राधा
प्रेमाची देवी, कृष्णाची मुख्य संगिनी / From Wikipedia, the free encyclopedia
राधा (संस्कृत: राधा, IAST: Rādha), तिला राधिका देखील म्हणतात, ही एक हिंदू देवी आहे आणि देव कृष्णाची सखी आहे. ती प्रेम, कोमलता, करुणा आणि भक्तीची देवी आहे. धर्मग्रंथांमध्ये, राधाचा उल्लेख लक्ष्मीचा अवतार आणि मूलप्रकृती, सर्वोच्च देवी म्हणून केला आहे, जी कृष्णाची स्त्री रूप आणि आंतरिक शक्ती (ह्लादिनी शक्ती) आहे. राधा कृष्णाच्या सर्व अवतारांमध्ये सोबत असते. दरवर्षी राधाष्टमीला राधाचा वाढदिवस साजरा केला जातो.
राधा | |
लक्ष्मी, माधवप्रिया, वृंदावनेश्वरी , कृष्णाचे प्रेम आणि भक्तीचे रासेश्वरी रूप - इत्यादींची अधिपती देवता | |
मराठी | राधा |
निवासस्थान | गोलोक, वृंदावन, बरसाना, ब्रज धाम |
लोक | गोलोक, वैकुंठ |
वडील | वृषभानु |
आई | कीर्तिदेवी वा रत्नगर्भा देवी |
पती | अयन |
अन्य नावे/ नामांतरे | राधिका, माधवी, केशवी, श्रीजी, श्यामा, राधारानी |
या देवतेचे अवतार | राही |
या अवताराची मुख्य देवता | लक्ष्मी |
मंत्र | ॐ वृषभानुज्यै विद्महे कृष्णप्रियायै धीमहि तन्नो राधा प्रचोदयात॥ |
नामोल्लेख | ब्रह्मवैवर्त पुराण, देवी-भागवत पुराण, नारदीय पुराण, पद्म पुराण, स्कंद पुराण, शिव पुराण, गीता गोविंदा, गोपाल तपानी उपनिषद, गर्ग संहिता, ब्रह्म संहिता, चैतन्य चरितामृत |
तीर्थक्षेत्रे | वृंदावन, रावल, बरसाना (सध्याचे उत्तर प्रदेश, भारत) |
माध्यमे अपभारण करा | |||
विकिपीडिया | |||
उच्चारणाचा श्राव्य | |||
---|---|---|---|
|
गौडीय वैष्णव सारख्या परंपरा तिला कृष्णाची प्रियकर म्हणून मानतात.
राधावल्लभ संप्रदाय आणि हरिदासी संप्रदायात केवळ राधालाच परम प्राणी म्हणून पूजले जाते. इतरत्र, निंबार्क संप्रदाय, पुष्टीमार्ग, महानम संप्रदाय, स्वामीनारायण संप्रदाय, वैष्णव-सहजिया, मणिपुरी वैष्णव आणि चैतन्य महाप्रभूंशी संबंधित गौडीय वैष्णव चळवळींमध्ये कृष्णाची सखी म्हणून तिला पूजले जाते.
राधाचे वर्णन ब्रज गोपींचे प्रमुख (ब्रजची गवळण) म्हणून केले जाते. तिने असंख्य साहित्यकृतींना प्रेरणा दिली आहे आणि कृष्णासोबतच्या तिच्या रासलीला नृत्याने अनेक प्रकारच्या कलाकृतींना प्रेरणा दिली आहे.[1]
राधा, राधिका, राधे अशा नावांनी प्रसिद्ध असलेलीही भारतीय पौराणिक साहित्यातील महत्त्वाची व्यक्तिरेखा आहे. श्रीकृष्णाची सखी अशा संदर्भाने ती भारतीय संस्कृतीत प्रसिद्ध पावली आहे.[2] त्याच जोडीने महालक्ष्मीचा एक अवतार म्हणूनही वैष्णव संप्रदायात तिला आदराचे स्थान आहे. वैष्णव संप्रदायाशी संबंधित असल्याने प्रामुख्याने राधारानी अशा संबोधनाने ती पश्चिम बंगाल, मणिपूर, ओरिसा, उत्तर प्रदेश, राजस्थान, गुजरात, दिल्ली, महाराष्ट्रातील खान्देश (कानबाई म्हणुन) या प्रांतात विशेष पूजनीय आहे. भारतीय संस्कृतीत निंबाक संप्रदाय [3] आणि चैतन्य महाप्रभूंचा संप्रदाय यांच्याशी तिचा संबंध जोडलेला दिसतो.[4] कालांतराने राधा ही लक्ष्मी किंवा अशा रूपात पूजनीय देवता म्हणून मान्यता पावली.[5]
कीर्तिदादेवी वा रत्नगर्भा देवी आणि महाराज वृषभानु यांची कन्या[6][7]