Гренланд

Бусад утгыг, «Гренланд (салаа утга)»-с харна уу.

Гренланд (Гренланд хэл: Kalaallit Nunaat, Дани хэл: Grønland) нь Умард мөсөн далай болон Атлантын далайн хооронд, Канадын Умард мөсөн далайн ольтригийн зүүн талд орших, Данийн вант улсын харьяа улс юм. Физик газарзүй, угсаатны зүйн хувьд Арктикийн арлын орон болох тус улс нь газарзүйн хувьд Хойд Америк тивийн нэг хэсэг боловч улс төр, түүхийн хувьд Европтой, ялангуяа Исланд, Норвеги, Данитай нягт холбоотой. 1979 онд Дани улс Гренландад өөртөө засах эрх олгосон бөгөөд 2008 онд тус орны иргэд Данийн вант улсаас тусгаар тогтнохын төлөө санал өгсөн аж. 2009 оны 6 сарын 21-нд хууль тогтоох, бодлого тодорхойлох эрхээ Гренландчууд авч, өөртөө засан тохинох эрх нь ихээхэн өргөжсөн. Ингэснээр Данийн төв засгийн газраас зөвхөн гадаад харилцаа, аюулгүй байдал, санхүүгийн бодлогын талаар л хамааралтай болжээ. Ойрын ирээдүйд бүрэн тусгаар тогтнохыг эрмэлзэж байгаа. Гренланд нь тивүүдийг эс тооцвол дэлхийн хамгийн том арал болно^[12].

Гренланд Kalaallit Nunaat (Гренланд) Grønland (Дани)
Данийн Хаант Улсын өөртөө засах нутаг дэвсгэр
Төрийн далбаа Сүлд
Төрийн дуулал: "Nunarput, utoqqarsuanngoravit" (Гренланд) "Та бидний эртний нутаг"
Уугуул иргэдийн дуулал: "Nuna asiilasooq" (Гренланд) "Их уртын нутаг" [a]
Гренландын байршил
Бүрэн эрхт улс	Дани
Норвеги	1262
Дани-Норвегийн дахин колоничлол	1721
Данид шилжив	1 сарын 14, 1814
Өөртөө засах засаглал	5 сарын 1, 1979
Өргөжсөн автономи ба өөртөө засах эрх	6 сарын 21, 2009[2][3]
Нийслэл ба томоохон хот	Нуук 64°10′N 51°44′W
Албан ёсны хэл	Гренланд хэл[b] (Калааллисут)
Хүлээн зөвшөөрөгдсөн хэл	Дани, Англи, болон хэрэг болбол бусад хэл[b]
Угсаатны бүлгүүд (2020[5])	89.5% Инуит 7.5% Даничууд 1.1% бусад Нордик 1.9% Бусад
Шашин	Христ (Гренландын сүм)
Ард түмний нэршил	Гренландчууд
Төр засаг	Парламентын үндсэн хуульт хаант засаг доторх шилжүүлсэн засгийн газар
• Хатан хаан	X Фредерик
• Дээд комиссар	Жули Прист Вилче
• Ерөнхий Сайд	Муте Буруп Эгеде
• Парламентын дарга	Ким Кильсен
Хууль тогтоох байгууллага	Инатсисартут
Үндэсний төлөөлөл
• Фолькетинг	2 гишүүн
Газар нутаг
• Нийт	2,166,086 км2
• Усны эзлэх талбай (%)	83.1[c]
Хамгийн өндөр цэг	3,700 м (12,100 фут)
Хүн ам
• 2022 тооцоо	56,583[6] (210)
• Нягтаршил	0.028/км2
ДНБ (ХАЧТ)	2011 тооцоо
• Нийт	$1.8 тэрбум[7]
• Нэг хүнд ноогдох	$37,000
ДНБ (нэрлэгч)	2019 тооцоо
• Нийт	$3.0 тэрбум[8]
• Нэг хүнд ноогдох	$53,000[9]
ОТББИ (2015)	33.9[10] дунд
ХХИ (2010)	▲ 0.786[11] өндөр · 61
Мөнгөний нэгж	Дани крон (DKK)
Цагийн бүс	UTC±00:00 - UTC-04:00
Огнооны формат	өө-сс-жжжж
Жолооны тал	баруун
Утасны томьёо	+299
Шуудангийн код	39xx
ISO 3166 код	GL
Домэйн нэр	.gl

Тэмдэглэл

1. Nuna asiilasooq нь бүс нутгийн сүлд дуулалтай ижил статустай боловч ерөнхийдөө зөвхөн Гренландад ашиглагддаг.^[1]
2. Гренланд хэл нь 2009 оноос хойш Гренландын цорын ганц албан ёсны хэл юм.^[2][4]
3. 2000 оны байдлаар: 410,449 км² мөсгүй; 1,755,637 км² мөсөөр хучигдсан нутаг.
   Нягтаршил: 0.14/км² мөсгүй нутаг дэвсгэрт.

Эшлэл

1. "03EM/01.25.01-50 Spørgsmål til Landsstyret: Hvornår fremsætter Landsstyret beslutning om Grønlands" [03EM/01.25.01-50 Questions to the Home Rule Government: When does the Home Rule Government make a decision on Greenland]. Government of Greenland. 7 October 2003. Archived from the original on 13 December 2014. Татаж авсан: 13 December 2014.
2. (Дани хэлээр) TV 2 Nyhederne – "Grønland går over til selvstyre" (Memento 9. Наймдугаар сар 2023 цахим архивт) TV 2 Nyhederne (TV 2 News) – Ved overgangen til selvstyre, er grønlandsk nu det officielle sprog. Retrieved 22 January 2012.
3. "Self-rule introduced in Greenland". BBC News. 21 June 2009. Архивласан огноо 25 April 2010. Татаж авсан: 4 May 2010.
4. (Дани хэлээр) Law of Greenlandic Selfrule Архивлагдсан 8 Хоёрдугаар сар 2012 at the Wayback Machine (see chapter 7)
6. "Population of Greenland". Greenlandic Population as of 2022.
7. Greenland in Figures 2013 (PDF). Greenland in Figures. Statistics Greenland. ISBN 978-87-986787-7-9. ISSN 1602-5709. Архивласан (PDF) огноо 21 September 2013. Татаж авсан: 2 September 2013.
8. "Greenland | Data". data.worldbank.org. Татаж авсан: 9 August 2021.
9. "GDP per capita (Current US$) - Greenland | Data".
10. "Gini Index coefficient". CIA World Factbook. Татаж авсан: 16 July 2021.
11. Avakov, Aleksandr Vladimirovich (2012). [[[:Загвар:GBurl]] Quality of Life, Balance of Powers, and Nuclear Weapons (2012): A Statistical Yearbook for Statesmen and Citizens]. Algora Publishing. p. 51. ISBN 978-0-87586-892-9. {{cite book}}: Check |url= value (help)
12. Joshua Calder's World Island Info