Тиса (науч.Taxus baccata) — дрвенест зимзелен вид начетинари од родот тиса. Природниот ареал на распространетост ги опфаќа западна, средна и јужна Европа, северозападна Африка и југозападна Азија до северен Иран.[4] Во Србија се среќава на Златибор, Копаоник, во Ѓердапската клисура.[5] Поради занмливата форма на круната и долговечноста, тиса е дел од фолклорот на различни народи, како и нивната народна медицина. Во парковите широко се одгледува и може да расте во многу различни услови - во сенка и на многу отворени положби, на длабока и богата, но и на плитка и сиромашна почва.[6]
Taxus baccata f. glauca (Jacques ex Carrière) Beissn.
Taxus baccata f. linearis (Carrière) Pilg.
Taxus baccata f. lutea Rehder
Taxus baccata f. pendula (J.Nelson) Pilg.
Taxus baccata f. pendula-graciosa (Overeynder) Beissn.
Taxus baccata f. pyramidalis (C.Lawson) Beissn.
Taxus baccata f. repandens (Parsons) Rehder
Taxus baccata f. semperaurea (Dallim.) Rehder
Taxus baccata f. stricta (C.Lawson) Rehder
Taxus baccata f. variegata (Weston) Rehder
Taxus baccata f. xanthocarpa Kuntze
Taxus baccata var. adpressa-aurea A.Henry
Taxus baccata var. cavendishii Hornibr.
Taxus baccata var. dovastoniana Leight.
Taxus baccata var. dovastonii-aurea Sénécl.
Taxus baccata var. dovastonii-aureovariegata Beissn.
Taxus baccata var. dovastonii-variegata Gordon
Taxus baccata var. elegantissima C.Lawson
Taxus baccata var. I Loudon
Taxus baccata var. glauca Jacques ex Carrière
Taxus baccata var. lutea Endl.
Taxus baccata var. macrocarpa Lavallée
Taxus baccata var. pendula-overeynderi Fitschen
Taxus baccata var. prostrata Bean
Taxus baccata var. pyramidalis C.Lawson
Taxus baccata var. variegata Weston
Taxus baccifera Theophr. ex Bubani
Taxus columnaris K.Koch
Taxus communis J.Nelson
Taxus communis var. pyramidalis (hort. ex Ravenscr., C. Lawson et al.) Nelson
Taxus disticha Wender. ex Henkel & Hochst.
Taxus dovastonii Carrière
Taxus elegantissima Carrière
Taxus elvastonensis Beissn.
Taxus empetrifolia Gordon
Taxus erecta Carrière
Taxus ericoides Carrière
Taxus expansa K.Koch
Taxus fastigiata Lindl.
Taxus foxii Carrière
Taxus hibernica Hook. ex Loudon
Taxus horizontalis Carrière
Taxus imperialis Gordon
Taxus jacksonii K.Koch
Taxus lugubris Salisb.
Taxus marginata Carrière
Taxus michelii Carrière
Taxus microphylla Gordon
Taxus mitchellii Carrière
Taxus monstrosa Gordon
Taxus nana Parl.
Taxus parvifolia Wender.
Taxus pectinata Gilib.
Taxus pendula Carrière
Taxus pyramidalis (hort. ex Ravenscr., C. Lawson et al.) Severin
Taxus pyramidalis Carrière
Taxus recurvata C.Lawson
Taxus sparsifolia Loudon
Taxus tardiva (Siebold ex Endl.) C.Lawson
Taxus variegata Carrière
Taxus virgata Wall. ex Gordon
Verataxus adpressa (Carrière) Carrière
Затвори
Европската тиса по форма е грмушка до средна високо дрво, високо до 20 см. Нејзиното стебло е со неправилна форма, до 1 во пречник, со широка пирамидална круна. Кората е тенка, има црвено-кафеава боја. Иглолистите (листовит) се распоредени во форма на чешел по гранките, а на врвот нагло се зашилени, долги до 3 и широки до 2,5, сплоснати. Тиса е голосеменка, па поради тоа нема цветови и плодови. Тиса е дводомно растение[7], при размножување користи еднополови шишарки. Семето е сјајно, со темно кафеава боја, опкружено со силно црвен арилус. Со исклучок на арилусот, целото растение содржи алкалоиден таксин, кој е исклучително отровен.[8] Расте бавно и претставува долговечен вид, може да доживее 2.000-4.000 години.
Дрвото од тиса е тврдо, цврстопати и еластично. Тешко се дели, но површината многу добро се обработува. Најчесто се користи во уметничкото столарство и резбарење, за столбови, изработка на дрвени садови и прибор за јадење. Некогаш неговото дрво се користело за бродоградба и за изработка на чешми на буриња. Се смета дека масовното сечење и употребата на тисата, како и народните верувања во нејзината заштитна моќ, речиси придонеле за нејзиното истребување. Денес тисата е законски заштитен вид.
Народното верување вели дека тисата штити од лошите духови, па на местата каде што растела, луѓето го шиеле нејзиното дрво во облека или го носеле обесено околу вратот во фрма на крстенце. Од тисиното дрво изработувале употребни (лажици и стапчиња) и украсни (ѓердани) предмети. Магичната моќ на тисата се објаснувала со нејзината долговечност.[9]
Бенхам, СЕ, Хјустон Дурант, Т., Кадуло, Г., де Риго, Д., 2016 година. „ Taxus baccata во Европа: дистрибуција, живеалиште, употреба и закани“. Во: Сан-Мигел-Ајанц, Ј., де Риго, Д., Кадуло, Г., Хјустон Дурант, Т., Маури, А. ), „ Европски атлас на шумски видови дрвја “. Објавување Исклучено. ЕУ, Луксембург, стр. e015921 +
Шилиќ Ч. 1990 година Атлас на дрвја и грмушки (IV издание). Сараево, Белград: ИП „Свјетлост“, Институт за учебници и наставни средства Сараево, Институт за учебници и наставни средства Белград. Стр. 31.
Benham, S. E., Houston Durrant, T., Caudullo, G., de Rigo, D., 2016. Taxus baccata in Europe: distribution, habitat, usage and threats. In: San-Miguel-Ayanz, J., de Rigo, D., Caudullo, G., Houston Durrant, T., Mauri, A. (Eds.), European Atlas of Forest Tree Species. Publ. Off. EU, Luxembourg, pp. e015921+