Dentist

Dentist, magħruf ukoll bħala kirurgu dentali, huwa professjonista mediku li jispeċjalizza fid-dentistrija, fid-dijanjożi, fil-prevenzjoni, u fit-trattament ta' mard u ta' kundizzjonijiet fil-ħalq. It-tim ta' sostenn tad-dentist jgħinu fil-provvista tas-servizzi tas-saħħa orali. It-tim jinkludi l-assistenti dentali, l-iġjenisti dentali, it-tekniċi dentali, u xi kultant it-terapisti dentali.

Dentist u l-assistent tiegħu

Storja

Medju Evu

Inċiżjoni umoristika dwar dentist fis-snin 80 tas-seklu 19

Fiċ-Ċina kif ukoll fi Franza, l-ewwel nies li kienu jipprattikaw id-dentistrija kienu l-barbiera. Dawn ġew kategorizzati f'żewġ gruppi distinti: ix-xirka tal-barbiera u l-barbiera komuni. L-ewwel grupp, ix-Xirka tal-Barbiera, inħoloq biex jiġu distinti l-iktar kirurgi dentali edukati u kkwalifikati mill-barbiera komuni. Il-barbiera tax-xirka kienu mħarrġa biex iwettqu operazzjonijiet kumplessi. It-tieni grupp, il-barbiera komuni, kienu kkwalifikati biex iwettqu servizzi iġjeniċi regolari bħat-tqaxxir tal-leħja u l-estrazzjoni tas-snien, kif ukoll il-kirurġija bażika. Madankollu, fl-1400, Franza ħarġet digrieti li jipprojbixxu lill-barbiera komuni milli jipprattikaw it-tipi kollha ta' operazzjonijiet. Fil-Ġermanja kif ukoll fi Franza, mill-1530 sal-1575, ġew ippubblikati pubblikazzjonijiet kompletament dwar id-dentistrija. Ambroise Paré, spiss magħruf bħala Missier il-Kirurġija, ippubblika x-xogħol tiegħu dwar iż-żamma u t-trattament kif suppost tas-snien. Ambroise Paré kien barbier-kirurgu Franċiż li ħa ħsieb il-kura dentali ta' diversi monarki Franċiżi. Spiss jiġi akkreditat li għolla l-istatus tal-barbiera-kirurgi.^[1]

Dentistrija moderna

Dettall ta' raġel għand dentist

Pierre Fauchard ta' Franza spiss jissemma wkoll bħala "missier id-dentistrija moderna" peress li kien l-ewwel wieħed li ppubblika ktieb akkademiku xjentifiku (1728) dwar it-tekniki u l-prattiki tad-dentistrija.^[2] Maż-żmien, id-dentisti mħarrġa immigraw mill-Ewropa lejn l-Amerki biex jipprattikaw id-dentistrija, u sal-1760, l-Amerka kellha d-dentisti prattikanti nattivi wkoll. Il-gazzetti ta' dak iż-żmien kienu jintużaw biex jiġu rreklamati u promossi s-servizzi dentali. Fl-Amerka, mill-1768 sal-1770, kien hemm l-ewwel applikazzjoni pijuniera tad-dentistrija għall-verifika tal-każijiet forensiċi; din kienet tissejjaħ dentistrija forensika. Biż-żieda tad-dentisti, bdew jiżdiedu wkoll metodi ġodda sabiex tittejjeb il-kwalità tad-dentistrija. Dawn il-metodi ġodda kienu jinkludu mekkaniżmu b'rota ddur biex iddawwar trapan dentali u siġġijiet magħmula apposta għall-pazjenti tad-dentisti.^[3]

Fis-snin 40 tas-seklu 19 ġew stabbiliti l-ewwel skola dentali u l-ewwel organizzazzjoni dentali nazzjonali, flimkien mal-istabbiliment tal-ewwel dottorat fil-kirurġija dentali. B'rispons għaż-żieda ta' dentisti ġodda kif ukoll ta' tekniki tad-dentistrija, ġie stabbilit l-ewwel att dwar il-prattika dentali sabiex id-dentistrija tiġi rregolata. Fl-Istati Uniti, l-Ewwel Att dwar il-Prattika Dentali kien jeħtieġ li d-dentisti jgħaddu minn eżami tal-bord mediku tal-istat speċifiku sabiex ikunu jistgħu jipprattikaw id-dentistrija fi stat partikolari. Madankollu, minħabba li l-att dentali qajla kien jiġi infurzat, xi dentisti ma kinux jobduh. Mill-1846 sal-1855 ġew ivvintati tekniki dentali ġodda bħall-użu tal-loppju bl-ester għall-operazzjonijiet, u l-metodu tal-folja koesiva tad-deheb li permezz tiegħu d-deheb kien jiġi applikat f'sinna mħassra. L-Assoċjazzjoni Dentali Amerikana (ADA) ġiet stabbilita fl-1859 wara laqgħa ma' 26 dentist. Għall-ħabta tal-1867 ġiet stabbilita l-ewwel skola dentali assoċjata ma' università, magħrufa bħala l-Iskola Dentali ta' Harvard. Lucy Hobbs Taylor kienet l-ewwel mara li kisbet lawrija dentali.^[3]

Dentista pedjatrika

Fis-snin 80 tas-seklu 19, inħoloq it-toothpaste f'għamla ta' tubu li ssostitwixxa l-għamliet oriġinali ta' toothpaste f'forma ta' trab jew likwidu. Bords dentali ġodda, bħall-Assoċjazzjoni Nazzjonali tal-Eżaminaturi Dentali, inħolqu sabiex jistabbilixxu standards u uniformità fost id-dentisti. Fl-1887 ġie stabbilit l-ewwel laboratorju dentali; il-laboratorji dentali jintużaw għall-ħolqien tad-dentaturi u għall-kuruni tas-snien li jkunu speċifiċi għal kull pazjent.^[4] Fl-1895 ġie skopert ir-raġġ-X dentali mill-fiżiku Ġermaniż Wilhelm Röntgen.^[5]

Fis-seklu 20 ġew ivvintati tekniki dentali ġodda bħall-kuruni dentali tal-porċellana (1903), in-Novocain (loppju) (1905), il-mili fondut bi preċiżjoni (1907), ix-xkupilji tas-snien tan-nylon (1938), il-fluworodazzjoni tal-ilma (1945), it-toothpaste bil-fluworur (1950), l-għodod dentali li jaħdmu bl-arja (1957), il-lasers (1960), ix-xkupilji tas-snien elettriċi (1960), u kits domestiċi għat-tbajjid tas-snien (1989). Invenzjonijiet bħall-għodod dentali li jaħdmu bl-arja wasslu għal dentistrija ġdida b'veloċità għolja.^[3][6]

Responsabbiltajiet

Min-natura stess tat-taħriġ ġenerali tiegħu, dentist bil-liċenzja jista' jwettaq il-biċċa l-kbira tat-trattamenti dentali bħall-kirurġija restawrattiva (restawr dentali, kuruni, pontijiet), l-ortodonzija (braces), il-prostodonzija (dentaturi, kuruni/pontijiet), l-endodonzija (il-kanal sal-għerq tas-snien), it-terapija perjodontali (ħanek), u l-kirurġija orali (l-estrazzjoni tas-snien), kif ukoll iwettaq eżamijiet, jieħu radjografiji (raġġi-X) u jagħmel dijanjożi. Barra minn hekk, id-dentisti jistgħu jwettqu proċeduri kirurġiċi orali oħra bħat-tqegħid tal-impjanti dentali. Id-dentisti jistgħu wkoll jagħmlu riċetti mediċi għall-antibijotiċi, għall-fluworuri, għall-pilloli kontra l-uġigħ, għal-loppju, għas-sedattivi/prodotti ipnotiċi u kwalunkwe mediċina oħra meħtieġa għat-trattament ta' diversi kundizzjonijiet li jaffettwaw ir-ras u l-għonq mhux biss is-snien direttament.

Dentist pedjatrika u l-assistenta tiegħu fl-1936

Id-dentisti kollha li jkollhom lawrija fid-dentistrija u l-mediċina jkunu kkwalifikati legalment biex iwettqu għadd ta' proċeduri iktar kumplessi bħat-trapjanti tal-ħanek, it-trapjanti tal-għadam, it-tgħollija tas-sinus, u l-impjanti, kif ukoll firxa ta' proċeduri kirurġiċi orali u maksillofaċċali iktar invażivi, għalkemm bosta jagħżlu li jkomplu jispeċjalizzaw jew ikomplu bi studji ta' wara d-dottorat biex iżidu l-kapaċitajiet tagħhom. Ftit proċeduri partikolari, bħall-għoti tal-loppju, legalment jeħtieġu taħriġ ta' wara d-dottorat fl-Istati Uniti. Filwaqt li ħafna mard orali huma uniku u limitat fih innifsu, kundizzjonijiet batuti fil-ħalq jistgħu jwasslu għal saħħa ġenerali batuta u bil-kontra; b'mod partikolari, hemm rabta sinifikanti bejn il-mard perjodontali u kardjovaskulari. Kundizzjonijiet fil-ħlaq jistgħu jindikaw ukoll mard sistemiku ieħor bħall-osteoporożi, id-dijabete, l-AIDS, u mard differenti fid-demm, inkluż tumuri malinji u limfomi.^[7]

Diversi studji ssuġġerew li d-dentisti u l-istudenti tad-dentistrija jissograw ferm li jbatu minn burnout jew kollass. Matul dan il-perjodu, id-dentisti jesperjenzaw għeja, aljenazzjoni mix-xogħol u jaħdmu b'inqas effiċjenza.^[8] Studju sistemiku identifika l-fatturi ta' riskju assoċjati ma' din il-kundizzjoni bħall-età żgħira tal-prattikant, it-tip ta' personalità, il-ġeneru, l-livell ta' edukazzjoni, l-għeja kbira mix-xogħol u/jew is-sigħat tax-xogħol, u l-piż tar-rekwiżiti tal-lawriji kliniċi. L-awturi ta' dan l-istudju kkonkludew li l-programmi ta' intervent fi stadju bikri fl-ewwel livell terzjarju jistgħu jipprovdu strateġija tajba lill-prattikanti biex jħejju ruħhom jew jgħelbu din il-kundizzjoni.^[9]

Regolamentazzjoni

Skont liema jkun il-pajjiż, id-dentisti kollha huma meħtieġa jirreġistraw mal-bord u mar-regolaturi nazzjonali jew lokali tagħhom tas-saħħa u ma' assigurazzjoni tal-indennizz professjonali, sabiex jipprattikaw id-dentistrija. Ir-rwol ewlieni ta' regolatur dentali hu li jipproteġi lill-pubbliku billi jiżgura li jiġu rreġistrati prattikanti dentali kkwalifikati biss, iġestixxi l-ilmenti jew il-każijiet ta' mġiba ħażina, u jiżviluppa linji gwida u standards li l-prattikanti dentali jridu jsegwu.

Speċjalizzazzjonijiet

Għal bosta pajjiżi, wara t-tlestija b'suċċess tat-taħriġ ta' wara l-ewwel lawrija, l-ispeċjalisti dentali meħtieġa jissieħbu f'bord jew f'lista tal-ispeċjalisti, sabiex ikunu jistgħu jużaw it-titlu ta' "speċjalist(a)".

Stati Uniti

Tagħmir tad-dentistrija moderna għat-teħid u għat-turija tal-immaġnijiet dentali mediċi

Fl-Istati Uniti, l-ispeċjalizzazzjonijiet dentali huma rikonoxxuti mill-Assoċjazzjoni Dentali Amerikana (ADA) jew mill-Bord Amerikan tal-Ispeċjalizzazzjonijiet Dentali (ABDS).^[10] Attwalment, l-ADA telenka tnax-il speċjalizzazzjoni dentali, li huma rikonoxxuti mill-Kummissjoni Nazzjonali dwar ir-Rikonoxximent tal-Ispeċjalizzazzjonijiet Dentali u l-Bords taċ-Ċertifikazzjoni^[11], filwaqt li l-ABDS tirrikonoxxi erba' bords tal-ispeċjalizzazzjoni dentali.^[12]

Lista ta' Speċjalizzazzjonijiet Dentali fil-qafas tal-ADA:

• Anesteżjoloġija dentali^[13] – l-istudju u l-għoti tal-loppju, is-sustanzi sedattivi, u metodi avvanzati tal-kontroll tal-uġigħ. Rikonoxxuta mill-ADA u mill-ABDS.
• Saħħa pubblika dentali – l-istudju tal-epidemjoloġija dentali u tal-politiki tas-saħħa soċjali.
• Endodonzija – it-terapija tal-kanal tal-għerq tas-snien u l-istudju tal-mard tal-polpa dentali.
• Patoloġija orali u maksillofaċċali – l-istudju, id-dijanjożi, u xi kultant it-trattament tal-mard orali u maksillofaċċali relatat.
• Radjoloġija orali u maksillofaċċali – l-istudju u l-interpretazzjoni radjoloġika tal-mard orali u maksillofaċċali.
• Kirurġija orali u maksillofaċċali – estrazzjonijiet, impjanti, u operazzjonijiet maksillofaċċali li jinkludu wkoll il-korrezzjoni ta' deformazzjonijiet faċċali konġeniti.
• Kirurġija orali – speċjalizzazzjoni rikonoxxuta fl-Ewropa u fl-Awstralja; speċjalizzazzjoni għat-twettiq tal-operazzjonijiet fil-ħalq: l-iktar l-estrazzjoni tas-snien, l-esponiment tas-snin, it-trattament ta' leżjonijiet ċistiċi, it-trattament tal-pazjenti b'fatturi mediċi ta' kumplikazzjoni.
• Mediċina orali – id-dixxiplina tad-dentistrija li għandha x'taqsam mal-kura tas-saħħa orali ta' pazjenti kumplessi medikament – inkluż id-dijanjożi u l-ġestjoni ta' kundizzjonijiet mediċi li jaffettwaw iż-żona orali u maksillofaċċali. Rikonoxxuta mill-ADA u mill-ABDS.
• Uġigħ orofaċċali – l-ispeċjalizzazzjoni tad-dentistrija li tinvolvi d-dijanjożi, il-ġestjoni u t-trattament tal-uġigħ marbut max-xedaq, mal-ħalq, mal-wiċċ u ma' żoni assoċjati magħhom. Rikonoxxuta mill-ADA u mill-ABDS.
• Ortodonzija u ortopedija dentofaċċali – l-iddrittar tas-snien u l-modifika tat-tkabbir f'nofs il-wiċċ u fil-mandibola.
• Perjodonzija – l-istudju u t-trattament (kirurġiku u mhux kirurġiku) tal-mard tal-ħanek kif ukoll it-tqegħid u l-manutenzjoni tal-impjanti dentali.
• Dentistrija pedjatrika (li qabel kienet magħrufa bħala pedodonzija) – id-dentistrija għat-tfal. Is-snien, l-għadam u x-xedaq jikbru b'mod kostanti fit-tfal u ċerti problemi dentali fit-tfal jirrikjedu attenzjoni speċifika.
• Prostodonzija – dentaturi, pontijiet u impjanti dentali (restawr/tqegħid). Xi prostodontiċi jkomplu t-taħriġ tagħhom fil-"prostodonzija orali u maksillofaċċali", li hija d-dixxiplina li għandha x'taqsam mas-sostituzzjoni ta' strutturi faċċali neqsin, bħal widnejn, għajnejn, l-imnieħer, eċċ.

Lista ta' Speċijalizzazzjonijiet Dentali fil-qafas tal-ABDS:

• Impjantoloġija Orali/Dentistrija tal-Impjanti
• Mediċina Orali
• Uġigħ Orofaċċali
• Anesteżjoloġija Dentali

L-ispeċjalisti f'dawn l-oqsma jiġu ddeżinjati bħala "reġistrabbli" (fl-Istati Uniti jiġu ddeżinjati bħala "eliġibbli għall-bord") u jkollhom titli esklużivi bħal pereżempju dentist anestesista, ortodontiku, kirurgu orali u maksillofaċċali, endodontiku, dentist pedjatriku, perjodontiku, jew prostodontiku ladarba jissodisfaw ċerti rekwiżiti ta' akkreditament lokali.^[11]

Renju Unit

Fir-Renju Unit, l-ispeċjalizzazzjonijiet huma rikonoxxuti mill-Kunsill Dentali Ġenerali (bl-Ingliż – General Dental Council jew GDC). Attwalment, il-GDC telenka 13-il speċjalizzazzjoni dentali:^[14]

• Radjoloġija dentali u maksillofaċċali – din l-ispeċjalizzazzjoni tinkludi kwalunkwe teħid ta' immaġnijiet mediċi li jintużaw bħala sostenn għall-investigazzjonijiet b'informazzjoni rilevanti dwar l-anatomija, il-funzjoni u s-saħħa tas-snien, tax-xedaq u tal-istrutturi tal-madwar.
• Saħħa pubblika dentali – din hija speċjalizzazzjoni mhux klinika li tivvaluta l-ħtiġijiet tas-saħħa dentali u tesplora l-modi kif jistgħu jiġu ssodisfati.
• Endodonzija – din l-ispeċjalizzazzjoni tinkludi l-etjoloġija, id-dijanjożi, l-għażliet tat-trattament u l-prevenzjoni tal-mard li jaffettwa t-tessuti tan-nervituri ġewwa s-snien, l-għeruq u t-tessuti tal-madwar.
• Patoloġija orali u maksillofaċċali – din hija speċjalizzazzjoni klinika li ssir mill-persunal ibbażat f'laboratorju. Tivvaluta l-bidliet fit-tessuti tal-ħalq, tax-xedaq u tal-glandoli tal-bżieq li huma sintomu tal-mard sabiex issir dijanjożi.
• Dentistrija restawrattiva – din hija bbażata fuq tliet monospeċjalizzazzjonijiet: l-endodonzija, il-perjodonzija, u l-prostodonzija. Il-perjodontiċi huma dentisti li jispeċjalizzaw fil-prevenzjoni, fid-dijanjożi u fit-trattament tal-mard tal-ħanek. Il-prostodontiċi jindirizzaw is-snien neqsin.
• Mediċina orali – din l-ispeċjalizzazzjoni għandha x'taqsam mad-dijanjożi u mal-ġestjoni mhux kirurġika ta' pazjenti b'mard relatat maż-żona orali u maksillofaċċali.
• Mikrobijoloġija orali – din l-ispeċjalizzazzjoni klinika tinvolvi d-dijanjożi, ir-rapportar u l-interpretazzjoni ta' kampjuni mikrobijoloġiċi meħuda mill-ħalq.
• Kirurġija orali – din l-ispeċjalizzazzjoni klinika tieħu ħsieb il-ġestjoni ta' kwalunkwe abnormalità tax-xedaq u tal-ħalq li tkun tirrikjedi operazzjoni.
• Ortodonzija – din l-ispeċjalizzazzjoni klinika għandha x'taqsam mal-korrezzjoni tal-irregolaritajiet fis-snien, fix-xedaq u fil-gdim.
• Dentistrija pedjatrika – din l-ispeċjalizzazzjoni klinika tipprovdi kura tas-saħħa orali komprensiva għat-tfal mit-trabi sal-adolexxenti, inkluż it-tfal bi problemi mentali jew fiżiċi.
• Perjodonzija – din l-ispeċjalizzazzjoni klinika għandha x'taqsam mad-dijanjożi u mat-trattament tal-ħanek.
• Prostodonzija – din l-ispeċjalizzazzjoni klinika għandha x'taqsam mas-sostituzzjoni ta' snien neqsin bl-użu ta' proteżi fissi jew li jistgħu jitneħħew, fosthom impjanti, pontijiet, dentaturi, eċċ.
• Dentistrija għall-Persuni bi Bżonnijiet Speċjali – din l-ispeċjalizzazzjoni klinika tingħata lil min ikun għamel taħriġ speċifiku sabiex itejjen u jġestixxi s-saħħa orali ta' adulti b'diżabbiltà, inkluż problemi fiżiċi, mentali, mediċi, soċjali, emozzjonali u fl-apprendiment.

Unjoni Ewropea

Il-leġiżlazzjoni tal-Unjoni Ewropea tirrikonoxxi żewġ speċjalizzazzjonijiet dentali: il-kirurġija orali u maksillofaċċali (lawrija fid-dentistrija u l-mediċina hija obbligatorja) u l-ortodonzija.^[15]

Referenzi

1. "History of Dentisty". www.ada.org. Miġbur 2021-07-28.
2. Lynch, C. D.; O'Sullivan, V. R.; McGillycuddy, C. T. (2006). "Pierre Fauchard: the 'Father of Modern Dentistry'". British Dental Journal (bl-Ingliż). 201 (12): 779–781.
3. "History of Dentisty". www.ada.org. Miġbur 2021-07-28.
4. "Dental laboratory technology". www.ada.org. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2021-07-28. Miġbur 2021-07-28.
5. "The Nobel Prize in Physics 1901". NobelPrize.org (bl-Ingliż). Miġbur 2021-07-28.
6. "Dental Technology Over 150 Years: Evolution and Revolution". mydigimag.rrd.com (bl-Ingliż). Miġbur 2021-07-28.
7. "Gum Disease and Heart Disease | Perio.org". www.perio.org. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2017-06-06. Miġbur 2021-07-28.
8. Information, National Center for Biotechnology; Pike, U. S. National Library of Medicine 8600 Rockville; MD, Bethesda; Usa, 20894 (2020-06-18). Depression: What is burnout? (bl-Ingliż). Institute for Quality and Efficiency in Health Care (IQWiG).Manutenzjoni CS1: ismijiet bħala numri: authors list (link)
9. Singh, P; Aulak, D. S; Mangat, S. S; Aulak, M. S (2016). "Systematic review: Factors contributing to burnout in dentistry". Occupational Medicine. 66 (1): 27–31.
10. "American Academy of Implant Dentistry v. Parker, No. 16-50157 (5th Cir. 2017)". Justia Law (bl-Ingliż). Miġbur 2021-07-28.
11. "Specialty Definitions". www.ada.org. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2021-10-20. Miġbur 2021-07-28.
12. "Member Boards | American Board of Dental Specialties" (bl-Ingliż). Miġbur 2021-07-28.
13. "Anesthesiology recognized as a dental specialty". www.ada.org. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2019-09-21. Miġbur 2021-07-28.
14. "Specialist lists". General Dental Council (bl-Ingliż). Miġbur 2021-07-28.
15. "EU law - dentistry" (PDF).

Ħoloq esterni