Туркменистан
From Wikipedia, the free encyclopedia
Туркменистан Улс нь Төв азийн улс бөгөөд баруун хойд хэсгээрээ Казахстан, хойд болон зүүн хэсгээрээ Узбекистан, зүүн өмнөд хэсгээрээ Афганистан, өмнөд болон баруун өмнөд хэсгээрээ Иран улстай хиллэлдэг бөгөөд баруун талаараа Каспийн тэнгисээр хүрээлүүлсэн байдаг.
Туркменистан | |
---|---|
Төрийн дуулал: Garaşsyz Bitarap Türkmenistanyň Döwlet Gimni "Тусгаар, төвийг сахигч Түркмен улсын дуулал" | |
Нийслэл ба томоохон хот | Ашхабад 37°58′N 58°20′E |
Албан ёсны хэл | Туркмен хэл[3] |
Угсаатны бүлгүүд (2012)[4] |
|
Шашин (2020 Загвар:Estimate)[5] |
|
Ард түмний нэршил | Туркменистанчууд[6] Туркменчүүд[7] |
Төр засаг | Тоталитар удамшлын дарангуйлал дор нэгдмэл ерөнхийлөгчийн бүгд найрамдах улс[8][9] |
• Ерөнхийлөгч | Сердар Бердымухаммедов |
• Дэд Ерөнхийлөгч | Рашид Мередов |
• Ардын Зөвлөлийн дарга | Гурбангулы Бердымухамедов |
• Ассамблейн дарга | Дүнягөзел Гулманова |
Хууль тогтоох байгууллага | Ассамблей |
Тусгаар тогтнол (ЗХУ-аас) | |
• Эзлэгдсэн | 1879 |
• Зөвлөлтийн удирдлага | 5 сарын 13, 1925 он |
• Бүрэн эрхт байдлаа тунхаглав | 8 сарын 22, 1990 он |
• ЗХУ-аас | 10 сарын 27, 1991 он |
• Хүлээн зөвшөөрөгдсөн | 12 сарын 26, 1991 он |
• Одоогийн үндсэн хууль | 5 сарын 18, 1992 он |
Газар нутаг | |
• Нийт | 491,210 км2[10] (52) |
• Усны эзлэх талбай | 24069 км2 |
• Усны эзлэх талбай (%) | 4.9 |
Хүн ам | |
• 2022 тооцоо | 7,057,841 [11] (115) |
• Нягтаршил | 10.5/км2 (221) |
ДНБ (ХАЧТ) | 2022 тооцоо |
• Нийт | $117.7 тэрбум [12] (93) |
• Нэг хүнд ноогдох | $18,875[12] (80) |
ДНБ (нэрлэсэн) | 2023 тооцоо |
• Нийт | $82.65 тэрбум[12] |
• Нэг хүнд ноогдох | $13,076[12] |
ОТББИ (1998) | 40.8 дундаж |
ХХИ (2021) | ▲ 0.745[13] өндөр · 91 |
Мөнгөний нэгж | Манат (TMT) |
Цагийн бүс | UTC+05 (TMT) |
Жолооны тал | баруун |
Утасны томьёо | +993 |
Домэйн нэр | .tm |
Газар нутгийн хэмжээгээр Дэлхийд 53 дугаар байранд буюу Монголоос гурав дахин бага 491 мянган км² газар нутагтай. Засаг захиргааны хувьд таван муж, нэг нийслэл гэж хуваадаг байна.
Туркменистан нь олон зуун жилийн турш соёл иргэншлүүдийн уулзвар болж байсан. Дундад зууны үед Мерв хот нь 15-р зууны дунд хүртэл Хятадын худалдаа арилжааны цуваа явдаг байсан Торгоны замын чухал зогсоол бөгөөд Исламын ертөнцийн агуу хотуудын нэг байсан. 1881 онд Оросын эзэнт гүрний хавсарга улс болсон. Туркменистан нь Төв Ази дахь Болшевикийн эсрэг хөдөлгөөн өрнүүлж байсан боловч 1924 онд ЗХУ-ын бүрэлдэхүүн Бүгд найрамдах улс болж, 1991 онд ЗХУ задарч тусгаар тогтнолоо зарлах хүртэл Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Туркмен (Туркменистан ССР) улс хэмээн нэрлэгдэж байсан.
Туркменистан улс нь дэлхийд байгалийн хийн нөөцөөрөө 4-т ордог. Газар нутгийх нь ихэнх хэсэг буюу 70 орчим хувийг Каракумын цөл эзэлдэг. 1993 оноос хойш тус улсын иргэдэд төрөөс үнэгүй цахилгаан, ус болон байгалийн хийгээр хангаж ирсэн.
Туркменистан улсын анхны ерөнхийлөгч Сапармурат Нияазов 2006 оны 12 дугаар сард зүрхний шигдээсээр нас барах хүртлээ тус улсыг захирч байсан. 2007 онд Гурбангули Бердимухамедов ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон. Хүний эрхийг хамгаалах (Human Rights Watch ) байгууллага “Туркменистан улс нь дэлхийн хамгийн дарангуйлсан дэглэмтэй улсуудыг нэг нь. Энэ улсад бие даасан хяналт бараг хаалттай, хэвлэл мэдээлэл болон шашны эрх чөлөө чанга хяналттай, хүний эрхийг хамгаалагчид болон бусад сайн дурын идэвхтнүүдийн засгийн газраас хяналт тавьж, аюул заналхийлэл учруулж байдаг ” гэж дүгнэлт гаргасан.
Ерөнхийлөгч Бердимухамедов нэг хүнийг тахин шүтэх дэмждэг, түүний хамаатан садан болон хамтрагчидаа хязгааргүй эрх мэдэл эдлүүлдэг ба нийгмийн амьдралын бүхий л асуудлыг бүхэлд нь хянаж байдаг.
5.2 сая иргэний 90 хувь ислам шашинтан, 78 хувь туркмен үндэстэн байдаг. Нийслэл Ашхабад 900 мянган хүнтэй.
Туркменистан улс хөгжиж байгаа. 2012 оноор жишээлэхэд ДНБ 11% өссөн. Шатдаг хий, газрын тос ихээр олборлодог.
«Тамын үүд» хэмээх гал унтардаггүй том нүх газарт үүссэн байдаг нь аялагч жуулчдын анхаарлыг их татдаг.