Thessaloniki

Thessaloniki [θesaloˈnici] (Yunani: Θεσσαλονίκη, rumi: Thessaloníkicode: el is deprecated ), Saloniki atau Salonica adalah bandar kedua terbesar di Yunani dengan lebih 1 juta penduduk yang mendiami kawasan metropolitan, dan ibu negeri bagi wilayah Macedonia, pusat pentadbiran bagi Makedonia Tengah dan Pentadbiran Setempat bagi Macedonia dan Thrace.^[6][7] Kota ini juga dikenali dalam bahasa Yunani sebagai η Συμπρωτεύουσαcode: el is deprecated (i Symprōtévousa), literalnya bermaksud "ibu kota bersama",^[8] bagi meruju status sejarahnya sebagai Συμβασιλεύουσαcode: grc is deprecated (Symvasilévousa) atau bandar "pemerintahan bersama" bagi Empayar Rom Timur (Byzantine), bersama-sama Constantinople.^[9]

Thessaloniki Θεσσαλονίκηcode: el is deprecated Salonica
Bandar
Arah jam dari atas: Dataran Aristotle, Gereja Santo Demetrius, Dewan Konsert Thessaloniki, garis pantai Thessaloniki dan Menara Putih Thessaloniki
Bendera Mohor rasmi Thessaloniki Mohor Logo
Nama panggilan: Ibu kota bersama, Nymph di Teluk Thermaic[1][2]
Thessaloniki
Koordinat: 40.65°N 22.9°E / 40.65; 22.9
Negara	Greece
Wilayah geografi	Macedonia
Kawasan pentadbiran	Macedonia Tengah
Unit wilayah	Thessaloniki
Diasaskan	315 BC (2339 tahun lepas)
Disatukan	Okt. 1912 (112 tahun lepas)
Perbandaran	7
Pentadbiran
• Jenis	Kerajaan majlis-Datuk Bandar
• Datuk Bandar	Konstantinos Zervas [el] (Independent)
Keluasan
• Perbandaran	19.307 km2 (7.454 batu persegi)
• Bandar	111.703 km2 (43.129 batu persegi)
• Metro	1,285.61 km2 (496.38 batu persegi)
Aras tertinggi	250 m (820 ft)
Aras Terendah	0 m (0 ft)
Penduduk  (2011)[3]
• Perbandaran	325,182
• Pemeringkatan	Bandar ke-2, metro ke-2 di Greece
• Bandar	824,676[4]
• Metro	1,030,338[4]
Demonim	Thessalonian, Thessalonican
Zon waktu	UTC+2 (EET)
• Musim panas (DST)	UTC+3 (EEST)
Poskod	53xxx, 54xxx, 55xxx, 56xxx
Telefon	2310
Pendaftaran kenderaan	NAx-xxxx hingga NXx-xxxx
Santo pelindung	Santo Demetrius (26 October)
Gross regional domestic product (PPP 2015)	€18.77 bilion ($Wrong currency "2015" for EUR billion)[5]
• Per kapita	€16,900[5]
Laman sesawang	www.thessaloniki.gr

Thessaloniki terletak di Teluk Thermaic, di sudut barat laut Laut Aegean. Ia bersempadan di barat oleh delta Axios. Perbandaran Thessaloniki, pusat bersejarah, mempunyai populasi 319,045 pada tahun 2021,^[10] manakala kawasan metropolitan Thessaloniki mempunyai 1,006,112 penduduk dan Thessaloniki (unit wilayah) mempunyai 1,092,919.^[11][4] Ia adalah pusat ekonomi, perindustrian, perdagangan dan politik kedua utama Greece, dan hab pengangkutan utama untuk Greece dan Eropah tenggara, terutamanya melalui Pelabuhan Thessaloniki.^[12] Bandar ini terkenal dengan perayaan, acara dan kehidupan budaya yang meriah secara amnya.^[13] Acara seperti Pameran Antarabangsa Thessaloniki dan Festival Filem Antarabangsa Thessaloniki diadakan setiap tahun. Thessaloniki ialah Ibu Kota Belia Eropah 2014. Universiti utama di bandar ini, Universiti Aristotle, adalah yang terbesar di Greece dan Balkan.^[14]

Bandar ini diasaskan pada 315 SM oleh Cassander dari Macedon, yang menamakannya sempena isterinya Thessalonike, anak perempuan Philip II dari Macedon dan saudara perempuan Alexander the Great. Ia dibina 40 km tenggara Pella, ibu kota Kerajaan Macedonia. Sebuah metropolis penting pada zaman Rom, Thessaloniki adalah bandar kedua terbesar dan terkaya di Empayar Byzantine. Ia telah ditakluki oleh Uthmaniyyah pada tahun 1430 dan kekal sebagai pelabuhan laut penting dan metropolis pelbagai etnik selama hampir lima abad pemerintahan Turki. Dari abad ke-16 hingga abad ke-20 ia merupakan satu-satunya bandar majoriti Yahudi di Eropah. Ia berpindah dari Empayar Uthmaniyyah ke Kerajaan Greece pada 8 November 1912. Thessaloniki mempamerkan seni bina Byzantine, termasuk banyak monumen Paleochristian dan Byzantine, Tapak Warisan Dunia, dan beberapa struktur Yahudi Rom, Uthmaniyyah dan Sephardic.

Thessaloniki adalah destinasi pelancongan yang popular di Greece. Pada tahun 2013, Majalah National Geographic memasukkan Thessaloniki dalam destinasi pelancongan utamanya di seluruh dunia,^[15] manakala pada tahun 2014 majalah Financial Times FDI (Pelaburan Langsung Asing) mengisytiharkan Thessaloniki sebagai bandar raya Eropah bersaiz sederhana terbaik masa depan untuk modal insan dan gaya hidup.^[16][17]

Nama dan etimologi

Lihat juga: Nama Thessaloniki dalam pelbagai bahasa

Tulisan bertulis "Kepada Ratu Thessalonike, (Putri) Philip", Muzium Arkeologi Thessaloniki

Nama asal bandar itu ialah Θεσσαλονίκη Thessaloníkē. Ia dinamakan sempena puteri Thessalonike dari Macedon, adik tiri Iskandar Agung (Alexander the Great), yang namanya bermaksud "kemenangan Thessalian", daripada Θεσσαλός Thessalos, dan Νίκη 'kemenangan' (Nike), menghormati kemenangan Macedonia di Pertempuran Crocus Field ( 353/352 SM).

Varian kecil turut ditemui, termasuk Θετταλονίκη Thettaloníkē,^[18][19] Θεσσαλονίκεια Thessaloníkeia,^[20] Θεσσαλονείκεονείκεννλκηννλοη ssalonikéon.^[21][22]

Nama Σαλονίκη Saloníki pertama kali dibuktikan dalam bahasa Yunani dalam Chronicle of the Morea (abad ke-14), dan biasa dalam lagu-lagu rakyat, tetapi ia mesti berasal lebih awal, kerana al-Idrisi memanggilnya Salunik pada abad ke-12. Ia adalah asas untuk nama bandar dalam bahasa lain: Солѹнъ (Solunŭ) dalam Slavonik Gereja Lama, סאלוניקוcode: lad is deprecated ^[23][24] (Salonikocode: lad is deprecated ) in Judeo-Spanish (שאלוניקי prior to the 19th century^[24] (Saloniko) dalam bahasa Judeo-Sepanyol (שאלוניקי sebelum abad ke-19[22]) סלוניקי (Saloniki) dalam bahasa Ibrani, Selenik dalam bahasa Albania, سلانیك (Selânik) dalam bahasa Turki Uthmaniyyah dan Selanik dalam bahasa Turki moden, Salonicco dalam bahasa Itali, Solun atau Солун dalam bahasa Slavik Selatan tempatan dan jiran, Салоники (Saloníki) dalam bahasa Rusia, Sãrunã dalam bahasa Aromanian^[25] dan Săruna dalam bahasa Megleno-Romania.^[26]

Dalam bahasa Inggeris, bandar itu boleh dipanggil Thessaloniki, Salonika, Thessalonica, Salonica, Thessalonika, Saloniki, Thessalonike, atau Thessalonice. Dalam teks bercetak, nama dan ejaan yang paling biasa sehingga awal abad ke-20 ialah Thessalonica, sepadan dengan nama Latin; melalui kebanyakan sisa abad ke-20, ia adalah Salonika. Menjelang tahun 1985, nama tunggal yang paling biasa menjadi Thessaloniki.^[27][28] Bentuk dengan akhiran Latin -a yang disatukan kekal lebih biasa daripada yang mempunyai akhiran Yunani fonetik -i dan lebih biasa daripada transliterasi purba -e.^[29]

Thessaloniki telah dihidupkan semula sebagai nama rasmi bandar pada tahun 1912, apabila ia menyertai Kerajaan Greece semasa Perang Balkan.^[30] Dalam pertuturan tempatan, nama bandar itu lazimnya disebut dengan L yang gelap dan dalam, ciri loghat dialek Macedonia moden dalam bahasa Yunani.^[31][32] Nama ini sering disingkatkan sebagai Θεσ/νίκη.^[33]

Sejarah

Rencana utama: Sejarah Thessaloniki

Dari zaman Yunani sehingga Empayar Rom

Syiling purba yang menggambarkan Cassander, anak kepada Antipater, dan pengasas bandar Thessaloniki

Bandar ini diasaskan sekitar 315 SM oleh Raja Cassander Macedon, di atau berhampiran tapak bandar purba Therma dan 26 kampung tempatan yang lain.^[34][35] Dia menamakannya sempena isterinya Thessalonike,^[36] saudara tiri Alexander the Great dan puteri Macedonia sebagai anak perempuan Philip II. Di bawah kerajaan Macedonia bandar itu mengekalkan autonomi dan parlimennya sendiri^[37] dan berkembang menjadi bandar terpenting di Macedonia.^[36]

Dua puluh tahun selepas kejatuhan Kerajaan Macedonia pada 168 SM, pada 148 SM, Tesalonika dijadikan ibu kota wilayah Rom Macedonia.^[38] Thessalonica menjadi bandar bebas Republik Rom di bawah Mark Antony pada 41 SM.^[36][39] Ia berkembang menjadi hab perdagangan penting yang terletak di Via Egnatia,^[40] jalan yang menghubungkan Dyrrhachium dengan Byzantium,^[41] yang memudahkan perdagangan antara Thessaloniki dan pusat-pusat perdagangan yang hebat seperti Rom dan Byzantium.^[42] Thessaloniki juga terletak di hujung selatan laluan utama utara-selatan melalui Balkan di sepanjang lembah Morava dan lembah sungai Axios, dengan itu menghubungkan Balkan dengan seluruh Greece.^[43] Bandar ini menjadi ibu kota salah satu daripada empat daerah Rom Macedonia;.^[40]

Pada zaman Empayar Rom, kira-kira 50 AD, Thessaloniki juga merupakan salah satu pusat awal agama Kristian; semasa dalam perjalanan dakwahnya yang kedua, Rasul Paulus melawat rumah ibadat utama bandar ini pada tiga hari Sabat dan menyemai benih untuk gereja Kristian pertama Thessaloniki. Kemudian, Paulus menulis surat kepada gereja baru di Thessaloniki, dengan dua surat kepada gereja di bawah namanya muncul dalam kanon Alkitab sebagai Tesalonika Pertama dan Kedua. Sesetengah sarjana berpendapat bahawa Surat Pertama kepada Jemaat Tesalonika adalah kitab bertulis pertama Perjanjian Baru.^[44]

Abad keempat Masihi Rotunda of Galerius, salah satu daripada beberapa monumen Rom di bandar dan UNESCO Tapak Warisan Dunia

Pada 306 AD, Thessaloniki memperoleh seorang santo penaung, St. Demetrius, seorang Kristian yang dikatakan telah dibunuh oleh Galerius. Kebanyakan sarjana bersetuju dengan teori Hippolyte Delehaye bahawa Demetrius bukanlah orang asli Thessaloniki, tetapi penghormatannya telah dipindahkan ke Thessaloniki apabila ia menggantikan Sirmium sebagai pangkalan tentera utama di Balkan.^[45] Sebuah gereja basilical yang didedikasikan untuk St. Demetrius, Hagios Demetrios, mula dibina pada abad kelima Masihi dan kini menjadi Tapak Warisan Dunia UNESCO.

Apabila Empayar Rom dibahagikan kepada tetrarki, Thessaloniki menjadi ibu kota pentadbiran salah satu daripada empat bahagian Empayar di bawah Galerius Maximianus Caesar,^[46][47] di mana Galerius menugaskan sebuah istana empayar, sebuah hippodrom baru, gerbang kemenangan dan makam, antara struktur lain.^[47][48][49]

Pada tahun 379, apabila Wilayah Rom Illyricum dibahagikan antara Empayar Rom Timur dan Barat, Thessaloniki menjadi ibu kota Prefektur Illyricum yang baharu.^[40] Pada tahun berikutnya, Edik Tesalonika menjadikan agama Kristian sebagai agama negara bagi Empayar Rom.^[50] Pada tahun 390, tentera di bawah Kaisar Rom Theodosius I mengetuai pembunuhan beramai-ramai terhadap penduduk Tesalonika, yang telah bangkit memberontak menentang penahanan seorang pelumba kereta kuda kegemaran. Pada masa Kejatuhan Rom pada 476, Thessaloniki adalah bandar kedua terbesar Empayar Rom Timur.^[42]

Era Byzantine dan Zaman Pertengahan

Lihat juga: Yunani Byzantin, Demetrius dari Thessaloniki, Kerajaan Tesalonika, dan Zelot Tesalonika

Bahagian Tembok Thessaloniki

Dari tahun-tahun pertama Empayar Byzantine, Thessaloniki dianggap sebagai bandar kedua dalam Empayar selepas Constantinople,^[51][52][53] baik dari segi kekayaan dan saiz,^[51] dengan populasi 150,000 pada pertengahan abad ke-12.^[54] Bandar ini memegang status ini sehingga pemindahannya ke kawalan Venetian pada tahun 1423. Pada abad ke-14, penduduk bandar itu melebihi 100,000 hingga 150,000,^[55][56][57] menjadikannya lebih besar daripada London pada masa itu.^[58]

Semasa abad keenam dan ketujuh, kawasan sekitar Thessaloniki telah diserang oleh Avar dan Slav, yang tidak berjaya mengepung bandar itu beberapa kali, seperti yang diceritakan dalam Mukjizat Saint Demetrius.^[59] Pensejarahan tradisional menetapkan bahawa ramai orang Slav menetap di kawasan pedalaman Thessaloniki;^[60] namun, sarjana moden menganggap penghijrahan ini berada pada skala yang jauh lebih kecil daripada yang difikirkan sebelumnya.^[60][61] Pada abad kesembilan, mubaligh Byzantine Cyril dan Methodius, kedua-duanya penduduk asli kota itu, mencipta bahasa sastera pertama orang Slav, iaitu Old Church Slavonic, kemungkinan besar berdasarkan dialek Slavic yang digunakan di kawasan pedalaman kampung halaman mereka.^{[62][63][64][65][66]}

Serangan tentera laut yang diketuai oleh orang Byzantine yang memeluk Islam (termasuk Leo dari Tripoli) pada tahun 904 mengakibatkan bandar itu dipecat.^[67]

Gereja Acheiropoietos (abad ke-5) di pusat bandar

Pengembangan ekonomi bandar ini berterusan sehingga abad ke-12 apabila pemerintahan maharaja Komnenoi meluaskan kawalan Byzantine ke utara. Thessaloniki meninggal dunia dari tangan Byzantine pada tahun 1204,^[68] apabila Konstantinopel ditawan oleh pasukan Perang Salib Keempat dan menggabungkan kota itu dan wilayah sekitarnya dalam Kerajaan Tesalonika^[69] — yang kemudiannya menjadi vasal terbesar Empayar Latin. . Pada tahun 1224, Kerajaan Tesalonika telah ditakluki oleh Despotate Epirus, peninggalan bekas Empayar Byzantine, di bawah Theodore Komnenos Doukas yang menobatkan dirinya sebagai Maharaja,^[70] dan bandar itu menjadi ibu kota Empayar Tesalonika yang berumur pendek.^{[70][71][72][73]} Selepas kekalahannya di Klokotnitsa walau bagaimanapun pada tahun 1230,^[70][74] Empayar Tesalonika menjadi sebuah negara vasal Empayar Bulgaria Kedua sehingga ia dipulihkan semula pada tahun 1246, kali ini oleh Empayar Nicaean.^[70]

Pada 1342,^[75] bandar itu menyaksikan kebangkitan Komune Zelot, sebuah parti anti-bangsawan yang terdiri daripada kelasi dan orang miskin,^[76] yang pada masa kini digambarkan sebagai revolusi sosial.^[75] Bandar ini boleh dikatakan bebas daripada seluruh Empayar,^[75][76][77] kerana ia mempunyai kerajaan sendiri, satu bentuk republik.^[75] Gerakan fanatik telah digulingkan pada tahun 1350 dan kota itu bersatu semula dengan seluruh Empayar.^[75]

Penawanan Gallipoli oleh Uthmaniyyah pada tahun 1354 telah memulakan perluasan Turki yang pesat di Balkan selatan, yang dilakukan oleh Uthmaniyyah sendiri dan oleh kumpulan pahlawan ghazi Turki yang separuh bebas. Menjelang 1369, Uthmaniyyah dapat menakluki Adrianople (Edirne moden), yang menjadi ibu kota baharu mereka sehingga 1453.^[78] Thessalonica, yang diperintah oleh Manuel II Palaiologos (r. 1391–1425) sendiri menyerah kalah selepas pengepungan yang panjang pada 1383–1387, bersama dengan sebahagian besar Macedonia timur dan tengah, kepada pasukan Sultan Murad I.^[79] Pada mulanya, bandar-bandar yang diserahkan telah dibenarkan autonomi sepenuhnya sebagai pertukaran untuk pembayaran cukai undian kharaj. Selepas kematian Maharaja John V Palaiologos pada tahun 1391, bagaimanapun, Manuel II melarikan diri dari tahanan Uthmaniyyah dan pergi ke Constantinople, di mana dia dinobatkan sebagai maharaja, menggantikan bapanya. Ini menimbulkan kemarahan Sultan Bayezid I, yang memusnahkan wilayah Byzantine yang tinggal, dan kemudian menghidupkan Chrysopolis, yang telah ditawan oleh ribut dan sebahagian besarnya musnah.^[80] Thessalonica juga tunduk semula kepada pemerintahan Uthmaniyyah pada masa ini, mungkin selepas penentangan singkat, tetapi telah diperlakukan dengan lebih lembut: walaupun kota itu dikuasai sepenuhnya oleh Uthmaniyyah, penduduk Kristian dan Gereja mengekalkan sebahagian besar harta benda mereka, dan kota itu mengekalkan institusinya.^[81][82]

Mozek Saint George di Gereja Saint Demetrios

Thessalonica kekal di tangan Uthmaniyyah sehingga 1403, apabila Maharaja Manuel II memihak kepada anak sulung Bayezid, Süleyman dalam perjuangan penggantian Uthmaniyyah yang tercetus berikutan kekalahan telak dan penawanan Bayezid dalam Pertempuran Ankara melawan Tamerlane pada 1402. Sebagai pertukaran untuk sokongannya, dalam Perjanjian Gallipoli, maharaja Byzantine mendapatkan kembalinya Tesalonika, sebahagian daripada kawasan pedalamannya, semenanjung Chalcidice, dan kawasan pantai antara sungai Strymon dan Pineios.^[83][84] Thessalonica dan kawasan sekitarnya telah diberikan sebagai appanage autonomi kepada John VII Palaiologos. Selepas kematiannya pada 1408, dia digantikan oleh anak lelaki Manuel yang ketiga, Despot Andronikos Palaiologos, yang diawasi oleh Demetrios Leontares sehingga 1415. Thessalonica menikmati tempoh keamanan dan kemakmuran relatif selepas 1403, kerana orang Turki sibuk dengan perang saudara mereka sendiri. , tetapi telah diserang oleh pesaing Uthmaniyyah yang berpura-pura pada tahun 1412 (oleh Musa Çelebi^[85]) dan 1416 (semasa pemberontakan Mustafa Çelebi menentang Mehmed I^[86]).^[87][88] Setelah perang saudara Uthmaniyyah berakhir, tekanan Turki terhadap bandar itu mula meningkat semula. Sama seperti semasa pengepungan 1383–1387, ini membawa kepada perpecahan pendapat yang tajam di dalam bandar antara puak yang menyokong penentangan, jika perlu dengan bantuan Barat, atau penyerahan kepada Uthmaniyyah.^[89]

Pada tahun 1423, Despot Andronikos Palaiologos menyerahkannya kepada Republik Venice dengan harapan ia dapat dilindungi daripada Uthmaniyyah yang mengepung bandar itu. Venetian memegang Thessaloniki sehingga ia ditawan oleh Sultan Uthmaniyyah Murad II pada 29 Mac 1430.^[90]

Zaman Uthmaniyah

Maklumat selanjutnya: Yunani Uthmaniyah, Eyalet Salonica, dan Vilayet Salonica

Lihat juga: Jawatankuasa Perpaduan dan Kemajuan

Bilik panas tempat mandi lelaki di Bey Hamam (1444)

Apabila Sultan Murad II menawan Thessaloniki dan memecatnya pada 1430,^[91] laporan kontemporari menganggarkan bahawa kira-kira satu perlima daripada penduduk kota itu telah menjadi hamba.^[92] Artileri Uthmaniyyah digunakan untuk mengamankan penangkapan bandar itu dan memintas tembok kembarnya.^[91] Selepas penaklukan Thessaloniki, beberapa penduduknya melarikan diri,^[93] termasuk intelektual seperti Theodorus Gaza "Thessalonicensis" dan Andronicus Callistus.^[94] Walau bagaimanapun, perubahan kedaulatan daripada Empayar Byzantine kepada Empayar Uthmaniyyah tidak menjejaskan prestij bandar itu sebagai bandar raya empayar utama dan hab perdagangan.^[95][96] Thessaloniki dan Smyrna, walaupun saiznya lebih kecil daripada Constantinople, adalah hab perdagangan terpenting Empayar Uthmaniyyah.^[95] Kepentingan Thessaloniki kebanyakannya dalam bidang perkapalan,^[95] tetapi juga dalam pembuatan,[94] manakala kebanyakan pedagang di bandar itu adalah Yahudi.^[95]

Demografi Thessaloniki antara 1500 dan 1950^[97]

Semasa zaman Uthmaniyyah, penduduk bandar Islam Uthmaniyyah (termasuk mereka yang berasal dari Turki, serta Muslim Albania, Muslim Bulgaria, terutamanya Pomak dan Muslim Yunani asal mualaf) dan Roma Muslim seperti Sepečides Romani berkembang dengan ketara. Menurut bancian Selânik pada tahun 1478 (Turki Uthmaniyyah: سلانیك), kerana bandar itu mula dikenali dalam bahasa Turki Uthmaniyyah, mempunyai 6,094 keluarga Kristian Ortodoks, 4,320 orang Islam, dan beberapa orang Katolik. Tiada orang Yahudi direkodkan dalam banci yang menunjukkan bahawa kemasukan penduduk Yahudi berikutnya tidak dikaitkan^[98] dengan komuniti Romaniot yang sedia ada.^[99] Tidak lama selepas pergantian abad ke-15 hingga ke-16, bagaimanapun, hampir 20,000 orang Yahudi Sephardic berhijrah ke Greece dari Semenanjung Iberia berikutan pengusiran mereka dari Sepanyol oleh Dekri Alhambra 1492.^[100] Oleh c. 1500, bilangan isi rumah telah berkembang kepada 7,986 orang Kristian, 8,575 orang Islam, dan 3,770 orang Yahudi. Menjelang 1519, isi rumah Yahudi Sephardic berjumlah 15,715, 54% daripada penduduk bandar. Sesetengah ahli sejarah menganggap jemputan rejim Uthmaniyyah ke penempatan Yahudi adalah satu strategi untuk menghalang penduduk Kristian daripada menguasai bandar itu.^[101] Bandar ini menjadi bandar Yahudi terbesar di dunia dan satu-satunya bandar majoriti Yahudi di dunia pada abad ke-16. Akibatnya, Thessaloniki menarik orang Yahudi yang teraniaya dari seluruh dunia.^[102]

Menara Putih Thessaloniki, dibina oleh Uthmaniyyah pada tahun 1430 dan dibina semula pada tahun 1535,^[91] telah menjadi simbol bandar tersebut

Thessaloniki ialah ibu kota Sanjak Selanik dalam Rumeli Eyalet (Balkan) yang lebih luas^[103] sehingga 1826, dan seterusnya ibu kota Selanik Eyalet (selepas 1867, Selanik Vilayet).^[104][105] Ini terdiri daripada sanjak Selanik, Serres dan Drama antara 1826 dan 1912.^[106]

Dengan pecahnya Perang Kemerdekaan Yunani pada musim bunga tahun 1821, gabenor Yusuf Bey memenjarakan lebih daripada 400 tebusan di ibu pejabatnya. Pada 18 Mei, apabila Yusuf mengetahui tentang pemberontakan ke kampung-kampung Chalkidiki, dia mengarahkan separuh daripada tebusannya disembelih di hadapan matanya. Mulla Thessaloniki, Hayrıülah, memberikan huraian berikut tentang pembalasan Yusuf: "Setiap hari dan setiap malam anda tidak mendengar apa-apa di jalan-jalan Thessaloniki melainkan teriakan dan rintihan. Nampaknya Yusuf Bey, Yeniceri Agasi, Subaşı, hocas dan para ulama semuanya menjadi gila."^[107] Ia akan mengambil masa sehingga akhir abad untuk masyarakat Yunani di bandar itu pulih.^[108]

Thessaloniki juga merupakan kubu kuat Janissary di mana Janissary pemula dilatih. Pada Jun 1826, askar biasa Uthmaniyyah menyerang dan memusnahkan pangkalan Janissary di Thessaloniki sementara juga membunuh lebih 10,000 Janissari, satu peristiwa yang dikenali sebagai Insiden Bertuah dalam sejarah Uthmaniyyah.^[109] Pada tahun 1870–1917, didorong oleh pertumbuhan ekonomi, penduduk bandar itu berkembang sebanyak 70%, mencapai 135,000 pada tahun 1917.^[110]

Beberapa dekad terakhir penguasaan Uthmaniyyah ke atas bandar adalah era kebangkitan, terutamanya dari segi infrastruktur bandar itu. Pada masa itu pentadbiran kota Uthmaniyyah memperoleh wajah "rasmi" dengan penciptaan Rumah Kerajaan^[111] manakala beberapa bangunan awam baharu dibina dalam gaya eklektik untuk menonjolkan wajah Eropah kedua-duanya. Thessaloniki dan Empayar Uthmaniyyah.^[111][112] Tembok bandar telah dirobohkan antara tahun 1869 dan 1889,^[113] usaha untuk pembesaran bandar yang terancang terbukti seawal tahun 1879,^[114] the first tram service started in 1888^[115] perkhidmatan trem pertama dimulakan pada tahun 1888^[115] dan jalan-jalan bandar diterangi dengan elektrik. tiang lampu pada tahun 1908.^[116] Pada tahun 1888, Kereta Api Oriental menghubungkan Thessaloniki ke Eropah Tengah melalui kereta api melalui Belgrade dan ke Monastir pada tahun 1893, manakala Kereta Api Persimpangan Thessaloniki–Istanbul menghubungkannya ke Constantinople pada tahun 1896.^[114]

Mustafa Kemal Atatürk, pengasas republik moden Turki, dilahirkan di Thessaloniki (ketika itu dikenali sebagai Selânik dalam bahasa Turki Uthmaniyyah) pada tahun 1881. Tempat kelahirannya di İslahhane Caddesi (kini 24 Apostolou Street) kini adalah Muzium Atatürk dan merupakan sebahagian daripada Turki. kompleks konsulat.^[117]

Abad ke-20 dan selanjutnya

Lihat juga: Perang Balkan, Barisan Macedonia, Kerajaan Sementara Pertahanan Negara, Pendudukan Paksi Yunani, dan Sejarah orang Yahudi di Thessaloniki § Pemusnahan orang Yahudi Salonika

Pinggir laut Thessaloniki, seperti pada tahun 1917

Pada awal abad ke-20, Thessaloniki berada di tengah-tengah aktiviti radikal oleh pelbagai kumpulan; Pertubuhan Revolusi Macedonia Dalaman, yang diasaskan pada tahun 1897,^[118] dan Jawatankuasa Macedonia Yunani, ditubuhkan pada tahun 1903.^[119] Pada tahun 1903, kumpulan anarkis Bulgaria yang dikenali sebagai Boatmen of Thessaloniki menanam bom di beberapa bangunan di Thessaloniki, termasuk Bank Uthmaniyyah, dengan sedikit bantuan daripada IMRO. Konsulat Yunani di Thessaloniki Uthmaniyyah (kini Muzium Perjuangan Macedonia) berfungsi sebagai pusat operasi untuk gerila Yunani.

Dalam tempoh ini, dan sejak abad ke-16, unsur Yahudi Thessaloniki adalah yang paling dominan; ia adalah satu-satunya bandar di Eropah di mana orang Yahudi adalah majoriti daripada jumlah penduduk.^[120] Bandar ini mempunyai kepelbagaian etnik dan kosmopolitan. Pada tahun 1890, penduduknya telah meningkat kepada 118,000, 47% daripadanya adalah Yahudi, diikuti oleh Turki (22%), Yunani (14%), Bulgaria (8%), Roma (2%), dan lain-lain (7%).^[121] Menjelang tahun 1913, komposisi etnik bandar itu telah berubah sehingga penduduk berjumlah 157,889, dengan Yahudi 39%, diikuti lagi oleh Turki (29%), Yunani (25%), Bulgaria (4%), Roma (2% ), dan lain-lain pada 1%.^[122] Banyak agama yang pelbagai diamalkan dan banyak bahasa dituturkan, termasuk Judeo-Spanish, dialek Sepanyol yang dituturkan oleh orang Yahudi di bandar itu.

Constantine I dari Greece dengan George I dari Greece dan tentera Yunani memasuki bandar itu.

Thessaloniki juga merupakan pusat aktiviti orang Turki Muda, sebuah gerakan pembaharuan politik, yang matlamatnya adalah untuk menggantikan monarki mutlak Empayar Uthmaniyyah dengan kerajaan berperlembagaan. Orang Turki Muda bermula sebagai gerakan bawah tanah, sehingga akhirnya pada tahun 1908, mereka memulakan Revolusi Turki Muda dari kota Thessaloniki, yang membawa kepada mereka memperoleh kawalan ke atas Empayar Uthmaniyyah dan menamatkan kuasa sultan Uthmaniyyah.^[123] Dataran Eleftherias (Liberty), tempat orang Turki Muda berkumpul semasa pecahnya revolusi, dinamakan sempena peristiwa itu.^[124] Presiden pertama Turki Mustafa Kemal Atatürk, yang dilahirkan dan dibesarkan di Thessaloniki, adalah ahli Turki Muda pada zaman askarnya dan turut mengambil bahagian dalam Revolusi Turki Muda.

Tentera Bersekutu di Thessaloniki, Perang Dunia I

Batalion Pertama Tentera Pertahanan Negara berarak dalam perjalanan ke depan Macedonia.

Semasa Perang Balkan Pertama meletus, Greece mengisytiharkan perang ke atas Empayar Uthmaniyyah dan meluaskan sempadannya. Apabila Eleftherios Venizelos, Perdana Menteri pada masa itu, ditanya sama ada tentera Yunani perlu bergerak ke arah Thessaloniki atau Monastir (kini Bitola, Republik Macedonia Utara), Venizelos menjawab "Θεσσαλονίκη με κάθε κόστος!" (Thessaloniki, pada semua kos!).^[125] Dengan pasukan tentera Uthmaniyyah yang kalah bilangan bertempur dengan pasukan barisan belakang menentang pasukan Yunani yang telah bersedia dengan baik di Yenidje, tentera Bulgaria mara berhampiran, dan pangkalan tentera laut Uthmaniyyah di Thessaloniki disekat oleh Tentera Laut Yunani, Jeneral Hasan Tahsin Pasha tidak lama kemudian menyedari bahawa ia telah menjadi tidak dapat dipertahankan untuk bertahan. Bandar. Tenggelamnya kapal besi Uthmaniyyah Feth-i Bülend di pelabuhan Thessaloniki pada 31 Oktober [O.S. 18 Oktober] 1912, walaupun secara ketenteraan diabaikan, terus merosakkan semangat Uthmaniyyah. Oleh kerana kedua-dua Greece dan Bulgaria mahukan Thessaloniki, garison Uthmaniyyah di bandar itu mengadakan rundingan dengan kedua-dua tentera.^[126] Pada 8 November 1912 (26 Oktober Gaya Lama), hari perayaan santo penaung bandar, Saint Demetrius, Tentera Yunani menerima penyerahan garison Uthmaniyyah di Thessaloniki.^[127] Tentera Bulgaria tiba sehari selepas penyerahan kota kepada Greece dan Hasan Tahsin Pasha, komander pertahanan kota, memberitahu pegawai Bulgaria bahawa "Saya hanya mempunyai satu Thessaloniki, yang telah saya serahkan".^[126] Selepas Perang Balkan Kedua, Thessaloniki dan seluruh bahagian Yunani Macedonia secara rasmi dilampirkan ke Greece melalui Perjanjian Bucharest pada tahun 1913.^[128] Pada 18 Mac 1913 George I dari Greece telah dibunuh di bandar itu oleh Alexandros Schinas.^[129]

Pada tahun 1915, semasa Perang Dunia I, pasukan ekspedisi Bersekutu yang besar telah menubuhkan pangkalan di Thessaloniki untuk operasi^[130] menentang Bulgaria yang pro-Jerman.^[131] Ini memuncak dengan penubuhan Barisan Macedonia, juga dikenali sebagai barisan Salonika.^[132][133] Dan sebuah hospital sementara yang dikendalikan oleh Hospital Wanita Scotland untuk Perkhidmatan Asing telah didirikan di sebuah kilang yang tidak digunakan. Pada tahun 1916, pegawai tentera Yunani pro-Venizelist dan orang awam, dengan sokongan Sekutu, melancarkan pemberontakan,^[134] mewujudkan kerajaan sementara pro-Berikat^[135] dengan nama "Kerajaan Sementara Pertahanan Negara"^[134][136] yang mengawal "Tanah Baru" (tanah yang diperolehi oleh Greece dalam Perang Balkan, kebanyakan Greece Utara termasuk Macedonia Yunani, Aegean Utara serta pulau Kriti);^[134][136] kerajaan rasmi Raja di Athens, "Negeri Athens",^[134] mengawal "Yunani Lama"^[134][136] yang secara tradisinya adalah monarki. Negeri Thessaloniki telah dibubarkan dengan penyatuan dua kerajaan Yunani yang bertentangan di bawah Venizelos, berikutan penyingkiran Raja Constantine pada tahun 1917.^[131][136]

Pada 30 Disember 1915, serangan udara Austria ke atas Thessaloniki mencemaskan ramai orang awam bandar dan membunuh sekurang-kurangnya seorang, dan sebagai tindak balas tentera Bersekutu yang berpusat di sana menangkap naib konsul Jerman, Austria, Bulgaria dan Turki serta keluarga dan tanggungan mereka dan meletakkan mereka sebuah kapal perang, dan mengepung tentera di bangunan konsulat mereka di Thessaloniki.^[137]

Gambar udara Kebakaran Besar 1917

Kebanyakan pusat lama bandar itu telah musnah oleh Kebakaran Besar Thessaloniki pada tahun 1917, yang dimulakan secara tidak sengaja oleh kebakaran dapur tanpa pengawasan pada 18 Ogos 1917.^[138] Kebakaran melanda pusat bandar, menyebabkan 72,000 orang kehilangan tempat tinggal; menurut Laporan Pallis, kebanyakan mereka adalah Yahudi (50,000). Banyak perniagaan telah musnah, akibatnya, 70% daripada penduduk menganggur.^[138] Dua gereja dan banyak rumah ibadat dan masjid telah hilang. Lebih daripada satu perempat daripada jumlah penduduk kira-kira 271,157 menjadi gelandangan.^[138] Berikutan kebakaran itu, kerajaan melarang pembinaan semula pantas, supaya ia boleh melaksanakan reka bentuk semula bandar yang baharu mengikut pelan bandar gaya Eropah^[9] yang disediakan oleh sekumpulan arkitek, termasuk warga Britain Thomas Mawson, dan diketuai oleh arkitek Perancis Ernest Hébrard.^[138] Nilai hartanah jatuh daripada 6.5 juta drachma Yunani kepada 750,000.^[139]

Selepas kekalahan Greece dalam Perang Greco-Turki dan semasa pecahnya Empayar Uthmaniyyah, pertukaran penduduk berlaku antara Greece dan Turki.^[135] Lebih 160,000 etnik Yunani diusir dari bekas Empayar Uthmaniyyah – terutamanya orang Yunani dari Asia Kecil^[140] dan Timur Thrace telah ditempatkan semula di bandar itu,^[135] mengubah demografinya. Selain itu, ramai orang Islam di bandar itu, termasuk orang Islam Yunani Uthmaniyyah, telah dihantar pulang ke Turki, antara kira-kira 20,000 orang.^[141] Ini menjadikan unsur Yunani dominan,^[142] manakala populasi Yahudi dikurangkan kepada minoriti buat kali pertama sejak abad ke-16.^[143]

Ini adalah sebahagian daripada keseluruhan proses Hellenisasi moden, yang menjejaskan hampir semua minoriti dalam Greece, menjadikan rantau ini menjadi titik panas nasionalisme etnik.^[144]

Pendaftaran lelaki Jews of Thessaloniki pada Julai 1942, Eleftherias Square. 96% orang Yahudi yang dihantar pulang terkorban di kem tahanan Nazi.^[145]

Sebahagian daripada Eleftherias Square dan rumah agam Stein semasa Pendudukan Axis

Semasa Perang Dunia II Thessaloniki telah dihujani hebat oleh Itali Fasis (dengan 232 orang mati, 871 cedera dan lebih 800 bangunan rosak atau musnah pada November 1940 sahaja),^[146] dan, orang Itali telah gagal dalam pencerobohan mereka ke Greece, ia jatuh kepada pasukan Nazi Jerman pada 8 April 1941^[147] dan berada di bawah pendudukan Jerman. Nazi tidak lama kemudian memaksa penduduk Yahudi ke ghetto berhampiran jalan kereta api dan pada 15 Mac 1943 memulakan pengusiran orang Yahudi di bandar itu ke kem tahanan Auschwitz dan Bergen-Belsen.^{[148][149][150]} Kebanyakannya segera dibunuh di dalam bilik gas. Daripada 45,000 orang Yahudi yang dihantar pulang ke Auschwitz, hanya 4% yang terselamat.^[151][152]

Tentera India menyapu untuk periuk api di Salonika, 1944.

Semasa ucapan di Reichstag, Hitler mendakwa bahawa niat kempen Balkannya, adalah untuk menghalang pihak Berikat daripada menubuhkan "depan Macedonia baru", seperti yang mereka lakukan semasa Perang Dunia I. Kepentingan Thessaloniki kepada Nazi Jerman boleh ditunjukkan oleh fakta bahawa, pada mulanya, Hitler telah merancang untuk memasukkannya terus ke dalam Nazi Jerman^[153] dan tidak dikuasai oleh negara boneka seperti Negara Hellenic atau sekutu Jerman ( Thessaloniki telah dijanjikan kepada Yugoslavia sebagai ganjaran untuk menyertai Axis pada 25 Mac 1941).^[154]

Memandangkan ia adalah bandar besar pertama di Greece yang jatuh ke tangan pasukan pendudukan, kumpulan penentang Yunani pertama terbentuk di Thessaloniki (di bawah nama Ελευθερία, Elefthería, "Kebebasan")^[155] serta akhbar anti-Nazi pertama dalam sebuah wilayah yang diduduki di mana-mana sahaja di Eropah,^[156] juga dengan nama Eleftheria. Thessaloniki juga merupakan rumah kepada kem penumpuan yang ditukar kem tentera, yang dikenali dalam bahasa Jerman sebagai "Konzentrationslager Pavlo Mela" (Kem Konsentrasi Pavlos Melas),^[157] di mana ahli-ahli penentangan dan anti-fasis lain^[157] diadakan sama ada untuk dibunuh atau dihantar ke kem tahanan lain.^[157] Pada September 1943, orang Jerman telah menubuhkan kem transit Dulag 410 untuk Orang Tahanan Tentera Itali di bandar itu.^[158] Pada 30 Oktober 1944, selepas pertempuran dengan tentera Jerman yang berundur dan Batalion Keselamatan Poulos, pasukan ELAS memasuki Thessaloniki sebagai pembebas yang diketuai oleh Markos Vafiadis (yang tidak mematuhi arahan daripada kepimpinan ELAS di Athens untuk tidak memasuki bandar). Sambutan dan demonstrasi pro-EAM diikuti di bandar itu.^[159][160] Dalam referendum monarki 1946, majoriti penduduk tempatan mengundi memihak kepada sebuah republik, bertentangan dengan seluruh Greece.^[161]

Selepas perang, Thessaloniki telah dibina semula dengan pembangunan infrastruktur dan industri baharu berskala besar sepanjang 1950-an, 1960-an dan 1970-an. Banyak khazanah seni binanya masih kekal, menambah nilai kepada bandar sebagai destinasi pelancongan, manakala beberapa monumen Kristian dan Byzantine awal Thessaloniki telah ditambah ke senarai Warisan Dunia UNESCO pada tahun 1988.^[162] Pada tahun 1997, Thessaloniki telah diraikan sebagai Ibu Kota Kebudayaan Eropah,^[163] menaja acara di seluruh bandar dan rantau ini. Agensi yang ditubuhkan untuk menyelia aktiviti kebudayaan pada tahun itu 1997 masih wujud menjelang 2010.^[164] Pada tahun 2004, bandar ini menganjurkan beberapa acara bola sepak sebagai sebahagian daripada Sukan Olimpik Musim Panas 2004.^[165]

Hari ini, Thessaloniki telah menjadi salah satu hab perdagangan dan perniagaan yang paling penting di Eropah Tenggara, dengan pelabuhannya, Pelabuhan Thessaloniki menjadi salah satu yang terbesar di Aegean dan memudahkan perdagangan di seluruh kawasan pedalaman Balkan.^[12] Pada 26 Oktober 2012 bandar raya ini merayakan seratus tahun sejak diperbadankan ke Greece.^[166] Bandar ini juga membentuk salah satu pusat pelajar terbesar di Eropah Tenggara, menjadi tuan rumah kepada populasi pelajar terbesar di Greece dan merupakan Ibu Kota Belia Eropah pada tahun 2014.^[167][168]

Tokoh-tokoh ternama kelahiran kota

• Santo Cyril dan Santo Methodius, penyebar agama Kristian di kalangan bangsa Slavia dan pencipta huruf Cyril.
• Manolis Anagnostakis, doktor dan penulis kidal.
• Pavle Savić, seorang ahli fizik Serbia.
• Stavros Koujioumtzis (1932-2005), komposer Yunani dan penulis lirik.
• Dionysis Savvopoulos (dilahirkan pada 2 Disember 1944), komposer, penulis lirik dan penyanyi Yunani
• Arif Hikmet (meninggal dunia pada tahun 1978), arkitek Turki
• Stratos Dionysiou (meninggal dunia pada tahun 1990), penyanyi popular
• Zoe Laskari (lahir pada 1938), artis Yunani
• Marinella (lahir pada 20 Mei 1935), penyanyi popular
• Kostas Voutsas (lahir pada 1930), aktor Yunani
• Nikos Papazoglou, penyanyi Greek and komposer
• Calliope Tatti (1897 - 1978)
• Mustafa Kemal Atatürk (1881 - 1938), ahli politik, pemusnah sistem monarki Turki dan pengasas Republik Turki
• Nazım Hikmet, (1902 - 1963), penyair Turki
• Cahit Arf (1910 - 1997), ahli matematik Turki
• Pavlos Danelatos pengarah teater
• Salih Omurtak (1889 - 1954) jeneral Turki
• Peja Stojakovic, pemain bola keranjang Yunani-Serbia di liga NBA

Rujukan

1. Pentzikēs, Nikos Gavriēl; Marshall, Leo (1998). Mother Thessaloniki (dalam bahasa Inggeris). Kedros. ISBN 9789600414257.
2. Mackridge, Peter; Yannakakis, Eleni (1997-03-01). Ourselves and others: the development of a Greek Macedonian cultural identity since 1912 (dalam bahasa Inggeris). Berg. ISBN 9781859731338.
3. Απογραφή Πληθυσμού – Κατοικιών 2011. ΜΟΝΙΜΟΣ Πληθυσμός (dalam bahasa Greek). Hellenic Statistical Authority.
4. Thessaloniki is an urban area defined in 1985 through Law 1561/1985. Since the Kallikratis reform it has been made up of the municipalities of Thessaloniki (325,182), Kalamaria (91,518), Neapoli–Sykies (84,741), Pavlos Melas (99,245), Kordelio–Evosmos (101,753), Ampelokipoi–Menemeni (52,127), and the municipal units of Pylaia and Panorama (34,625 and 17,444; part of the municipality of Pylaia–Chortiatis). The Thessaloniki metropolitan area was defined by the same law and is made up of the Urban area plus the municipalities of Delta (45,839), Oraiokastro (38,317), Thermaikos (50,264), Thermi (53,201), and the municipal unit of Chortiatis (18,041; part of the municipality of Pylaia–Chortiatis), for a total of 1,030,338. See Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας [Government Gazette of the Hellenic Republic] (dalam bahasa Greek). Athens: National Printing House. 6 September 1985. m/s. 2332. Dicapai pada 10 February 2019.
5. "Gross domestic product (GDP) at current market prices at NUTS level 3". Eurostat. Dicapai pada 27 January 2019.
6. "Πρόγραμμα Καλλικράτης" [Kallikratis Programme] (PDF). 2011. m/s. 22. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 2 July 2010. Dicapai pada 6 August 2011. Έδρα της περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας είναι η Θεσσαλονίκη. (The capital of the region of Central Macedonia is Thessaloniki.)
7. "Πρόγραμμα Καλλικράτης" [Kallikratis Programme] (PDF). 2011. m/s. 25. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 2 July 2010. Dicapai pada 6 August 2011. Αποκεντρωμένη Διοίκηση Μακεδονίας – Θράκης, η οποία εκτείνεται στα όρια της περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης και Κεντρικής Μακεδονίας, με έδρα την Θεσσαλονίκη. ([The creation of the] Decentralized Administration of Macedonia-Thrace, which includes the modern regions of East Macedonia-Thrace and Central Macedonia, with Thessaloniki as capital.)
8. Harry Coccossis; Yannis Psycharis (2008). Regional analysis and policy: the Greek experience. ISBN 9783790820867. Dicapai pada 19 August 2011.
9. Manos G. Birēs; Marō Kardamitsē-Adamē (2004). Neoclassical architecture in Greece. ISBN 9780892367757. Dicapai pada 10 August 2011.
12. Nicholas Konsolas; Athanassios Papadaskalopoulos; Ilias Plaskovitis (2002). Regional development in Greece. Springer. ISBN 9783540423959. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 16 August 2011.
13. "Introducing Thessaloniki". Lonely Planet travel guides. Diarkibkan daripada yang asal pada 9 February 2009. Dicapai pada 19 August 2011.
14. "Aristotle University of Thessaloniki". European University Foundation. Diarkibkan daripada yang asal pada 16 February 2024. Dicapai pada 16 February 2024.
15. "Best Trips 2013 – Thessaloniki". National Geographic. December 2012. Diarkibkan daripada yang asal pada 30 November 2012. Dicapai pada 6 January 2013.
16. "Η Θεσσαλονίκη αναδείχθηκε σε ευρωπαϊκή πόλη του μέλλοντος για το 2014 | ΕΛΛΑΔΑ | ΕΙΔΗΣΕΙΣ | LiFO". lifo.gr. 17 February 2014. Diarkibkan daripada yang asal pada 25 December 2014. Dicapai pada 7 December 2014.
17. "European Cities and Regions of the Future 2014/15" (PDF). 17 February 2014. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 9 October 2022. Dicapai pada 7 December 2014.
18. Inscriptiones Graecae, X 2. 1 Thessalonica et vicinia, p. 19
19. Πολυβίου Ιστοριών τα σωζόμενα, Editore Ambrosio Firmin Didot, Parisiis, MDCCCXXXIX σελ. 679
20. Strabo. "7". Geographica. 7. Diarkibkan daripada yang asal pada 8 March 2021. Dicapai pada 21 February 2021.
21. Inscriptiones Graecae, Χ 2.1 Thessalonica et vicinia – 19, 24, 150, 162, 165, 167, 177–179, 181, 199, 200, 207, 231–233, 283, 838, 1021, 1026, 1028, 1031, 1034, 1035
22. Ioannis Touratsoglou (1988). Die Münzstätte von Thessaloniki in der römischen Kaiserzeit (dalam bahasa Jerman). Berlin: Verlag Walter de Gruyter. m/s. 115–16.
23. "Cover". Digital collections. U. Washington. Diarkibkan daripada yang asal pada 31 July 2021. Dicapai pada 8 March 2022.
24. "Details – Kima". geo-kima.org. Diarkibkan daripada yang asal pada 25 January 2023. Dicapai pada 25 January 2023.
25. Α.Ι. Θαβώρης (Antonios Thavoris), "Θεσσαλονίκη – Σαλονίκη. Η ιστορία του ονόματος της πόλης" (Thessaloniki-Saloniki: The history of the name of the city), "Η Θεσσαλονίκη" (Thessaloniki), Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης (Centre for the History of Thessaloniki), Δήμος Θεσσαλονίκης (City of Thessaloniki), 1985, p. 5-21.
26. MEGLENOROMÂNII–ASPECTE ISTORICE, GEOGRAFICE, ETNOIDENTITARE ȘI ETNODEMOGRAFICE Diarkibkan 23 Januari 2023 di Wayback Machine. p. 328.
27. Google nGrams graph Diarkibkan 15 Mac 2024 di Wayback Machine
28. "Google nGrams". Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 7 June 2020.
29. "Google nGrams". Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 7 June 2020.
30. Mazower 2004, halaman 18
31. Ανδριώτης (Andriotis), Νικόλαος Π. (Nikolaos P.) (1995). Ιστορία της ελληνικής γλώσσας: (τέσσερις μελέτες) (History of the Greek language: four studies) (dalam bahasa Greek). Θεσσαλονίκη (Thessaloniki): Ίδρυμα Τριανταφυλλίδη. ISBN 960-231-058-8.
32. Vitti, Mario (2001). Storia della letteratura neogreca (dalam bahasa Itali). Roma: Carocci. ISBN 88-430-1680-6.
33. "Results for θεσ/νικη". Diarkibkan daripada yang asal pada 13 August 2002. Dicapai pada 4 July 2012.
34. Strabo VIII Fr. 21,24
35. Paul's early period, Rainer Riesner, Doug Scott, p. 338, ISBN 0-8028-4166-X
36. Wallace, Richard; Williams, Wynne (1998). The three worlds of Paul of Tarsus. Taylor & Francis. ISBN 978-0-20306973-8. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 13 August 2011.
37. Politis, Dionysios (2008). E-Learning Methodologies and Computer Applications in Archaeology. IGI Global. ISBN 978-1-59904761-4. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 18 June 2012.
38. "Thessalonica" Diarkibkan 7 Mei 2021 di Wayback Machine, Ancient History Encyclopedia
39. Richard, Earl J. (2007). First and Second Thessalonians. Liturgical Press. ISBN 978-0-81465974-8. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 24 June 2012.
40. White Tower Museum – A Timeline of Thessaloniki Diarkibkan 26 Januari 2011 di Wayback Machine
41. Gill, David W. J.; Gempf, Conrad (1994). The Book of Acts in Its Graeco-Roman Setting. Wm. B. Eerdmans. ISBN 978-0-80284847-5. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 13 August 2011.
42. Tellier, Luc-Normand (2009). Urban world history: an economic and geographical perspective. ISBN 978-276052209-1. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 13 August 2011.
43. V. A. Fine, Jr., John (1991). The Early Medieval Balkans. University of Michigan Press. m/s. 336. ISBN 978-0-472-08149-3.
44. Amy-Jill Levine; Marc Z. Brettler (2011). The Jewish Annotated New Testament. Oxford University Press, USA. ISBN 9780195297706. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 24 June 2012.
45. Woods, David (2000). "Thessalonica's Patron: Saint Demetrius or Emeterius?". Harvard Theological Review. 93 (3): 221–234. doi:10.1017/S001781600002530X. JSTOR 1510028. S2CID 162463136.
46. Pat Southern (2001). The Roman Empire from Severus to Constantine. Routledge. ISBN 9780415239431. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 13 August 2011.
47. Lagopoulos, Alexandros Ph; Boklund-Lagopoulou, Karin (1992). Meaning and geography: the social conception of the region in northern Greece. Walter de Gruyter. m/s. 52. ISBN 978-311012956-4. Dicapai pada 13 August 2011. Roman Empire tetrarchy Thessaloniki.
48. Kleiner, Fred S. (2010). A History of Roman Art (ed. Enhanced). Cengage Learning. ISBN 978-0-49590987-3. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 13 August 2011.
49. Canepa, Matthew P. (2009). The two eyes of the Earth: art and ritual of kingship between Rome and Sasanian Iran. University of California Press. ISBN 978-0-52025727-6. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 13 August 2011.
50. Ehler, Sidney Zdeneck; Morrall, John B (1967). Church and State Through the Centuries: A Collection of Historic Documents with Commentaries. Biblo & Tannen Publishers. m/s. 6–7. ISBN 978-0-81960189-6. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 28 February 2019. Edict of the Emperors Gratian, Valentinian II and Theodosius I establishing Catholicism as the State Religion, February 27, 380. […] Given on the 3rd Kalends of March at Thessalonica.
51. George Finlay (1856). History of the Byzantine empire from DCCXVI to MLVII. Diarkibkan daripada yang asal pada 26 October 2023. Dicapai pada 14 August 2011.
52. Robert Browning (1992). The Byzantine Empire. CUA Press. m/s. 73. ISBN 9780813207544. Dicapai pada 14 August 2011. Thessalonica.
53. Donald MacGillivray Nicol (1993). The last centuries of Byzantium, 1261–1453. Cambridge University Press. ISBN 9780521439916. Diarkibkan daripada yang asal pada 26 October 2023. Dicapai pada 14 August 2011.
54. Treadgold, W.T. (1997). A History of the Byzantine State and Society. Stanford University Press. m/s. 702. ISBN 9780804726306. Diarkibkan daripada yang asal pada 22 January 2023. Dicapai pada 7 December 2014.
55. Karl Kaser (2011). The Balkans and the Near East: Introduction to a Shared History. Lit. m/s. 196. ISBN 9783643501905. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 7 December 2014.
56. Michael Jones (1995). The New Cambridge Medieval History: c. 1300 – c. 1415. Cambridge University Press. ISBN 9780521362900. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 14 August 2011.
57. Karl Kaser (2011). The Balkans and the Near East: Introduction to a Shared History. LIT Verlag Münster. ISBN 9783643501905. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 5 August 2011.
58. Richard Britnell; John Hatcher (2002). Progress and Problems in Medieval England: Essays in Honour of Edward Miller. Cambridge University Press. ISBN 9780521522731. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 14 August 2011.
59. Skedros, James C. (1999). Saint Demetrios of Thessaloniki : civic patron and divine protector, 4th–7th centuries CE. Harrisburg, Pa: Trinity Press International. m/s. 105. ISBN 978-1-56338-281-9. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 5 October 2020.
60. Paul M. Barford (2001). The early Slavs: culture and society in early medieval Eastern Europe. Cornell University Press. m/s. 61. ISBN 0801439779. Dicapai pada 18 February 2012.
61. T E Gregory, A History of Byzantium. Wiley- Blackwell, 2010. Pg 169. "It is now generally agreed that the people who lived in the Balkans after the Slavic "invasions" were probably for the most part the same as those who had lived there earlier, although the creation of new political groups and arrival of small immigrants caused people to look at themselves as distinct from their neighbors, including the Byzantines".
62. Curta, Florin (2006). Southeastern Europe in the Middle Ages : 500 – 1250. Cambridge: Cambridge Univ. Press. m/s. 125. ISBN 978-0-521-81539-0. At the emperor's request, Constantine and his brother started the translation of religious texts into Old Church Slavonic, a literary language most likely based on the Macedonian dialect allegedly used in the hinterland of their hometown, Thessalonica
63. Florin Curta & Paul Stephenson (2006). Southeastern Europe in the Middle Ages, 500–1250. Cambridge University Press. m/s. 214.
64. Apostolos Euangelou Vakalopoulos (1993). A History of Thessaloniki. Institute for Balkan Studies.
65. Charles Moser (1992). The Cambridge History of Russian Literature. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-42567-4.
66. Dixon-Kennedy, Mike (1999). Encyclopedia of Russian and Slavic myth and legend (ed. 2nd printing). Oxford: ABC-Clio. m/s. 56. ISBN 978-1-57607-130-4.
67. V. A. Fine, Jr., John (2000). The early medieval Balkans : a critical survey from the sixth to the late twelfth century (ed. 1. paperback ed., 10.[Dr.]). Ann Arbor: Univ. of Michigan Press. m/s. 140. ISBN 978-0-472-08149-3.
68. Jonathan Harris (2006). Byzantium and the Crusades. A&C Black. ISBN 9781852855017. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 14 August 2011.
69. Jonathan Riley-Smith (2005). The Crusades: A History. A&C Black. ISBN 9780826472694. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 14 August 2011.
70. Warwick William Wroth (1911). Catalogue of the Coins of the Vandals, Ostrogoths and Lombards: And of the Empires of Thessalonica, Nicaea and Trebizond in the British Museum. Adegi Graphics LLC. ISBN 9781402189678. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 14 August 2011.
71. Jim Bradbury (2004). Routledge Companion to Medieval Warfare. Routledge. ISBN 9780415221269. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 14 August 2011.
72. Mark C. Bartusis (1997). The late Byzantine army: arms and society, 1204–1453. University of Pennsylvania Press. ISBN 0812216202. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 14 August 2011.
73. George Finlay (1851). The History of Greece from Its Conquest by the Crusaders to Its Conquest by the Turks, and of the Empire of Trebizond, 1204–1461. Blackwood. m/s. 144. Dicapai pada 14 August 2011. Empire of Thessalonica.
74. Tony Jaques (2007). Dictionary of Battles and Sieges: F-O. Bloomsbury Academic. ISBN 9780313335389. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 14 August 2011.
75. V. A. Fine, Jr., John (1994). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. University of Michigan Press. ISBN 0472082604. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 14 August 2011.
76. Timothy E. Gregory (2010). A History of Byzantium. John Wiley & Sons. ISBN 9781405184717. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 14 August 2011.
77. Warren T. Treadgold (1997). A history of the Byzantine state and society. Stanford University Press. ISBN 9780804726306. Dicapai pada 14 August 2011.
78. Fine 1994, m/s. 377–378, 406. sfn error: no target: CITEREFFine1994 (help)
79. Vacalopoulos 1973, m/s. 59–64. sfn error: no target: CITEREFVacalopoulos1973 (help)
80. Vacalopoulos 1973, m/s. 64–65. sfn error: no target: CITEREFVacalopoulos1973 (help)
81. Vacalopoulos 1973, m/s. 65–67. sfn error: no target: CITEREFVacalopoulos1973 (help)
82. Necipoğlu 2009, m/s. 30, 84–99. sfn error: no target: CITEREFNecipoğlu2009 (help)
83. Vacalopoulos 1973, m/s. 67, 75. sfn error: no target: CITEREFVacalopoulos1973 (help)
84. Bryer 1998, m/s. 777–778. sfn error: no target: CITEREFBryer1998 (help)
85. Magoulias 1975, m/s. 108. sfn error: no target: CITEREFMagoulias1975 (help)
86. Magoulias 1975, m/s. 123–125. sfn error: no target: CITEREFMagoulias1975 (help)
87. Vacalopoulos 1973, m/s. 76–77. sfn error: no target: CITEREFVacalopoulos1973 (help)
88. Necipoğlu 2009, m/s. 39, 44, 47. sfn error: no target: CITEREFNecipoğlu2009 (help)
89. Necipoğlu 2009, m/s. 46–47. sfn error: no target: CITEREFNecipoğlu2009 (help)
90. The Roman Orthodox World (1393–1492), Anthony Bryer, "The Cambridge History of the Byzantine Empire c.500–1492", ed. Jonathan Shepard, (Cambridge University Press, 2008), 859.
91. Purton, Peter Fraser (2009). A History of the Late Medieval Siege, 1200–1500 (dalam bahasa Inggeris). Boydell & Brewer. ISBN 978-1-84383-449-6.
92. Nicol, Donald M. (1992). Byzantium and Venice: A Study in Diplomatic and Cultural Relations. Cambridge University Press. m/s. 371. ISBN 0-521-42894-7. The capture and sack of Thessalonica is vividly described by an eye-witness, John Anagnostes ... He reckoned that 7000 citizens, perhaps one-fifth of the population, were carried off to slavery.
93. Harris, Jonathan (1995). Greek emigres in the West 1400–1520. Porphyrogenitus. m/s. 12. ISBN 1-871328-11-X. Many of the inhabitants of Thessalonica fled to the Venetian colonies in the early 15th century, in the face of sporadic attacks which culminated in the city's capture by Murad II in the 1430s.
94. Milner, Henry (2009). The Turkish Empire: The Sultans, the Territory, and the People. BiblioBazaar. m/s. 87. ISBN 978-1-113-22399-9. Theodore Gaza, one of these exiles, escaped from Saloniki, his native city, upon its capture by Amurath.
95. John R. Lampe; Marvin R. Jackson (1982). Balkan economic history, 1550–1950: from imperial borderlands to developing nations. Indiana University Press. ISBN 0-253-30368-0. Dicapai pada 14 August 2011.
96. Gábor Ágoston; Bruce Alan Masters (2009). Encyclopedia of the Ottoman Empire. Infobase. ISBN 978-1-4381-1025-7. Dicapai pada 14 August 2011.
97. Selepas Darques, Regis (2002). Salonique au XXe siècle: De la cité ottomane à la métropole grecque. CNRS Éditions. m/s. 53.
98. Lowry, Heath W. (1994). "When Did the Sephardim Arrive in Salonica? The Testimony of the Ottoman Tax-Registers, 1478–1613". The Jews of the Ottoman Empire. Darwin Press. m/s. 207. ISBN 0-87850-090-1.
99. Vacalopoulos, Apostolos E. (1963). A History of Thessaloniki. Institute for Balkan Studies. m/s. 79.
100. Tina P. Christodouleas (2008). Judeo-Spanish and the Jewish Community of 21st Century Thessaloniki: Ethnic Language Shift in the Maintenance of Ethno Cultural Identity. ISBN 978-1-109-01451-8. Dicapai pada 18 June 2012.^{[pautan mati kekal]}
101. Rosamond McKitterick, Christopher Allmand, The New Cambridge Medieval History, p. 779
102. Mikhail, Alan (2020). God's Shadow: Sultan Selim, His Ottoman Empire, and the Making of the Modern World. Liveright. ISBN 978-1-63149-239-6.
103. Society for the Diffusion of Useful Knowledge (Great Britain) (1843). The Penny cyclopædia of the Society for the Diffusion of Useful Knowledge. Dicapai pada 14 August 2011.
104. Kemal H. Karpat (2002). Studies on Ottoman Social and Political History: Selected Articles and Essays. BRILL. ISBN 9004121013. Dicapai pada 14 August 2011.
105. James Porter, George Gerard de Hochepied Larpent (1854). Turkey: Its History and Progress: From the Journals and Correspondence of Sir James Porter Continued to the Present Time, with a Memoir of Sir James Porter, Volume 2. Dicapai pada 14 August 2011.
106. Salaheddin Bey (1867). La Turquie à l'exposition universelle de 1867 [Turkey at the Universal Exposition of 1867]. Dicapai pada 14 August 2011.
107. Vacalopoulos, History of Macedonia, pp. 595–596
108. Mazower 2004, halaman 132–139
109. ABC-CLIO (2011). Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia. Abc-Clio. ISBN 978-1-59884-337-8. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 14 August 2011.
111. Panagiotopoulos, Apostolos (2009). Θεσσαλονίκη ... εν Θερμώ – Ο συγκλονιστικός 20ός αιώνας της πόλης [Thessaloniki ... on Fire – The City's Sensational 20th Century]. A. Maliaris Paideia. m/s. 91. ISBN 978-960-457-231-1.
112. Panagiotopoulos, Apostolos (2009). Θεσσαλονίκη ... εν Θερμώ – Ο συγκλονιστικός 20ός αιώνας της πόλης [Thessaloniki ... on Fire – The City's Sensational 20th Century]. A. Maliaris Paideia. m/s. 95. ISBN 978-960-457-231-1.
113. Panagiotopoulos, Apostolos (2009). Θεσσαλονίκη ... εν Θερμώ – Ο συγκλονιστικός 20ός αιώνας της πόλης [Thessaloniki ... on Fire – The City's Sensational 20th Century]. A. Maliaris Paideia. m/s. 82–83. ISBN 978-960-457-231-1.
114. Panagiotopoulos, Apostolos (2009). Θεσσαλονίκη ... εν Θερμώ – Ο συγκλονιστικός 20ός αιώνας της πόλης [Thessaloniki ... on Fire – The City's Sensational 20th Century]. A. Maliaris Paideia. m/s. 85. ISBN 978-960-457-231-1.
115. Panagiotopoulos, Apostolos (2009). Θεσσαλονίκη ... εν Θερμώ – Ο συγκλονιστικός 20ός αιώνας της πόλης [Thessaloniki ... on Fire – The City's Sensational 20th Century]. A. Maliaris Paideia. m/s. 86. ISBN 978-960-457-231-1.
116. Panagiotopoulos, Apostolos (2009). Θεσσαλονίκη ... εν Θερμώ – Ο συγκλονιστικός 20ός αιώνας της πόλης [Thessaloniki ... on Fire – The City's Sensational 20th Century]. A. Maliaris Paideia. m/s. 87. ISBN 978-960-457-231-1.
117. "Ο βίος και η πολιτεία του Μουσταφά Κεμάλ στη Θεσσαλονίκη". www.makthes.gr. 18 April 2007. Diarkibkan daripada yang asal pada 17 February 2013. Dicapai pada 13 June 2023.
118. William R. Schilling (2002). Nontraditional Warfare. Potomac Books. ISBN 9781612344416. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 27 June 2012.
119. Dakin, Douglas (1966). The Greek struggle in Macedonia, 1897–1913. Museum of the Macedonian Struggle. ISBN 9789607387004. Dicapai pada 27 June 2012.
120. "EXECUTIVE SUMMARY". www.holocausteducenter.gr (dalam bahasa Inggeris). Diarkibkan daripada yang asal pada 24 June 2017. Dicapai pada 13 September 2018.
121. Συλλογικο εργο (1973). "Ιστορια του Ελληνικου Εθνους", History of Greek Nation Том ΙΔ (dalam bahasa Greek dan Inggeris). ATHENS: ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ. m/s. g. 340.
122. Васил Кънчов (1970). "Избрани произведения", Том II, "Македония. Етнография и статистика" (dalam bahasa Bulgaria). София: Издателство "Наука и изкуство". m/s. g. 440. Diarkibkan daripada yang asal pada 27 September 2007. Dicapai pada 19 October 2007.
123. Timothy Winston Childs (1990). Italo-Turkish Diplomacy and the War Over Libya, 1911–1912. BRILL. ISBN 9004090258. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 27 June 2012.
124. "Πλατεία Ελευθερίας" [Eleftherias Square]. www.thessaloniki.gr. Municipality of Thessaloniki. Diarkibkan daripada yang asal pada 9 August 2020. Dicapai pada 13 September 2018.
125. S. B. Chester (1921). Life of Venizelos. m/s. 159. Dicapai pada 7 December 2011.
126. Richard C. Hall (2000). The Balkan Wars, 1912–1913: prelude to the First World War. Routledge. ISBN 9780415229463. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 7 December 2011.
127. Eugenia Russell (2010). St Demetrius of Thessalonica – Cult and Devotion in the Middle Ages. Peter Lang. ISBN 9783034301817. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 10 August 2011.
128. A Short History of Modern Greece. Cambridge University Press. 1979. ISBN 9781001303413. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 10 August 2011.
129. Houghton Mifflin Harcourt (2004). The Riverside Dictionary of Biography. Houghton Mifflin Harcourt. ISBN 0618493379. Dicapai pada 27 June 2012.
130. Mourelos, Ioannis (2015). "The Salonica theatre of operations and its part in the outcome of the First World War". Macedonian Studies Journal (dalam bahasa Inggeris). 2 (1). ISSN 2204-3128. Diarkibkan daripada yang asal pada 25 October 2022. Dicapai pada 25 October 2022.
131. David Nicolle; Raffaele Ruggeri (2003). The Italian Army of World War I. Bloomsbury USA. ISBN 9781841763989. Dicapai pada 13 August 2011.^{[pautan mati kekal]}
132. Spencer Tucker; Priscilla Mary Roberts (2005). World War I: encyclopedia, Volume 1. Abc-Clio. ISBN 9781851094202. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 13 August 2011.
133. 100 + 1 Years of Greece, Volume I, Maniateas Publishings, Athens, 1995. pp. 148–149
134. George Th Mavrogordatos (1983). Stillborn republic: social coalitions and party strategies in Greece, 1922–1936. University of California Press. ISBN 9780520043589. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 13 August 2011.
135. Dimitri Pentzopoulos (2002). The Balkan exchange of minorities and its impact on Greece. Hurst. ISBN 9781850656746. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 10 August 2011.
136. Paschalis M. Kitromilides (2008). Eleftherios Venizelos: The Trials of Statesmanship. ISBN 9780748633647. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 13 August 2011.
137. Daily Telegraph Saturday 1 January 1916, reprinted on page 28 Daily Telegraph Friday 1 January 1916
138. Yerolympos, Alexandra Karadimou (1995). The Redesign of Thessaloniki after the Fire of 1917. Thessaloniki: University Studio Press.
139. Yakov Benmayor. "History of Jews in Thessaloniki". Jewish Museum of Thessaloniki. Diarkibkan daripada yang asal pada 26 December 2008. Dicapai pada 5 January 2009.
140. Ionia, Kappadokia, Pontus and Eastern Anatolia
141. Elisabeth Kontogiorgi (2006). Population Exchange in Greek Macedonia: The Rural Settlement of Refugees 1922–1930. Clarendon Press. ISBN 9780199278961. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 10 August 2011.
142. Brown, Evrick; Shortell, Timothy (28 May 2014). Walking in the European City: Quotidian Mobility and Urban Ethnography (dalam bahasa Inggeris). Ashgate Publishing, Ltd. ISBN 9781472416162. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 5 October 2020.
143. Naar, Devin E. (7 September 2016). Jewish Salonica: Between the Ottoman Empire and Modern Greece (PDF) (dalam bahasa Inggeris). Stanford University Press. ISBN 9781503600096.^{[pautan mati kekal]}
144. ‘Barcelona, Naples and Salonika: Ethnic and Civic Nationalism in Three Mediterranean Port Cities (1888-1915’), Histories, 3 (3), 2023: 288-307. DOI: https:// doi.org/10.3390/histories3030020
145. Longerich, Peter (15 April 2010). Holocaust: The Nazi Persecution and Murder of the Jews (dalam bahasa Inggeris). OUP Oxford. ISBN 9780191539466. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 5 October 2020.
146. Panagiotopoulos, Apostolos (2009). Θεσσαλονίκη ... εν Θερμώ – Ο συγκλονιστικός 20ός αιώνας της πόλης [Thessaloniki ... on Fire – The City's Sensational 20th Century]. B. Maliaris Paideia. m/s. 723–724. ISBN 978-960-457-239-7.
147. Royal Institute of International Affairs (1975). Chronology and index of the Second World War, 1938–1945. Greenwood Publishing. ISBN 9780887365683. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 10 August 2011.
148. Mazower, Mark (2000). After the War was Over: Reconstructing the Family, Nation, and State in Greece, 1943–1960 (dalam bahasa Inggeris). Princeton University Press. ISBN 0691058423. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 5 October 2020.
149. Martin Gilbert (1982). The Routledge atlas of the Holocaust. Psychology Press. ISBN 9780415281454. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 10 August 2011.
150. Yale Strom (1992). The Expulsion of the Jews: Five Hundred Years of Exodus. SP Books. m/s. 102. ISBN 9781561710812. Dicapai pada 10 August 2011. jews of thessaloniki.
151. "Salonika" (dalam bahasa Inggeris). United States Holocaust Memorial Museum. Diarkibkan daripada yang asal pada 17 September 2018. Dicapai pada 16 September 2018.
152. Christides, Giorgos (16 November 2014). "Thessaloniki Strives to Revive Its Jewish Past, but Encounters a New Form of anti-Semitism". Haaretz (dalam bahasa Inggeris). Diarkibkan daripada yang asal pada 17 September 2018. Dicapai pada 16 September 2018.
153. Panagiotopoulos, Apostolos (2009). Θεσσαλονίκη ... εν Θερμώ – Ο συγκλονιστικός 20ός αιώνας της πόλης [Thessaloniki ... on Fire – The City's Sensational 20th Century]. B. Maliaris Paideia. m/s. 753. ISBN 978-960-457-239-7.
154. Panagiotopoulos, Apostolos (2009). Θεσσαλονίκη ... εν Θερμώ – Ο συγκλονιστικός 20ός αιώνας της πόλης [Thessaloniki ... on Fire – The City's Sensational 20th Century]. B. Maliaris Paideia. m/s. 738. ISBN 978-960-457-239-7.
155. Panagiotopoulos, Apostolos (2009). Θεσσαλονίκη ... εν Θερμώ – Ο συγκλονιστικός 20ός αιώνας της πόλης [Thessaloniki ... on Fire – The City's Sensational 20th Century]. B. Maliaris Paideia. m/s. 763. ISBN 978-960-457-239-7.
156. Panagiotopoulos, Apostolos (2009). Θεσσαλονίκη ... εν Θερμώ – Ο συγκλονιστικός 20ός αιώνας της πόλης [Thessaloniki ... on Fire – The City's Sensational 20th Century]. B. Maliaris Paideia. m/s. 765–766. ISBN 978-960-457-239-7.
157. Panagiotopoulos, Apostolos (2009). Θεσσαλονίκη ... εν Θερμώ – Ο συγκλονιστικός 20ός αιώνας της πόλης [Thessaloniki ... on Fire – The City's Sensational 20th Century]. B. Maliaris Paideia. m/s. 766–768. ISBN 978-960-457-239-7.
158. Megargee, Geoffrey P.; Overmans, Rüdiger; Vogt, Wolfgang (2022). The United States Holocaust Memorial Museum Encyclopedia of Camps and Ghettos 1933–1945. Volume IV. Indiana University Press, United States Holocaust Memorial Museum. m/s. 122. ISBN 978-0-253-06089-1.
159. "Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης". Diarkibkan daripada yang asal pada 6 November 2019. Dicapai pada 6 November 2019.
160. Iatrídês, John O.; Wrigley, Linda, penyunting (1995). Greece at the Crossroads: The Civil War and Its Legacy. Penn State Press. ISBN 9780271043302. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 March 2024. Dicapai pada 10 August 2011.
161. Panagiotopoulos, Apostolos (2009). Θεσσαλονίκη ... εν Θερμώ – Ο συγκλονιστικός 20ός αιώνας της πόλης [Thessaloniki ... on Fire – The City's Sensational 20th Century]. B. Maliaris Paideia. m/s. 942–943. ISBN 978-960-457-239-7.
162. "Paleochristian and Byzantine Monuments of Thessalonika". whc.unesco.org. Diarkibkan daripada yang asal pada 5 January 2021. Dicapai pada 16 August 2011.
163. "Past European Capitals of Culture". ec.europa.eu. Diarkibkan daripada yang asal pada 19 October 2011. Dicapai pada 16 August 2011.
164. Jason Manolopoulos (2011). Greece's 'Odious' Debt: The Looting of the Hellenic Republic by the Euro, the Political Elite and the Investment Community (Anthem Finance). Anthem Press. m/s. 288. ISBN 978-0-85728-771-7.
165. "Athens 2004 Olympic Games Tickets" (PDF). www.olympic.org. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 9 October 2022. Dicapai pada 16 August 2011.
166. "Το 2012 συμπληρώνονται 100 ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ!" [2012 marks 100 YEARS OF FREE THESSALONIKI!]. www.thessaloniki.gr. Diarkibkan daripada yang asal pada 13 January 2012. Dicapai pada 16 August 2011.
167. "Η Θεσσαλονίκη Ευρωπαϊκή Πρωτεύουσα Νεολαίας 2014" [Thessaloniki the European Youth Capital 2014]. Municipality of Thessaloniki. Diarkibkan daripada yang asal pada 13 January 2012. Dicapai pada 23 November 2011.
168. "Thessaloniki Candidate City European Youth Capital 2014". www.thessaloniki2014.eu. Diarkibkan daripada yang asal pada 9 April 2011. Dicapai pada 20 May 2010.

Pautan luar

• Photo Thessaloníki Diarkibkan 2007-09-27 di Wayback Machine