Rumpun Bahasa Austronesia From Wikipedia, the free encyclopedia
Bahasa Suluk atau Bahasa Tausug ialah bahasa yang dituturkan di Kepulauan Sulu, Malaysia (sebahagian kecil kawasan di Sabah), Mindanao, Filipina dan Kalimantan, Indonesia oleh orang Tausug. Bahasa suluk dikenali oleh bangsa Tagalog sebagai Wikang Tausug, manakala orang-orang Cebuano mengenali Bahasa Tausug sebagai Tinausug.
Bahasa Suluk | |
Asli kepada | Filipina, Malaysia (Sabah), Indonesia (Kalimantan Utara) |
---|---|
Kawasan | Sulu, Jolo, Lugus, Tapul, Siasi, Pulau Palawan, Pulau Basilan, Tawi-Tawi, Zamboanga. Sabah: Sandakan; Lahad Datu; Kudat; Semporna; Likas, Kota Kinabalu.Kalimantan Utara: Kabupaten Nunukan |
Penutur bahasa | 1.1 juta |
Austronesian
| |
Rumi Jawi | |
Kod bahasa | |
ISO 639-3 | tsg |
Bahasa Tausug adalah bahasa perantara atau lingua franca sebelum era kesultanannya lagi hingga kini. Etnik Suluk berasal dari rumpun Nusantara-Austronesia (Polenesia) sebagai mana masyarakat Nusantara di sekitarnya. Etnik Suluk juga merupakan diantara penduduk Peribumi atau Bumiputera Sabah. Bahasa Sug yang mereka tutur adalah mirip Bahasa Melayu lama bercampur Bahasa Arab dan bahasa etnik lain di sekitar Sulu dan Mindanao.
Suku kaum Suluk atau Tausug juga punya beberapa dialek atau slanga mengikut kawasan atau daerah di antaranya ialah slanga Tausug Tapul, Tausug Basilan, Tausug Lugus, Gimbahanun, Luwuk dan lain-lain. Unsur-unsur bahasa Jawa juga ada terdapat dalam bahasa Sug ini tidaklah menghairankan kerana Rumpun Bangsa Austronesia di rantau Nusantara ini antara satu sama lain ada similaritinya.
Ini disebabkan kekuasaan kerajaan Srivijaya dan Majapahit di tanah Jawa pernah mempengaruhi daerah-daerah sekitar wilayah Kepulauan Sulu sebagaimana sebelum kemunculan kerajaan awal Melayu Melaka. Manakala dalam catatan Nagarakretagama Majapahit, kepulauan Sulu dipanggil "Solot". Kepulauan Sulu juga dinamakan "Banjar Kulan" (Banjar kecil) oleh orang Kalimantan kerana memiliki hubungan sejarah lama dengan Banjarmasin. Maka setelah kedatangan Islam muncullah Kesultanan Sulu sekitar tahun 1457 M dan pemerintahan Sultan-Sultan Sulu berlangsung begitu lama yang menyumbang kepada Bahasa Sug terus bertahan hingga hari ini.
Semasa kegemilangan pentadbiran Kesultanan Sulu dahulu Bahasa Suluk adalah Lingua-Franca di wilayah kesultanannya yang merangkumi Jolo, Tawi-Tawi, Basilan-Zamboanga, Palawan dan North Borneo (Sabah).
Mengikut laman sesawang Ethnologue.com[1], Bahasa Suluk dikelaskan dalam keluarga Bahasa Filipina, dan merupakan rumpun Selatan bagi subkeluarga Bisaya. Terdapat 3 bahasa dalam rumpun bahasa Selatan Bisaya iaitu:
Terdapat beberapa perubahan penyebutan kata yang ketara iaitu:
Bahasa Tausug memiliki 16 huruf konsonan dan 3 huruf vokal dan 1 tanda mati ('). Jadual di bawah menunjukkan senarai huruf Bahasa Tausug mengikut turutan. Tambahan, ada 3 huruf vokal diletakkan tanda diakritik makron "baris mahaba'" /Ā,Ī,Ū/ untuk disebut panjang (contoh: baba - gendong dan bābā - sambil) serta tanda mati "baris patay" untuk menandakan bunyi hentian glotis (seperti mengakhiri suku kata dengan huruf g atau k, contoh: di' /diʔ/ - tidak dan dī /diy/ - sini). Juga, bahasa ini mempunyai 4 diftong iaitu ay, aw, iw, uy.
Huruf | Aa | Bb | Ch* | Dd | Gg | Hh | Ii | Jj | Kk | Ll | Mm | Nn | Pp | Rr | Ss | Tt | Uu | Ww | Yy | Āā | Īī | Ūū | ' |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Nama | A | Ba | Cha | Da | Ga | Ha | I | Ja | Ka | La | Ma | Na | Pa | Ra | Sa | Ta | U | Wa | Ya | Ā mahaba' | Ī mahaba' | Ū mahaba' | Baris Patay |
Tiada perkataan bermula dengan huruf ch, ch hanya wujud di tengah suku kata seperti magbacha - membaca.
Perubahan sebutan berlaku pada huruf konsonan tertentu.[2]
Imbuhan Ma-, Pa- dan Variansnya
Pada kata biasa iaitu huruf selain huruf vokal, b, p, s, t dan k, tiada perubahan sebutan.
Contoh:
B dan P → M
S dan T → N
K dan Huruf Vokal → NG
Imbuhan Repetisi Ma-
Sekiranya kata yang bermula dengan huruf vokal, b, p, s, t dan k digabungkan dengan imbuhan repetisi ma-, penyengauan akan berlaku.
Imbuhan -um-
Bagi imbuhan ini, perubahan hanya berlaku pada huruf b dan p sahaja.
-um- + p, b → m-
Imbuhan -im-
Seperti imbuhan -um-, b dan p sahaja yang akan mengalami perubahan sebutan.
-im- + p, b → mi-
-im- (repetisi) + p, b → miy-
Pengurangan Konsonan D ke R
Imbuhan ka-...-an, pag- (rep) dan mag (repitisi), maka- berpotensi mengurangkan konsonan D ke R.
Bukan itu sahaja, kata ganti nama tunjuk oblik ke-2 (di, duun, didtu) dan partikel enklitik da boleh mengalami pengurangan sekiranya kata depannya berakhiri huruf vokal. Contoh:
Tanpa Pengurangan
Perhatikan huruf akhir sebelum kata yang akan dikurangkan.
Dengan Pengurangan
Umumnya, tatabahasa Bahasa Suluk mengikuti pola ayat Bahasa Filipina di mana susunan ayatnya seperti [Kata Kerja + Subjek + Objek] dan [Predikat + Subjek].
Ortografinya serupa dengan Bahasa Melayu tetapi tidak mempunyai beberapa huruf vokal seperti E pepet. Diftong dieja dengan menggabungkan huruf vokal dengan huruf y atau w seperti sayng [saying] "pisang".
Namun begitu, susunan ayatnya boleh juga dalam bentuk [Objek + Subjek + Kata Kerja], tetapi bentuk ini hanya wujud di ayat tertentu, seperti ayat frasa syarat.
"Madtu kaw ha tabu, bang mu siya makita' laungu mu kaniya in salam dayn kaku okey?" "Kau pergi ke kedai, kalau kau jumpa dia, kau bilang salam kepadanya dariku okey?" Pergi-kau-ke-kedai, kalau-mu-dia-terlihat, bilang-mu-kepadanya-sebuah-salam-dari-ku-okey?
Ayat ini boleh disusun kepada bentuk ayat menyerupai Bahasa Tagalog. Seperti:
"Madtu ka ha tabu', bang makita mu siya' launga mu kaniya in salam dayn kaku okey?" "Pumunta ka sa tindahan, kung makikita mo siya pasabi mo sa kaniya ang salam/kumusta galing sa akin okey?"
Ayat ini juga boleh disusun menyerupai Bahasa Melayu, cuma ia agak janggal didengari oleh penutur.
"Ikaw, madtu ha tabu, bang ikaw, makita siya, ikaw, laung sin salam kaniya dayn kaku okey?"
Perhatikan penggunaan tanda koma, terdapat jela panjang di antaranya, dan jika dibaca laju tanpa jela, ayat akan menjadi tidak gramatis dan tidak dapat difahami oleh pendengar.
Terdapat tiga jenis kata ganti nama diri dalam Bahasa Suluk iaitu kata ganti nama diri nominatif, kata ganti nama diri genitif dan kata ganti nama diri oblik.[2]
Jenis berduaan digunakan apabila pembicara mempunyai dua orang.
Jenis | Nominatif | Genitif | Oblik | |
---|---|---|---|---|
Pertama | Tunggal | aku | ku/ta | kaku |
Berduaan | kita | ta | katu | |
Jamak
(kecuali pendengar) |
kami | namu | kamu | |
Jamak
(termasuk pendengar) |
kitaniyu | taniyu | katu'niyu | |
Kedua | Tunggal | ikaw/kaw | mu | kaymu |
Jamak | kamu | niyu | kaniyu | |
Ketiga | Tunggal | siya | niya | kaniya |
Jamak | sila | nila | kanila |
Contoh Penggunaan
Nominatif
Genitif
Digunakan untuk ayat berfokuskan objek dan penanda pemilikan barang. Berikut ialah contoh ayat yang menggunakan dua kegunaan pronomina genitif.
Oblik
Kata ganti nama oblik merupakan sebuah frasa sendi. (yang bermaksud seperti menggabungkan kata sendi pada, kepada, dari, daripada dengan kata nama ganti diri).
Untuk jenis oblik ada 2 bentuk, dua-dua bentuk boleh bertukaran mengikut kegramatisan ayat.
Nota: Untuk membezakan di (tidak) dan di (di sini), yang versi tidak disebut dig (seperti ada g di belakangnya), manakala untuk versi di sini pula disebut diy (panjangkan sebutan i, sepanjang 2 harakat atau 1 saat).
Nota2: Untuk jenis oblik ke-2, di digunakan selepas kata yang berakhiran huruf konsonan, manakala ri digunakan selepas kata yang berakhiran huruf vokal. (Contoh: Kimaun kaw di ha kakaunan vs kimaun ku ri ha kakaunan.)
Jenis | Nominatif | Genitif | Oblik | |
---|---|---|---|---|
Ke-1 | Ke-2 | |||
Berdekatan dengan
pembicara (ini) |
in ini/yari | sin ini/yari | ha ini/yari | di/ri (ha) |
Berdekatan dengan
pendengar (ini) |
in yan | sin yan | ha yan | duun/ruun
(ha) |
Berjauhan dengan
pembicara dan pendengar, namun masih kelihatan (itu) |
in yaun | sin yaun | ha yaun | |
Sangat jauh (itu) | in yadtu | sin yadtu | ha yadtu | didtu/ridtu
(ha) |
Contoh Penggunaan
Contoh Penggunaan Oblik
Bahasa-bahasa di dalam Keluarga Filipina mempunyai kata kes. kes memberi makna kepada ayat sama ada ayat itu berfokuskan kepada subjek, objek, lokasi atau perbuatan. Contoh kes dalam Bahasa Suluk ialah in, sin dan ha. Ia ekuivalen dengan kes Bahasa Tagalog iaitu ang, ng dan sa.
Jadual di bawah ialah kes bahasa Tausug serta dalam kurungan ialah ekuivalennya dalam bahasa Tagalog.
Nominatif | genitif | Oblik | |
---|---|---|---|
Umum | in (ang) | sin (ng) | ha (lokasi)
pa (direksi) (sa) |
Orang Tunggal | hi (si dan ni) | kay (kay) | |
Orang Jamak | hinda' (sina dan nina) | kanda' (kina) |
Kes amat penting dalam pembinaan ayat, hal ini untuk memaksudkan apa yang pembicara ingin menyatakan, sama ada menfokuskan subjek, objek dan lain-lain. Asumsi yang mudah difahami ialah seperti ayat pasif dan ayat aktif dalam Bahasa Melayu.
Contoh Penggunaan Kes yang salah
Kaunun aku sin manuk. Dimakan-aku-GEN-ayam. Aku dimakan oleh ayam. (Sepatutnya: Kaunun ku in ayam)
Bahasa Tausug ada 3 jenis kata nama.[3] Iaitu mudah, imbuhan dan kompleks. Jenis mudah terdiri daripada perkataan dasar sahaja seperti batu "batu", kura "kuda" dan bay "rumah". Jenis imbuhan pula ialah kata nama yang terhasil daripada proses imbuhan kata kerja, nama dan selainnya. Misalnya, kadatung (ka+datung) "kedatangan", pagkaun (pag+kaun) "makanan" dan pagbibichara (pag+UL+bichara) "pembicaraan". Jenis kompleks pula ialah kata nama yang terhasil dari pengimbuhan yang banyak, kebanyakkan kata nama kompleks ini dikategorikan sebagai kata nama kerja atau verbal nomina, iaitu boleh berfungsi sebagai kata nama dan kata kerja sekaligus. Contohnya, piyagbunuan (piyag-bunu-an) "tempat pembunuhan", pagkakaun (pag+ka+kaun) "pemakanan" dan kabakkawan (ka+bakkaw+an) "hutan bakau".
Imbuhan Kata Nama
Terdapat beberapa imbuhan Bahasa Tausug dapat menghasilkan kata namanya.
Imbuhan | Fungsi | Contoh | Ayat |
---|---|---|---|
ka- | normalisasi kata kerja
(menyatakan cara kelakuan itu berlaku) seerti dengan imbuhan pe-...-an atau ke-...-an Hanya digunakan bersama kata tanya Biyadiin (Bagaimana) |
ka+datung
=kadatung "kedatangan" |
Biyadiin in kadatung niya pa daira?
"Bagaimana kedatangannya ke kota?" |
menjumlahkan bilangan
seerti dengan imbuhan ke-nombor-nombor (kelima-lima) |
ka+lima
=kalima |
Imuwi sila kalima dayn ha iskul.
"Kelima-lima mereka pulang dari sekolah``" | |
ka-...-an | memberi makna abstrak
seerti dengan imbuhan ke-...-an |
ka+sannyang+an
=kasannyangan "kesayangan" |
Kabungsuhan in kasannyangan nila.
"Kesayangan mereka ialah yang paling bongsu." |
memberi maksud paling
(diimbuhkan dengan kata nama sahaja) |
ka-magulang-an
=kamagulangan "tersulung" |
Hisiyu in ngan sin anak kamagulangan mu?
"Siapa nama anakmu yang paling sulung?" | |
memaknakan jamak
seerti dengan imbuhan ke-...-an atau pe-...-an |
ka-bud-an
=kaburan "pergunungan" |
Didtu ha kaburan sila dimag.
"Di sana di pergunungan mereka mendaki." | |
maG+REP- | menyatakan pelaku kata kerja
seerti dengan imbuhan pe- |
maG+REP-tahi
=mananahi "penjahit" |
Ama ku in mananahi ha tabu yan.
"Bapakku ialah seorang penjahit di kedai sana." |
paN- | barang yang berkaitan dengan kata dasar | paN-tahi
=panahi "barang dijahit" |
Naliligap pa aku, awn mataud panahi ku na tuwi.
"Aku masih sibuk, aku ada banyak benda perlu dijahit." (intonasi baru tersedar) |
pag- | memberi maksud kata nama
(bukan verbal nomina) |
pag-kaun
=pagkaun "makanan" |
Unu in pagkaun taniyu ha dum ini?
"Apa makanan kita pada malam ini?" |
pag+REP- | memaknakan proses umum
seerti dengan imbuhan pe-...-an |
pag+REP-hindu
=paghihindu "pendidikan" |
Kagunahan nila lausun in paghihindu para malannyut.
"Kita harus lanjutkan pendidikan untuk berjaya`" |
pagka- | memaknakan cara proses itu berlaku
(hal yang sangat khusus) seerti dengan imbuhan pe-...-an |
pagka-hinang
=pagkahinang "pembikinan" |
Marayaw da in pagkahinang sin sini ini.
"Pembikinan filem ini sangat bagus." |
pag+REP-...-an | menyatakan tempat kata dasar
(diimbuhkan dengan kata kerja sahaja) seerti dengan imbuhan pe-...-an |
pag+REP+lumba-an
=paglulumbaan "litar lumba" |
Kaingatan ku in paglulumbaan ha pantay kawman.
"Setahu ku litar lumba itu berada di tanah lapang kampung." |
piyag-...-an | menyatakan sebab peristiwa yang pernah berlaku
(diimbuhkan dengan kata kerja sahaja) seertii dengan imbuhan pe-...-an |
piyag-bunu-an
=piyagbunuan "sebab pembunuhan" |
Pasal lupa iban sin in piyagbunuan nila.
"Pembunuhan ini disebabkan pasal tanah dan wang." |
tay- | menunjukkan peneman atau rakan sesuatu | tay-klas
=tayklas "rakan sekelas" |
Kiyaingatan ku hi Ahmad isab in tayklas niya.
"Setahuku si Ahmad juga ialah rakan sekelasnya." |
-un | memberi maksud kata nama
(sebuah verbal nomina) |
kaun+un
=kaunun "apa yang akan dimakan" |
Kunsum, piyanggang manuk in kaunun taniyu.
"Esok, kita akan makan ayam panggang." |
Nota: Untuk membezakan pag+REP- dan pagka-, pag+REP- digunakan pada hal pembuatan umum manakala pagka- pula digunakan untuk cara seseorang itu melakukannya. Contoh kata kerja sapiyul (memandu).
pag+REP- pagsasapiyul Subay ka dumaug sin pagsulay pagsasapiyul bang mabaya mu magsapiyul. Harus-kau-lulus-GEN-ujian-pemanduan-kalau-disuka-mu-memandu Kau harus lulus ujian memandu kalau kau suka memandu. pagka- pagkasapiyul Pagkasapiyul niya biya in tau hilu. Pemanduan-nya-seperti-orang-mabuk Pemamnduannya seperti orang mabuk.
Perhatikan pagkasapiyul dengan pagsasapiyul, pagkaspiyul menfokuskan cara individu tersebut memandu (khusus) manakala pagsasapiyul pula menfokuskan hal umum tentang pemanduan.
Nota: imbuhan pag- dan -un mempunyai fungsi yang iaitu memberi maksud kata nama. Namun, imbuhan pag- ialah bukan verbal nomina manakala imbuhan -un ialah verbal nomina. Verbal nomina (verbal nouns dalam bahasa Inggeris) bermaksud perkataan itu boleh digunakan sebagai kata nama dan kata kerja dalam masa sama. Manakala pagkaun pula hanya digunakan sebagai kata nama sahaja. Contoh:
pagkaun sebagai kata nama Sayul sadja in pagkaun nila. sayur-sahaja-NOM-makanan-mereka Mereka hanya makan sayur sahaja. kaunun sebagai kata nama Sayul sadja in kaunun nila. sayur-sahaja-NOM-dimakan-mereka Mereka hanya makan sayur sahaja. sebagai kata kerja Kaunun nila in sayul sadja. dimakan-mereka-NOM-sayur-sahaja Sayur sahaja mereka makan.
Pengimbuhan Habitatif/Kekerapan
Pengimbuhan ini boleh menciptakan kata nama khas untuk aspek-aspek tertentu.
Pemicu | Kumpulan Imbuhan | Aspek Masa | Mod | ||
---|---|---|---|---|---|
Kesengajaan | Keterbolehan | Pengarahan | |||
Aktor | -um-/maG- | Akan | maG- | makapag- | pag- |
Sudah | naG- | nakapag- | |||
Objek | -un | Akan | pag-...-un | - | pag-...-a |
Sudah | piyag- | ||||
Lokatif/Benefaktif | -an | Akan | pag-...-an | kapag-...-an | pag-...-i |
Sudah | piyag-...-an | kiyapag-...-an | |||
Instrumen | hi- | Akan | hipag- | hikapag- | pag-...-an |
Sudah | piyag- | kiyapag- |
Bahasa Suluk mempunyai bentuk bahasa perjajaran Austronesia. Oleh itu, perjajaran ini mempunyai pelbagai bentuk kata kerja khususnya untuk memfokus sesuatu objektif. Misalnya, perkataan "kaun" (makan) boleh disisipkan dengan imbuhan -um- membentuk kumaun (akan makan), boleh juga diakhiri dengan imbuhan -un membentuk kaunun (akan dimakan), begiitu juga imbuhan -an : kaunan (akan dimakan), dan hi-: hikaun (makan dengan). Tambahan imbuhan pa- di hadapan kata kerja juga akan menjadikan kata kerja tersebut daam bentuk kausatif (pakaun : makankan).
Pengimbuhan
Berikut ialah jadual infleksi/imbuhan kata kerja bahasa Tausug.
Pemicu | Kumpulan Imbuhan | Aspek Masa | Mod | ||
---|---|---|---|---|---|
Kesengajaan | Keterbolehan | Pengarahan | |||
Aktor | -um-/maG- | Akan | -um-/maG- | maka- | Kata Dasar |
Sudah | -im-/naG- | naka- | |||
Objek | -un | Akan | -un | ma- | -a |
Sudah | -iy- | na- | |||
Lokatif/Benefaktif | -an | Akan | -an | ka-...-an | -i |
Sudah | -iy-...-an | kiya-...-an | |||
Instrumen | hi- | Akan | hi- | hika- | -an |
Sudah | -iy- | kiya- |
Contoh kata kerja digunakan ialah bi (beli).
Pemicu | Kumpulan Imbuhan | Aspek Masa | Mod | ||
---|---|---|---|---|---|
Kesengajaan | Keterbolehan | Pengarahan | |||
Aktor | -um-/maG- | Akan | Bumi/Mami | Makabi | Bi |
Sudah | Bimi/Nami | Nakabi | |||
Objek | -un | Akan | Biun | Mabi | Bia |
Sudah | Biyi | Nabi | |||
Lokatif/Benefaktif | -an | Akan | Bian | Kabian | Bii |
Sudah | Biyian | Kiyabian | |||
Instrumen | hi- | Akan | Hibi | Hikabi | Bian |
Sudah | Biyi | Kiyabi |
Contoh Penggunaan:
Aktor Mami aku sin manga sayul para awn pagjamuan kunsum. Akan beli-aku-GEN-(penanda jamak)-sayur-sebab-ada-jamuan-esok Aku akan beli sayur-mayur esok sebab ada jamuan.
Objek Biun ku in manga sayul para awn pagjamuan kunsum. Akan beli-ku-NOM-(penanda jamak)-sayur-sebab-ada-jamuan-esok Sayur-mayur akan kubeli sebab ada jamuan esok.
Penggunaan pemicu haruslah tepat untuk memaksudkan objektif. pemicu aktor memfokuskan aktor "aku" yang akan beli sayur, sedangkan pemicu objek memfokuskan "in manga sayul" sebagai fokus ayat, bahwa sayur-mayur tertentu akan dibeli oleh 'aku'.
Lokatif/Benefaktif Sebagai Benefaktif Bian ku sin manga sayul in awn pagjamuan kunsum. Akan dibelikan untuk-ku-GEN-(penanda jamak)-sayur-NOM-ada-jamuan-esok. Sayur-mayur akan kubeli untuk ada jamuan esok. Sebagai Lokatif Bian ku sin manga sayul in tabu hi Ahmad. Akan dibelikan dari-ku-GEN-(penanda jamak)-sayur-NOM-kedai-si-Ahmad. Sayur mayur akan kubeli dari kedai Ahmad.
Instrumen Hibi ku sin manga sayul in sin ku baran ku. Akan dibeli menggunakan-ku-GEN-(penanda jamak)-sayur-NOM-duit-ku-(badan-ku)sendiri Sayur mayur akan kubeli menggunakan duitku sendiri.
Pengimbuhan Kausatif
Imbuhan pa- ialah imbuhan kausatif, sama maksudnya dengan imbuhan -kan dalam Bahasa Melayu. Berikut ialah jadual pengimbuhan.
Pemicu | Kumpulan Imbuhan | Aspek Masa | Mod | ||
---|---|---|---|---|---|
Kesengajaan | Keterbolehan | Pengarahan | |||
Aktor | magpa- | Akan | magpa- | makapa- | pagpa- |
Sudah | nagpa- | nakapa- | |||
Objek | pa-...-un | Akan | pa-...-un | mapa- | pa-...-a |
Sudah | piya-...-un | napa- | |||
Lokatif/Benefaktif | pa-...-an | Akan | pa-...-an | kapa-...-an | pa-...-i |
Sudah | piya-...-an | kiyapa-...-an | |||
Instrumen | hipa- | Akan | hipa- | hikapa- | pa-...-an |
Sudah | piya- | kiyapa- |
Contoh kata kerja digunakan ialah kaun (makan):
Pemicu | Kumpulan Imbuhan | Aspek Masa | Mod | ||
---|---|---|---|---|---|
Kesengajaan | Keterbolehan | Pengarahan | |||
Aktor | magpa- | Akan | magpakaun | makapakaun | pagpakaun |
Sudah | nagpakaun | nakapakaun | |||
Objel | pa-...-un | Akan | pakaunun | mapakaun | pakauna |
Sudah | piyakaunun | napakaun | |||
Lokatif/Benefaktif | pa-...-an | Akan | pakaunan | kapakaunan | pakauni |
Sudah | piyakaunan | kiyapakaunan | |||
Instrumen | hipa- | Akan | hipakaun | hikapakaun | pakaunan |
Sudah | piyakaun | kiyapakaun |
Contoh penggunaan:
Aktor Magpakaun aku ha taymanghud ku. akan memakankan-aku-OBL-adik-ku Aku akan memberi makanan kepada adikku.
Objek Pakaunun ku in taymanghud ku. akan diberi makanan-ku-NOM-adik-ku Makanan akan kuberikan kepada adikku.
Lokatif/Benefaktif Sebagai Benefaktif Pakaunan ku in taymanghud ku. akan diberi makanan-ku-NOM-adik-ku Makanan akan kuberikan kepada adikku. Kata kerja ini tidak boleh digunakan sebagai lokatif
Instrumen Hipakaun ku in lima ku sin taymanghud ku. akan diberi makanan menggunakan-ku-NOM-tangan-ku-GEN-adik-ku Aku akan menyuapkan makanan kepada adikku menggunakan tanganku.
Pengimbuhan Habitatif
Habituatif atau Frekuantif ialah untuk perkara yang sering berlaku ataupun fakta untuk perlakuan sehari-hari. Juga, boleh digunakan sebagai kata nama.
Pemicu | Kumpulan Imbuhan | Aspek Masa | Mod | ||
---|---|---|---|---|---|
Kesengajaan | Keterbolehan | Pengarahan | |||
Aktor | mag | Akan | mag- | makapag- | pag- |
Sudah | nag- | nakapag- | |||
Objek | pag-....-un | Akan | pag-...-un | (tiada) | pag-...-a |
Sudah | piyag-...-un | ||||
Lokatif/Benefaktif | pag-....-an | Akan | pag-...an | kapag-....-an | pag-...-an |
Sudah | piyag-...an | kiyapag-....-an | |||
Instrumen | hipag- | Akan | hipag-...-an | hikapag- | pag-...an |
Sudah | piyag- | kiyapag- |
Contoh Penggunaan
Pengkonstruksian ayat Bahasa Suluk mempunyai 4 jenis pemicu iaitu aktor, objek, lokatif/benefaktif dan instrumen. Penggunaan pemicu amat penting bagi memberi makna ayat yang jelas dalam hal seperti siapa pelaku (aktor), siapa yang dilakukan (objek), di manakah ia berlaku (lokatif), untuk siapa kelakuan ini (benefaktif), dan bagaimanakah ia berlaku (instrumen).
Aktor
Pemicu aktor memfokuskan subjek dalam ayat tersebut. Ia seperti ayat aktif dalam Bahasa Melayu. Imbuhan yang sesuai digunakan ialah (-um-) dan (mag-). pemicu ayat ini ditandakan kes in, dan selainnya dengan sin.
Contoh Penggunaan
Objek
Pemicu objek menfokuskan objek dalam ayat. Ia bersamaan dengan ayat pasif di dalam Bahasa Melayu. Imbuhan (-un) digunakan dalam pembinaan ayat ini. pemicu ayat ini ditandakan kes in, selainnya ditandakan sin seakan perkataan "oleh".
Contoh Penggunaan
Lokatif/Benefaktif
Pemicu lokatif menfokuskan tempat dan pihak berkepentingan dimana pelakuan berlaku. Imbuhan (-an) digunakan dalam pembinaan ayat ini. Pemicu tempat ditandakan in manakala selainnya ditanda sin.
Contoh Penggunaan
Instrumen
Pemicu instrumen menfokuskan cara bagaimana pelakuan berlaku. Imbuhan (hi-) digunakan dalam pembinaan ayat berfokuskan instrumen. Pemicu ditandakan in dan lainnya ditandakan sin.
Bahasa Tausug mempunyai 3 aspek masa iaitu sudah berlaku, sedang berlaku dan akan berlaku. Ia seerti dengan sudah/pernah, sedang dan akan dalam Bahasa Melayu. REP bermaksud repitisi, repisiti pada suku kaata awal kata dasar iaitu konsonan dan vokal (KV). Yang digelapkan ialah fokus ayat.
Aspek Masa | Pengubahan
pada ayat |
Kata Dasar | Contoh | Maksud | Contoh Ayat | Maksud Ayat |
---|---|---|---|---|---|---|
Sudah berlaku | nag-/-im- (aktor)
-iy- (objek) -iy-...-an (lokatif/benefaktif) -iy- (instrumen) |
bi (beli) |
|
|
|
|
Sedang berlaku | nag+KV-/-im+KV- (a)
-iy+KV- (o) -iy+KV-...-an (l/b) -iy+KV- (i) |
hindu
(belajar) |
|
|
|
|
Akan
berlaku |
mag-/-um- (a)
-un (o) -an (i/b) hi- (i) |
lawag
(cari) |
|
|
|
|
Terdapat tiga jenis mod, kesengajaan, keterbolehan dan pengarahan.
Kesengajaan
Kesengajaan bermaksud kelakuan itu memang sengaja dilakukan/ada niat untuk melakukannya.
Keterbolehan
Keterbolehan pula menerangkan kebolehan sesuatu itu berlaku, atau sesuatu itu berlaku secara tidak sengaja atau spontan. (seperti imbuhan ter- dalam Bahasa Melayu.)
Kebiasaannya, untuk ketidaksengajaan, partikel enklitik "tuwi" diguna.
Pengarahan
Pengarahan digunakan sekadar memberi arahan kepada orang.
Diminutif - Perlakuan yang tidak sepenuhnya. (Repetisi kata dasar)
Resipsoral - Perlakuan melibatkan dua orang berlaku sekaligus. (Mag-KK KK-iy-KK-i)
Bahasa Tausug memiliki 2 jenis kata sifat/adjektiva iaitu bentuk mudah dan bentuk imbuhan. Bentuk mudah seperti dakula "besar", asibi "kecil". Untuk imbuhan pula, tambahan imbuhan ma- di hadapan kata nama seperti ma-dayaw (bagus/baik dalam bentuk kata nama) = marayaw "bagus", ma-bagunbun (habuk) = mabagunbun "berhabuk".
Apabila kata sifat diulang dua kali (repetisi), ia memaksudkan bahawa sifat itu hanya sedikit sahaja.
Bentuk Ayat | Kata | Contoh Ayat | Makna | |
---|---|---|---|---|
Biasa | Positif | malingkat
(cantik) |
Malingkat siya | Dia cantik. |
Negatif | di ... malingkat | Di siya malingkat. | Dia tidak cantik. | |
Diminutif | Positif | malingkat-lingkat | Malingkat-lingkat siya. | Dia agak cantik. |
Negatif | di ... malingkat-lingkat | Di siya malingkat-lingkat. | Dia tidak agak cantik. | |
Keserupaan | Positif | sali malingkat | Sali malingkat siya iban aku.
Sali in lingkat niya iban kaku. |
Sama paras kencantikannya denganku. |
sibu malingkat | Sibu malingkat siya iban aku.
Sali in lingkat niya iban kaku. | |||
Negatif | di sali malingkat | Di sali malingkat siya iban aku.
Di sali in lingkat niya iban kaku. |
Tidak sama paras kecantikkannya denganku. | |
di sibu malingkat | Di sibu malingkat siya iban aku.
Di sibu in lingkat niya iban kaku. | |||
Perbandingan | Diminutif | malingkat-lingkat | Malingkat-malingkat siya dayn kaku. | Dia agak cantik dibandingkan aku. |
Positif | labi malingkat | Labi malingkat siya dayn kaku. | Dia lebih cantik daripadaku. | |
labbaw in lingkat | Labbaw in lingkat niya dayn kaku. | Dia lagi cantik daripadaku. | ||
Negatif | kulang malingkat | Kulang malingkat siya dayn kaku. | Dia kurang cantik daripadaku. | |
Superlatif
(Perlampaunan) |
Positif | in lingkat | In lingkat niya dayn kaku. | Dia amat cantik daripadaku. |
malingkat tuud | Malingkat tuud siya dayn kaku. | |||
Neutral | lampaw + in + (kata dasar)
= lampaw in lingkat atau lampaw in agi |
|
| |
landu + in + (kata dasar)
= landu in lingkat atau landu in agi |
| |||
Negatif | karuk + (kata adjektif yang negatif)
karuk + mangi = karuk mangi |
Karus mangi in dagbus niya dayn kaku. | Dia amat hodoh dibandingkan aku. |
Bahasa Tausug mempunyai Kata Tanya atau Kata Soal yang sama tatabahasa seperti Bahasa Melayu, hanya sedikit sahaja perbezaan iaitu Kata Soal bagi "Bila" (Kànu) dan "Mana" (Haín), mempunyai bentuk istimewa iaitu Bentuk Lepas (sesuatu perkara yang sudah berlaku) dan Bentuk Akan (sesuatu perkara yang akan berlaku).
Bahasa Melayu | Bahasa Tausug | |||
---|---|---|---|---|
Bentuk Biasa | Bentuk Lepas | Bentuk Akan | ||
Apa | Unu | - | - | |
Siapa | Biasa | Hisiyu | ||
Kepunyaan barang | Kansiyu | |||
Mengapa/Kenapa | Mahi,
Mayta | |||
Bila | Kanu | Kanu | Kunu | |
Mana | Hain | Piyakain,
Daynhain, Dayndiin |
Pakain | |
Bagaimana | Menyoal cara | Biyadiin,
Biyariin |
- | - |
Menyoal keadaan | Maunu,
Maunu-unu |
Naunu | ||
Menyoal fungsi | Hipag-unu | Piyag-unu | ||
Menyoal kejadian
berlaku |
Unuhun | Iyunu | ||
Menyoal kemahuan | Mag-unu | Nag-unu | ||
Menyoal kekaitan
saudara-mara |
Mag-unu | - | ||
Harga | Pila |
Nota penyebutan:
Kata | Sebutan |
---|---|
Mayta | MaytaG |
Kanu | KaGnu |
Kunu | KuGnu |
Biyadiin/Biyariin | BiyaG Diin/BiyaG Riin |
Hipagunu
Piyagunu |
Hipag unu
Piyag unu |
Magunu
Nagunu |
Mag unu
Nag unu |
Contoh Penggunaan:
Partikel Enklitik ialah partikel atau perkataan yang digabung di akhir perkataan untuk memberi makna tertentu pada ayat. Contoh partikel enklitik Bahasa Melayu ialah seperti -tah/-lah/-kah dan -bah serta -kot/-kan dalam dialek Kuala Lumpur. Bahasa Tausug juga mempunyai lebih banyak partikel enklitik yang merangkumi lebih banyak aspek dan mod ayat.
Untuk membezakan partikel enklitik dan kata sifat (adjektiva), partikel enklitik bersifat bebas diletak di dalam ayat untuk memberi makna spesifik, manakala kata sifat pula tidak bersifat bebas dan hanya diletak dalam ayat mengikut konteks terentu (kelajuan, kecantikan dsb).
Alternatifnya, partikel enklitik harus diletak di belakang kata kerja manakala kata sifat harus diletak di hadapan kata kerja.
Partikel
Enklitik |
Maksud | Contoh Ayat |
---|---|---|
ba | emfasiskan ayat seperti bah
dalam bahasa Sabah |
hain mu ba tiyaw in buk ku?
"dimana bah engkau letak bukuku?" |
menyopankan permintaan | kauna mu pa ba.
"silalah makan lagi." | |
da/ra | hanya atau saja | way hibuk mu ra, awn magtug di.
"tolong jangan bising, ada orang tidur disini." nagtug da siya ha hambuuk adlaw. "dia tidur sahaja seharian." |
ka | menukarkan ayat menjadi
soalan "ya-tidak" |
ikaw ka in kiyita ku kahapun ha tabu?
"engkaukah yang aku bertemu di kedai semalam?" |
na | sekarang atau sudah | kimaun na aku.
"aku sudah makanlah." |
seerti dengan -lah | ikaw na in nagtagna muna.
"engkaulah yang mulakan dulu." | |
pa | masih lagi | yari pa siya.
"dia masih di sini." |
belum lagi | di niya pa jawabun.
"dia masih tidak jawab." | |
sa | menyatakan kepastian | kiyaun sa niya in pagkaun ku.
"sudah pasti dialah yang makan makananku." |
menyatakan kekesalan
digabung dengan isab |
kiyaun sa isab siya in pagkaun ku!
"sudah pasti dialah yang makan makananku!" | |
ta | menyatakan ketidakpastian
dan berasa ingin tahu (persoalan) |
unu ta manjari kunsum kaku?
"aku penasaran apa akan terjadi kepadaku?" |
man | menandakan perkara yang
sudah lepas, bila, kalau |
kiyaun mu man in pagkaun ku, nalaung mu sa aku.
"kalau kau sudah makan makanan ku, mesti kau sudah kepadaku." |
spesifik, hanya | ikaw man in kimaun.
"hanya engkau yang makan." | |
kemudian, nanti, kalau | "bang mu man makaun in pagkaun ku, launga mu kaku okay?
"kalau kau akan makan makanan ku, beritahu aku okey?" | |
baha | menyatakan ketidakpastian
"kot" |
siya baha in kimaun.
"mungkin dia kot yang makan." |
menyatakan "apa kau rasa"
atau "apa mungkin" |
unu baha in piyagtaisan hinda Abdul?
"apa mungkin sebab pergaduhan mereka Abdul?" | |
isab | juga atau pun | kimaun na isab aku sin bagu bargar yan.
"aku pun sudah makan burger baru itu." |
kunu | menyatakan sesuatu yang
diberitahu, perkara tidak sahih |
mari sila kunu kunsum.
"dengar cerita mereka datang esok" |
menyopankan permintaan | lingkura niyu na kunu.
"silalah duduk." | |
magtuy | sekarang juga,
cepat sekarang |
kaun kaw magtuy ampa maygu!
"kau makan sekarang cepat sebelum mandi." |
muna | dahulu | ikaw muna in magtagna, sabab mabuga aku.
"engkaulah yang mulakan dahulu, sebab aku takut." |
sadja | baru sahaja | kahapun ku sadja siya kita.
"semalam sahaja aku jumpa dia." |
selalu...sahaja | nagkakalang sadja kaw.
"kau selalu menyanyi sahaja." | |
tuwi | menyatakan baru
sedar sesuatu |
Kiyaun tuwi siya in pagkaun ku.
"LAH, dia makan makananku." |
dakuman | hanya atau saja
(untuk orang sahaja) |
Nagtagad dakuman sila kaniyu katan.
"mereka menunggu kalian sahaja." |
tahanahana | sengaja | Giyuna niya tahanahana in guna ku.
"dia sengaja guna barangku." |
Partikel enklitik ini boleh digabung dan membentuk ayat kompleks contohnya:
Turutan Partikel Enklitik
Partikel enklitik boleh disusun mengikut suku kata satu hingga terbanyak (5 suku kata untuk tahanahana). Juga. terdapat beberapa kata ganti nama diri genitif harus berada di depan partikel enklitik, kebanyakkan bergantung kepada jumlah suku kata. Susanan ialah seperti berikut:[4]
1 | Kata Ganti
Nama Diri |
GEN | ku, ta, mu | |||
---|---|---|---|---|---|---|
NOM | kaw | |||||
2 | Partikel Enklitik | na/pa
ba ka/ta |
Guna satu sahaja,
Ikut turutan ke bawah |
Guna satu sahaja,
Ikut turutan ke bawah |
Guna satu sahaja,
Ikut turutan ke bawah | |
sa
baha, kunu, tuwi |
da/ra
sadja |
muna/magtuy/man | ||||
isab | ||||||
3 | Kata Ganti Nama Diri | GEN | namu, niyu, niya, nila
taniyu | |||
NOM | aku, kita, kami, ikaw, kamu, siya, sila,
kitaniyu | |||||
OBL | kaku, kamu, katu, kaymu, kaniyu, kaniya
kanila katuniyu | |||||
4 | Partikel Enklitik | dakuman
tahanahana |
Dengan mengikut turutan dari atas ke bawah, dan menggunakan maksimum 3 jenis kata ganti nama sahaja dapat menjadikan ayat itu gramatis.
Contoh ayat:
Kalasahan ta(1) kaw(1) kasaumulan. sayang-ku-engkau-selamanya "Aku sayang engkau selamanya."
Nabak ku(1) tuwi(2) siya(3) kahapun ha katabuan. terserempak-ku-tak sengaja-dia-semalam-di-pasar Aku terserempak dengan dia semalam di pasar.
Piun kaw(1) na isab(2) kunu(2) nila(3) dakuman(4) ha pagpipi mayan Akan dipilih-engkau-sekali lagi-orang kata-di-pemilihan-akan datang "Orang kata engkau sahaja akan dipilih sekali lagi di pemilihan akan datang."
Diyihul ku(1) na(2) sa(2) kaymu(3) in sin hi Jamilah. diberi-ku-sudah/sekarang-pasti-kepadamu-NOM-duit-si-Jamilah Sudah pasti duit si Jamilah kuberi kepadamu.
Liyigad na(2) baha(2) niya(3) tahanahana(4) para sipugun sa(2) kitaniyu ha madjilis. terjatuh-/emfasis/-mungkin-nya-sengaja-untuk-malukan-pasti-kita-di-publik "Dia mungkin sengaja jatuh untuk pasti memalukan kita di publik."
Ikaw(fokus) pa(2) ka(2) kunu(2) in magtakaw sin sin ku? engkau(fokus)-masih-kah-orang kata-yang-mencuri-GEN-duit-ku "Engkaukah yang orang kata masih mencuri duitku?"
Partikel 'ka' tidak boleh digunakan dengan partikel 'ba'. Naikkan intonasi di akhir ayat untuk menukarkan ia kepada sebuah soalan jika menggunakan partikel 'ba'.
Walau Bahasa Tausug mempunyai banyak partikel enklitik, penggunaan sehariannya tidaklah menggunakan banyak partikel.
Peraturan Penggunaan Partikel Enklitik
Ada beberapa partikel tidak boleh digunakan sekaligus kerana ia bertentangan maksud.
Aspek | Pilihan |
---|---|
kesinambungan | na
menegaskan kelakuan itu baru sahaja sudah berlaku atau menegaskan kelakuan itu sedang berlaku
pa menegaskan kelakuan itu masih berlaku/berlangsung atau menegaskan kelakuan itu akan bersambung
|
kepastian/
ketersengajaan |
sa (sangat pasti)
menegaskan kelakuan itu sangat pasti/sahih
baha (mungkin)
kunu (tidak pasti, orang kata, kot) menegaskan ketidakpastian kelakuan itu dan mendapat info dari orang ketiga.
tuwi (baru sedar) digunakan untuk menyatakan baru sedar akan kejadian.
tahanahana (sengaja)
|
persoalan | intonasi ditinggikan pada partikel untuk menanyakan soalan.
ka
ta versi sopan
tanpa partikel (di akhir suku kata ayat ditinggikan intonasinya)
|
waktu
kejadian |
muna (dulu)
menegaskan bahawa perkara itu sudah mula dulu atau mempelawa orang untuk mulakan dahulu
magtuy (sekarang) menegaskan bahasa perkara itu berlaku dan berakhir cepat atau menyuruh pelaku untuk cepat melakukan sesuatu
man/mayan (kalau) boleh digunakan sebagai penanda "kalau nanti" atau "kalau sudah" mengikut aspek masa.
|
menyatakan
"hanya/sahaja" |
da/ra
sadja memaksudkan "hanya" atau menyatakan kelakuan itu sering/selalu berlaku
dakuman digunakan untuk orang sahaja.
|
emfasiser
'isab' |
'isab' boleh digunakan dan digabungkan dengan partikel enklitik lain, contoh:
isab (juga/lagi)
na isab (sekali lagi) menegaskan kelakuan itu berlaku sekali lagi atau bermaksud seperti "mesti"
da/ra isab bermaksud seperti "mestilah"
sa isab menyatakan kekesalan
ba isab menyopankan lagi permintaan
|
Contoh Penggunaan
Sa
Ba
Na
Kuwan
Perkataan ini digunakan sebagai panggilan untuk seseorang atau sesuatu yang tidak dapat dipastikan. Perkataan ini sama penggunaannya dengan perkataan "anu" dalam Bahasa Melayu Sabah.
Contoh penggunaan "kuwan" ialah:
Anna, Ayna dan Uyna
Perkataan-perkataan ini bertindak sebagai kata seru untuk menyatakan perasaan kecewa, marah, terkejut atau hairan secara bergurau.
Contohnya:
Bahasa Suluk | Bahasa Melayu |
---|---|
Anna, in bata' ini, matughas uu tuud! | Aduhai, keras kepala betul budak ini! |
Aina, ayau kau maglangug? | Kau jangan bergurau! |
Uina, biya' sa kau yan tau dayahan! | Alahai, macamlah kamu itu orang kaya! |
Berikut ialah senarai perkataan Bahasa Suluk dan maknanya dalam Bahasa Melayu.
Bahasa Suluk | Bahasa Melayu |
---|---|
Akun | mengaku, setuju |
Aruy, aray | aduh (kata seru) |
Agak-agak/Aghak-Aghak | agak-agak, perlahan-lahan, hati-hati |
Aku | aku |
Ikaw | engkau, kau |
Ammal | amal |
Ampuna | ampun |
Anak | anak |
Hangin | angin |
Asal | asal, asli, memang |
Atup | atap |
Hatul | atur |
Bassa | baca |
Baran | badan |
Badju' | baju |
Biya', Saparti | bak, seperti, macam |
Baldi | baldi |
Ba'gu, Bagu/Ba'ghu, Baghu | baru |
Ba'lus | basi |
Burak | bedak |
Bag | beg |
Bī | beli |
Bunnal | benar |
Bugas/Bughas | beras |
Bayta' | berita |
Timulak | bertolak |
Basi' | besi |
Bitis | betis |
Bissara | bicara, cakap |
Bilu | biru |
Bisu | bisu, pekak |
Bula | bola |
Bugbug | bubur |
Bukun | bukan (dituturkan hanya dalam kata nama, kata sifat, kata ganti dan keseluruhan kenyataan) |
Bugit | buang, berpisa (terutamanya suami isteri) |
Bukit | gunung, pergunungan, bukit |
Būk | buku |
Bulan | bulan |
Buta | buta |
Sahaya | sinar cahaya, kecerahan cahaya |
Sapat | cepat |
Samin | cermin |
Singsing | cincin |
Supaya, Bat | supaya, agar |
Sumping | bunga |
Sulay | cuba, mencuba |
Suka' | cuka |
Sukai | tambang, cukai, sewa |
Sarang | cukup, sedang |
Dugu'/Dughu' | darah |
Datung/Ratung | datang |
Dengar | dengar, mendengar |
Jangki | dengki |
Siya | dia |
Ha taas | di atas |
Dunya/Runya | dunia, bumi |
Ipul | kusta (penyakit), epal (buah) |
Hugut/Hughut | erat |
Pikil, Pikilan | fikir, berfikir, fikiran |
Gadja | gajah |
Gatas | susu |
Ganti' | gantian, penggantian, mengganti |
Ubus | habis |
Bantut | pondan,bapok |
Bagay/Baghay | kawan, teman, sahabat |
Bati' | terjaga |
Buyuk | tidak adil, main tipu |
Atay | hati, hati (pusat perasahan atau emosi) |
Ilung | hidung |
Itum | hitam |
Ulan | hujan |
Tūk-tūk | hujan renyai-renyai/rintik-rintik |
Ipag | ipar |
Astana' | istana |
Jaga/Jagha | pengawal, penjaga, pengawal keselamatan |
Dān/Daan | jalan |
Jambangan | jambangan, vas |
Pungut | janggut |
Jukup | jukup |
Janji' | janji |
Jantung | jantung |
Siki | kaki |
Kalu-kalu | kalau-kalau/harap-harap |
Mura-murahan | semoga |
Kappal | kapal |
Kasi | kasih |
Dayahan | kaya |
Kahuy | kayu |
Kuriput/Kurikut | kedekut |
Tugas/Tughas, Matugas/Matughas | keras |
Kābaw | kerbau |
Karita' | kereta (kenderaan, tetapi, digunakan hanya di Malaysia secara jarang digunakan di Filipina), troli |
Awtu | kereta (kenderaan tetapi, digunakan hanya di Filipina) |
Mubil | kereta (kenderaan, tetapi, diguanakan hanya di Kalimantan Utara, Indonesia, daripada "mobil") |
Kātas/Kaatas | kertas |
Kagang/Kaghang | ketam (haiwan) |
Katawa | ketawa |
Katurunan | keturunan |
Kilat | kilat |
Kipas | kipas |
Kunu' | konon |
Kuppiya' | kopiah/songkok |
Kusug | kuat, kekuatan |
Kubul | kubur |
Kuting | kucing |
Kura' | kuda |
Biyanning | kuning |
Gaddung | hijau |
Kulang | kurang |
Kugita/Kughita | kurita |
Walna' | warna |
Lara | lara |
Ladju | laju |
Ilaw | cahaya, kilau |
Palitaan, Lampu | pelita, lampu |
Langit | langit |
Labi | lebih |
Lumus/Lu'mus | lemas |
Dila' | lidah |
Halga'/Halgha', Mahalga'/Mahalgha' | harga, mahal |
Mapansung | mancung |
Kari | mari |
Aslum, Maaslum | masam |
Maasin | masin |
Masjid | masjid |
Mata | mata |
Tuhud | lutut |
Simud | mulut |
Higad/Highad simud | bibir |
Silawak | teriak, menjerit |
Harap | hadap, menghadap |
Manjari | boleh, dapat, menjadi |
Inum/Minum | minum |
Miskin | miskin |
Jahulaka' | kejam |
Uwi'/Muwi' | pulang (ke rumah, negara, wilayah, dll.) |
Babbal | bebal |
Umbul, Nummul/Numul (hanya digunakan di Kalimantan Utara, Indonesia, daripada "nomor") | nombor, bilangan |
Putli'/Dayang-dayang | puteri |
Pangiyan/Ratu | ratu |
Putla'/Putla | putera |
Niya | nya |
Nyawa | niyawa |
Burus | hamil |
Bahasa | bahasa |
Ama' | ayah, bapa, papa |
Apu' | datuk, nenek |
Ina' | ibu, emak, mama |
Amaun | pakcik, bapa saudara, uncle (loghat bahasa Inggeris Malaysia termasuk kreol Manglish) |
Babu'/Inaun | makcik, ibu saudara, aunty (loghat bahasa Inggeris Malaysia termasuk kreol Manglish) |
Abaga/Abagha | bahu |
Tiyan | perut |
Daghal | dada |
Bidda' | beza |
Biyaksa | biasa/selalu/kerap |
Budjang | bujang (perempuan yang belum berkahwin, tiada suami atau tunggal) |
Subul | bujang (lelaki yang belum berkahwin, tiada isteri atau tunggal) |
Sasat, Kassaw | gangguan, menggangu, kacau |
Bul-bul | bulu-bulu |
Dahun | daun |
Bugkus | berkas |
Gallang | gelang |
Gantung liug/Hukut liug | kalung |
Gimba | pedalaman (negara), kawasan luar bandar |
Gipit | sepit, kepit, himpit |
Ha sawm | di bawah |
Ha lawm | di dalam |
Alta' | harta |
Utut | kentut |
Halubilu, Hiluhala' | haru-biru, huru-hara |
Abugaw/Abughaw, Pagguwam | peguam |
Mahamut | wangi, harum |
Bahu', Mabahu' | bau, berbau |
Matumpul | tumpul |
Mahayt | tajam |
Maymu' | manis |
Malara | pedas, pedih |
Marakmul | tebal |
Manipis | nipis |
Maablang | lebar |
Malingkat | cantik, comel |
Mabuhangin | berpasir |
Mabungis | liar, bengis |
Bukug, Mabukug | bertulang |
Maisug | berani, bengis |
Bugaan/Bughaan, Puti' mata | pengecut, penakut |
Takabbul, Abbuhan, Maabbu, Marakag | sombong, angkuh, takbur |
Magabun/Maghabun | mendung |
Maasu | berasap |
Mabagunbun/Mabaghunbun | berdebu, berhabuk |
Būd, Mabūd | gunung, bergunung |
Maluhay | senang, mudah, mura |
Mahunit | susah, rumit, sulit |
Makuyag | gembira, bahagia, riang, bangga |
Tahay | kering, ikan kering |
Malaul | letih |
Balkaya, Bastigan | sihat |
Luming, Maluming | Kelambatan, Lambat |
Ibu, Ibuan | ribu, ribuan |
Gatus, Gatusan | ratus |
Hanggatus | seratus |
Hangka-lupa | serupa |
Hangka-ummul, Salama-lama, Saumul | seumur, selama-lamanya |
Hangtunga' | setengah, separuh |
Hangka-sipi' (sayng) | sesikat (pisang) |
Hibuk, Mahibuk | bising |
Hilut | urut |
Duktul, Mangungubat | doktor, bomoh, dukun,pawang |
Ubat | ubat |
Gamut | akar |
Sara' | undang-undang,hukum, syarak |
Manghuhukum | Hakim |
Iman | iman |
Iskul | sekolah |
Jaman | zaman |
Kaba'-Kaba' | kupu-kupu, rama-rama |
Kalangan | lagu |
Mangangalang, Panyanyi | penyanyi |
Kambal | kembar |
Kandi'i | kendiri, sendiri |
Kiring | miring |
Kulap | kurap |
Kummi'/Bingkuk | kemek, bengkok |
Kunsi' | kunci |
Kahak | mengeluarkan kahak dari kerongkong |
Lamma' | lemah |
Lanjang | tinggi |
Lapuran | laporan |
Larak | rosak, hancur |
Laud | laut |
Lidjiki' | rezeki |
Pasampay, Amanat | mesej, amanat |
Luha' | air mata |
Laway | liur, air liur |
Gūnggūngan | kerongkong,tekak |
Suka | mentah |
Hulas | peluh |
Lupa | rupa |
Mag'ayl | berwhudu |
Magdagang/Magdaghang | menjual, berdagang |
Sumbahayang/Sambahayang | sembahyang |
Magtangis/Timangis | menangis |
Mag'untas/Imintas | melintas |
Mangayu' | memina, merayu, memohon |
Mag'anak | beranak |
Kiyalupahan | terlupa |
Palangai | perangai |
Paa | paha |
Panji | panji, bendera |
Parasahan | perasahan |
Parinta, Kaladyaan | pemerintah (negara bukan diraja atau republik spt. Amerika Syarikat, Filipina, Indonesia, India, Korea Selatan, Singapura dll.), kerajaan (negara yang diraja atau monarki spt. Arab Saudi, Brunei, Malaysia, Jepun, Kemboja, Thailand, United Kingdom, dll.) |
Pasal | pasal, sebab, tentang, kerana, mengenai |
Sebab, Karna'/Kalna' | sebab, kerana |
Pilak | perak, Peso (matawang resmi Filipina), istilah merujukan penduduk haram (terutamanya, dari beberapa bahagian Filipina spt. Sulu, Tawi-Tawi, dan wilayah Filipina lain ) yang mendiami di Sabah secara haram,
penyokong Kesultanan Sulu dan Sultan Sulu untuk menuntut Negeri Sabah sebagai sebahagian/wilayah Filipina |
Sagbut | rumput |
Sa', Sumagawa'/Sumaghawa', Saga'/Sagha' | tetapi/tapi |
Pitchil | pecer |
Pila | berapa, (degan "sīn") digunakan untuk bertanya harga barang, makanan, dll. Contohnya: Pila sīn halga' lubba' mila ini?" Terjemahan: "Berapa harga lobak merah ini?". |
Pinda | berubah/menukar (gaya, hukum, adat, budaya, tradisi, dll.) |
Punglu' | peluru |
Pusud | pusat |
Sadja/Hadja | selalu, sering, sahaja |
Sāy | serai |
Sahid | syahid (martir Islam) |
Sayng | pisang |
Pisang | Nanas |
Salamat | Selamat |
Pugad/Pughad | sarang |
Sandal, Simandal | tahan, bersandar |
Sarrang, Magsarrang, Simarrang | serang, menyerang |
Sarap, Masarap | sedap |
Kaunun | nasi |
Pagkaun | makanan |
Sampa', Basura (hanya digunakan di Filipina, daripada) | sampah |
Sasapu | penyapu |
Saputangan | sapu tangan |
Lamari | almari |
Satru' | seteru |
Saupama | seumpama, contohnya |
Sayul | sayur |
Sigpit | sempit |
Sīn, Duyt | sen, duit, wang |
Siyum | cium |
Sulat | surat |
Panggang | panggang |
Satti | satay, barbeku |
Taynga | talinga |
Talipun | telefon |
Tanda' | tanda |
Tanum | tanam |
Tapuk | sembunyi |
Tau maas | orang tua, warga emas |
Tayi' | Tahi |
Tuhan | Tuhan |
Tudju' | tuju |
Tunang | tunang |
Tabang | tolong, bantuan, membantu, menolong |
Ugat/Ughat | urat |
Utin | zakar |
Buyung | buah zakar |
Duru' | payudara |
Taykud | belakang |
Alupan, Harapan | kemaluan orang dan haiwan |
Kantil | katil |
Kahawa | kopi, kahawah |
Bāy | rumah |
Pulis, Pulisi (hanya digunakan di Kalimantan Utara, Indonesia, daripada perkataan "polisi") | polis |
Aymbalanda', Manuk Balanda' | ayam belanda |
Tambuk | gemuk, lemak |
Lana | minyak |
Karita' api | kereta api, keretapi |
Palla' | lucu |
Jawm | jarum |
Ays, Is (hanya digunakan di Kalimantan Utara, Indonesia, daripada perkataan "es") | ais |
Katān | semua |
Tau, Mānusiya' | orang, manusia |
Magsukul | bersyukur, terima kasih |
Kappal lupad, Kappal tarbang, Passawat | kapal terbang |
Banta | musuh |
Pasu', Mapasu | panas |
Haggut, Mahaggut | dingin |
Sukaralawan | sukarelawan |
Passawat | pesawat |
Kappal lurup | kapal selam |
Hinpun | telefon bimbit, handphone (daripada Bahasa Inggeris Malaysia dan kreol Manglish) |
Busay | air terjun |
Iru' | anjing |
Tanggiling | tenggiling |
Hās | ular |
Ambaw | tikus |
Agap, Nuli | nuri, bayan, kasturi |
Pandikal | pendekar |
Angkat | angkat |
Hisyu/Siyu | Siapa |
Ngān | nama |
Mangingista' | nelayan, pemancing |
Bingit | mata kail |
Kabtangan | perkataan |
Kamus, Diksiyunari | kamus |
Bata' | budak, muda |
Lambitung | kelip-kelip |
Lapinig | tebuan |
Kalajangking | kala jengking |
Ista' | ikan |
Buslut, Lungag | lubang |
Kanuus | sotong |
Sattul | cator (permainan) |
Kambing | kambing |
Bakakkaw | burung raja udang |
Ullang | udang |
Laring, Pisaw | pisau |
Suling | seruling (biasanya dibuat daripada bambu) |
Lagtaw, Agasi/Aghasi | gergasi |
Marurug | tampan, kacak |
Hinang, Maghinang | kerja, bekerja |
Uwak | gagak |
Taguri'/Taghuri' | layang-layang |
Katam | ketam (alat) |
Patung | bambu |
Samin mata, Kassa' mata (hanya digunakan di Kalimantan Utara, Indonesia, daripada "kaca mata") | cermin mata |
Kassa' | kaca, gelas |
Sapiyul | pemandu |
Lūri | lori |
Nakura' | pemimpin |
Pirisdin, Pirisidinti (hanya digunakan di Filipina) | presiden |
Pardana Mantiri/Paldana Mantiri | perdana menteri |
Katumbal | ketumbar |
Landasan | landasan |
Utang | hutang |
Mawal | mawar |
Umpan | umpan |
Lawa' | labah, lelabah |
Languy/Maglanguy/Limanguy | renang, berenang |
Pasagi'/Pasaghi' | persegi |
Tibulung | bulatan |
Mustatil | segi empat |
Lunggi' | segi tiga |
Tumbaga/Tumbagha | tembaga |
Tingga' | timah |
Bulawan | emas |
Pamulawan | perhiasan |
Uban | uban |
Iluk | ketiak |
Usa | rusa |
Utuk | otak |
Yatim, Ilu | yatim |
Ū | kepala |
Waris | waris, pewaris |
Mastal, Sikgu | guru, cikgu |
Tī | teh |
Inuman | makanan pagi/sarapan pagi |
Ugtu suga/Ugtu sugha | tengahari |
Maynaat | pagi |
Mahapun | petang |
Pirma (hanya digunakan di Filipina), Tandatangan, magpirma, magtandatangan | tandatangan, menandatangani |
Siyap, Sakap, Tanam, Tagama/Taghama | siap, sedia, persediaan |
Tangkay | tangkai |
Pusaka' | pusaka |
Basikul, Supidda (hanya digunakan di Kalimantan Utara, Indonesia, daripada "sepeda") | basikal, kereta angin |
Liyug, Liug | leher |
Lansuk | lilin |
Mangi' | tak/tidak baik, buruk |
Bayhu' | muka |
Dūm | malam |
Kaun, Kimaun, Kumaun | makan |
Biya'diin/Biyariin | bagaimana, macam mana |
Hariin/Hain | Dimana |
Ka'nu | bila (sudah berlaku) |
Ku'nu | bila (akan berlaku) |
Pakain | Dimana (Apakah arah/destinasi) |
Timun, Tambikay | tembikai |
Buwahan | langsat |
Atis | nona (buah), serikaya |
Niyug | kelapa |
Amu' | monyet, cera |
Kabug | kelelawar |
Anay | anai-anai |
Sanam | semut |
Kuuk | lipas |
Ampan | belalang |
Ampan dulu | belalang juta |
Hilam | nyamuk |
Langaw | langau |
Lambi' | siput |
Lumba'-Lumba' | lumba-lumba |
Duyung | duyung |
Labud | sepah bulan, gonggok |
Lahipan | lipan |
Singa' | singa |
Halimaw | harimau |
Halimaw bintang | harimau bintang |
Jirapa, Jarapa | zirafah |
Bibang | biawak |
Barak, Baddak | badak |
Impis | anak ayam, anak burung |
Halwan | ikan haruan, ikan toman |
Tayum | landak laut |
Pilanduk | pelanduk (Tragulus spp. dikenal sebagai mousedeer dalam bahasa Inggeris) atau kadang-kadangnya bermakna arnab |
Bili-Bili | biri-biri |
Kambing | kambing |
Alnab, Kulinsi' (hanya digunakan di Kalimantan Utara, Indonesia, daripada "kelinci") | arnab |
Bāt, Talipang | teripang, timun laut, gamat |
Unta' | unta |
Kubis | Kobis |
Lubba' mila, Bultil/Burtil (hanya digunakan di Kalimantan Utara, Indonesia, daripada "wortel"), Kārut | lobak merah |
Tumatu, Kamatis (hanya digunakan di Filipina), Tumat (hanya digunakan di Kalimantan Utara, Indonesia, daripada "tomat") | tomato |
Bakul | ibu jari |
Tudlu' | telunjuk |
Lāsu' | jari tengah |
Jaymanis | jari manis |
Kingking | kelingking |
Ladjamura' | raja muda |
Nana' | nanah |
Ngilu , Mangilu | ngiluh, mengilu (terutamanya, gigi seseorang) |
Saruk | topi |
Malim | pandu |
Talumpung | teropong |
Hilaw | mentah |
Hinug | matang |
Tambis | jambu air |
Dalima' | delima |
Sakulati, Sukulat | coklat |
Sisik | sisik |
Dulaw | kunyit |
Lusung | lesung |
Indung | ikan belut |
Salusu | ranun |
Andukang | badut, bodoh, tolol, dungu |
Dupang, Kili', Kangug, Asmak | gila, bodoh, bangang, dungu, tolol |
Kapay-kapay | baling-baling |
Marat | madat, candu |
Gandum | jagung |
Adlaw Krismas, Adlaw Natal (hanya digunakan di Kalimantan Utara, Indonesia, daripada "Hari natal") | Hari Krismas |
Haylaya | Hari Raya |
Suba' | sungai |
Lanaw | danau, kolam |
Mataud | banyak |
Kamatauran | kebanyakan |
Munara | menara |
Magulang/Maghulang, Kaka' | abang/kakak |
Utu' | panggilan untuk adik lelaki/abang/teruna |
Inda' | panggilan untuk adik perempuan/kaka perempuan/gadis |
Taymanghud, Addi' | adik |
Pangantin | pengantin |
Mag'adjal | memasak dan menyediakan makanan |
Mag'tugna' | memasak dan menyediakan makanan ruji (seperti nasi atau ubi kayu) |
Siika' | panggilan untuk teman wanita |
Kadday | kedai makan |
Pananum | tumbuhan |
Pāy | padi |
Tallung | terung |
Manggis | manggis, manggustan |
Badlak | denyut |
Pisak, Mapisak | lumpur, berlumpur |
Maya, Pawpit | burung pipit |
Assang, Māpati | acang (daripada Bahasa Melayu Brunei), merpati |
Kissa | kisah |
Awn | Ada |
Wayruun, Way | tak/tidak ada, tiada |
Huun | Ya |
Di' | Tak/Tidak |
Sumaan, Mahumu/Mawmu | kadang-kadang |
Bihaini (pemendekan perkataan "biya' ha ini") | begini |
Bihayan (pemendekan perkataan "biya' ha yan"), Bihān | begitu |
Bihaun (pemendekan perkataan "biya' ha yaun"), Bihayaun | sekarang |
Kata-Kata | kisah yang diyakini sebagai cereka oleh seseorang, penglipur lara |
Abughu' | cemburu |
Limut, Bissara-Bissara, Suysuy, Isturi | khabar angin |
Pitna | fitnah |
Muddal | modal |
Anggalis | Inggeris (bahasa, bangsa, negara ataupun apa-apa yang berkaitan dengan United Kingdom) |
Milikan | Amerika Syarikat (AS) |
Balanda' | Belanda (bahasa, bangsa, negara) |
Paransis, Piransis | Peransis (bahasa, bangsa, negara) |
Jipun | Jepun (bahasa, bangsa, negara) |
Sina', Lannang | China, Cina (bahasa, bangsa, negara) |
Pilipin | Filipina (bahasa, bangsa, negara) |
Jawa | Jawa (bahasa, bangsa) |
Bisaya' | istilah merujukan orang Filipina yang beragama Kristian (Katolik atau Protestan), pentutur bahasa Visaya atau Cebuano dan istilah ini secara sejarah ditafsirkan sebagai hamba semasa jaman Kesultanan Sulu |
Agama/Aghama | agama |
Sung na | jom lah, marilah |
Ūan, Uan | bantal |
Kagaw/Kaghaw | kuman |
Kakana' | kain |
Bantuk | bentuk |
Libat | juling |
Hagdan | tangga |
Panakaw | pencuri, peragut |
Tigidlum/Tighidlum | gelap |
Isārat | isyarat |
Ahad | Ahad |
Isnin | Isnin |
Salasa | Selasa |
Hamis | Khamis |
Alba'a | Arbaa, Rabu |
Jumaat | Jumat |
Sabtu | Sabtu |
Luuk | teluk |
Dihil, Magdihil, Dimihil | beri, memberi |
Iban | dan, dengan, teman |
Saksi' | saksi |
Tindug | berdiri, penyokong (ahli politik, parti politik, selebreti, dll.) |
Lingkud | duduk |
Lingkuran | kerusi |
Saggaw, Magsaggaw | tangkap, menangkap |
Bilanggu', Ikang-Ikang, Kadina (hanya digunakan di Filipina) | belenggu, rantai |
Ād, Larang | pagar |
Lambutan | rambutan |
Mampallam | mangga, mempelam |
Alun, Maaalun | alun, ombak, gelombang, bergelombang |
Bāngaw | pelangi, raja benang, bangun-bangun, ular danu, ganu, kuwung, ganu, bianglala |
Bulung unta' | burung unta |
Kilul | remunggai |
Limaw | limau |
Suwa' gadja | limau bali, abung, gedang |
Malaggu', Dakula' | besar |
Tangkuluk | tengkolok |
Gapas | kapas |
Kapuk | kapuk atau kapok |
Kapa | kapak |
Bugsay | dayung |
Budjak | lembing |
Sulab | bilah, mata pisau |
Tanud | benang |
Lubid | tali |
Gayung | gayung |
Burak | bedak |
Baling | belacan |
Dinda, Multa (hanya digunakan di Filipina) | denda |
Pana' | panah |
Aymbalanda', Manuk balanda' | ayam belanda |
Bumba | bomba, pam, bom (istilah ini digunakan hanya di Filipina) |
Hūn, Silbātu (hanya digunakan di Filipina), Klaksun (hanya digunakan di Indonesia) | hon (alat riuh yang digunakan pada kenderaan) |
Badja', Araru (hanya digunakan di Filipina) | bajak |
Garing | gading |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.