu popolari; Il-poeżija bush ta' Paterson "Waltzing Matilda" (1895) hija meqjusa bħala l-innu nazzjonali mhux uffiċjali tal-Awstralja. Miles Franklin huwa l-isem tal-premju letterarju l-aktar prestiġjuż tal-Awstralja, mogħti kull sena lill-aqwa rumanz dwar il-ħajja Awstraljana. L-ewwel reċevitur tiegħu, Patrick White, rebaħ il-Premju Nobel fil-Letteratura fl-1973. Ir-rebbieħa tal-Premju Booker Awstraljan jinkludu Peter Carey, Thomas Keneally u Richard Flanagan. Intellettwali pubbliċi Awstraljani kitbu wkoll xogħlijiet seminali fl-oqsma rispettivi tagħhom, inklużi l-feminista Germaine Greer u l-filosfu Peter Singer.
Fl-arti tal-ispettaklu, in-nies Aboriġinali għandhom tradizzjonijiet ta' kanzunetti reliġjużi u sekulari, żfin u mużika ritmika li ħafna drabi jiġu esegwiti f'corroborees. Fil-bidu tas-seklu 20, Nellie Melba kienet waħda mill-kantanti tal-opra ewlenin fid-dinja, u aktar tard atti tal-mużika popolari bħall-Bee Gees, AC/DC, INXS u Kylie Minogue kisbu rikonoxximent internazzjonali. Ħafna mill-kumpaniji tal-arti tal-ispettaklu tal-Awstralja jirċievu finanzjament permezz tal-Kunsill tal-Awstralja tal-Gvern Awstraljan. Hemm orkestra sinfonika f’kull stat, u kumpanija nazzjonali tal-opra, Opera Australia, magħrufa l-aktar għas-sopran famuża tagħha Joan Sutherland. Il-ballet u ż-żfin huma rappreżentati minn The Australian Ballet u diversi kumpaniji tal-istat. Kull stat għandu kumpanija tat-teatru ffinanzjata pubblikament.
The Story of the Kelly Gang (1906), l-ewwel film narrattiv fid-dinja, qanqal boom fiċ-ċinema Awstraljana matul l-era tal-films silenzjużi. Wara l-Ewwel Gwerra Dinjija, Hollywood monopolizzat l-industrija, u sas-sittinijiet il-produzzjoni tal-films Awstraljan kienet effettivament waqfet. Bil-benefiċċju tal-appoġġ tal-gvern, l-Awstraljan New Wave tas-snin sebgħin ġab films provokattivi u ta' suċċess, li ħafna minnhom jesploraw temi ta' identità nazzjonali, bħal Picnic at Hanging Rock, Wake in Fright u Gallipoli, filwaqt li Crocodile Dundee u s-sensiela Mad Max. tal-moviment Ozploitation saru hits internazzjonali tal-box office. F'suq tal-films mgħarraq b'kontenut barrani, il-films Awstraljani ħadu sehem ta' 7.7% tal-box office lokali fl-2015. L-AACTAs huma l-akbar premjijiet għall-films u t-televiżjoni tal-Awstralja, u fost ir-rebbieħa ta' premjijiet notevoli tal-Akkademja Awstraljana jinkludu Geoffrey Rush, Nicole Kidman, Cate Blanchett. u Heath Ledger.
L-Awstralja għandha żewġ xandara pubbliċi (l-Australian Broadcasting Corporation u s-Servizz Multikulturali tax-Xandir Speċjali), tliet netwerks tat-televiżjoni kummerċjali, diversi servizzi tat-televiżjoni bi ħlas, u bosta stazzjonijiet pubbliċi tat-televiżjoni u tar-radju mingħajr skop ta' qligħ. Kull belt ewlenija għandha mill-inqas gazzetta waħda, u hemm żewġ gazzetti nazzjonali, The Australian u The Australian Financial Review. Fl-2020, Reporters Without Borders ikklassifika lill-Awstralja fil-25 post fuq lista ta' 180 pajjiż klassifikati għal-libertà tal-istampa, wara New Zealand (it-8 post) iżda qabel ir-Renju Unit (33) u Stati Uniti (44 .º). Din il-klassifikazzjoni relattivament baxxa hija prinċipalment dovuta għad-diversità limitata tas-sjieda tal-midja kummerċjali fl-Awstralja; Il-maġġoranza tal-midja stampata hija taħt il-kontroll ta 'News Corporation (59%) u Nine Entertainment Co (23%).
Il-biċċa l-kbira tal-gruppi indiġeni Awstraljani kienu jgħixu b'dieta ta' kaċċatur-ġbir ta' fawna u flora indiġeni, imsejħa wkoll bush tucker. Żdiedet fil-popolarità fost l-Awstraljani mhux indiġeni mis-snin sebgħin, b'eżempji bħal mirta tal-lumi, ġewż tal-macadamia u laħam tal-kangaroo issa disponibbli b'mod wiesa'.
L-ewwel settlers introduċew il-kċina Brittanika u Irlandiża fil-kontinent. Din l-influwenza tidher f'platti bħall-fish and chips u t-torta tal-laħam Awstraljana, li hija relatata mat-torta tal-laħam Ingliża. Matul il-perjodu kolonjali wkoll, l-immigranti Ċiniżi wittew it-triq għal kċina Ċiniża Awstraljana distintiva.
L-immigranti ta’ wara l-gwerra ttrasformaw il-kċina Awstraljana, u ġabu magħhom it-tradizzjonijiet kulinari tagħhom u kkontribwew għal platti ġodda tal-fużjoni. It-Taljani introduċew il-kafè espresso u, flimkien mal-Griegi, għenu biex jiżviluppaw il-kultura tal-kafè fl-Awstralja, li minnha flat white u "pounded avo" fuq toast issa huma kkunsidrati bħala staples Awstraljani. Il-gallettini Pavlovas, lamingtons, Vegemite u Anzac jissejħu wkoll ikel emblematiku Awstraljan.
L-Awstralja hija esportatur u konsumatur ewlieni tal-inbid. L-inbid Awstraljan huwa prodott prinċipalment fiż-żoni aktar kesħin tan-Nofsinhar tal-pajjiż. Il-pajjiż huwa wkoll għoli fil-konsum tal-birra, b'kull stat u territorju dar għal bosta birreriji.
L-aktar sports popolari fl-Awstralja bbażati fuq il-parteċipazzjoni tal-adulti huma: għawm, atletika, ċikliżmu, futbol, golf, tennis, basketball, surfing, netball u cricket.
L-Awstralja hija waħda mill-ħames nazzjonijiet li pparteċipaw f'kull Logħob Olimpiku tas-Sajf fl-era moderna, u ospitat il-Logħob darbtejn: 1956 f'Melbourne u 2000 f'Sydney. Huwa skedat ukoll li jospita l-Logħob tal-2032 fi Brisbane. L-Awstralja pparteċipat ukoll f'kull Logħob tal-Commonwealth, fejn ospitat l-avveniment fl-1938, 1962, 1982, 2006 u 2018.
Il-cricket huwa sport nazzjonali ewlieni. It-tim nazzjonali tal-cricket Awstraljan ikkompeta kontra l-Ingilterra fl-ewwel Test match (1877) u l-ewwel One Day International (1971), u kontra New Zealand fl-ewwel Twenty20 International (2004), rebaħ it-tliet logħbiet. Huwa rebaħ ukoll it-Tazza tad-Dinja tal-Cricket tal-Irġiel rekord sitt darbiet.
L-Awstralja għandha kampjonati professjonali għal erba' kodiċi tal-futbol, li l-popolarità relattiva tagħhom hija maqsuma ġeografikament. Li joriġina f'Melbourne fl-1850, il-futbol tar-regoli Awstraljan jattira l-akbar numru ta' telespettaturi f'kull stat ħlief New South Wales u Queensland, fejn jippredomina l-kampjonat tar-rugby, segwit mir-rugby union. Il-futbol, għalkemm jinsab fir-raba' post fit-telespettaturi u r-riżorsi tat-televiżjoni, għandu l-ogħla rati ta' parteċipazzjoni ġenerali.
Il-moviment tas-surf tas-salvataġġ oriġina fl-Awstralja, u l-salvataġġ voluntier huwa wieħed mill-ikoni tal-pajjiż.
.jpg){kind=small}
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
