Атлантида

Атлантида (старогрчки: Ἀτλαντὶς νῆσος, „островот на Атлас“) — легендарен остров, кој за првпат е спомнат во Платоновите дијалози Тимaј и Критија. Според приказот на Платон, Атлантида лежи „зад столбовите на Херакле“ и таа била поморска сила која освоила многу делови од Западна Европа и Африка уште 9.000 години пред времето на Солон или приближно 9500 п.н.е. По неуспешниот обид да ја освои Атина, Атлантида потонала во океанот наеднаш „во едно несреќно деноноќие“. Како сторија вклопена во платоновите дијалози, на Атлантида генерално се гледа како на мит кој бил создаден од Платон за да ги илустрира неговите политички теории. Иако функцијата на сторијата за Атлантида им изгледа јасна на повеќето научници, тие, сепак, се расправаат околу тоа дали платоновиот приказ бил инспириран од некои постари традиции. Некои научници тврдат дека Платон ги имал забележано сеќавањата за минатите настани како што се Тројанската војна и ерупацијата на Тера (т.е. островот Санторини), додека пак други тврдат дека се работи за понови настани, како што се уништувањето на Хелика во 373 п.н.е. (град на Пелопонез што исчезнал преку ноќ) или неуспешната инвазија на Атина врз Сицилија во 415-413 п.н.е.

Карта на Атлантис направена од Атанасиус Кирхер. На мапата, југ се наоѓа горе.

Можното постоење на оригиналната Атлантида честопати било дискутирано во текот на класичниот период, но обично било отфрлано и пародирано од подоцнежните автори. Во средниот век останала непозната, но повторно била откриена од хуманистите во модерните времиња. Платоновиот приказ инспирирал утописки дела на неколку ренесансни автори, како што е „Нова Атлантида“ од Френсис Бејкон. Атлантида и денес е инспирација во литературата, научната фантастика, комичните книги и филмови, каде што нејзиното име е синоним за предисториска и напредна (изгубена) цивилизација.

Платоновиот приказ

Платоновите дијалози Тимaј и Критија, напишани во 360 п.н.е. ги содржат најраните познати упатувања за Атлантида. Поради непознати причини, Платон никогаш не го завршил Критија; сепак научникот Бенџамин Џовет тврди дека Платон најпрво планирал да напише трет дијалог насловен Хермократ. Џон. В. Лук претпоставува дека Платон – по описот за потеклото на светот и човештвото во Тимaј, како и алегоричното совршено друштво на древна Атина и нивната успешна одбрана од непријателската Атлантида во Критија – планирал да ја опише стратегијата на Хеленската цивилизација за време на конфликтите со барбарите – тема за која требало да раскажува во Хермократ.

Платоновиот приказ на Атлантида во Тимaј:

"[24e]... зашто е забележано во нашите списи како еднаш порано твојата Држава му застана на патот на еден моќен непријател, кој напредуваше од далечно место во Атлантскиот Океан и жестоко ја напаѓаше цела Европа и Азија. Океанот во тоа време беше пловен; на почетокот од устата која вие Грците ја нарекувате „столбовите на Херакле“ (Гибралтар), постоеше еден остров поголем од Либија и Азија заедно; та за патникот во тоа време беше можно да премине од него на другите острови, а од островите на целиот континент наспроти нив, кој го опфаќаше тој вистински океан. Бидејќи сè што имаме овдека, што се простира до устината (теснецот) за која говориме е очигледно само пристаниште што има тесен влез; ама тоа што се наоѓа понатаму е вистински океан, а земјата што го опкружува може со право да се нарече континент. На овој остров Атлантида постоеше конфедерација од кралеви, со голема и величествена моќ, која се прошири над целиот остров и над многу други острови кои исто така, се дел од континентот..“

Теории

„Атлантида“ на Ризницата ?

Потојат многу теории за постоењето на Атлантида. Една од најреалните е дека пред 12 000 години на западниот дел од Гибралтарскиот проток, некаде околу 20-30 километри од него, постоел мал остров кој бил Атлантида.

Сама по себе, приказната на Платон е прилично едноставна, а добива на тежина поради големиот углед на луѓето кои се вплеткани во неа:

• Солон, еден од седумте мудреци на Стариот Свет, кој го оставил својот недовршен ракопис со преводот на плочките со натписи од храмот на Неит, Египет, на кои била запишана историјата на Атлантида.
• Критија, говорник, државник, поет, филозоф, жилав човек кој го наследил како семејно наследство ракописот на Солон.
• Страбон, главниот хроничар на Римското Царство не се сомневал во постоењето и потопувањето на Атлантида.
• Крантор, следбеник на Платон и истакнат научник во Големата александриска библиотека, што била центар на науките во класичниот свет, и каде умовите од тоа време приказната за Атлантида ја сметале за настан од историјата. Крантор во 260 г. п.н.е. лично отпатувал до египетскиот храм и ги пронашол плочките со натписи кои ја потврдувале приказната.

Атлантида како тема во уметноста и во популарната култура

• „Последниот човек од Атлантида“ — роман на рускиот писател А. Белјаев.
• „Атлантида“ — роман на српскиот писател Борислав Пекиќ од 1988 година.^[1][2]
• „Атлантида“ — роман на германскиот писател Герхарт Хауптман.^[3]
• „Атлантида“ — песна на полската поетеса Вислава Шимборска.^[4]

Наводи

1. „Beleška o piscu“, во: Borislav Pekić, Sentimentalna povest Britanskog carstva (drugo izdanje). Novi Sad: Solaris, 2006, str. 329-330.
2. „O autoru“, во: Borislav Pekić, Hodočašće Arsenija Njegovana. Beograd: Laguna, 2014, стр. 343.
3. B. P., „Gerhart Hauptman“, во: Gerhart Hauptman, Čuvar pruge Til – Jeretik iz Soane. Beograd: Rad, 1960, стр. 129.
4. Vislava Šimborska, Izabrane pesme. Beograd: Treći trg, 2014, стр. 31-32.