From Wikipedia, the free encyclopedia
Јосип Белушиќ (12 март 1847[1] – 8 јануари 1905[1]) ― хрватски пронаоѓач и професор по физика и математика. Роден е во селото Жупаниќи, во близу Лабин, Истра, а се школувал во Пазин и Копер. Белушиќ ги продолжил студиите во Виена, подоцна се преселил во Трст пред да се врати во Истра, каде што го изградил својот најпознат изум, брзиномерот. По завршувањето на студиите, Белушиќ се вработил како професор по физика и математика во Кралската школа „Копер“. Подоцна станал директор на Поморското училиште во Подград и се вработил како доцент во таа установа.[1][2][3]
| Јосип Белушиќ | |
|---|---|
 Белушиќ околу 1877 година | |
| Роден(а) | 12 март 1847[1] Жупаниќи, Австриско Царство |
| Починал(а) | 8 јануари 1905 (возр. 57)[1] Непознато, веројатно Виена, Трст или Копер |
| Националност | Австроунгарец |
| Народност | Хрват |
| Образование | Пазински лицеј, Виша државна гимназија во Копер; Универзитет Виена[1] |
| Занимање |
|
| Познат(а) по | Откривање на брзиномерот |
Потпис.svg){kind=small} | |
Во 1887 година[4][5] Белушиќ за прв пат јавно направил опит со својот нов изум, електричен брзиномер.[6][7][8][1] Пронајдокот бил патентиран во Австроунгарија под името велоциметар.[9][10]
Белушиќ го изложил својот изум на Светската изложба во 1889 година во Париз,[9][10][11][12] преименувајќи го Controllore automatico per vetture (Автоматски контролер за автомобили). Истата година, Општина Париз објавила јавен конкурс, при што биле пријавени над 120 патенти за конкурирање. Неговиот дизајн победил како најпрецизен и сигурен и бил прифатен во јуни 1890 година.[11][13] Во рок од една година, стотина уреди биле вградени на париските возила.[1][3] Во 1889 година, хрватскиот весник Naša sloga предвидел дека „[пронајдокот на Белушиќ] ќе се прошири низ целиот свет, а со тоа и името на нашиот доблесен Истарец, пријател и родољубец“.
Пронајдокот на Белушиќ бил и првиот уред за следење во историјата, претходник на мерните уреди за следење што се користени денес во камиони, автобуси и таксиња.[1][3][9][10][14] Така, Белушиќ е заслужен и како татко на уредите за следење и надзор.[15][4][14]
Белушиќ бил роден на 12 март 1847 година, во малото село Жупаниќи, на периферијата на Лабин, Истра, тогаш дел од Австриската Империја (сега во Хрватска). Постои одредена дебата околу местото на смртта на Белушиќ, при што Хрватската техничка енциклопедија тврди дека е Трст. Починал на 8 јануари 1905 година. Белушиќ во моментот на смртта имал 57 години. Тој бил етнички Хрват роден во Австриската Империја, подоцна Австроунгарија.[2]
Малку се знае за раниот живот на Белушиќ. Родителите му биле Марин Белушиќ и Катарина Ружиќ. Белушиќ го поминал своето детство во Жупаниќи, а се школувал во блиското гратче Пазин (3 км североисточно од Жупаниќи) и Копер (денес во Словенија). Во Пазин, свештениците од училиштето кои се грижеле за него биле првите што го забележале неговиот талент за природните науки.[2][13][16] Белушиќ подоцна се запишал во Вишата државна гимназија во Копер.[17][18]
Гимназијата „Копер“ имала осум паралелки. Службени јазици на установата биле италијанскиот и германскиот. Во повисоките одделенија имало и изборни предмети по словенски јазик (српскохрватски). Како државна гимназија, установата била верна на Монархијата и на императорот. Според неговата наставна програма, во сите осум одделенија било изучувано веронаука, италијански, германски, латински и математика. Изборните предмети опфаќале словенски јазик, ликовно и поезија, а почнувајќи од 1901 година физичко образование. Словенскиот јазик како изборен предмет бил воведен во училишната програма во 1867 година.
Во учебната 1865/66 година Белушиќ завршил VI одделение. Во таа година во гимназијата учеле 161 ученик, од кои 149 Италијанци, а 12 Словени. Според службениот попис и именикот од таа година, Јосип Белушиќ бил особено пофален во 6-то одделение, а неговиот клас завршил со најдобри резултати во генерацијата.
За време на средното образование, Белушиќ заработил и стипендија. Тој добил 100 форинти од Покраината и 40 форинти од покраинскиот управник. Неговото однесување, оценки и присуство биле оценети како беспрекорни во текот на неговото високо образование. Неговите курсеви биле латински, атичкогрчки, италијански и германски јазик, географија и историја, математика, физика. Како изборни предмети ги избрал словенскиот јазик и филозофија.
Во 1875 година, по завршувањето на студиите, се вработил како професор по физика и математика во императорското учителско училиште во Копер, каде што им предавал на машките ученици во училиштето. Белушиќ предавал и на германски и на италијански.[3][19] Според извештајот на Императорската и кралската академија на Копер од 1900 година, професорот Белушиќ го положил стручниот испит за стекнување на титулата професор во Трст.[20]
Потоа станал директор на поморското училиште во Подград, во близина на Трст, и ја добил титулата доцент во таа установа. Во сите документарни записи секогаш бил наведуван дека „Јосип Белушиќ од Свети Мартин кај Лабин“ бил Хрват и католик. Истата документација покажува и дека во 1875 година, кога бил вработен на Академијата, бил дипломец. Белушиќ подоцна се оженил. Сепак, не се откриени дополнителни информации за неговото семејство. Останува нејасно каде и како починал.[10]
На 7 февруари 1889 година, хрватскиот весник „Naša sloga“ напишала за нов изум на професорот Белушиќ, за кој му било одобрено имотно право од суверената власт на Австроунгарија. Предвидувајќи светла иднина, Белушиќ наводно изјавил:
Тоа е мал апарат кој како верен слуга го контролира секој потег што го прави кочијарот со коњите и со кочијата што му е доверена. Преку електрична струја, оваа машина забележува дали кочијата стои или се движи и колку брзо се движи; кога кочијата почна да се движи и кога застанува. Дополнително, евидентира дали кочијата била празна или дали имало лице во него; понатаму, се наведува колку луѓе имало во бродот, во кое време секое лице влегло во вагонот и излегло од него; оттаму, колку минути секој се возел во кочијата.[13][21]
Службено претставување на изумот на Белушиќ и првиот опит биле одржани во 1887 година.[4][22] На вториот тест, кон крајот на февруари 1889 година, присуствувале четворица новинари кои активно учествувале во опитот на релација Трст-Свети Бартол.[13] За време на опитот, кочијата запрела неколку пати; новинарите излегле од пајтонот и повторно влегоа во него. На враќање за Трст, тие погледнале што регистрирал брзиномерот. Новинарите биле воодушевени од прецизноста на уредот, кој ги забележило сите дејствија на кочијата на хартија со кружен формат.[13][4][3][10][22]
Брзиномерот електронски ја мери брзината на возилото, времетраењето на возењето и стоењето на автомобилот; бројот на превезени лица и времето на влез и излез на патниците. Така, уредот на Белушиќ бил и тахограф и таксиметар, претходник на мерните уреди за следење што се користат денес во камиони, автобуси и таксиња.[1][3][9][10] Поради оваа причина, Белушиќ е сметан и за татко на уредите за следење и надзор.[15][4]
Белушиќ поднел барање за патент во Државниот завод за патенти во Виена во 1888 година, под името Controllore automatico per vetture (Автоматски контролер за автомобили), бидејќи неговиот уред имал и други функции освен мерењето на брзината. Како што е погоре споменато, неговиот уред користел електрична енергија, ја мерел брзината на возилото и го бележел времето на возење и стоење на возилото, бројот на патници и времето на влез и излез на патниците.[10][16][4][23][24][25]
Изворниот патент е чуван во Државниот архив Виена.[10] Копија од патентот е чувана и во Полицискиот музеј во Загреб.[2][21][26][27]
Не е познато како завршил изумот на Белушиќ. Пронаоѓачот веројатно морал да вложи повеќе пари за да го усоврши својот изум и потоа да го пушти на пазарот.[10]
Белушиќ немал корист од многу средства, па неговиот труд паднал во заборав.[26] Документите од Државниот архив Трст сведочат за основањето на претпријатие со цел да биде претставен изумот на Белушиќ во Париз, како и за финансиските проблеми и проблемите на Белушиќ со неговиот деловен партнер.
Во архивата на Канцеларијата за патенти на Соединетите Држави има копија од изворниот патент, пријава за патент од 16 декември 1890 година и извештај од Комисијата за патенти што покажува дека педесет и шест странски пронаоѓачи биле вклучени во базата на податоци на канцеларијата во 1890 година. Меѓу регистрираните во таа година, под пријавата за патент број 442849, е и професорот Белушиќ.[28] Сведоци на Белушиќ за неговиот патент биле Едмунд Ј. Усен и Ото Шифер.[28]
Белушиќ го изложил својот брзиномер на Светската изложба 1889 во Париз.[29] Изложбата привлекла дваесет и осум милиони посетители и над шеесет и осум илјади изложувачи, вклучително и многу од познатите светски пронаоѓачи и уметници на тоа време. Иако главните знаменитости на изложбата биле премиерата на Ајфеловата кула и отворањето на колосалниот павилјон изграден за изложбата, Машинската галерија (француски: Galerie des machines; најголемата засводена зграда што досега е изградена), брзиномерот на Белушиќ, исто така, привлекол внимание.[2] Белушиќ бил награден со диплома и златен медал од Француската академија на пронаоѓачи, која исто така го прогласила за почесен член.[30]
Истовремено, Совет на на Град Париз објавил јавен тендер за следење на сообраќајната услуга што ја нудат градските возила со вагони. Советот бил решен да стави крај на постојаните сомнежи за чесноста на кочијарите.[4][10] На конкурсот се пријавиле сто дваесет и девет пронаоѓачи,[10][11][31] и тројца пријавени биле во потесниот избор, вклучувајќи го и Белушиќ. Теренските проби биле закажани за декември 1889 година,[10][31] и, на крајот, бил избран уредот на Белушиќ бидејќи, покрај мерењето на брзината, точно го известувал времето на поаѓање на кочијата, колку пати и колку долго кочијата запрела.[10]
Останува нејасно како завршил изумот на Белушиќ. Како што е споменато, пронаоѓачот веројатно морал да вложи повеќе пари за да го усоврши својот изум, а подоцна да го пушти на пазарот.[10]
Малку се знае за подоцнежниот живот на Белушиќ. Тој станал професор по физика и математика на учителскиот колеџ во Копер, каде што работел до 1900 година,[4] а подоцна и директор на поморско училиште во Италија. Сепак, останува нејасно каде ги поминал последните години. Некои шпекулираат дека хрватскиот пронаоѓач ги продал своите патентни права поради сиромаштија.[10] Хрватската техничка енциклопедија објавила дека тој починал во Трст.[1]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
